GÜZEL SANATLAR VE SPOR LÝSELERÝ MÜZÝÐE GÝRÝÞ DERS KÝTABI 9. SINIF YAZARLAR Naci MADANOÐLU Uður Yalçýn DERÝN DEVLET KÝTAPLARI DÖRDÜNCÜ BASKI.2013
MÝLLÎ EÐÝTÝM BAKANLIÐI YAYINLARI...: 4766 DERS KÝTAPLARI DÝZÝSÝ...: 1382 13...Y.0002.3930 Her hakký saklýdýr ve Millî Eðitim Bakanlýðýna aittir. Kitabýn metin soru ve þekilleri kýsmen de olsa hiçbir surette alýnýp yayýmlanamaz. Editör Çetin TUNCER Dil Uzmaný Mediha ACAR Program Geliþtirme Uzmaný Muharrem Hilmi AKBULUT Rehberlik Uzmaný Meral PARLAR Ölçme ve Deðerlendirme Uzmaný Ýsmail GÜNDAY Görsel Tasarým Uzmanı Füruzan ÞÝMÞEK ISBN 978-975-11-3316-8 Millî Eðitim Bakanlýðý, Talim ve Terbiye Kurulunun 07.07.2009 gün ve 103 sayýlý kararý ile ders kitabý olarak kabul edilmiþ, Destek Hizmetleri Genel Müdürlügünün 03.04.2013 gün ve 439650 sayýlý yazýsý ile d ȯ. rdüncü defa 3. 500 adet basýlmýþtýr.
ATATÜRK'ÜN GENÇL E H TABES Ey Türk gençli i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en k ymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahlar n olacakt r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düflersen, vazifeye at lmak için, içinde bulunaca n vaziyetin imkân ve fleraitini düflünmeyeceksin! Bu imkân ve flerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar, bütün dünyada emsali görülmemifl bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan n, bütün kaleleri zapt edilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün ordular da t lm fl ve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir. Bütün bu fleraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ h yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri flahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düflmüfl olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâd! flte, bu ahval ve flerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt r! Muhtaç oldu un kudret, damarlar ndaki asîl kanda, mevcuttur!
.. MUSTAFA KEMAL ATATURK
1. ÜNÝTE: ÝNSAN, SANAT VE MÜZÝK...................................1 1. ÝNSAN, SANAT VE MÜZÝK ÝLÝÞKÝSÝ.................................................2 Okuma Metni (Üç Arkadaþ).......................................................4 Okuma Metni (Bir Sergiden Tablolar)................................................5 2. MÜZÝÐÝN ÝNSAN HAYATINDAKÝ YERÝ................................................7 Okuma Metni (Müzik ve Ýnsan).....................................................7 3. ULUSAL MÜZÝÐÝMÝZ............................................................9 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI.........................................12 2. ÜNÝTE: SES VE SESÝN TEMEL ÖZELÝKLERÝ..........................13 1. SES........................................................................14 Okuma Metni (Ses Nedir?).......................................................14 2. ÝNSAN SESÝ.................................................................17 Okuma Metni (Ýnsan ve Ses).....................................................17 Okuma Metni (Leyla Gencer)....................................................19 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI.........................................20 3. ÜNÝTE: SES MÜZÝÐÝ-VOKAL MÜZÝK................................21 1. ÝNSAN SESLERÝ..............................................................22 2. SES MÜZÝÐÝ TOPLULUKLARI....................................................25 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI.........................................27 4. ÜNÝTE: ÇALGI MÜZÝÐÝ-ENSTRÜMANTAL MÜZÝK......................28 1. ÇALGI......................................................................29 Okuma Metni (Ýnsan ve Çalgý)....................................................30 2. ÇALGI MÜZÝÐÝ TOPLULUKLARI..................................................37 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI.........................................40 5. ÜNÝTE: MÜZÝÐÝN TEMEL UNSURLARI..............................41 1. RÝTÝM.......................................................................42 2. MELODÝ....................................................................47 3. ARMONÝ....................................................................49 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI.........................................51 6. ÜNÝTE: MÜZÝKTE KULLANILAN SES DEÐÝÞTÝRÝCÝ ÝÞARETLER...........52 1. ARALIK.....................................................................53 2. SES DEÐÝÞTÝRÝCÝ ÝÞARETLER...................................................55 3. TÜRK MÜZÝÐÝNDE SES DEÐÝÞTÝRÝCÝ ÝÞARETLER....................................57 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI.........................................60
7. ÜNÝTE: MÜZÝKTE KULLANILAN SES SÝSTEMLERÝ......................61 1. TAMPERE SÝSTEM (TONAL MÜZÝK)................................................62 2. TÜRK MÜZÝÐÝ SES SÝSTEMÝ......................................................64 3. PENTATONÝK MÜZÝK...........................................................66 4. MODAL MÜZÝK................................................................68 Okuma Metni (Modlar)...........................................................68 5. ATONAL MÜZÝK...............................................................70 Okuma Metni (On Ýki Ses Müziði)...................................................70 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI...........................................72 8. ÜNÝTE: MÜZÝKTE KULLANILAN HIZ, NÜANS VE ANLATIM TERÝMLERÝ......73 1. HIZ TERÝMLERÝ................................................................74 2. NÜANS TERÝMLERÝ.............................................................78 3. ANLATIM TERÝMLERÝ...........................................................81 Okuma Metni (Müzikal Ýfade)......................................................82 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI...........................................84 9. ÜNÝTE: MÜZÝK VE TOPLUM.......................................85 1. MÜZÝK VE TOPLUM.............................................................86 Okuma Metni (Doðanýn Sesi).....................................................87 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI...........................................91 1. EK: ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMU...................................................92 2. EK: GRUP DEÐERLENDÝRME FORMU (ÖRNEK 1)........................................93 3. EK: GRUP DEÐERLENDÝRME FORMU (ÖRNEK 2).......................................94 4. EK: GRUP ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMU.............................................95 5. EK: ÖÐRENCÝ GÖZLEM FORMU.....................................................96 6. EK: AKRAN DEÐERLENDÝRME FORMU...............................................97 7. EK: PERFORMANS ÖDEVÝ ÖRNEK FORMU............................................98 a: Performans Ödevi Dereceli Puanlama Anahtarý........................................99 b: Performans Ödevi Öz Deðerlendirme Formu.........................................100 8. EK: PROJE ÇALIÞMASI ÖRNEK FORMU..............................................101 a: Proje Deðerlendirme Ölçeði......................................................102 b: Proje Öz Deðerlendirme Formu...................................................103 SÖZLÜK.....................................................................104 KAYNAKÇA..................................................................107
Bu bölüm iþlenecek konu adlarýný gösterir. Bu bölüm yeni bilgilerin öðrenilmesi amacýyla ön bilgilerin harekete geçirilmesini, konuyu sezdirmeyi amaçlayan soru ve etkinlikleri kapsar. Öðrencilerin Sınıfiçi etkinliklerde Kullanılacak araştırma ve materyallerin okul dışından sağlanmasını açıklayan bölümdür. Dersin sorular ve etkinlikler aracýlýðýyla iþlendiði, konuya yönelik öðrenilenlerin uygulandýðý bölümdür. Öðrencilerin sýnýf içinde konuya yönelik etkin katýlýmýnýn saðlandýðý bölümdür. Önceden hazýrlýk yapýlarak sýnýf içinde, derse etkin katýlýmý saðlamayý belirten bölüm. Konuya iliþkin küçük bilgilerin verildiði bölümdür. Konuya veya etkinliðe yönelik okuma metinlerini belirtir. Konuya yönelik sorularý kapsar. Öðrencilerin ünite ile ilgili öðrendiklerini çoktan seçmeli, boþluk doldurmalý, doðru yanlýþ ve açýk uçlu sorularla deðerlendirilmelerine yönelik bölümdür. Açýklama: Ürün Dosyasý: Öðrencilerin etkinlik ve yapmýþ olduðu arþtýrmalardan seçerek sakladýðý ürünlerin yerleþtirildiði dosyadýr. Ayrýca öðretmenin süreç deðerlendirmesinde kullanacaðý bir materyaldir. 1. EK: Öz Deðerlendirme Formu: Her konu sonunda öðrencinin kendisini deðerlendirmesi için konulmuþtur. 2. EK: Grup Deðerlendirme Formu: Grupça yapýlan etkinliklerde her grubun öðretmen tarafýndan deðerlendirilmesi için konulmuþtur. 3. EK: Grup Deðerlendirme Formu: Grupça yapýlan etkinliklerde gruptaki her bir öðrencinin öðretmen tarafýndan deðerlendirilmesi için konulmuþtur. 4. EK: Grup Öz Deðerlendirme Formu: Grupça yapýlan etkinliklerde grubun kendi kendini deðerlendirmesi için konulmuþtur. 5. EK: Öðrenci Gözlem Formu: Yapýlan etkinliklerde her bir öðrencinin öðretmen tarafýndan deðerlendirilmesi için konulmuþtur. 6. EK: Akran Deðerlendirme Formu: Ýlgili bölümlerde öðrencinin arkadaþlarýný deðerlendirmesi için konulmuþtur. 7. EK: Performans Ödevi Örnek Formu: Sadece bir ünite ile ilgili örnek verilmiþtir. Örnek performans ödevlerini ve bu ödevlerin yapýlmasý ile ilgili iþlem basamaklarýný (ek-7), performansa yönelik puanlama (ek-7a) ve öz deðerlendirme (ek-7b) formlarýný kapsar. Diðer üniteler için ayrýca geliþtirilecektir. 8. EK: Proje Çalýþmasý Örnek Formu: Dersle ilgili yapýlacak örnek proje konularýný, proje iþlem basamaklarýný (ek-8), projeye yönelik puanlama (ek-8a) ve öz deðerlendirme formlarýný kapsar (ek-8b).
