TÜRKİYE KÖMÜR ARAMALARI

Enerji, ülkelerin iktisadi ve sosyal kalkınması için önemli girdilerin başında gelir. Enerji planlamaları ve yatırımları bir ülkenin geleceği, sanayileşmesi ve ilerlemesi için büyük öneme sahiptir, Büyüme hızının her yıl ortalama %6-8 olduğu ülkemizde enerji talebi de buna bağlı TÜRKİYE KÖMÜR ARAMALARI enerji talebinin karşılanmasında fosil yakıtların olarak artmaktadır. Ülkemiz enerji ihtiyacının büyük hala bir kısmını çok önemli dışarıdan bir rol oynadığı sağlamakta, görülmektedir. bu da Ülkemizde Hayrullah sürdürülebilir DAĞISTAN* kalkınma ve arz güvenliğinde risklere yol açmaktadır. Ülkemizde konvansiyonel enerji kaynaklarının olan hemen elektrik hemen enerjisi tamamının tüketimi ekonomik bulunmasına Ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin bir göstergesi Enerji, ülkelerin iktisadi ve sosyal kalkınması paralel için önemli olarak girdilerin hızla başında artmakta, gelir. Enerji artan bu karşın tüketilen toplam birincil enerjinin ancak gelişime % enerji 30-31 i talebinin öz kaynaklardan karşılanmasında karşılanmaktadır. fosil yakıtların planlamaları hala çok ve önemli yatırımları bir rol bir oynadığı ülkenin geleceği, görülmektedir. İthal enerji kaynaklarının başlıcaları petrol, doğal gaz ve taş kömürüdür. sanayileşmesi ve ilerlemesi için büyük öneme sahiptir, Ülkemizde Büyüme konvansiyonel hızının her yıl enerji ortalama kaynaklarının %6-8 hemen hemen tamamının bulunmasına karşın olduğu tüketilen ülkemizde toplam enerji birincil talebi enerjinin de buna ancak bağlı % 30-31 i Dünyada öz kaynaklardan kömür rezervlerinin karşılanmaktadır. bugünkü tüketim ve taş koşullarında kömürüdür. 230 yıl kullanılabilecek bir olarak artmaktadır. Ülkemiz enerji ihtiyacının İthal enerji kaynaklarının başlıcaları petrol, doğal gaz büyük bir kısmını dışarıdan sağlamakta, bu da potansiyel sunması (Şekil 1), sürdürülebilir bir Ülkemizde Dünyada kömür sürdürülebilir rezervlerinin kalkınma bugünkü ve arz güvenliğinde sunması, risklere sürdürülebilir yol açmaktadır. bir kalkınma ve sından enerji oldukça güvenliği önemlidir. sağlanması Ülkemizin açısından 8,3 milyar tüketim kalkınma koşullarında ve enerji 230 yıl güvenliği kullanılabilecek sağlanması bir açı- potansiyel ton olan linyit rezervine 2005 yılından bu yana oldukça Ülkelerin önemlidir. gelişmişlik Ülkemizin düzeylerinin 8,3 milyar bir ton göstergesi ve olan halen elektrik devam enerjisi eden tüketimi çalışmalarımız ekonomik sonucunda 6 milyar 6,77 milyar ton ilave ton ilave rezerv rezerv katkısı katkısı olan linyit rezervine 2005 yılından bu yana yürütülen ve halen devam eden çalışmalarımız yürütülen gelişime paralel olarak hızla artmakta, artan bu sağlanmıştır. sağlanmıştır. Şekil 1- Dünya fosil kaynaklarının tahmini tükeniş süreleri. Gerçekleştirilecek arama çalışmaları ile kömür potansiyelimizin arttırılması ileriye dönük Gerçekleştirilecek arama çalışmaları ile gat-yerköy, Kütahya-Tunçbilek-Değirimsaz ve enerji kömür talebimizin potansiyelimizin karşılanmasında arttırılması büyük ileriye bir rol dö-oynayacaktırnük enerji talebimizin karşılanmasında büyük başlanmış, 1935 yılında yer altı kaynakları- Aydın-Nazilli-Girenez Genel Müdürlüğümüzce ocakları çalıştırılmaya yoğun bir rol oynayacaktır. Genel Müdürlüğümüzce mızın araştırılmasıyla görevlendirilen M.T.A. yoğun bir kömür arama faaliyeti yürütülmekte Genel Müdürlüğünün kurulmasıyla, programlı 1 ve Türkiye genelinde gerçekleştirilecek geniş ve bilimsel bir şekilde kömür aramalarına geçilmiştir. çaplı projelerle ülkemiz kömür rezervlerinin daha da artırılması hedeflenmektedir. Türkiye de, kömür oluşumuna uygun olabilecek Neojen yaşlı birimlerin yayılım alanı yak- MTA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KÖMÜR ARA- MALARI laşık 110.000 km² yi bulmaktadır. Ülkemizde linyitin işletme ve aramalarına Cumhuriyetimizin kurulmasıyla gereken önemin verilmeye başlandığı bilinmektedir. Bu bağlamda 1927 yılında, Amasya-Çeltek, Yoz- MTA Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen kömür arama çalışmalarını 3 döneme ayırmak mümkündür. *Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü - Ankara 35

