Cengiz AŞKAN(LL.M) Müşavir Hazine Avukatı

Transkript

1 İçişleri Bakanlığı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı ile Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı İşbirliğinde düzenlenen 6.Karayolu Trafik Güvenliği Sempozyumuna (12-14 Kasım 2015 Congresium/Ankara) Cengiz AŞKAN (LL.M) tarafından sunulan TRAFİK KAZALARINDA DELİLLENDİRME, İSPAT VE HAKLARIN KORUNMASI başlığını taşıyan Bilimsel Bildiri ektedir. Cengiz AŞKAN(LL.M) Müşavir Hazine Avukatı

2 TRAFİK KAZALARINDA DELİLLENDİRME, İSPAT VE HAKLARIN KORUNMASI Cengiz AŞKAN(LL.M) Müşavir Hazine Avukatı ÖZET: Karayolu trafik hukuku, teori ve uygulama olarak en çok trafik kazaları ve bağlı konuları ile ilgilenir. Hızlı gelişim içindedir. Delillendirme, ispat ve hakların korunması kavramları da bu gelişimin özel unsurlarıdır yılında ülkemiz karayolu ağında toplam 1 milyon 199 bin 10 adet trafik kazası meydana gelmiştir. Her trafik kazası bir hukuk problemidir ve hukuki olgu/olay olarak kendine özgü bir süreç başlatır, bu sürecin en belirleyici konusunu ise delillendirme, ispat ve hakların korunması oluşturur. Anayasal hukuk devletinde normlar; hakları, sistemi ve yöntemi belirler. Hukuka uygunluk denetimi, hakların teslimi ve adaletin tesisi trafik kazalarında; delillendirme, ispat ve hakların korunması ile varlık/gerçeklik kazanır. Hukuk, yargılama; iddia ve ispat üstüne kuruludur. Trafik kazası söz konusu olduğunda bu husus daha da belirginleşir. Trafik kazası hukuki süreci/problemi; yargıya taşınsın veya taşınmaksızın sonlansın/çözülsün delillendirme ve ispattaki özen, ayrıntı, bütünlük doğru/iyi hukuku, adil uygulamayı, yargılamayı gerçekleştirir. Trafik kazalarında delillendirme, ispat ve hakların korunması herkes için adalet, herkes için geçerli hukuktur. ANAHTAR KELİMELER: I.Trafik Kazalarında Delillendirme ve İspat II.Trafik Kazalarında Hakların Korunması III.Trafik Kazası Olay Yeri Bilgileri, Delillerin Tespiti ve Toplanması IV.Trafik Kazası Fotoğraf ve Video Kayıtları V.Trafik Kazası Tespit Tutanağının Deliller ve İspat Açısından Önemi/Yazımı Maliye Bakanlığı Başhukuk Müşavirliği ve Muhakemat Genel Müdürlüğü Antalya Muhakemat Müdürlüğü.