1. ÜNÝTE ÝNSAN, SANAT VE MÜZÝK 1. ÝNSAN, SANAT VE MÜZÝK ÝLÝÞKÝSÝ 2. MÜZÝÐÝN ÝNSAN HAYATINDAKÝ YERÝ 3. ULUSAL MÜZÝÐÝMÝZ 1
1 ÝNSAN, SANAT VE MÜZÝK ÝLÝÞKÝSÝ...Hayatta müzik gerekli deðildir. Çünkü hayatýn kendisi müziktir. Müzik ile ilgisi olmayan varlýklar insan deðildir. Eðer söz konusu olan hayat, insan hayatý ise müzik mutlaka vardýr. Müziksiz hayat zaten mevcut olamaz. Müzik hayatýn neþesi, ruhu, sevinci ve her þeyidir. M. Kemal ATATÜRK HAZIRLIK ÇALIÞMALARI 1. Ýnsanýn doðadaki yeri ile ilgili olarak neler söyleyebilirsiniz? 2. Sanat ile ilgili düþüncelerinizi söyleyiniz. 3. Ýnsan ve sanat arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu düþünüyorsunuz? 4. Sanat dallarýnýn birbirleriyle olan iliþkisi hakkýnda neler söylenebilir? Araþtýralým l Televizyonda izlediðiniz bir reklam filmini, buz pateni ile ilgili bir gösteriyi ya da bir sinema filmini CD ye kaydederek sýnýfa getiriniz (2. etkinlik içindir.). l Mussorgsky nin Bir Sergiden Tablolar adlý eserinin müzik kaydýný sýnýfa getiriniz (4. etkinlik içindir.). l Farklý müzik türlerinden örnekler bularak sýnýfa getiriniz (5. etkinlik içindir.). l Resim bölümündeki heykel atölyesinde bulunan heykel örneklerini inceleyiniz. Ünlü heykeltýraþlarýn eserlerinin fotoðraflarýný sýnýfa getiriniz (6. etkinlik içindir.). TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA 1. Etkinlik l Ýnsan ve diðer canlýlar arasýndaki temel farklýlýklarý tartýþýnýz. Bu farklardan yola çýkarak insaný tanýmlayýnýz. 2
2. Etkinlik l Sýnýfa getirdiðiniz VCD yi önce sessiz daha sonra sesli olarak izleyiniz. l Bu iki izlenimle ilgili düþüncelerinizi söyleyiniz. l Sinema sanatýnýn geliþmesinde müziðin rolü hakkýnda neler söyleyebilirsiniz. l Edindiðiniz bilgiler ýþýðýnda müziðin tanýmýný yapýnýz. 3. Etkinlik l Aþaðýda verilen sanatýn sýnýflandýrýlmasý ile ilgili þemaya göre opera sanatýnýn yeri ile ilgili neler söyleyebilirsiniz? l Algýsal sanatlarýn alt bölümü olan iþitsel sanat hangisidir? Verilen noktalý yere yazýnýz. SANAT * ALGISAL SANATLAR KAVRAMSAL (DÝLSEL) SANATLAR ALGISAL-KAVRAMSAL SANATLAR Ýþitsel... Ýki Boyutlu Hat Sanatý Minyatür Resim Fotoðraf Gravür Kabartma Süsleme Görsel Üç Boyutlu Hacim Sanatý Heykel Ýþitsel- Görsel Dans Bale Mekân Sanatý Mimarlýk Sözel Masal Fabl Destan Radyo Oyunu Yazýlý Þiir Hikâye Roman Piyes Aný Gezi Mektup Görsel Kavramsal Sahne Görüntü Sahne Görüntü Mim Karikatür Çizgi Fotoroman Kukla Tiyatro Opera Ýþitsel-Görsel Kavramsal Perde Film Sinema TV Video Animasyon Bilgi Notu Algýsal sanatlar iþitsel, görsel ve iþitsel-görsel olarak bölümlere ayrýlýr. Yalnýzca iþitsel olan sanat türü, müziktir. Bu sanat türü, daha alt türlere bölünmez. * Prof. Dr. Ömer Naci SOYKAN, Sanatlarýn Bölümlenmesi 3
4. Etkinlik l Aþaðýdaki Üç Arkadaþ adlý hikâyeyi okuyunuz. l Besteci Modest Mussorgsky nin Bir Sergiden Tablolar adlý eserini dinleyerek izlenimlerinizi paylaþýnýz. Okuma Metni Üç Arkadaþ Eski zamanlardan birinde, 1800 lerde Rusya da yaþayan üç arkadaþ vardý. Bunlardan biri müzisyen, biri ressam biri de yazardý. Bu üç arkadaþýn en çok sevdikleri þey ülkelerinin masallarý, en sevmedikleri ise ülkeyi yöneten zalim Çar dý. Müzisyen olan Modest Mussorgsky -takma adý Modinka idi- varlýklý bir ailenin çocuðuydu. Ona hep peri masallarý anlatan bir dadýsý vardý. Küçükken annesiyle piyano çalýþmýþtý. Hiçbir müzik okuluna gitmemesine raðmen dokuz yaþýnda konçerto çalabilecek kadar iyiydi piyanoda. Petersburg da askeri okula gidip subay oldu ama müzikten hiç vazgeçmedi. Bünyesi çok zayýftý, sebebi bilinmeyen bir psikolojik rahatsýzlýðý vardý. Günün birinde Petersburg dan uzak bir yere gönderilince askerliði býraktý. Þanssýzlýklar birbirini takip etti. Ailesi artýk zengin deðildi. O zamanlar Rusya da besteciler Alman, Fransýz ve Ýtalyan müziklerine hayrandýlar. Hep onlar gibi müzik eserleri yazmaya çalýþýyorlardý. Mussorgsky böyle hissetmiyordu. O, kendi ülkesinin masallarýndan, halk müziðinden yola çýkarak besteler yapmak istiyordu. Onun gibi düþünen dört müzisyen daha vardý: Balakirev, Borodin, Cui ve Korsakov. Benzer hayalleri olan bu müzisyenlere Rus Beþleri adý verildi. Modinka aþýrý duygusallýðý, inanýlmaz yeteneði ve palyaçoyu andýran kýrmýzý burnuyla Rus Beþleri nin her zaman en ilginci oldu. Ressam olan Victor Hartmann çok küçük yaþta anne ve babasýný kaybetmiþ, tanýnmýþ bir mimar olan amcasý tarafýndan büyütülmüþtü. Güzel Sanatlar Akademisini bitirdikten sonra kitap resimlemeye baþlamýþtý ama sadece resimle kalmýyor hem mimari çizimler yapýyor hem de tiyatro ve balelere kostümler tasarlýyordu. Ýlk defa geleneksel Rus motiflerini eserlerinde kullanan ressamlardan biriydi. Mussorgsky nin müzikle yapmaya çalýþtýðýný Hartmann resimle yapýyordu. Ýkisi çok yakýn arkadaþ oldular. Ama ne yazýk ki Hartmann genç yaþta -39 yaþýnda- aniden öldü. Bu Mussorgsky yi çok üzdü. Yazar olan Vladimir Stasov Rusya nýn sanat hayatýnda çok önemli yeri olan bir eleþtirmendi. Mussorgsky nin de Hartmann ýn da eserlerini beðeniyor ve onlarý yazýlarý ile destekliyordu. Hartmann ýn ani ölümü Stasov u da çok üzdü. Ölümünün birinci yýl dönümünde Hartmann ýn anýsýna bir sergi düzenledi. Sergide sanatçýnýn dört yüze yakýn karakalem desen ve sulu boya çalýþmasý yer alýyordu. Sergiyi gezenlerin baþýnda Mussorgsky vardý. Sergi çýkýþýnda 1874 te, etkilendiði on resmi bestelemeye baþladý. Bir buçuk ay sonra Bir Sergiden Tablolar adlý ünlü eseri tamamlanmýþtý. Ýrkin AKTÜZE Müziði Okumak 4. cilt (Düzenlenmiþtir.) 4