1-) 1938-1983 yılları arasında gerçekleştirilen prospeksiyon çalışmaları ile söz konusu yüzlek vermiş alanın tamamına yakın bir bölümü araştırılmış linyit içerebilecek özellikle olduğu belirlenen 40.000 km² lik alanın detay etütleri yapılmıştır. Bu araştırmalar süresince toplam 1.459.000 m. linyit sondajı yapılmış ve 117 adet linyit sahası saptanmıştır. 1983 yılına kadar belirlenen linyit rezervi ise yaklaşık 8,3 milyar tondur. Bu rezervin yaklaşık 7 milyar tonu görünür rezerv kategorisinde belirlenmiştir. 2-) 1984-2004 yılları kömür aramacılığı açısından durağan bir dönem olarak geçmiştir. 3-) 2005 yılında Bakanlığımızın enerjide dışa bağımlılığın azaltılması politikası doğrultusunda; yerli kaynak aramalarına bir ivme kazandırıp daha hızlı sonuca ulaşabilmek için Bakanlığımızın bağlı kuruluşları arasında koordinasyon sağlanarak bilgi alışverişi ve işbirliği yapılmıştır. MTA 2005-2013 döneminde kömür aramalarına yönelik olarak 2013 yılı sonu itibari ile 1.202.000 metre sondaj yapılarak EÜAŞ ve TKİ sahalarında 1,505 milyar ton ve MTA sahalarında ise 5,27 milyar ton olmak üzere ülkemiz linyit rezervleri toplam 6,77 milyar ton artırılmıştır (Şekil 2-3). MTA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YILLAR İTİBARİ İLE KÖMÜR SONDAJLARI ve REZERV ARTIŞI Sondaj (metre) 2.700.000 2.600.000 2.500.000 2.400.000 2.300.000 2.200.000 2.100.000 2.000.000 1.900.000 1.800.000 1.700.000 1.600.000 1.500.000 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 14.400.000.000 13.400.000.000 12.400.000.000 11.400.000.000 10.400.000.000 9.400.000.000 8.400.000.000 Rezerv Artışı (Ton) Kömür Sondajları Rezerv Artışı Şekil 2-2005-2013 Şekil-2- yılları 2005-2013 arası kömür yılları arama arası sondajlar kömür arama ve rezerv sondajlar artış grafiği. ve rezerv artış grafiği. Ülkemiz toplam dünya kömür rezervinin 2005-2012 DÖNEMİNDE YATIRIM PROJEyaklaşık % 2005-2012 1,7 sini içermektedir DÖNEMİNDE ve YATIRIM linyit açısından önemli bir ÇALIŞMALAR yere sahiptir. Bununla SONUCU birlikte KEŞFEDİLEN LIŞMALAR YENİ KÖMÜR SONUCU SAHALARI KEŞFEDİLEN YENİ PROJELERİ KAPSAMINDA YÜRÜTÜLEN ÇAlinyitlerimizin %79 unun, 2500 kcal/kg ısıl değerin altında KÖMÜR SAHALARI Konya olması Karapınar daha çok Sahası: termik santrallerde kullanımını ön plana çıkartmıştır. Son yıl- - Konya - Karapınar Sahası: Proje kap- Proje kapsamında 2007-2010 yılları arasında 414 adet lokasyonda 106.500 m. sondaj yapılarak 1,832 milyar ton görünür linyit rezervi tespit larda gerçekleştirilen yaklaşık 105,000,000 ton samında 2007-2010 yılları arasında 414 civarındaki edilmiştir. üretimin Sahada % 85 ortalama i termik kömür santrallerde kalınlığı 21 adet m., ortalama lokasyonda kömür 106.500 derinliği m sondaj 138 m yapılarak olup, tüketilmektedir. ortalama kalori Yerli değeri linyite 1350 dayalı kcal/kg dır. termik santrallerimizin kurulu gücü 8.395 MW olup bu güç edilmiştir. Sahada ortalama kömür kalınlığı Saha 5995 1,832 sayılı milyar Maden ton Kanununun görünür linyit 47. rezervi Maddesi tespit gereği EÜAŞ Genel Müdürlüğüne devredilmiştir. Sahadaki kömürün yaklaşık yayılım alanı 90 toplam kurulu gücümüzün % 14 üne karşılık 21 m, ortalama kömür derinliği 138 m olup, gelmektedir. km² olup, sahadaki bu rezerv 5.250 MW gücündeki ortalama termik santrale kalori 30 değeri yıl yetebilecektir. 1350 kcal/kg dır. Tekirdağ Çerkezköy Sahası: 2005 2010 yıllarında yürütülen çalışmalar 36 sonucunda 8 adet ruhsatta 60.600 m. sondaj gerçekleştirilerek 495 milyon ton görünür linyit rezervi tespit edilmiştir. Sahada ortalama kömür kalınlığı 6 m., ortalama kömür derinliği 300 m olup, ortalama kalori değeri 2054 kcal/kg dır. Saha 5995 sayılı Maden