3 I- GİRİŞ Hukuk, bir çözüm düşüncesidir. Hayatı kolaylaştırmak ve adalet için vardır. Karayolu trafik hukukunun en önemli konusunu oluşturan trafik kazalarında da adalete; hakların korunması, delillendirme ve ispat yolu ile ulaşılır. Hukuk, ceza ve sigorta sorumluluklarının belirlenmesinde; bilimsel bilgi ve yöntem, yürürlükte bulunan mevzuat, hukukun genel ilkeleri, mantık kuralları (ve akıl yürütme yöntemleri), karineler, uzmanlar, hâkim ve savcı yer alır. Ayrıca kurumsal kimlik olarak da, polis (Emniyet Genel Müdürlüğü), yargı kurumları (adli, idari, Anayasa, Askeri, Uyuşmazlık, Sayıştay) ve sigorta şirketleri alanda bulunur. Delillendirme, ispat; bir olayın/olgunun hukuken aydınlatılmasının anlam değer fonksiyonudur. Trafik kazası, delillendirme ve ispat sayesinde hukukileşir ve bu hukukileşme hakların korunmasını sağlar. Her trafik kazası bir hukuk problemidir ve hukuki olgu/olay olarak kendine özgü bir süreç başlatır, bu sürecin en belirleyici konusunu ise delillendirme, ispat ve hakların korunması oluşturur. Delillendirme ve ispatta en önemli husus ise anlam/ilgi bağını tespittir. Nasıl sorumlulukta nedensellik bağı sorumluluğun belirleyicisi ise anlam/ilgi bağıda delilin ve ispatın belirleyici unsurudur. Karayolu trafik hukuku; kamu hukuku alanıdır ve amir hükümlerle düzenlenmiştir. Delillendirme, ispat; bilim, hukuk, adli makamlar, sigorta şirketleri, uzmanlar/bilirkişiler, trafik kazasına katılanlar açısından önem taşır. II- TRAFİK KAZASI, DELİLLENDİRME, İSPAT, HAKLARIN KORUNMASI [TARTIŞMA] 2014 yılında ülkemiz karayolu ağında toplam 1 milyon 199 bin 10 adet trafik kazası meydana gelmiştir. Trafik kazalarının meydana gelmesi sorun alanı olduğu gibi, delillendirme ve ispat, hakların korunması da sorun alanıdır. Hukukun; kişisel, kurumsal ve toplumsal açıdan koruduğu değerlere bakıldığında trafik kazasında delillendirme ve ispat, hakların korunmasında neyin, hangi konunu/unsurların önemli olduğunu görmek mümkündür. İspat, delil/kanıt göstererek bir şeyin gerçek yönünü ortaya çıkarma (tdk.gov.tr, 2015), anlamını taşır. Delil ise, iddia/olay/olgunun doğru/açıklanan/belirtilen şekilde olduğuna inandırma araçlarıdır. Dolayısıyla ispat araçları, delillerdir (Pekcanıtez vd., 2011: 464). Anayasal hukuk devletinde, hukuk düzeni içinde normlar hiyerarşisi gözetilerek yürürlükte bulunan hukuk kuralları (mevzuat.gov.tr, 2015) olay ve kişilere uygulanır. Trafik hukuku normları da trafik kazası meydana geldiğinde uygulanması gereken hukuk kuralı olarak ortaya çıkar. Trafik kazası olay kuralları düşünüldüğünde; delil, ispat, hakların korunması birbirini takip eden bir süreç, bağlantı, tamamlamayı ifade eder. Hakların korunması, bilgi düzeyinde ve işlem düzeyinde olmak üzere iki aşamada fonksiyon ifa eder.

4 A- Bilgi düzeyi genel trafik mevzuatını (trafik.gov.tr, 2015), sigorta mevzuatını, genel şartları (hazine.gov.tr, 2015), üst kurumları, yapılanma ve sistemini (tsb.org.tr, 2015) bilmeyi ifade eder. B- İşlem düzeyi, trafik kazası ile başlayan hukuki sürecin tümü ile hukuki sonuca bağlanmasına kadar geçen bütün işlemleri kapsar. Hukuk, yargılama; iddia ve ispat üstüne kuruludur. Trafik kazası söz konusu olduğunda bu husus daha da belirginleşir. Trafik kazası, mahiyeti itibarı ile her zaman ispata muhtaç bir olay/olgudur. Medeni hukuk usulünde yalnızca tartışmalı vakıaların ispata muhtaçlığı söz konusu olduğu halde, ceza muhakemesinde çarpıcı bir ilke olarak bir mahkemenin kararına ilişkin bütün önemli vakıaların herhangi bir biçimde ispat edilmek zorunda oldukları ilkesi geçerlidir (Roxin, 2005). Trafik kazası karakteri itibarı ile hem ceza hem de hukuk alanını ilgilendirebildiğinden ispat için bütün delillerin toplanması faydalıdır. Zira delil elde edildiğinde/toplandığında, ihtiyaç duyulduğunda ileri sürülmesi/ikamesi mümkündür. İddiada ve/veya savunmada etkinlik unsuru oluşturur. Delil tespiti, trafik kazasında, trafik kazası tespit tutanağının tutulması ile başlar. Trafik Denetimlerinde ve Trafik Kazalarında Alınacak Önlemlere İlişkin Yönerge (trafik.gov.tr, 2015) hükümlerince Trafik Denetleme Müdürlüklerince tutulan Trafik Kazası Tespit Tutanağı ve maddi hasarlı kazalarda taraflarca tutulan Trafik Kazası Tutanağı ilk delil ve delillendirmedir. Bir trafik kazasında en önemli unsur ve ana konu araç/kişi davranışının doğru/tam tespitidir. Bundan sonra diğer bilgiler toplanır. Davranışla/hukuk normunun ihlali ile anlam-ilgi bağı oluşturan her şey artık delili ve devamında ispatı oluşturur/gerçekleştirir. Delillendirme de trafik kazası tespit tutanağının oluşturulmasından/yazımında sonra fotoğraflama ve mümkün ise video kayıt ikinci aşamayı oluşturur. Üçüncü aşamada ise kişi/araç/çevre/hava/gün-saat bilgilerinin trafik kazası bağlamında değerlendirmesi/özelleştirilmesi yapılarak, dördüncü ve son aşamaya geçilerek olay yeri/eşyası incelenir/kayıtlanır. Hukuki delillendirme sırası/aşamaları ispatın özü oluşturur. Bu sıra takip edilmediğinde veya eksikler içerdiğinde delil ve ispatta bilinmeyen alanlar belirir. Bilinmeyen alan ise hem tarafların haklarını tehlikeye sokar, hem de sigorta şirketinin/mahkemenin karar vermesini zorlaştırır. Hukuken kıymetli olan şey; bilimsel olarak tespit edilen uygulama yöntem ve işlemlerin tam/eksiksiz/zamanında/sıralı yapılmasıdır. Zira her eksik, hak kaybı, zarar, sorumluluk oluşturarak hukukun ve adaletin gerçekleşmesini olumsuz etkiler. Hukuk ve adalet sistem ve değer olarak kişi, toplum, devlet ve hakkın özünü korumak için vardır. Şekil/usul adalete erişim için yoldur. Trafik kazasında da hakkınızı nasıl koruyacağınızı bildiğinizde, delillendirme ve ispatı gerçekleştirdiğinizde haklarınızı korumuş, adalete erişmiş olursunuz. Kullanılmayan bilgi değer yaratmamaktadır (Kutanis ve Mercan, 2015:147). Anlaşılmayan, yaygınlaşmayan bilgide, uygulama kazanamamaktır. Karayolu trafik hukuk bilimi/bilgisi herkese ulaşması gereken aktif düşünce/kavram olarak daima yenilenmeli, anlaşılmalı ve kullanılmalıdır. Kişisel, kurumsal trafik yönetiminin başarısı, trafikte hukuki güvenliğin gerçekleşmesi ancak bu halde mümkün olabilir. Trafik kazasından hemen sonra, trafik kazasına ilişkin tespitlerin yeterli/doğru yapılmadığı kanaatine varılması halinde sonraki aşamalar için önümüzde kullanabileceğimiz iki seçenek bulunmaktadır. Bu seçeneklerden ilki, delil tespiti yaptırmak, olay yargıya yansımış ise de

