KULLANILABĐLĐRLĐK ANALĐZLERĐ (USABILITY ANALYSIS) KULLANILABĐLĐRLĐK ANALĐZLERĐ

Transkript

1 KULLANILABĐLĐRLĐK ANALĐZLERĐ (USABILITY ANALYSIS) ABDULHALIK OĞUZ KULLANILABĐLĐRLĐK ANALĐZLERĐ Kullanılabilirlik, kullanıcı ara yüzlerinin nasıl daha rahat kullanılabileceğini değerlendirmemizi sağlayan bir kalite niteliğidir. Karmaşık bilgisayar sistemleri zaman içerisinde büyük artışlar gerçekleştirmiştir. Bu artışlar göz önünde bulundurulduğunda insan kapasitesi bu uygulamalara uyum göstermekte,zorlanmakta ya da fazla çaba sarf etmek zorunda kalmıştır. Bu noktada kullanılabilirlik insanların bu yeni karmaşık yapılara uyumunu hızlandırmak için çalışmalar yapmayı amaçlamıştır. Kullanılabilirlik; farklı biçimlerde tanımlanmakta ve bu tanımlar halen geliştirilmektedir. International Organization for Standardization (ISO) tarafından 1998 yılında numara ile kullanışlılık; Belirli kullanıcıların belirli hedeflere ulaşmak amacıyla bir ürünü etkili ve verimli bir biçimde kullanabilmesi için belirli bir kullanım bağlamında memnun edilmesidir. olarak tanımlanmaktadır International Organization for Standardization (ISO) tarafından yapılan kullanılabilirliğin tanımında verimlilik (efficency), etkililik(effecivety), kullanıcı memnuniyeti(satisfaction) şekildeki grafikte gösterildiği üzere kullanılabilirlik üzerinde etkilidir. 1

2 Etkililik, kullanıcıların uygulamayı kullanarak yapması beklenen isleri ne kadar başarabildiğini ifade eder, bu anlamda etkililik isi yapabilme yüzdesi cinsinden ölçülebilir. Kullanılabilirliğin değerlendirilmesinde etkililiğin ölçümü tek basına yeterli olmaz. Belirlenen isi yapmak için kullanılan diğer kaynaklar (zaman, maliyet vb.) verimlilik ölçümü ile değerlendirilir. Memnuniyet, kullanıcının uygulamayı kullanırken oluşan fikirlerinin (beğenilenler, beğenilmeyenler vb.) ölçüsünü ifade eder Memnuniyet, kullanılabilirlik üzerinde etkililik ve verimlilik ile aynı derecede kritik önceliğe sahip değildir, etkililik ve verimlilik tarafından doğrudan etkilenir. Memnuniyet, bu amaçla düzenlenen memnuniyet anketleri ile tespit edilebilir Kullanılabilirlik şu etkenlere bağlıdır: kullanıcı türleri uygulamada belirlenen işler çevre koşulları Kullanılabilirlik, herhangi bir ürünü kullanan bir insanın arzu edilen amaca hızlı ve kolayca erişebilmesidir. Yukarıdaki tanım dört noktadan hareketle elde edilmiştir. ---Kullanıcıya odaklanma ---Đnsanlar ürünleri üretici olmak için kullanır. ---Đstenileni başarmak insanlar için uğraştırıcıdır. ---Bir ürünü kullanmanın kolay olup olmadığına kullanıcı karar verir. Theses/Full%20document/5251_full_document.pdf Kullanıcıya odaklanma Kullanışlı bir ürünü geliştirmek için üreticinin potansiyel kullanıcının neyi kullanışlı bulacağını bilmesi gerekir. Đstenileni başarmak insanlar için uğraştırıcıdır. Kullanılabilirlik,üretilebilirlikle doğrudan ilişkilidir. Đnsanlar ürünleri üretici olmak için kullanır. Đyi bir kullanılabilirlik analizi elde etmek için,kullanılacak olan ürünün kullanıcının faydasına olması için ürünün net ve belirlenmiş olması gerekiyor. Bir ürünü kullanmanın kolay olup olmadığına kullanıcı karar verir. Kullanıcının bir şeyi öğrenmek istemesi ve öğrenirse ne kazanacağı arasında bir denge vardır. Theses/Full%20document/5251_full_document.pdf 2