Saha 5995 sayılı Maden Kanununun 47. Maddesi gereği EÜAŞ Genel Müdürlüğüne devredilmiştir. Sahadaki kömürün yaklaşık yayılım alanı 90 km² olup, sahadaki bu rezerv 5.250 MW gücündeki termik santrale 30 yıl yetebilecektir. - Tekirdağ - Çerkezköy Sahası: 2005-2010 yıllarında yürütülen çalışmalar sonucunda 8 adet ruhsatta 60.600 m sondaj gerçekleştirilerek 495 milyon ton görünür linyit rezervi tespit edilmiştir. Sahada ortalama kömür kalınlığı 6 m, ortalama kömür derinliği 300 m olup, ortalama kalori değeri 2054 kcal/kg dır. Saha 5995 sayılı Maden Kanununun 47. Maddesi gereği EÜAŞ Genel Müdürlüğüne devredilmiştir. Sahadaki kömürün yaklaşık yayılım alanı 50 km² olup, sahadaki bu rezerv 2.150 MW gücündeki termik santrale 30 yıl yetebilecektir. - Elbistan Sahası (MTA): Elbistan Havzasında MTA Genel Müdürlüğüne ait 3 adet ruhsatta 2005-2008 yıllarında yürütülen çalışmalar sonucunda 11.500 m sondaj çalışması yapılarak, 515 milyon ton görünür linyit rezerv tespit edilmiştir. Ortalama kömür kalınlığı 20 m, ortalama kömür derinliği 100 m olup, 1050 kcal/kg ısıl değere sahiptir. Saha 5995 sayılı Maden Kanununun 47. Maddesi gereği EÜAŞ Genel Müdürlüğüne devredilmiştir. Sahadaki bu rezerv 1.150 MW gücündeki termik santrale 30 yıl yetebilecektir. - Malatya - Yazıhan Sahası: 2009 2010 yılları arasında kömür tespit edilen 1 adet ruhsatta ortalama kalorisi 1934 kcal/kg, görünür rezervi 17 milyon ton olan linyit sahası tespit edilmiştir. Ortalama 2,55 m, ortalama kömür derinliği 270 m olup, 1934 kcal/kg ısıl değere sahiptir. Ruhsatın buluculuğa esas rezerv raporu yazılmış olup, MİGEM e devredilmiştir. Sahadaki bu rezerv 65 MW gücündeki termik santrale 30 yıl yetebilecektir. - Kırklareli Pınarhisar Vize Sahası: Kırklareli ili Pınarhisar, Vize ve Lüleburgaz ilçeleri arasında yer alan sahada, 2007 yılında başlayan sondajlı arama ve rezerv belirleme çalışmaları 2012 yılında tamamlanmış olup, sahada 116 adet lokasyonda toplam 39.159,50 m sondaj çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar sonucunda 6 adet ruhsat sahasında ortalama derinliği 250 m, ortalama kalınlığı 3,5 m, ortalama 1875 Kcal/kg ısıl değere sahip olan 140 milyon ton görünür linyit rezervi tespit edilmiştir. Sahadaki bu rezerv 550 MW gücündeki termik santrale 30 yıl yetebilecektir. Şekil 3- MTA kömür arama sondajı faaliyetinden bir görüntü (Konya-Ilgın 2012 yılı). 37

- Konya - Ilgın Sahası: Konya ili Ilgın ilçesinde yer alan sahada 2011 yılında başlayan sondajlı arama ve rezerv belirleme çalışmaları 2013 yılında tamamlanmış olup, sahada 42 adet lokasyonda toplam 5.785,55 m sondaj çalışması gerçekleştirilmiştir (Şekil 3). Bu çalışmalar sonucunda 2 adet ruhsat sahasında ortalama derinliği 112 m, ortalama kalınlığı 16,5 m, ortalama 2300 Kcal/kg ısıl değere sahip olan 30,5 milyon ton görünür linyit rezervi tespit edilmiştir. Sahadaki bu rezerv 125 MW gücündeki termik santrale 30 yıl yetebilecektir. - Eskişehir - Alpu Sahası: Eskişehir - Alpu arasında MTA Genel Müdürlüğüne ait 7 adet ruhsatta 2008 yılından bugüne kadar devam eden proje kapsamında 102.000 m Sondaj çalışması gerçekleştirilmiş olup, bugüne kadar yapılan çalışmalar sonucunda 1,29 milyar ton görünür rezerv hesaplanmıştır. Sahada ortalama kömür kalınlığı 14 m, ortalama kömür derinliği 300 m olup, ortalama kalori değeri 2050 kcal/kg dır. Rezerv belirlemeye yönelik sondajlar 2014 yılında da devam etmektedir. Sahadaki şimdilik belirlenen bu rezerv yaklaşık 5.000 MW gücündeki termik santrale 30 yıl yetebilecektir. - Afyon - Dinar Sahası: Genel Müdürlüğümüz tarafından 2008 yılından bu yana yürütülmekte olan Batı Anadolu Kömür Aramaları Projesi kapsamında Afyonkarahisar - Dinar - Dombayova da 5 adet ruhsatta 1700 adet lokasyonda 70.000 m sondaj çalışması gerçekleştirilmiş ve, 941 milyon ton görünür linyit rezervi tespit edilmiştir (Şekil 4). Sahada ortalama kömür kalınlığı 32,16 m, ortalama kömür derinliği 272,41 m olup, ortalama kalori değeri 1706 kcal/kg dır. Sahadaki bu rezerv 3.400 MW gücündeki termik santrale 30 yıl yetebilecektir. TÜRKİYE LİNYİT-TAŞKÖMÜRÜ SAHALARI VE REZERVLER BİLİNEN LİNYİT REZERVİ (2005 Yılı) 8.3 Milyar Ton YENİ SAHALAR VE EK REZERVLER (2005 Yılı Sonrası) : 6.79 Milyar Ton Şekil 4-2005-2013 yılları arası kömür arama sondajlar ve rezerv artış grafiği. Şekil 4-2005-2013 yılları arası kömür arama sondajlar ve rezerv artış grafiği. 