5 uzman bilirkişi seçimi ve bilirkişi raporuna etkin itirazdır. Ayrık olarak, kaza tespit tutanaklarına niteliğine göre mahkemeye (anayasa.gov.tr, 2015) ve sigorta şirketlerine itiraz edilebiliyor ise de bu yöntem esaslı bir etkinlik içermemektedir. Delil tespiti ileride açılacak veya açılmış olan bir davayla ilgili delilerin bazı şartlar altında zamanından önce toplanıp güvence altına alınmasını sağlamak amacıyla kabul edilmiş bir kurumdur (Akil, 2009;1). Trafik kazalarından sonra çokça başvurulan bir yargısal delillendirme vasıtası/işlemidir. İkinci olarak, şayet trafik kazası yargıya yansımış ise, bilirkişilerin trafik konusunda gerçekten uzman olan kişiler arasından seçilmesini sağlamak, rapor geldiğinde ise trafik kazasını olay ve norm olarak doğru yansıtıp/nitelemediğine (Yıldız, 2006:274 vd) bakmak gerekir. Şayet olayın gerçekleşmesine ve norma uygun değil ise gerekçeli/belgeli itiraz etmek gerekir (Arslan, 2002:51 vd.). Bilirkişi seçiminde hata ve raporun gerçek ve olaya uygun olmaması ise adil yargılanma hakkının ihlali anlamına gelir (Vitkauskas ve Dikov, 2012:39 vd). Hukuk bilimi, norm/yöntem/sistem olarak trafik kazalarında hakları korunmasını amaçlamaktadır. Bütün hukuki süreçlerde; yüksek özen ve dikkatle, objektif ve adalet gözetilerek işlemlerin yapılması gerekir. Aslında bu süreçlerde yer alan herkes aktif sorumluluk içinde azami hakkaniyetle hareket etmelidir. Adalet ancak elbirliği ve bütünlük içinde gerçekleştirilir. Nüfus, araç, kaza sayısı artmaktadır. Trafiğe katılan herkesin hukuki bilgisi trafik kazası işlem süreçlerini yönetebilecek kadar yeterli değildir. Bilgi/donanım/uzmanlık gerektirmektedir. Sivil toplum kuruluşları (trafik.org.tr, 2015) sigorta şirketleri, barolar birliği, bu konuda yeni bilgi kaynakları/danışmanlık/yöntemle trafik kazası olumsuzluğuna/zararlandırmasına olumlu bir katkıda bulunabilirler. Bilim/hukuk; çalışan, yeni, faydalı bilgidir. Doğru/anlaşılır/basit ifade edildiğinde daha çok kişiye/uygulamaya ulaşmaktadır. Anlam ve değer içinde sunulması halinde karayolları trafik normları kıymetlenmektedir. Kendinizin ve hakkınızın korunacağını bilmek adalet/doğru hukuk uygulaması ve içselleştirme anlamını taşır, hukuk güvenliğini tesis eder. III- SONUÇ Karayolu trafik hukuk, temel olarak sorumluluk ilişkilerinin hukukudur. Trafik kazaları sonucunda hukuki, cezai ve idari sorumluluklar doğar. Trafik kazalarında en çok uygulama/işlem/dava sigorta şirketleri ve adli yargı bünyesinde gerçekleşir. Trafik sigortası hukuku ve sigortalara ait genel şartlar hakların korunması açısından önemli olduğu halde araç sahipler ve kazaya uğrayanlar tarafından yeterince bilinmemek/kullanılamamaktadır. Bu konuda anlaşılır/açıklayıcı/kullanılabilir bilgi tüm ilgililere ulaştırılmalıdır yılında ülkemiz karayolu ağında toplam 1 milyon 199 bin 10 adet trafik kazası meydana gelmiştir. Delillendirme, ispat ve hakların korunması bu sayının ifade ettiği anlam/sonuç üzerinden değerlendirilmelidir. Her trafik kazası bir hukuk problemidir ve özel bir delillendirme/ispat süreci başlatır. Problemin çözümü delillendirme ve ispatın yöntemince yapılmasına bağlıdır. Bir trafik kazasında en önemli unsur ve ana konu araç/kişi davranışının doğru/tam tespitidir. Davranışla/hukuk normunun ihlali ile anlam-ilgi bağı oluşturan her şey artık delili ve