Okuma Metni Bir Sergiden Tablolar Rus Beþler inden Mussorgsky, 1874 te yazdýðý Bir Sergiden Tablolar baþlýklý eserinde, mimar ve ressam V. A. Hartmann ýn anýsýna, onun sergide yer alan on tablosunu canlandýrmýþtýr. Bir Sergiden Tablolar da, tablodan tabloya geçiþi, geçiþ aralarýný, Promenade ý, kendi portresi olarak yansýtmýþtýr. Birinci tablo Cüce (Gnomus), aksak yürüyen çarpýk bacaklý cüceyi canlandýrýr. Ýkinci tablo Eski Þato orta hýzdadýr ve bir Orta Çað saz þairini yüksek duvarlar dibinde yansýtýr. Üçüncü tablo Tuileries Sarayý nda saray bahçesinde oynayan çocuklar canlandýrýlýr. Ardýndan gelen Polonya yapýsý aðýr öküz arabasý Bydlo dördüncü tablodur. Beþinci tablo þakacý bir havada yumurtadan çýkmamýþ civcivlerin dansýný çizer. Ardýndan gelen tablo, zengin, þiþman Samuel Goldberg ile zayýf Schmule nin konuþmalarýdýr. Limoj da Pazar Yeri pazarcý kadýnlarýn çekiþmelerini baðýrmalarýný yansýtýr. Aðýr (largo) tempodaki Katakomblar da karanlýk ve ciddi havadaki müzikle ressam Hartmann elindeki lamba ile Paris katakombunda görülmektedir. Dokuzuncu tablo Baba Yaga nýn Kulübesi, tavuk ayaklarý altýndaki kulübesinde yaþayan büyücüyü canlandýrýr. Onuncu tablo büyük surlarla çevrili Kiev kentinin kapýsýný çizer. Görkemli ve törensel bir havada promenade temasý ile tablo kaynaþýr. Ýrkin AKTÜZE Müziði Okumak 4. cilt (Düzenlenmiþtir.) 5. Etkinlik l Sýnýfa getirdiðiniz farklý müzik türlerini dinleyiniz. l Bu müziklerin duygularýnýza ne yönde etki ettiðini söyleyiniz. 6. Etkinlik l Bir marangoz ile bir heykeltýraþýn ürettiklerini karþýlaþtýrarak üretilenler arasýndaki farklarý söyleyiniz. l Sanatçýnýn sahip olmasý gereken niteliklerin neler olduðunu sýnýfta tartýþýnýz. l Sanat ve sanatçý kimliðiyle ilgili olarak ulaþtýðýnýz sonuçlarý maddeler hâlinde sýralayýnýz. 5
7. Etkinlik l Yukarýdaki resimleri de göz önünde bulundurarak insaný sanat yapmaya iten nedenleri tartýþýnýz. l Tartýþma sonuçlarýný aþaðýdaki boþluklara maddeler hâlinde sýralayýnýz. Ýnsan sanat yapar. Çünkü;............ 8. Etkinlik l Atatürk; Sanatçý, toplumda uzun çaba ve çalýþmalardan sonra alnýnda ýþýðý ilk hisseden insandýr. sözüyle ne anlatmak istediðini açýklayýnýz. 6
2 MÜZÝÐÝN ÝNSAN HAYATINDAKÝ YERÝ Müziksiz bir hayat hatadýr. Friedrich W. NIETZSCHE HAZIRLIK ÇALIÞMALARI 1. Yaþantýmýzýn hangi alanlarýnda müziðin kullanýldýðýný söyleyiniz. 2. Günlük yaþantýnýzda müziðin nerelerde ve nasýl ön plana çýktýðýný söyleyiniz. 3. Sanat eðitimi veren bir okulu tercih etme nedenlerinizi söyleyiniz. 4. Nasýl bir müzik eðitimi düþlüyorsunuz? Araþtýralým l Bir gününüzü müzik dinlemeden ve müzik yapmadan geçirmeyi deneyiniz (1. etkinlik içindir.). l Mendelssohn un Düðün Marþý ile Chopin in Cenaze Marþý nýn ses kayýtlarýný sýnýfa getiriniz (2. etkinlik içindir.). l Çocuklarda zekâ geliþimi açýsýndan müziðin etkisini araþtýrýnýz (3. etkinlik içindir.). l Suzuki Müzik Eðitim Metodu hakkýnda bilgi toplayýnýz (4. etkinlik içindir.). TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA Okuma Metni Müzik ve Ýnsan Müzik, yaþamýn her evresinde ve hemen her alanýnda insaný saran, insanýn neredeyse onsuz edemediði bir olgudur. Ana kucaðýnda ya da beþikte, evde, sokakta, iþ yerinde, okulda, eðlenme ve dinlenme yerlerinde, radyo ve televizyonda, tören ve toplantýlarda müzikle iç içe oluruz. Anne karnýndaki bebek, annesinin kalp atýþlarýndan etkilendiði için doðumdan sonra bu bildik sesi yeniden bulunca rahatlar. Sonralarý insanýn müzikten etkilenmesi; doðrudan bir iliþki biçimine dönüþür, giderek çeþitlenir, zenginleþerek yaþam boyunca sürer gider. Doðduðu çevrede müzikle iletiþim içinde olan insan, bazý müziksel davranýþlar kazanýr: Dinleme, benzetme, oynama, mýrýldanma, tempo tutma, ýslýk çalma, yaratma, eleþtirme ve benzerleri Bu davranýþlarýn temelinde müzikle anlaþma vardýr. Müzik; insana kendini tanýma, kendini gerçekleþtirme, kendini anlatma, kendini aþma olanaðý verir. Ahmet SAY Müziðin Kitabý 7
1. Müzik ve Ýnsan adlý okuma metninden hareketle müziksiz bir hayatla ilgili düþünceleriniz nelerdir? 1. Etkinlik l Müzik dinlemeden ve yapmadan geçirdiðiniz bir günün sizde býraktýðý etkileri arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. 2. Etkinlik l Mendelssohn un Düðün Marþý ile Chopin in Cenaze Marþý ný dinleyerek sizde oluþturduðu etkileri sýnýf ortamýnda arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. 2. Müziðin bir iletiþim aracý olup olmadýðýný söyleyiniz. 3. Müzik eðitiminin insan geliþimine katkýlarýnýn neler olabileceðini tartýþýnýz. 3. Etkinlik l Müziðin çocuklarýn zekâ geliþimine etkileri konusunda yaptýðýnýz araþtýrmalarýn sonuçlarýný sýnýfta arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. 4. Etkinlik l Suzuki Müzik Eðitim Metodu hakkýnda topladýðýnýz bilgilerden hareketle bu metodun özelliklerini söyleyiniz. 5. Etkinlik l Türk dili ve edebiyatý öðretmenleri ile iþ birliði yaparak aþaðýdaki konu ile ilgili bir münazara düzenleyiniz. Ø Ýyi bir müzisyen olmak için eðitim þarttýr / þart deðildir. 8
3 ULUSAL MÜZÝÐÝMÝZ...Ulusal; ince duygularý, düþünceleri anlatan; yüksek deyiþleri, söyleyiþleri toplamak, onlarý bir gün önce genel son müzik kurallarýna göre iþlemek gerekir... M. Kemal ATATÜRK HAZIRLIK ÇALIÞMALARI 1. Yöresel müzik, bölgesel müzik ve ulusal müzik kavramlarý ile ilgili düþünceleriniz nelerdir? 2. Okulunuzdan mezun olduktan sonra eðitiminizi hangi müzik kurumunda sürdürmek istersiniz? 3. Aldýðýnýz eðitimden sonra müzik yaþantýnýzý hangi müzik kurumunda çalýþarak sürdürmek istersiniz? Araþtýralým l Ulusal müzik örneklerinden bulabildiklerinizi sýnýfa getiriniz (1. etkinlik içindir.). l Halk ozanlarýmýz hakkýnda bilgi toplayýnýz (2. etkinlik içindir.). l Geleneksel müziklerimiz hakkýnda bilgi toplayýnýz (3. etkinlik içindir.). l Türk Beþleri hakkýnda bilgi toplayarak onlarýn müzik örneklerinden bulabildiklerinizi sýnýfa getiriniz (4. etkinlik içindir.). l Tarihsel geliþim süreci açýsýndan müzik kurumlarýmýzý araþtýrýnýz (5. etkinlik içindir.). l Türk müzik tarihine geçen besteci ve yorumcularýmýzýn eðitim aldýðý kurumlar hakkýnda bilgi toplayýnýz. (5. etkinlik içindir.). l Sýnýf üç gruba ayrýlýr. Birinci grup Mehter Takýmý ve Mýzýkayý Hümayun u, ikinci grup Darülelhan ý, üçüncü grup Cumhuriyet le birlikte müzik eðitimi vermeye baþlayan resmi kurumlarý araþtýrýr (6. etkinlik içindir.). Bilgi Notu Yeni Türk müziðinin öncüleri beþ bestecinin hepsi Avrupa da müzik tahsillerini ikmal etmiþ, yurda dönüþlerinde millî Türk müziði üzerindeki çalýþmalarýna baþlamýþ, hatta eserlerini sanat âlemine tanýtmýþ birer kýymet olarak isimlerini Türk müzik tarihine mal etmiþlerdir. Ýsa COÞKUNER 9
TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA 1. Etkinlik l Sýnýfa getirdiðiniz ulusal müzik örneklerini dinleyiniz. l Dinlediðiniz ulusal müzik örneklerinden bazýlarýný aþaðýdaki þema üzerinde ait olduðu türün altýnda listeleyiniz. Geleneksel Türk Sanat Müziði......... Geleneksel Türk Halk Müziði......... Türk Pop Müziði............ ULUSAL MÜZÝÐÝMÝZ Eðitim Müziði............ Çok Sesli Çaðdaþ Türk Müziði......... Askerî Müzik............ Dinî Müzik............ l Dinlediðiniz müzikler arasýndaki farklarý maddeler hâlinde defterinize yazýnýz. l Bu müziklerden hangisini daha çok severek dinlediðinizi söyleyiniz. 2. Etkinlik l Halk ozanlarýmýzla ilgili topladýðýnýz bilgileri Türk dili ve edebiyatý dersi öðretmenlerinizle iþ birliði yaparak okul panosunda sergileyiniz. 10
3. Etkinlik l Geleneksel müziklerimiz hakkýnda topladýðýnýz bilgileri sýnýfta arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. 4. Etkinlik l Türk Beþleri yle ilgili topladýðýnýz bilgileri müzik bölümü panosunda sergileyiniz. l Türk Beþleri nin eserlerinden örnekler dinleyerek izlenimlerinizi anlatýnýz. 5. Etkinlik l Yaþadýðýnýz çevredeki müzik kurumlarýna giderek yapýlarý ve iþleyiþleri hakkýnda bilgi toplayýnýz. l Türk müzik tarihine geçen besteci ve yorumcularýmýzýn eðitim aldýðý kurumlar hakkýnda topladýðýnýz bilgileri sýnýfta arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz ve müzik bölümü panosunda sergileyiniz. 6. Etkinlik l Kitabýn 9. sayfasýnda 6. etkinlik ön hazýrlýklarý için farklý konularda araþtýrma yapmak üzere üç gruba ayrýlan öðrenciler, araþtýrmalarý sonucunda elde ettikleri bilgileri sýnýfta sunarlar. Bazý ulusal besteci ve yorumcularýmýz 11
ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI A. Aþaðýdaki cümlelerden doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz. 1. ( ) Sanat hoþa gitmeyen biçimler yaratma çabasýdýr. 2. ( ) Sanat, insanlýðýn varoluþu ile ortaya çýkmýþtýr. 3. ( ) Müzik bir iletiþim aracý deðildir. 4. ( ) Müzik eðitimi insanýn geliþimine olumlu katkýlar saðlar. B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalý yerleri doldurunuz. 1. Ýnsanýn; duygu, düþünce ve heyecanlarýný, sezgisel ya da tasarýmsal düzenlenmiþ sesler yoluyla baþkalarýna aktarmasýna......... denir. 2. Sanatýn müzik ve resim dallarýný birlikte ele alan eser Modest Mussorgsky nin......... adlý senfonik þiiridir. 3. Halk kültürünü müzik yoluyla nesilden nesile aktaran kiþilere......... denir. C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz. 1. Aþaðýdakilerden hangisi sanat dallarýndan biriyle uðraþan kiþidir? A) Marangoz B) Kuyumcu C) Boyacý D) Terzi E) Heykeltýraþ 2. Topkapý Sarayý hangi sanat dalýnýn bir ürünüdür? A) Resim B) Heykel C) Tiyatro D) Mimari E) Müzik 3. Aþaðýdakilerden hangisi birden fazla sanat dalýyla iliþkili deðildir? A) Tiyatro B) Mimari C) Sinema D) Opera E) Bale 4. Aþaðýdakilerden hangisi ulusal müzik örneklerimizden birisidir? A) Flamenko B) Uzun hava C) Çigan D) Caz E) Napoliten 5. Aþaðýdakilerden hangisi halk ozanlarýmýzdan deðildir? A) Aþýk Veysel Þatýroðlu B) Karacaoðlan C) Muharrem Ertaþ D) Aþýk Mahsuni Þerif E) Griftzen Asým Bey 6. Cumhuriyet Döneminde açýlan ilk müzik kurumu aþaðýdakilerden hangisidir? A) Musiki Muallim Mektebi B) Ýstanbul Devlet Konservatuvarý C) Ankara Devlet Konservatuvarý D) Mýzýkayý Hümayun E) Darülelhan 12
2. ÜNÝTE SES VE SESÝN TEMEL ÖZELÝKLERÝ 1. SES 2. ÝNSAN SESÝ 13
1 SES Ama duyulmuyordu. Ses! Sanki ses olmayýnca hiçbiri olmuyordu. Behçet NECATÝGÝL HAZIRLIK ÇALIÞMALARI 1. Sesin oluþumuna yönelik düþüncelerinizi açýklayýnýz. 2. Galton düdüðü nasýl bir þeydir, ne iþe yarar? Araþtýrýnýz. 3. Konser salonu ile akustik arasýnda nasýl bir iliþki vardýr? Açýklayýnýz. Araþtýralým l Çevrenizdeki gölet vb. su birikintisinin ya da içi su dolu geniþçe bir kabýn tam ortasýna küçük bir taþ atarak sesin nasýl oluþtuðunu ve suyun hareketlerini gözlemleyiniz (1. etkinlik içindir.). l Sýnýfa bir keman getiriniz (2. etkinlik içindir.). l Yaþadýðýnýz çevrede duyduðunuz sesleri kaydediniz (5. etkinlik içindir.). l Yaþadýðýnýz yerde bulunan bir konser salonunda sesin oluþumuna yönelik testler yapýnýz (6. etkinlik içindir.). l Gittiðiniz konser salonunda bir arkadaþýnýz sahneye çýkarak bildiði bir þarký ya da türküyü seslendirmeye baþlasýn. Ayný anda sahneye belirli uzaklýklarda sýralanan öðrenciler yanlarýnda bulunan küçük kayýt cihazlarýyla çýkan sesi kayýt etsinler (6. etkinlik içindir.). TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA Okuma Metni Ses Nedir? Genellikle kulaðýmýzý uyaran ve bu yolla beynimizde duyumlara yol açan etkilerin bir ses oluþturduðundan söz ederiz. Buna göre bir sesin var olabilmesi için, çalýþýr durumda bir kulak ve beynin (yani bir alýcý sistemin) bulunmasý, onlarý uyarabilecek nitelikteki etkenlerin, bir yerlerde (ses kaynaðý) oluþmasý ve bu etkenlerin, oluþtuklarý yerden kulaða kadar, kulaðý uyarmaya yetecek bir þiddette iletilmesi (iletici ortam) gerekir. Bu ögelerden herhangi birisi yoksa ses de yoktur. Prof. Dr. M. Ayhan ZEREN Müzik Fiziði 14