2005-2012 DÖNEMİNDE İŞ BİRLİĞİ KAP- adet lokasyonda 165.375 m. sondaj çalışması gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar kapsamında SAMINDA YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR 2005-2012 DÖNEMİNDE İŞBİRLİĞİ KAPSAMINDA YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR 16.500 adet örnekte kimyasal analiz yapılmış, EÜAŞ Genel Müdürlüğü adına Afşin sahanın rezervinde 1,3 milyar ton artış sağlanmıştır (Şekil 5). - EÜAŞ Genel Müdürlüğü adına Afşin Elbistan Sahasında 2005-2007 yılları arasında Elbistan Sahasında 2005-2007 yılları arasında rezerv rezerv geliştirmeye geliştirmeye yönelik yönelik olarak olarak 1218 1218 adet lokasyonda 165.375 m. sondaj çalışması gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar kapsamında 16.500 adet örnekte kimyasal analiz yapılmış, 38 sahanın rezervinde 1,3 milyar ton artış sağlanmıştır (Şekil 5). - TKİ Genel Müdürlüğü adına Soma Eynez Sahasında 2005 yılından bugüne kadar devam eden çalışmalar sonucunda 78 adet lokasyonda 54.500 m. sondaj çalışması

- TKİ Genel gerçekleştirilmiştir. Müdürlüğü adına Soma Çalışmalar - Eynez Sahasında 2005 yılından bugüne kadar örnekte kimyasal analiz gerçekleştirilmiş olup, leştirilmiştir. neticesinde Çalışmalar 700 adet neticesinde örnekte 700 adet kimyasal anal gerçekleştirilmiş olup, görünür 205 milyon ton ilave rezerv tespit edilmiştir. devam eden çalışmalar sonucunda 78 adet lokasyonda 54.500 - m sondaj çalışması gerçek- görünür 205 milyon ton ilave rezerv tespit edilmiştir. Açık Ocak kömür işletmesinden bir görünüm. - gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar neticesinde 700 adet örnekte kimyasal analiz gerçekleştirilmiş olup, görünür 205 milyon ton ilave rezerv tespit edilmiştir. Açık Ocak kömür işletmesinden bir görünüm. Şekil 5- Açık ocak kömür işletmesinden bir görünüm. 2005-2013 yılları arasında gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda yeni tespit edilen bu rezervler ile 8,3 milyar ton olarak bilinen linyit rezervimiz % 80 arttırılmıştır ve Ülkemiz Linyit rezervi 15 milyar ton a ulaşmıştır. Bu kömürlerin kalorileri 1050-3000 kcal/kg arasındadır. Ülkemiz linyit rezervlerinin büyük bir bölümü Pliyosen ve Miyosen yaşta olup, kömürlerin yaşlara göre dağılımı şekil 6 da verilmiştir. Bu rezervin yaklaşık 1 milyar tonunun tüketilmiş olduğu düşünüldüğünde, bugün için 14 milyar ton Linyit rezervimiz bulunmaktadır. Şekil-3: Ülkemiz linyit kömürlerinin oluşum yaşlara göre dağılımı. 2005-2012 yılları arasında gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda yeni tespit edilen b rezervler ile 8,3 milyar ton olarak bilinen linyit rezervimiz % 70 arttırılmıştır ve Ülkem Linyit rezervi 14.3 milyar ton a ulaşmıştır. Bu kömürlerin kalorileri 1050-3000 kcal/k Şekil 6- Ülkemiz linyit kömürlerinin oluşum yaşlara göre dağılımı. Şekil-3: Ülkemiz linyit kömürlerinin oluşum yaşlara göre dağılımı. 2005-2012 yılları arasında gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda yeni tespit edilen bu rezervler ile 8,3 milyar ton olarak bilinen linyit rezervimiz % 70 arttırılmıştır ve Ülkemiz Linyit rezervi 14.3 milyar ton a ulaşmıştır. Bu kömürlerin kalorileri 1050-3000 kcal/kg 39 7

Kurumumuzca yürütülmekte olan kömür arama ve rezerv belirleme çalışmaları 2014 yılında da yoğun bir şekilde devam edecek olup, bu kapsamda Eskişehir-Alpu sahasında yürütülen çalışmaların tamamlanarak rezervlerinin kesin olarak ortaya çıkartılması, 2013 yılı çalışmalarında kömür varlığı tespit edilen Denizli-Çardak, Afyon-Evciler, Isparta-Şarkikaraağaç ve İstanbul-Silivri, Tekirdağ-Malkara sahalarında rezerv belirleme, Aydın-Muğla Neojen havzaları, Kastamonu, Amasya, Ankara-Yenikent bölgelerinde kömür arama ve iş birliği kapsamında EÜAŞ Genel Müdürlüğüne ait Beypazarı II. Sahada fileksür güneyinde ise kömür arama çalışmaları gerçekleştirilecek olup, bu amaçla 2014 yılında 200.000 m sondaj yapılması programlanmıştır. Çalışmalar devam etmektedir. LİNYİT KÖMÜRLERİMİZİN ÖZELLİKLERİ Linyit kömürlerimizin kalorifik değerlerine göre rezerv payları Bilinen linyit ve alt-bitümlü kömürlerimizin düşük kalorifik değerleri, yüksek kül içerikleri, uçucu madde, nem ve kükürt değerleri vardır. Kömürlerimizin % 75 e yakını 2500 kcal/kg dan daha az, % 17 si 2500 ve 3000 kcal/kg arasında kalorifik değerleri vardır (Şekil 7). Sadece kömürlerimizin % 8 i 3000 kcal/kg üstünde ısısal değeri mevcuttur. <1000 1001-1500 <1000 12% 1501-2000 2001-2500 <1000 1001-1500 11% 1001-1500 12% 2501-3000 1501-2000 12% 1501-2000 3001-3500 2001-2500 13% 11% 2001-2500 11% 3501-4000 2501-3000 2501-3000 4001-4500 3001-3500 3001-3500 0% 13% 5% 4501> 3501-4000 4001-4500 0% 4001-4500 4501> kcal/kg dan daha az, % 17 si 2500 ve 3000 kcal/kg arasında kalorifik değerleri vardır (Şekil kcal/kg dan 7). Sadece daha kömürlerimizin az, % 17 si % 8 i 2500 3000 ve kcal/kg 3000 üstünde kcal/kg ısısal arasında değeri mevcuttur. kalorifik değerleri vardır (Şekil 7). Sadece kömürlerimizin % 8 i 3000 kcal/kg üstünde ısısal değeri mevcuttur. kcal/kg dan daha az, % 17 si 2500 ve 3000 kcal/kg arasında kalorifik değerleri vardır (Şekil 7). Sadece kömürlerimizin % 8 i 3000 kcal/kg üstünde ısısal değeri mevcuttur. 