6 devamında ispatı oluşturur/gerçekleştirir. Bilirkişi seçimi, bilirkişi raporu, itiraz delillendirmenin süreçteki tamamlayıcı/sonuçlandırıcı işlemleridir. Hukuk, yargılama; iddia ve ispat üstüne kuruludur. Trafik kazası söz konusu olduğunda bu husus daha da belirginleşir. Trafik kazası hukuki süreci/problemi; yargıya taşınsın veya taşınmaksızın sonlansın/çözülsün delillendirme ve ispattaki özen, ayrıntı, bütünlük doğru/iyi hukuku, adil uygulamayı, yargılamayı gerçekleştirir. Trafik kazalarında delillendirme, ispat ve hakların korunması herkes için adalet, herkes için geçerli hukuktur. IV- KAYNAKÇA 1. Akil, Cenk (2009) Medeni Yargılama Hukukunda Mahkemelerce Yapılan Delil Tespiti, AÜHFD, C.5, S.1, s ( ) 3. Arslan,H.Seval (2002), Medeni Usul Hukukunda Bilirkişi Raporu ve Bağlayıcılığı, AÜSBE YLT, s.51 vd. 4. ( ) 5. Kutanis,R.Özen, Mercan,Nuray (2015), Bilgi Paylaşım Davranışlarının Örgüt Kültürüyle İlişkisine Yönelik Bir Araştırma, İş ve İnsan Dergisi, C.2,S.2, s ( ) 7. Pekcanıtez,Hakan, Atalay,Oğuz, Özekes, Muhammet (2011) Medeni Usul Hukuku, Ankara,s Roxin, Claus (2006) İspat Hukukunun Esasları (Çev.Yener Ünver), İTÜSBD, Y.4,S.8, Güz/2005/2,s ( 816e , ) 10. ( ) 11. ( alari_yonerge.pdf, ) 12. ( ) 13. ( ) 14. Vitkauskas, Dovydas ve Dikov Grigoriy (2012) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Adil Yargılama Hakkının Korunması, (Çev.Serkan Cengiz),Avrupa Konseyi, s.39 vd. 15. Yıldız, A.Kemal (2006) Ceza Muhakemesi Hukukunda Bilirkişilik, EÜHFD,C.X, S.3-4, s