3 Daha mantıklı ve daha tahmin edilebilir(önceden kestirilebilir) ürünler daha kolay ve kullanılabilir olduğundan daha fazla kullanıcı tarafından kullanılacaktır. KULLANILABILIRLIK KALITE UNSURLARI Kullanılabilirlik için Nielsen ve ISO harmonisinde beş adet unsur sayabiliriz. Kolay Öğrenme (Learnability ) Kullanıcı Đçin Verimli (Efficiency ) Hatırlaması Kolay (Memorability ) Daha Az Hata ( Errors ) Sübjektif Memnun Edici (Satisfaction ) Kolay Öğrenme: Kullanıcılar yeni sistemle ilk karşılaştıklarında temel işlemleri ne kadar kolaylıkla gerçekleştireceklerdir? Kullanıcı Đçin Verimli:Kullanıcıların tasarımı öğrenmelerinin ardından ne kadar hızlı kendi işlemlerini yapabilecek konuma gelecektir? Hatırlaması Kolay: Kullanıcılar bir müddet tasarımı kullanmamalarının ardından tasarımı yeniden kullanmayı denediklerinde ne kadar akıllarında kalacaktır? Daha Az Hata: Kullanıcı işlemleri gerçekleştirirken ne kadar hata ile karşılaşacaktır, sistem bunların ne kadarını telafi edebilecektir, telafi edilemeyen hatalar ne kadar sürede düzeltilecektir? Sübjektif Memnun Edici: Kullanıcı tasarımdan memnun mu? 3

4 Yukarıda da belirtildiği gibi bir sistemin kullanılabilir olarak kabul edilebilmesi için bu temel maddeleri sağlıyor olması gerekmektedir. Bu özellikler ne kadar sistem içerisinde aktif olarak gözetilirse sistemin kullanılabilirliği daha üst seviyede olacaktır. Yazılımda Kullanılabilirlik Analizlerinin Türkiye de Kullanımı KULLANILABILIRLIK DEĞERLENDIRMESI Keşifçi Değerlendirmes: (Exploratory Evaluation) Arayüz yapılmadan önce yapılır. Hangi yazılımın kullanılacağı,ne kadar sıklıkla kullanılacağı ve ne kadar kullanılacağı. Istatiksel verilerin toplanıp,kullanışlı verilerin toplanması Öngörülü Değerlendime: (Predictive Evaluation) Design yapılınca yapılır. Şekillendirici Değerlendirme: (Formative Evaluation) Dizayn hakkında bilgi verir ve ara yüzün şekillendirilmesi sürecinde yardımcı olur. Ara yüz sürecinde yapılır. yanlış yapılan şeyin neden yanlış yapıldığını da sorgular.sadece neyin yanlış olduğunu bulmakla kalmaz. işlem prosesi süresince veri toplar SOUP ANALOGY Özetleyici Değerlendirme (Summative Evaluation) Ara yüzün tüm aşamalarında değerlendirme yapar. Ara yüz bitince yapılır. deneysel olarak kullanıcıların nerede hata yaptığı,ne kadar sürede kullandığı ve ne kadar başarılı olduklarını değerlendirir. Robert Stake sadece formattive ve summative değerlendirme yöntemi üzerine geliştirdiği çorba analogy si üzerine 2002 yılında Lockeee tarafından yapılan genişletilmiş çorba örneklemesi şu şekildedir. 4