55% 55% 55% 3% 5% 1% 0% 3% 3% 5% 1% 0% 1% 0% Şekil 7- Kömürlerimizin kalorifik değerlerine 0% göre dağılımı. 4501> Şekil Ülkemiz 7- Kömürlerimizin Linyit Şekil ve 7- Alt kalorifik Kömürlerimizin Bitümlü değerlerine Kömürlerinin kalorifik göre değerlerine dağılımı. Kimyasal göre dağılımı. Özellikleri Ülkemiz Ülkemizdeki Şekil linyit ve alt kömürlerin 7- Kömürlerimizin bitümlü kömürlerinin ortalama kalorifik kimyasal değerlerine özellikleri göre aşağıda dağılımı. verilmiş olup, Ülkemiz Linyit ve Alt Bitümlü Kömürlerinin Kimyasal Özellikleri kömürlerimizin kimyasal özellikleri Ülkemizdeki alt ısıl değerleri kömürlerin 1185 kcal/kg ortalama ile 5574 kimyasal kcal/kg özellikleri arasında aşağıda değişmektedir verilmiş (Çizelge olup, Ülkemiz Linyit ve Alt Bitümlü Kömürlerinin Kimyasal Özellikleri 1, şekil 8) kömürlerimizin alt ısıl değerleri 1185 kcal/kg ile 5574 kcal/kg arasında değişmektedir (Çizelge Ülkemizdeki kömürlerin ortalama kimyasal zin alt ısıl değerleri 1185 kcal/kg ile 5574 kcal/ özellikleri Ülkemizdeki 1, aşağıda şekil 8) verilmiş kömürlerin olup, kömürlerimi- ortalama kimyasal kg arasında değişmektedir özellikleri aşağıda (Çizelge 1, Şekil verilmiş 8). olup, kömürlerimizin Çizelge 1- Kömürlerimizin alt ısıl değerleri kimyasal 1185 özelliklerini kcal/kg ile gösterir 5574 tablo. kcal/kg arasında değişmektedir (Çizelge Çizelge 1- Kömürlerimizin kimyasal özelliklerini gösterir tablo. Çizelge 1- Kömürlerimizin kimyasal özelliklerini gösterir tablo. 1, şekil 8) Çizelge 1- Kömürlerimizin kimyasal özelliklerini gösterir tablo. 40

Şekil 8- Kömür laboratuvarından bir görünüm. ÜLKEMİZDE VE DÜNYADA KÖMÜRDEN lecekte, elektrik üretiminde kömürün payının YARARLANMA DURUMU azalacağı, doğal gaz payında ise önemli artışların olacağı tahmin edilmektedir. Buna karşın, sokulması enerji arz güvenliği açısından önemlidir. Nitekim bu durum Ülkemiz 2023 Hükümet Dünya Enerji Ajansı nın yayınladığı raporunda, Stratejik Kaynaklara Eylem bakıldığında, Planında tüm 3 yerli fosil kaynaklarımızın kay- kullanılan bu yakıt dönemde olma niteliğinin harekete 2030 geçirileceği yılına ka- yer kömürün, elektrik üretiminde en yüksek oranda nağın, almıştır.. bugün olduğu gibi, birincil enerji tüketiminde, önümüzdeki on yıllarda da toplamda dar değişmeyeceği öngörülmektedir (Şekil 9). % 80 a yakın bir ağırlıkla belirleyici olacağı Türkiye ve dünya kömür rezervleri, kullanımı Kömür, elektrik üretimi amacıyla kullanılan yakıtlar arasında en yaygın olanıdır. Uzak anlaşılmaktadır. Kömür ve doğalgaza olan ihtiyaç gelecekte, artmakta iken, elektrik petrolün, üretiminde tükenme kömürün riskinden payının azalacağı, doğal gaz payında ise önemli dolayı artışların tahmini olacağı senaryoda tahmin öneminin edilmektedir. azaldığı Buna karşın, Dünya kömürün, toplam elektrik görünür üretiminde kömür en rezervleri yüksek görülmektedir. yaklaşık 1 trilyon (930 milyar) ton civarındadır. oranda kullanılan yakıt olma niteliğinin 2030 yılına kadar değişmeyeceği öngörülmektedir. Bu rezervlerin dağılımına bakılacak olunursa Ülkemiz de enerji kaynağı olarak kısa vadede Türkiye kendi öz ve kaynağımız Dünya Kömür olan Rezervleri, kömürlerimizin Kullanımı dünyanın en önemli kömür rezervlerine sahip Şekil 9 da ülkelerin durumu, çizelge 2 de ise gelişmiş teknolojiler kullanılarak çevre kriterleri ülkeler ve yüzde olarak payları gösterilmektedir. yaklaşık En 1 önemli trilyon rezervler (930 milyar) ABD, ton Rusya, civarındadır. Çin, de dikkate Dünya alınarak toplam devreye görünür sokulması kömür enerji rezervleri arz Bu güvenliği rezervlerin açısından dağılımına önemlidir. bakılacak