SESÝN OLUÞUMU Sesin varlýðýndan söz edebilmek için bulunmasý gereken ögeler ve koþullar Ses Kaynaðý Ýletici Ortam Alýcý Kulaðý uyarabilecek nitelikte etkenler Etkenleri kesintisiz ve yeterli þiddette ileten ortam veya ortamlar Etkenleri deðerlendirecek nitelikte kulak ve beyin Prof. Dr. M. Ayhan ZEREN 1. Etkinlik l Sesin Oluþumu þemasýndan da yararlanarak sesin nasýl oluþtuðuna yönelik izlenimlerinizi resim bölümündeki arkadaþlarýnýzýn yardýmýyla resimleyerek anlatýnýz. 2. Etkinlik l Kemanýn herhangi bir telini parmaðýnýzla çektiðinizde telde oluþan deðiþikliði gözlemleyiniz. l Bu gözleminizden yola çýkarak sesin nasýl oluþtuðu hakkýndaki düþüncelerinizi aþaðýdaki boþluða yazýnýz.................................. Bilgi Notu Sesin bir saniye içindeki titreþim sayýsýna frekans denir. 15
3. Etkinlik l Sýnýfta bulunan piyano ile; a. Önce orta do tuþuna basýnýz. Sonra beyaz tuþlarý takip ederek beþinci tuþa basýnýz. b. Piyanonun tuþlarýndan herhangi birine önce hafifçe, sonra kuvvetli bir þekilde basýnýz. c. Piyanoda orta do dan sonraki re tuþuna basýnýz, kemanýn re telini parmaðýnýzla çekiniz. Çýkan sesi; bir kýz, bir erkek arkadaþýnýzdan -na hecesiyle tekrarlamasýný isteyiniz. ç. Piyanonun herhangi bir tuþuna önce bir saniye sonra ayný tuþa beþ saniye süreyle basýnýz. l Yukarýda gerçekleþtirdiðiniz etkinliklerin sonucunu aþaðýdaki tabloya yazýnýz. a çalýþmasýnda elde edilen sonuç: Ýncelik-Kalýnlýk (Diklik) b çalýþmasýnda elde edilen sonuç: c çalýþmasýnda elde edilen sonuç: ç çalýþmasýnda elde edilen sonuç: 4. Etkinlik l Gözlemlerinize dayanarak sesin oluþumuyla ilgili deneysel modeller geliþtiriniz. l Geliþtirdiðiniz modelleri resimleyerek sýnýf panosunda sergileyiniz. 5. Etkinlik l Yaþadýðýnýz çevrede kaydetmiþ olduðunuz sesleri sýnýfta arkadaþlarýnýza dinletiniz. l Dinlediðiniz seslerin özellikleri ile ilgili gözlemlerinizi belirtiniz. 6. Etkinlik l Yaptýðýnýz etkinlikler sonucunda elde ettiðiniz verileri arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. l Çýkardýðýnýz sonuçlardan hareketle akustiðin önemini maddeler hâlinde yazýnýz. 16
2 ÝNSAN SESÝ Güzel bir ses, Tanrý armaðanýdýr. Robert SCHUMANN HAZIRLIK ÇALIÞMALARI 1. Ýnsanoðlunun sesini nasýl kullanmaya baþladýðý ile ilgili düþünceleriniz nelerdir? 2. Ýnsan yaþamýnda sesin önemi ve yeri hakkýnda ne düþünüyorsunuz? 3. Diyafram nefesi ve iþlevi hakkýnda bilgi toplayýnýz. 4. Ýnsan sesinin doðru kullanýlmasýna yönelik çalýþma ve egzersizlerin neler olabileceðini araþtýrýnýz. Araþtýralým l Dinleti için opera þarkýcýlarýnýn seslendirdiði aryalardan oluþan bir ses kaydý hazýrlayýnýz (1. etkinlik içindir.). l Bulunduðunuz bölgede varsa bir opera þarkýcýsý ile sesin doðru kullanýlmasýna yönelik çalýþma ve egzersizlerle ilgili bir röportaj yapýnýz (4. etkinlik içindir.). TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA Okuma Metni Ýnsan ve Ses Doðadaki ses ve gürültüleri, korku ve kuþkuyla izleyen ilk insan, bunlarý yansýlamýþ (taklit etmek), topluca yaþamaya baþladýktan sonra da birbirleriyle anlaþabilmek için seslenerek; el, baþ, kaþ, göz simgeleriyle, dokunarak, dürterek, kýsacasý, hareketi, jest ve mimiklerle meramlarýný anlatmaða çalýþmýþlardýr. Giderek yaygýnlaþan ve ortak bir duruma gelen, bu anlaþma biçimi, toplumca da benimsenmiþtir. 17
Baþlangýçta bir anlaþma aracý olan hareket, jest ve mimikleri; danslarýnda, dinsel törenlerinde kullanmýþlar, doðadaki sesleri kendi sesleriyle ve bazý ilkel araçlarla da yansýlamýþlardýr. Ýnsanlarýn bu giriþimleri, ses ve çalgý müziðinin de doðuþuna bir baþlangýç sayýlabilir. Toplumlar uygarlaþtýkça, sözcükler çoðalmýþ ve geliþmiþ, bugün bile kullandýðýmýz, jest hareket ve mimiklerle de birleþerek dili, daha ileri bir anlatým gücüne ulaþtýrmýþlardýr. Sözcüklerle sesler arasýnda daha etkin bir iþ birliði kurarak etkiyi yoðunlaþtýrmak isteyen insan, bununla da yetinmeyerek, müziðe baþvurmuþ ve Tanrý nýn ona armaðan ettiði doðal sesini de eðitmek ve geliþtirmek yollarýný aramýþ, yüzyýllar boyunca süren çabalarýn ve aþamalarýn sonunda da ses tekniði ve eðitim metotlarýný geliþtirerek günümüze ulaþtýrmýþtýr. Ýnsan yaþamýnda sesin, konuþmak ve müzik yapmak gibi iki önemli yeri vardýr. Diðer müzik yapmaða yarayan araçlarýn tek baþýna oluþturamadýðý çeþitli renklerin tümünü içeren insan sesi, dilden aldýðý güçle de etkinliðini bir kat daha arttýrmýþ, kendine özgü teknik ve yöntemleriyle de diðer müzik yapmaða yarayan araçlarýn yanýndaki deðerli ve tutarlý yerini almýþtýr. Saip EGÜZ Toplu Ses Eðitimi I 1. Etkinlik l Hazýrladýðýnýz arya kayýtlarýndan oluþan CD yi sýnýfta sununuz. l Dinlediðiniz aryalara a ya da na heceleriyle eþlik etmeye çalýþýnýz. l Kendi sesinizle ilgili gözlemlerinizden yola çýkarak sesinizin özelliklerini söyleyiniz. 2. Etkinlik l Vücudunuzu rahat hâle getirirken, akciðerlerimizdeki havayý, (F) konsonunu kullanarak ve ateþi üfler gibi sonuna kadar boþaltmaya çalýþýnýz. Bu boþaltmanýn en sonunda dayanamayýp aldýðýnýz yeni nefesi gözlemleyiniz. l Bir çiçeði rahatlýk içinde koklarken aldýðýnýz nefesi gözlemleyiniz. l Bir olay karþýsýnda hayret ettiðiniz an aldýðýnýz nefesi gözlemleyiniz. l Korku anýnda aldýðýnýz nefesi gözlemleyiniz. l Düz bir zemine sýrtüstü uzanmýþ bir arkadaþýnýzýn nefes alýp veriþini gözlemleyiniz. l Gözlem sonuçlarýnýzý maddeler hâlinde sýralayýnýz. 3. Etkinlik l Öðrenciler okul bahçesine çýkar. l Bir öðrenci 100 m mesafeyi olabildiðince hýzlý bir þekilde koþar. l Bu öðrencinin nefes alýp veriþ hareketleri diðer öðrenciler tarafýndan gözlemlenir. l Gözlem sonuçlarý maddeler hâlinde sýralanýr. l 2 ve 3. etkinlik arasýndaki farklarý yazýnýz. 4. Etkinlik 18 l Araþtýralým bölümünde belirtilen opera þarkýcýsý ile yaptýðýnýz röportaj sonuçlarýný sýnýfta arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. l 1. etkinlik için hazýrladýðýnýz arya CD sinde opera þarkýcýlarýnýn þarký söylerken seslerini nasýl kullandýklarýna yönelik gözlemlerinizi yazýnýz.