5 KULLANILABILIRLIĞI ÖLÇMENIN METODLARI Exploratory-eğer yapılan çorba diğer çorbalara benzemişse Predictive-eğer aşçı tarafından belli bir yemek tarifi hazırlanmışsa Formative:eğer yemek yapılma aşamasında çorbaya benziyorsa Summative:eğer aşçı veya müşterinin tadına bakarsa Bir sistemin kullanılabilirlik metodlarını değerlendirmede birkaç teknik öne sürülmüştür.bunlardan biri Mack ve Nielsen tarafından belirlenen değerlendirme metodudur. Mack ve Nielsen kullanılabilirliği 4 kategoride metodize etmiştir. Automated (otomatik) Empirical (deneysel) Formal (resmi) Informal (resmi olmayan) Otomatik Ürünü kullanan kullanıcıların karşılaştıkları problemleri rapor etmesi ile Deneysel Gerçek kullanıcıların testi ile Formal Kullanılabilirliği ölçmek için hesaplayıcı ve formüller kullanılması Informal Tecrübe,gayrı resmi bilgi ve yetenek ile kullanılabilirliği ölçme metodur. Diğer bir metodize yöntemi de Benbunan-Fich tarafından yapılan değerlendirme yöntemidir. Onlar da kullanılabilirliği değerlendirme yöntemi ile 4 e ayırmışlardır. Objective Performances Subjective User Preferences Experimental Direct Observation Objective Performance (Nesnel Performans) Đstenilen bilgiye erişimde kullanıcıların sarfettiği toplam zamana göre performanstır. Subjective User Preferences (Kişisel Kullanıcı Tercihleri) Yapılan bir anket veya açılan bir ziyaretçi defteri ile kişisel bilgiler kullanılabilirliği ölçmede bir metod olarak alınır. Experimental (Deneyimsel) Kişisel yeteneğe ve daha önceki tecrübelere bağımlı bir metottur. Direct Observation(Doğrudan Gözlem) Kullanıcı ürün üzerinde işlem yaparken karşılaştığı kullanılabilirlik sorunu ile doğrudan muhatap olarak kullanılabilirliği metodize yöntemidir

6 KULLANILABILIRLIK ANALIZI NASIL YAPILIR? Kullanılabilirlik analizi size ürününüzün hangi kısmının görüntülendiğini ve her bir kullanıcının analitik olarak gösterdiği davranışını öğrenmenizi sağlar. Bu sayede kullanıcının verdiği tepkiden yola çıkılarak yapılan ürünün ara yüzünde ve ürünün kullanıcıları arasında bir iyileştirme yapılabilir. Kullanılabilirlik analizinde elde edilen verilerle daha mantıklı ve kullanıcı dostu tasarımlar ve iyileştirmeler yapılır. KULLANILABĐLĐRLĐK ÇALIŞMASI ÖRNEĞĐ Head Mouse bir web cam yardımıyla yalnız kafa hareketleriyle kullanılan bir programdır. Bu çalısmada head mouse cihazının kullanılabilirliğini ölçüp, kullanıcıların ne kadar memnun kaldıklarına dair bilgi alınmıştır. Aynı görevleri 10 farklı kullanıcının yapmasını isteyip, verilen görevi ne kadar sürede tamamladıklarını gözlemlenmiştir. Aşağıda ki tabloda bu kullanıcıların,verilen isi bitirdikleri sürelerin tablosu verilmistir Test sonunda programı her yastan, her kesimden insanın gerekli sartlar sağlandığında rahatça kullanabileceği anlasılmıstır. Zamandan tasarruf etmek ve programı en rahat biçimde kullanabilmek için hassasiyeti yüksek bir web cam kullanmak, ortamı uygun sekilde aydınlatmak gerekiyor. _OS_9005.pdf KAYNAKÇA Öğr.Gör.Dr. Şirin KARADENĐZ Theses/Full%20document/5251_full_document.pdf Anders Lyddby Dept. of IndustrialElectrical Engineeringand Automation, Dept. of Design Sciences, Lund University Ao.Univ.-Prof. Dr. Keith Andrews YO_OS_9005.pdf Özge YILDIRIM--- Edip SENYÜREK1 Ankara Meslek Yüksekokulu- Fatih Üniversitesi Yazılımda Kullanılabilirlik Analizlerinin Türkiye de Kullanımı 6

7 TEŞEKKÜRLER ARKADAŞLAR Yrd.Doç.Dr. Hacer Karacan omputer_interaction 7