Nitekim olunursa bu Avustralya, Şekil-6 de Hindistan, ülkelerin Ukrayna, durumu, Kazakistan Şekil-7 de ve ise durum Ülkemiz 2023 Hükümet Stratejik Eylem Güney Afrika dadır. Türkiye kömür rezervleri dünyanın en önemli kömür rezervlerine sahip ülkeler ve yüzde olarak payları Planında tüm yerli kaynaklarımızın bu dönemde harekete gösterilmektedir. geçirileceği En yer önemli almıştır. rezervler ABD, Rusya, ğerine sahiptir. Çin, Avustralya, Hindistan, Ukrayna, açısından dünyanın yaklaşık % 1,7 gibi bir de- Kazakistan ve Güney Afrika dadır. Türkiye kömür rezervleri açısından dünyanın yaklaşık % Kömür, elektrik üretimi amacıyla kullanılan yakıtlar 1,7 gibi arasında bir değerine en yaygın sahiptir. olanıdır. Uzak ge- Şekil 9- Dünya kömür rezervleri Şekil 6. Dünya Kömür Rezervleri 41 ÜLKE DÜNYA REZERV PAYI DÜNYA YILLIK ÜRETİM PAYI DÜNYA YILLIK TÜKETİM PAYI ÜLKE ELEKTRİK ÜRETİMİNDEKİ PAYI

11 Çizelge 2-2010 yılı önemli kömür rezervleri bulunan ülkelerin kömür rezerv değerleri. ÜLKE DÜNYA REZERV PAYI DÜNYA YILLIK ÜRETİM PAYI DÜNYA YILLIK TÜKETİM PAYI ÜLKE ELEKTRİK ÜRETİMİNDEKİ PAYI ABD 27,6 14,1 13,5 45 ALMANYA 4,7 1,1 2,1 43 POLONYA 0,7 1,4 1,6 88 RUSYA FEDERASYONU 18,2 4,0 2,4 17 YUNANİSTAN 0,4 0,2 0,2 57 GÜNEY AFRİKA 3,5 3,6 2,5 93 ÇİN 13,3 49,5 49,7 79 AVUSTURALYA 8,9 5,8 1,3 78 KAZAKİSTAN 3,9 1,5 0,8 75 ÇEK CUMHURİYETİ 0,1 0,5 0,5 60 TÜRKİYE 1,7 0,5 0,9 28 (Yerli Kömür + İthal Kömür) DÜNYA 40 Şekil-7. 2010 yılı Önemli Kömür Rezervleri Bulunan Ülkelerin Kömür Rezerv Değerleri, Dünya kömür üretim ve tüketimleri nin % 47 sini, ABD % 15, Hindistan % 7,5 ini tüketirken, Türkiye nin tüketim oranı % 1 den Dünya da 1999 yılından itibaren geçen on düşüktür. Elektrik ya da ısı üretimi amacıyla yılda, Dünya yıllık Kömür kömür üretimi Üretim % ve 53 Tüketimleri artmıştır. Kömür üretimindeki artış, çok büyük kısmı Çin eden ülkeler arasında Türkiye de bulunmak- yeterli kömür rezervi olduğu halde kömür ithal olmak üzere Dünya Asya da kıtasındaki 1999 yılından elektrik enerjisi itibaren geçen tadır. Türkiye nin on yılda, yıllık üretim kömür ve tüketim üretimi oranları % 53 artmıştır. talebinden kaynaklanmaktadır. karşılaştırıldığında kömür rezervleri açısından Kömür üretimindeki artış, çok büyük kısmı zengin Çin olmak olduğu üzere halde ürettiğinin Asya kıtasındaki yarısından fazlası kadar da ithalat yapmaktadır. elektrik enerjisi talebinden 2009 yılı dünya kaynaklanmaktadır. kömür üretimi ve tüketimi (Şekil 10 ve 11) değerleri incelendiğinde üretimde olduğu gibi Çin Dünya kömür tüketimi- 42

Dünya da 1999 yılından itibaren geçen on yılda, yıllık kömür üretimi % 53 artmıştır. Kömür üretimindeki artış, çok büyük kısmı Çin olmak üzere Asya kıtasındaki elektrik enerjisi talebinden kaynaklanmaktadır. Şekil 10-2009 yılı dünya kömür üretimi. Şekil-8. 2009 Yılı Dünya Kömür Üretimi 11 Şekil 11-2009 yılı dünya kömür tüketimi. Şekil-9. 2009 Yılı Dünya Kömür Tüketimi 2007 yılı itibariyle 8205,0 TWh olan Dünya elektrik enerjisi üretiminde kömür % 41,5 timindeki paylarının çok yüksek olduğu, Türki- ülkelere bakıldığında da, kömürün elektrik üre- 2009 yılı dünya kömür üretimi ve tüketimi (Şekil 8 ve 9) değerleri incelendiğinde oranında kullanılmıştır (Kaynak: IEA 2009). ye ise sahip olduğu kömür rezervleri yanında Değerlendirmelere üretimde olduğu göre dünya gibi Çin elektrik Dünya üretimi 2030 kömür tüketiminin diğer fosil kaynaklarının % 47 sini, ABD olmayışı % 15, da Hindistan dikkate % 7,5 ini tüketirken, yılında 14.596,0 Türkiye nin TWh e tüketim yükselecek oranı % alındığında; 1 den düşüktür. kömürün Elektrik elektrik ya üretimindeki da ısı üretimi payının düşük kaldığı görülmektedir. amacıyla ve kömürün elektrik içerisindeki payı % 43,9 olacaktır yeterli (IEA 2009). kömür Petrol rezervi ve doğal olduğu gaz rezervlerinin bulunmaktadır. belirli bölgelerde Türkiye nin toplanmış üretim olması ve tüketim Dünyada oranları üretilebilir karşılaştırıldığında kömür rezervleri kömür 70 ül- rezervleri halde kömür ithal eden ülkeler arasında Türkiye de ve fiyatlarındaki yüksek değişkenlik derecesi, kede ve her kıtada yeterli miktarda bulunmaktadır. yarısından Petrol rezervinin fazlası kadar % 67 si da ithalat ve doğal