Okuma Metni LEYLA GENCER Dünyanýn önde gelen sopranolarýndan Leyla Gencer Ýstanbul da doðdu. Ýstanbul Belediye Konservatuvarýnda baþladýðý þan eðitimine Ýtalyan Soprano Giannina Arangi-Lombardi ve Apollo Granforte ile devam etti. 1950 yýlýnda Ankara Devlet Operasý sahnesinde Mascagni nin Cavalleria Rusticana eserinde Santuzza rolünü yorumlayana dek Ankara Devlet Opera ve Balesi Korosu nda görev aldý. Birkaç yýl içerisinde tanýnan bir opera sanatçýsý olan Gencer, bir çok önemli devlet etkinliðine soprano olarak davet edildi. Leyla Gencer in Ýtalyan sahnelerine adým atmasý Napoli San Carlo Tiyatrosu nda yine Santuzza rolü ile oldu. Bir yýl sonra Madame Butterfly ve Yevgeni Onegin operalarýný seslendirmek için tekrar Napoli ye döndü. 26 Ocak 1957 de La Scala Tiyatrosu nda ilk kez sahneye çýkarak Poulenc in Les Dialogues des Carmelites operasýnýn dünya prömiyerinde Lidoine rolünü yorumladý. Þubat 1957 de Milano Duomo Katedrali nde düzenlenen Toscanini yi anma törenlerinde, Þef Victor De Sebata yönetimindeki La Scala Tiyatrosu koro ve orkestrasý eþliðinde, Verdi nin Requiem inin final bölümünü yorumlayan Gencer, yine 1957 Temmuz unda La Scala Tiyatrosu nun Köln turnesinde La Forza Del Destino operasýnda baþrolü seslendirdi. Ünlü soprano 1957 ile 1980 seneleri arasýnda La Scala Tiyatrosu nda, Verdi nin Don Carlos, La Forza Del Destino, Aida, Macbeth, Simon Boccanegra, I Vespri Siciliani; Bellini nin Norma; Donizetti nin Poliuto ve Lucrezia Borgia; Mozart ýn Idomeneo; Monteverdi nin L Incoronazione di Poppea; Gluck un Alceste; Çaykovski nin Maça Kýzý; Britten in Albert Herring ve Pizzetti nin L Assassinio nella Cattedrale eserinin 1958 yýlý dünya prömiyeri de dahil olmak üzere bir çok baþrol yorumladý. Kýsa sürede uluslararasý bir kariyere kavuþan Gencer; Gui, Serafin, Gavazzeni ve Muti gibi büyük Ýtalyan þeflerle çalýþtý. Donizetti nin unutulmuþ operalarýný baþarýlý bir þekilde yorumlayarak Donizetti Rönesansý nýn geliþmesine büyük katkýda bulundu. Leyla Gencer in geniþ repertuvarý, Monteverdi, Gluck ve Mozart ýn eserlerinden neo-klasik döneme; Cherubini, Spontini, Mayr ve romantik dönemden Puccini, Prokofiev, Britten, Poulenc, Menotti ve Rocca gibi sanatçýlarýn eserlerine; lirik sopranodan dramatik koloratüre uzanan bir yelpazede 72 rolü kapsar. Paris te La Scala sanatçýlarýndan Nikita Magaloff ile beraber yorumladýðý Chopin in lirik besteleri, La Scala sahnesindeki Liszt-Bartok yorumu ve 1982 deki Venedik karnavalýnda La Fenice Tiyatrosu nda seslendirdiði ve Türkleri konu alan operalardan alýnan bölümlerden oluþan konser programý, sanatçýnýn araþtýrmacý ve titiz tavrýný yansýtýr. 1985 yýlýnda Venedik La Fenice Tiyatrosu nda Francesco Gnecco nun La Prova di un Opera Seria isimli eseriyle opera sahnelerine veda eden Leyla Gencer, 1992 yýlýna dek konser ve resitallerine devam etti. 1982 den itibaren, seminer ve yorum kurslarýyla kendini genç opera sanatçýlarýna adayan sanatçý, 1983-88 yýllarý arasýnda As.Li.Co. di Milano nun didaktik-sanatsal yönetmenliðini üstlendi, 1997-98 yýllarý arasýnda ise Þef Riccardo Muti tarafýndan La Scala korosunun genç sanatçýlar okulunda yöneticiliðe atandý. Vefatýna kadar La Scala Tiyatrosu nda opera sanatçýlarý için kurulan akademinin sanat yönetmenliðini yapan Gencer, ayný zamanda opera yorumu üzerine dersler vermeye devam ediyordu. En önemli opera sahnelerinde birçok baþrol yorumlayan Leyla Gencer, 20. yüzyýlýn son divasý olarak kabul ediliyor. Opera dünyasýnda bulunduðu yeri, yalnýzca repertuvarýnýn çeþitliliðiyle deðil canlandýrdýðý karakterlere kattýðý dramatik nüanslarla da saðlamlaþtýran, araþtýrmacý kiþiliði ve iyi bir eðitimci olmanýn verdiði sorumlulukla romantik dönemin unutulmuþ birçok eserini tekrar gün ýþýðýna çýkaran Gencer, 9 Mayýs 2008 de Ýtalya nýn Milano kentindeki evinde hayata gözlerini yumdu. Ahmet SAY Müzik Ansiklopedisi 2. cilt (Düzenlenmiþtir.) 19
ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI A. Aþaðýdaki cümlelerden doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz. 1. ( ) Ses dalgalar hâlinde yayýlan bir enerjidir. 2. ( ) Sesin varlýðýndan söz edebilmemiz için ses kaynaðý ve iletici ortam yeterlidir. 3. ( ) Sesin oluþumundaki ilk etken, ses kaynaðýný harekete geçirecek olan kuvvettir. 4. ( ) Sesin oluþmasý için ses kaynaðý yeterlidir. 5. ( ) Sesi doðru kullanabilmek için güzel sesli olmak yeterlidir. B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalý yerleri doldurunuz. 1. Sesin varlýðýndan söz edebilmemiz için gerekli olan öge ve koþullar ses kaynaðý,, alýcý þeklinde sýralanabilir. 2. Frekans sesin bir saniye içindeki... sayýsýdýr. 3. Bir konser salonunun en önemli özelliði iyi bir... sahip olmasýdýr. 4. Þarký söylerken kullandýðýmýz doðru nefes tekniðine.... nefesi denir. C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz. 1. Aþaðýdakilerden hangisi sesin þiddetini vurgulayan bir özelliktir? A) Frekans B) Diklik C) Týný D) Gürlük E) Süre 2. Ses kaynaðýný ayýrt ettiðimiz özellik aþaðýdakilerden hangisidir? A) Týný B) Ýncelik-kalýnlýk C) Gürlük D) Uzunluk-kýsalýk E) Hepsi 3. Aþaðýdakilerden hangisi sesin dikliðini vurgulayan bir özelliktir? A) Uzunluk-kýsalýk B) Týný C) Gürlük D) Ýncelik-kalýnlýk E) Hepsi 4. Bir ormanda aðacýn devrildiði sýrada ormanda kimsenin bulunmadýðý düþünüldüðünde sesin oluþumu ile ilgili ne söylenebilir? A) Ses oluþmuþtur. B) Ses oluþmamýþtýr. C) Sesi kimse duymadýðý için oluþmamýþtýr. D) Ses oluþmuþtur ama kimse duymadýðý için sesin varlýðýndan söz edilemez. E) Hiçbiri. 20
3. ÜNÝTE SES MÜZÝÐÝ-VOKAL MÜZÝK 1. ÝNSAN SESLERÝ 2. SES MÜZÝÐÝ TOPLULUKLARI 21
1 ÝNSAN SESLERÝ Müzik, hissin uðultusudur. Oscar WILDE HAZIRLIK ÇALIÞMALARI 1. Tanýdýðýnýz insanlarýn seslerinin ne gibi özellikler (incelik-kalýnlýk, kuvvetlilik-hafiflik vb.) taþýdýðýný belirleyiniz. 2. Çeþitli ses topluluklarýndan oluþan (çocuk, erkek, kadýn, karma) koro konserlerine giderek konserler arasýndaki farklarý belirleyiniz. 3. Ýnsan seslerinin, özelliklerine göre hangi adlarý aldýklarýný, birbirleriyle nasýl bir iliþki içinde olduklarýný söyleyiniz. Araþtýralým l Sokak satýcýlarýnýn (simitçi, bozacý, yoðurtçu, pazarcý vb.) seslerini ses kayýt cihazýna kaydediniz (1. etkinlik içindir.). l Yakýn çevrenizde bulunan okul öncesi, ilk ve ortaöðretim kurumlarýndaki sosyal etkinliklerde görev alan ses topluluklarýný izleyiniz. Ses kayýt cihazýyla sesleri kaydediniz (1. etkinlik içindir.). l Yakýn çevrenizdeki konser salonlarýna giderek ses topluluklarýnýn etkinliklerini izleyiniz. Sesleri ses kayýt cihazýyla kaydediniz (2. etkinlik içindir.). l Luciano Pavarotti, Ayhan Baran, Leyla Gencer, Yýldýz Ýbrahimova vb. ses sanatçýlarýnýn ses kayýtlarýna ulaþarak bunlarý sýnýfa getiriniz (3. etkinlik içindir.). 22
TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA 1. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde sokak satýcýlarýna ait kaydettiðiniz sesleri dinleyerek seslerin birbirlerine göre ne gibi farklýlýklar gösterdiðini belirtiniz. l Ýkinci ünitenin Ýnsan Sesi konusunun 1. etkinliðinde çýkan sonuçlara göre farklý ses özellikleri gösteren dört arkadaþýnýzdan, sesin temel özelliklerini vurgulayan þarký ya da türküler seslendirmelerini isteyiniz. l Çýkan sonuçlara göre insan seslerinin öncelikle sesin hangi teknik özelliðine göre sýnýflandýrýldýðýný söyleyiniz. 2. Etkinlik l Ses müziði topluluklarýna ait kaydettiðiniz sesleri sýnýf ortamýnda paylaþarak gözlemleriniz arasýndaki benzerlik ve farklýlýklarý yazýnýz. 23
Ýnsan Sesleri ve Ses Sýnýrlarý Bilgi Notu Yukarýda ses sýnýrlarý ortalama olarak verilmiþtir. Deðiþik kaynaklarda bu sýnýrlar küçük farklýlýklar gösterebilir. 3. Etkinlik l Sýnýfa getirdiðiniz ses kayýtlarýný dinleyiniz. l Yukarýdaki insan sesleri ve ses sýnýrlarý gösteriminden yola çýkarak dinlediðiniz ses sanatçýlarýnýn ses sýnýrlarýný inceleyiniz. l Dinlediðiniz ses sanatçýlarýnýn seslerinin hangi gruba ait olduðunu söyleyiniz. 4. Etkinlik l Bir piyano yardýmýyla yukarýdaki tabloda verilen notalarý ders öðretmeninizin denetiminde seslendirmeye çalýþýnýz. l Yaptýðýnýz çalýþma sonucunda kendi ses sýnýrýnýzýn hangi gruba ait olduðunu söyleyiniz. 24
2 SES MÜZÝÐÝ TOPLULUKLARI Müzik, gökle toprak arasýnda bir ahenktir. KONFÜÇYÜS HAZIRLIK ÇALIÞMALARI 1. Bir koro konserine gidiniz. 2. Ses topluluklarýnýn yapýlarý hakkýnda bilgi toplayýnýz. 3. Ülkemizdeki korolarla ilgili bilgi toplayýnýz. Bilgi Notu Tek ya da çok sesli yazýlmýþ bir müzik eserini seslendirmek için bir araya gelmiþ insan seslerinden oluþan topluluða koro denir. Araþtýralým l Uluslararasý alanda kendini kanýtlamýþ çeþitli profesyonel korolarýn ses kayýtlarýný bulunuz (1. etkinlik içindir.). l Bulduðunuz ses kayýtlarýnda korolarýn seslendirdiði müzik türleri hakkýnda farklý kaynaklardan bilgi toplayýnýz (2. etkinlik içindir.). l G. Mahler in 8. Senfonisi (Binler Senfonisi) hakkýnda bilgi toplayýnýz ve bu senfoninin müzik kaydýný sýnýfa getiriniz (3. etkinlik içindir.). 25
TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA Bilgi Notu On beþ ile yirmi beþ kiþiden oluþan koro topluluðuna oda korosu denir. On beþ kiþiden küçük topluluklara vokal grubu denir. Halk müziði, sanat müziði gibi geleneksel Türk müziði türlerinde oda korosu bulunmamasýnýn nedeni bu oluþumun yalnýzca çok sesli müzik yapan topluluklar için geçerli olmasýdýr. 1. Etkinlik l Bulduðunuz ses kayýtlarýný sýnýfta dinleyiniz. Farklý özellikler gösteren korolarý bu özelliklerine göre adlandýrarak sýralayýnýz. l Üst sýnýflardaki arkadaþlarýnýzýn ve koro öðretmeninizin yardýmýyla ses müziði için oluþturulan dörtlünün (kuartet) seslendireceði müzik örneklerini dinleyiniz. l Arkadaþlarýnýzýn seslendirdiði müzik örneklerini, ses kayýtlarýnda dinlediðiniz örneklerle karþýlaþtýrýnýz. Karþýlaþtýrma sonucundaki gözlemlerinizi not ediniz. 2. Etkinlik l Bulduðunuz ses kayýtlarýnda korolarýn seslendirdikleri müzik türleri hakkýnda edindiðiniz bilgileri sýnýfta paylaþýnýz. l Bulduðunuz ses kayýtlarýnda seslendirilen müziklerde, koronun bir çalgý veya çalgý grubunun eþliðinde ya da tek baþýna seslendirdiði müzik türlerini inceleyerek eþlikli ve eþliksiz korolara ne ad verildiðini araþtýrýnýz. 3. Etkinlik l G. Mahler in Binler Senfonisi hakkýnda topladýðýnýz bilgileri sýnýfta paylaþýnýz. l Binler Senfonisi adlý eseri dinleyerek korolarýn eser içinde nasýl bir yeri olduðunu anlatýnýz. Bilgi Notu Mahler in ilk dönemindeki yaygýn metafizik eðilimlerine bir dönüþ sayýldýðý için ayrý bir yeri olan bu senfonide bu eðilimlerin daha da arttýðý gözlenir. Binler Senfonisi ayrýca baþtan sona korolu ve orkestral olan ilk senfonidir. Yapýt insan özlemlerinin görkemli bir bildirisi sayýlabileceði gibi hem dinsel hem hümanist görüþ açýsýndan aydýnlýða eriþme uðrunda bir haykýrýþ olarak yorumlanabilir. Binler Senfonisi karma koro ve çocuk korosunun ayný sahneyi paylaþtýðý nadir eserlerden birisidir. 26
ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI A. Aþaðýdaki cümlelerden doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz. 1. ( ) En ince kadýn sesi mezzosoprano dur. 2. ( ) En kalýn erkek sesi bas týr. 3. ( ) En ince erkek sesi bariton dur. 4. ( ) En kalýn kadýn sesi soprano dur. B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalý yerleri doldurunuz. 1. Kadýn ve erkeklerden oluþan ses topluluðuna... koro denir. 2. Yirmi kiþiden oluþan bir ses topluluðuna... korosu denir. 3. Profesyonel korolarda eser seslendiren sanatçýlara... denir. C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz. 1. Aþaðýdakilerden hangisi insan seslerini birbirinden ayýran özelliklerden birisidir? A) Týný B) Diklik C) Süre D) Gürlük E) Hepsi 2. Mahler in Binler Senfonisi nde aþaðýdaki ses topluluklarýndan hangisi yer almýþtýr? A) Kýzlar korosu B) Erkekler korosu C) Çocuk korosu D) Karma koro E) Karma koro ve çocuk korosu 3. Aþaðýdakilerden hangisi üç kiþiden oluþan vokal grubuna verilen addýr? A) Düo B) Solo C) Kuartet D) Trio E) Kentet 4. Ses topluluklarýnýn, eserlerini herhangi bir çalgý eþliði olmadan seslendirmesi anlamýna gelen müzik terimi aþaðýdakilerden hangisidir? A) Capella B) A Capella C) Akompanya D) Solo E) Hiçbiri 27
4. ÜNÝTE ÇALGI MÜZÝÐÝ-ENSTRÜMANTAL MÜZÝK 1. ÇALGI 2. ÇALGI MÜZÝÐÝ TOPLULUKLARI 28