yapmaktadır. gaz nükleer açısından kaynakların zengin atık sorunu olduğu ve halde kamuoyu ürettiğinin tepkisi, yeni-yenilenebilir kaynakların yüksek rezervinin ise % 66 sı Orta Doğu da bulunmaktadır. Dünya Dünya nın elektrik siyasi enerjisi olarak üretiminde en istikrarsız kömür ve % 41,5 maliyetleri, kömürü, 2007 yılı günümüz itibariyle dünyasında 8205,0 TWh olan elektrik oranında üretiminde kullanılmıştır en avantajlı ve (Kaynak: yaygın kullanılan yakıt konumuna getirmiştir. Bu nedenle gaz arz güvenirliğinin önemli ölçüde tehdit et- IEA 2009). çatışmalara Değerlendirmelere müsait bu bölgesi göre petrol dünya ve doğal elektrik üretimi bir ülkede 2030 zengin yılında kömür 14.596,0 rezervlerinin TWh e bulunması, o olacaktır ülke için enerji (IEA arz 2009). güvenliğinin Petrol ve sağlan- doğal gaz dan rezervlerinin herhangi bir belirli olumsuzluk bölgelerde görülmemektedir. toplanmış olması ve yükselecek mektedir. ve kömürün Kömürün ise elektrik arz güvenilirliği içerisindeki açısın- payı % 43,9 ması bakımından büyük bir avantaj anlamına Mevcut tüketim trendi ile mevcut üretilebilir fiyatlarındaki yüksek değişkenlik derecesi, nükleer kaynakların atık sorunu ve kamuoyu gelmektedir. rezerv yaklaşık 200 yıldan fazla bir sürede tüketilecektir. yüksek maliyetleri, Buna karşın kömürü, doğal gaz günümüz ve petrol dünyasında tepkisi, yeni-yenilenebilir kaynakların 2007 yılı itibariyle kömür rezervleri fazla rezervlerinin muhtemelen 65 ve 42 yıl içinde elektrik üretiminde en avantajlı ve yaygın kullanılan yakıt konumuna getirmiştir. Bu nedenle olan ve dünyada en çok elektrik üreten büyük tüketileceği sanılmaktadır (Şekil 12). bir ülkede zengin kömür rezervlerinin bulunması, o ülke için enerji arz güvenliğinin 43 sağlanması bakımından büyük bir avantaj anlamına gelmektedir. 2007 yılı itibariyle kömür rezervleri fazla olan ve dünyada en çok elektrik üreten büyük

açısından herhangi bir olumsuzluk görülmemektedir. Mevcut tüketim trendi ile mevcut üretilebilir rezerv yaklaşık 200 yıldan fazla bir sürede tüketilecektir. Buna karşın doğal gaz ve petrol rezervlerinin muhtemelen 65 ve 42 yıl içinde tüketileceği sanılmaktadır (Şekil 10). DOĞAL GAZ; 65 YIL PETROL; 42 YIL KÖMÜR; 230 YIL Şekil 12- Fosil kaynakların muhtemel tükenme süreleri Şekil 10. Fosil Kaynakların Muhtemel Tükenme süreleri (Kaynak: IEA 2010 ve EIA yayınları) (Kaynak: IEA 2010 ve EIA yayınları). Tüketim Değerleri ve Elektrik Üretimindeki Payları. Tüketim değerleri ve elektrik üretimindeki payları. üretimidir (Şekil 13). Kömürü en fazla kullanan li kömür kullanım alanı elektrik ve ısı enerjisi Dünya kömür kullanımlarına bakılacak olunduğunda Çin, ABD, Hindistan, Japonya ve Güney Afrika tüm dünya kömür kullanımının % 82 sini kullanmaktadır. Dünyada en önemli ülkelerin kullanım oranlarından da anlaşılacağı gibi Kömürü elektrik en fazla üretiminde kullanan (termik ülkelerin santrallerde) Dünya kömür kömür kullanım alanı kullanımlarına elektrik ve ısı bakılacak enerjisi üretimidir. olunduğunda kullanım Çin, oranlarından ABD, Hindistan, da anlaşılacağı Japonya gibi ve elektrik kullanmaktadırlar. üretiminde (termik Bunun santrallerde) yanında az miktarda Güney kullanmaktadırlar. Afrika tüm dünya Bunun kömür yanında kullanımının az miktarda da demir da çelikte, demir çimento çelikte, üretiminde, çimento üretiminde, sıvı yakıt sıvı yakıt % 82 sini üretiminde kullanmaktadır. ve zirai alanda Dünyada kullanılmaktadır. en önem- üretiminde ve zirai alanda kullanılmaktadır. 13 Şekil 13-2007 yılı ülkelerin elektrik üretiminde kömürün payı. Şekil-11. 2007 Yılı Ülkelerin Elektrik Üretiminde Kömürün Payı Türkiye de elektrik üretimi Ülkemizde yaklaşık olarak yıllık 105 milyon ton kömür tüketilmekte olup, bunun yaklaşık Türkiye, zengin kömür kaynaklarını da yeterince devreye koyamamıştır. Birincil enerji cil enerji arzında kömür % 29 luk bir orana sa- 25 milyon tonu ithal kömürdür. Ülkemizin birin- Türkiye de Elektrik Üretimi tüketiminde son dönemde gaz ve petrol başı hiptir. Bu oranın yaklaşık %19 unu yerli kömür çekmektedir. 14 milyar tonun üzerindeki kömür teşkil etmektedir (Şekil 14). Yerli kömür potansiyelimiz göz önüne alındığında yerli kömürün Türkiye, zengin kömür kaynaklarını da yeterince devreye koyamamıştır. Birincil enerji rezervlerimizin, akışkan yatak teknolojilerine dayalı tüketiminde olarak inşa son edilecek dönemde santrallerde gaz ve kullanımı ile, hem santral veriminde artış sağlanması, çıkarılması mümkün olabilecektir. petrol başı birincil çekmektedir. enerji arzı 14 içerisindeki milyar tonun payının üzerindeki % 30 lara kömür rezervlerimizin, akışkan yatak teknolojilerine dayalı olarak inşa edilecek santrallerde kullanımı hem de çevre etkisinin kabul edilebilir sınırlara inmesi ile, hem mümkün santral olacaktır. veriminde artış sağlanması, hem de çevre etkisinin kabul edilebilir sınırlara inmesi mümkün olacaktır. 44 Ülkemizde yaklaşık olarak yıllık 105 milyon ton kömür tüketilmekte olup, bunun yaklaşık 25 milyon tonu ithal kömürdür. Ülkemizin birincil enerji arzında kömür %29 luk bir orana sahiptir. Bu oranın yaklaşık %19 unu yerli kömür teşkil etmektedir. Yerli kömür

Şekil-12: Şekil Türkiye de 14- Türkiye de Kaynak Türlerine kaynak Göre 2011 türlerine Yılı Elektrik göre Üretim 2011 Oranları yılı (EPDK elektrik Faaliyet Raporu 2011) üretim oranları (EPDK Faaliyet Raporu 2011). SONUÇ VE ÖNERİLER SONUÇ VE ÖNERİLER 1- Dünyada elektrik üretiminin % enerjiyi 41 i hala devreye kömüre sokmak, dayalı santrallerden enerji kaynaklarımızı çeşitlendirmek dayalı) sadece % 22,6 ve arz düzeyindedir. güvenliğini Yine sağlamak sağlanırken ülkemizde bu değer(yerli kömüre 1- Dünyada elektrik üretiminin % 41 i hala açısından önemli görülmektedir. çevre dostu yenilenebilir kaynaklardan yararlanma oranına da baktığımızda; birincil enerji kömüre dayalı santrallerden sağlanırken ülkemizde bu değer (yerli kömüre dayalı) sadece 3- Ülkemiz linyit rezervleri MTA Genel arzında Dünyada yenilenebilir + hidrolik toplamı % 2,8 iken, ülkemizde yenilenebilir % 22,6 düzeyindedir. + hidroliklerden Yine çevre yararlanma dostu yenilenebilir kaynaklardan hidrolik yararlanma + diğer yenilenebilirlerin oranına da payı 2013 % 18,3 yılı iken sonu bu değer itibariyle Türkiye de görünür % 19,1 rezerv olarak % 9 civarındadır. Müdürlüğünün Elektrik üretiminde yaptığı çalışmalar ise Dünyada sonucunda baktığımızda; birincil civarındadır. enerji Bu arzında verilerden Dünyada de görülmektedir 6,77 ki ülkemiz milyar yenilenebilir ton arttırılmıştır. enerji kullanımında da yenilenebilir + hidrolik Dünya ortalamalarının toplamı üzerinde % 2,8 olup iken, temiz enerji kullanımında iyi durumdadır. ülkemizde yenilenebilir + hidroliklerden yararlanma % 9 civarındadır. Elektrik üretiminde kıldığında % 66 lık bir kısmı 1000-2000 kcal/ 4- Ülkemiz linyitlerinin kalori durumuna ba- 2- Ülkemizde doğalgazdan yararlanma oranını Dünya ortalamaları olan % 20 lere çekmek, birinci sırada potansiyel enerji kaynağımız olan kömür kullanımını % 22 lerden ise Dünyada hidrolik + diğer yenilenebilirlerin kg alt ısıl değerine sahip olup termik santrallerde ve değerlendirilebilecek nükleer enerjiyi devreye sokmak, niteliktedir. enerji payı % 18,3 iken Dünya bu değer ortalaması Türkiye de olan % 40 lara % 19,1 çıkarmak civarındadır. Bu kaynaklarımızı verilerden çeşitlendirmek de görülmektedir ve arz güvenliğini sağlamak açısından önemli görülmektedir. ki ülkemiz yenilenebilir 3- Ülkemiz enerji linyit kullanımında rezervleri MTA da Genel Müdürlüğünün 5- Ülkemizde yaptığı yerli çalışmalar linyite sonucunda dayalı sadece Dünya ortalamalarının üzerinde olup temiz 8.395 Mw lık Kurulu güç bulunmaktadır. Ancak 2012 yılı sonu itibariyle görünür rezerv olarak 6 milyar ton arttırılmıştır. enerji kullanımında iyi durumdadır. kullanıma hazır hale getirilmiş linyit rezervleri 4- Ülkemiz linyitlerinin kalori durumuna dikkate bakıldığında alındığında % 66 lık bir 20.000 kısmı 1000-2000 Mw lık daha sant- 2- Ülkemizde kcal/kg doğalgazdan alt ısıl değerine sahip yararlanma olup termik santrallerde kurulabilecek değerlendirilebilecek (18.000 niteliktedir. Mw ı kamuya ait ve oranını Dünya ortalamaları olan % 20 lere çekmek, birinci sırada potansiyel enerji kaynağı- varlığı bilinmektedir. 2.000 Mw ı özel sektöre ait) linyit rezervlerinin mız olan kömür kullanımını % 22 lerden Dünya 15 ortalaması olan % 40 lara çıkarmak ve nükleer 45