1 ÇALGI Saz çalmayan, tel kadrini ne bilir. KARACAOÐLAN HAZIRLIK ÇALIÞMALARI 1. Eðitimini almakta olduðunuz çalgýnýn hangi malzemelerden ve nasýl yapýldýðýný söyleyiniz. 2. Çalgýlarýn çalýnýþ özelliklerine göre hangi adlarý aldýðýný, birbirleriyle nasýl bir iliþki içinde olduðunu tartýþýnýz. Araþtýralým l Sýnýf dört gruba ayrýlýr. Birinci grup senfoni orkestrasýnda bulunan çalgýlarýn seslerini, ikinci grup Türk halk müziði çalgýlarýnýn seslerini, üçüncü grup geleneksel Türk sanat müziði çalgýlarýnýn seslerini, dördüncü grup dünya müziðinin çalgýlarýnýn seslerini kaydeder (1. etkinlik içindir.). l Varsa bildiðiniz ilginç çalgýlarýn sesli kayýtlarýný ve resimlerini toplayýnýz (1. etkinlik içindir.). l Sýnýfa farklý çalgýlar getiriniz (2. etkinlik içindir.). l Yakýn çevrenizdeki konservatuvar ya da üniversitelerin müzik bölümlerinde bulunan çalgý topluluklarý veya orkestralarý gözlemleyerek küçük bir dinleme cihazýyla kaydediniz (3. etkinlik içindir.). l Yakýn çevrenizdeki konser salonlarýna giderek çalgý topluluklarýnýn dinletilerini izleyiniz. Seslendirilen eserleri kaydediniz (3. etkinlik içindir.). l Keman, gitar, trompet, baðlama vb. çalgýlarýn ses kayýtlarýný dinleyiniz (4. etkinlik içindir.). l Çalgý performansýyla müzik tarihinde önemli yeri olan yerli, yabancý müzisyenler ve bu müzisyenlere ne isim verildiði hakkýnda bilgi toplayýnýz (4. etkinlik içindir.). 29
TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA Bilgi Notu En ilkel yaþam biçiminden bu yana insan; çevresinde olup biteni anlamada, kendini anlatmada, doðayla, toplumsal çevresiyle ve kendisiyle iletiþim kurmada, toplu ya da bireysel olarak müzik yapmada ilkin kendi sesini kullanýr. Sonralarý kendi sesi ile yetinmeyen insan baþka araçlar bulup geliþtirir, onlarý kullanmaya baþlar. Bu araçlardan müzik yapmada kullanýlanlara, belli nitelikleri taþýyanlara, belli tonlarda ve özelliklerde sesler üretmede (çýkarmada) kullanýlanlara çalgý denir. Okuma Metni Ýnsan ve Çalgý Tarih öncesi çaðlarýn ilkel insaný, baþlangýçta nesnelerin özelliklerini tanýmak için eline geçen her uygun gereci ses çýkaran bir araç yapmýþtýr. Kemikler, çeþitli kamýþlar, kabuklar, içi boþ dallar, aðaç kovuklarý, hayvan derileri gibi binlerce çeþit gereçten üfleyerek, sallayarak, sürterek, vurarak elde edilen sesler, müzik öncesinin dünyasýna götürür bizi. Bu sesler sonralarý büyülü týnýlar olarak görülmüþ, güneþin ve ayýn varlýk ötesi alanýný, erkeklik ve diþiliðin üremedeki olasý yerini, bolluðu, kýtlýðý, yaðmuru, þimþeði, hastalýðý, umudu, sevinci simgelemiþtir. Kýsacasý, tarih öncesinin ilkel çalgýlarý sadece büyü amacýyla kullanýlmýþtýr. Sanat yapma bilinciyle kullanýlan çalgýlar ise önce Ýlk Çað ýn Çin, Mezopotamya, Mýsýr uygarlýklarýnda görülür. Ahmet SAY Müziðin Kitabý Yukarýdaki metinden hareketle insan yaþamýnda çalgýnýn yeri konusunu tartýþýnýz. 1. Etkinlik l Senfoni orkestrasýnda bulunan çalgýlarýn seslerini sýnýfta dinletiniz (birinci grup). l Duyduðunuz sesin aþaðýda resmi bulunan çalgýlardan hangisine ait olduðunu söyleyiniz ve o resmin altýndaki noktalý yerlere çalgýnýn adýný yazýnýz (ikinci, üçüncü, dördüncü gruplar)............. 30............
......................................................... 31
l Halk müziði çalgýlarýnýn seslerini sýnýfta dinletiniz (ikinci grup). l Duyduðunuz sesin aþaðýda resmi bulunan çalgýlardan hangisine ait olduðunu söyleyiniz ve o resmin altýndaki noktalý yerlere çalgýnýn adýný yazýnýz (birinci, üçüncü, dördüncü gruplar)................................................. 32
l Geleneksel Türk sanat müziði çalgýlarýnýn seslerini sýnýfta dinletiniz (üçüncü grup). l Duyduðunuz sesin aþaðýda resmi bulunan çalgýlardan hangisine ait olduðunu söyleyiniz ve o resmin altýndaki noktalý yerlere çalgýnýn adýný yazýnýz (birinci, ikinci, dördüncü gruplar)......................... l Dünya müziðinin popüler çalgýlarýnýn seslerini sýnýfta dinletiniz (dördüncü grup). l Duyduðunuz sesin aþaðýda resmi bulunan çalgýlardan hangisine ait olduðunu söyleyiniz ve o resmin altýndaki noktalý yerlere çalgýnýn adýný yazýnýz (birinci, ikinci, üçüncü gruplar)......................... 33
........................ l Bulabildiðiniz ilginç çalgýlarýn ses kayýtlarýný ve resimlerini sýnýfta sununuz. l Resim bölümündeki arkadaþlarýnýzla bu çalgýlarý resimleyerek okul panosunda sergileyiniz. l Gerçekleþtirdiðiniz etkinlikler sonucunda çalgýlarýn adýný aþaðýdaki sýnýflandýrmada verilen boþluklara yazýnýz. EVRENSEL ÇALGILAR * TELLÝ ÇALGILAR ÜFLEMELÝ ÇALGILAR VURMALI ÇALGILAR TUÞLU YAYLI ÇEKMELÝ MEKANÝK DOÐAL Keman Org VURMALI Viyola Akordiyon Viyolonsel Organum Piyano Kontrbas............ AÐAÇ METAL...... Flüt Trompet PARMAKLA Obua Trombon ÇEKMELÝ Klarnet Korno Gitar Klavsen Fagot Tuba Arp... Saksafon Sakshorn......... Büðlü...... Suzafon TEZENEYLE... Mandolin... Gitar...... 2. Etkinlik SESLERÝ SAPTANAN Silifon Glokenspiel Çelesta Timbal Timpani Çan Dulcitone...... SESLERÝ SAPTANMAYAN Trampet Davul Def Çelik-Üçgen Gong Kastanyet Tumba...... l Araþtýralým bölümünde 2. etkinlik için sýnýfa getirdiðiniz çalgýlarýn seslerini dinleyerek birbirlerine göre ne gibi farklýlýklar gösterdiðini belirtiniz. l Ýkinci ünitenin insan sesi konulu 1. etkinliðinde çýkan sonuçlara göre farklý ses özellikleri gösteren çalgýlarý kullanarak sesin temel özelliklerini vurgulayan farklý ezgileri seslendiriniz. l Çýkan sonuçlara göre çalgýlarýn seslerinin sesin hangi özelliðine göre sýnýflandýrýldýðýna yönelik düþüncelerinizi söyleyiniz. * Cemalettin GÖBELEZ, Çalgýlar Dünyasýnda Keman 34
3. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 3. etkinlik için sýnýfa getirdiðiniz her iki dinleti ses kayýtlarý arasýndaki farklýlýk ve benzerlikleri defterinize yazýnýz. C1 C c C 1 C 2 C 3 C 4 C 5 Küçük Flüt Flüt Obua Korangle Klarnet Bas klarnet Fagot Kontrfagot Alto saksofon i i # i i i i Korno Trompet Tenor-bas trambon Bas tuba Kontrbas tuba i i i i i Timpani (Üç adet) Silofon Çelesta Glockenspiel Vibrafon Arp Piyano i # Keman Viyola Viyolonsel Kontrbas Tahta Üflemeliler Bakýr Üflemeliler Vurmalýlar? Piyano-arp Yaylýlar Yazýlýþý Saprano Alta Tenor Bas 8 bas 8 & C1 C c C 1 C 2 C 3 C 4 C 5 l Yukarýdaki tablodan yola çýkarak dinlediðiniz çalgýlarýn ses sýnýrlarýný inceleyiniz. l Dinlediðiniz çalgýlarýn seslerinin hangi ses grubuna ait olduðunu söyleyiniz. l Çalgýnýzý kullanarak yukarýdaki tabloya göre çalgýnýzýn ses sýnýrlarý içindeki notalarý öðretmeninizin denetiminde seslendirmeye çalýþýnýz. l Yaptýðýnýz çalýþma sonucunda çalgýnýzýn hangi ses grubuna ait olduðunu söyleyiniz. 35