ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU II 12-13 Mart 2004 B LD R LER C LT 2 Editörler Prof. Dr. Zekeriya Kurflun Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili Dr. Kemal Kahraman Celil Güngör Seyfettin Ünlü Tel. 0216 341 05 00 Fax 0216 391 60 61
Üsküdar Belediye Baflkanl Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Yay n No: 16 ISBN Tak m No: 975-92019-4-1 ISBN Cilt 2: 975-92019-6-8 Editörler Prof. Dr. Zekeriya Kurflun Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili Dr. Kemal Kahraman Celil Güngör Seyfettin Ünlü Mart, 2005 stanbul TEKN K HAZIRLIK: KAKNÜS AJANS KAPAK DÜZEN : KAKNÜS AJANS Ç BASKI: ALEMDAR OFSET KAPAK BASKI: M LSAN C LT: D LEK MÜCELL T Üsküdar Sempozyumu Yer: Üsküdar Belediyesi Çaml ca E itim Merkezi Tarih: 12-13 Mart 2004 Düzenleyen: Üsküdar Belediyesi
20. YÜZYIL ÜSKÜDAR M MAR S NDE Ç N L MEKANLAR Latife Aktan * Üsküdar, mimarisi ve do al güzellikleriyle yüzy llard r dikkatleri üzerinde toplam flt r. Zaman içerisinde, baz yap lar n n y k lm fl ve yanm fl olmas na ra men stanbul un çehresinin oluflmas nda önemli katk s n korumufltur. Ülkemizde Lale Devri (1718-1730) ile bafllayan Bat l laflma hareketleri süreç içerisinde bir çok ak m n do mas na, özellikle yeni sentezlerin üretilmesine neden olmufltur. Bu önemli sentezlerden biri de, bat l laflmaya tepki anlam nda geliflen mimaride görülür. 19.Yüzy l n ilk yar s nda kendini güçlü bir flekilde hissettiren bu anlay fl n etkisinde ortaya ç kan yeni üslubun en belirgin özelliklerinden birisi de mimarinin süsleme sanat m z ile bütünleflmesidir. Mimar Vedat Tek (1873-1942) ile Mimar Ahmet Kemalettin in öncülü ünde bafllayan I. Ulusal Mimari Dönemi, Meflrutiyetle birlikte oluflan siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel de iflimlerin bir yans mas olarak mimari alanda da görülmeye bafllam flt r. (M. Sözen, 1984, sa.30) Cephelerinde ve iç mekanlar nda s ralt tekni iyle üretilmifl çini süslemeleriyle ünlenen Üsküdar yöresi yap lar ndan,, Haydarpafla Gar Lokantas, Paflakap s Cezaevi, Haydarpafla Vapur skelesi I. Ulusal Mimari Döneminin en belirgin özelliklerini tafl maktad r. Mimariye ba l olarak, çini sanat bu dönemde yeniden hayat bulmufltur. Osmanl Dönemi nden Cumhuriyet Türkiyesi ne geçiflini-devam n sa layan, Kütahya l Çinici Hac Haf z Mehmed Emin Usta ortaya koydu u eserleriyle bu döneme damgas n vurmufltur. (L. Aktan, 2002, sa.1) 1906 Y l nda Ba larbafl, cadiye Tepesi, Kuflbak fl Sokak, No: 18 de yer alan bu yap n n mimar Alexandra Vallarury dir. Hidiv unvan n alan ilk vali, smail Pafla taraf ndan Av Köflkü olarak yapt r lan köflk inflas için, eski kay tlara göre 20.000; ev, eflyalar için ise 8.000 m s r alt n harcanm flt r. * Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk El Sanatlar Bölümü, Yrd. Doç.
406 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Köflkün Abdülmecid Efendi'ye intikal etmesi belirli aflamalardan sonra olmufltur. smail Pafla'n n ölümü üzerine o ullar ndan Mahmut Hamdi Pafla'ya miras kalm flt r. Sultan II. Abdülhamit bedelini Hazine-i Hassa dan yani saray bütçesinden ödemek suretiyle köflkü sat n alm fl, kullan m n, amcazadesi olan fiehzade Abdülmecid Efendi'ye tahsis etmifltir. Ressam da olan Abdülmecid Efendi yazl k ve atölye olarak kulland köflkün d fl kap s nda Türk- M s r üslubunun izlerini tafl yan de ifliklikler yapt rm flt r. Köflk, Türkiye nin kaderinde büyük rol oynayan siyaset adamlar n n ve eski sadrazamlar n biraraya geldikleri mekan olarak da büyük önem tafl r. Abdülmecid Efendi ülkeden ayr l rken, yerine Cevat Pafla'y vekil tayin etmifl. Terk edilen köflk, antika eser ve eflyalar n n sat lmas ndan sonra tamamen bofl kalm flt r. stanbul Defterdarl, köflkü Selahattin ve Mehmet adl iki kardefle satm flt r. Son olarak yap Kaz m Taflkent taraf ndan Yap Kredi Bankas için sat n al nm flt r. (T. Toros,1984 sa.25) Köflk, manzaras bol bir alan içinde 160 dönümlük, hafif meyilli bir arazi üzerine kurulmufltur. Simetrik ve aksiyal plana sahip olan yap n n üç avlu kap s vard r.yap n n ahflap harem dairesi yok olmufltur. Köflk, alt ndaki bodrum kat yla üç katl d r. Birinci katta, yanlara eyvanlarla aç larak + formunda flema gösteren sofa bulunur. Otuzdört basamak merdivenle ç k lan ikinci kat, kapal salona dönüflmüfltür. Köflelerdeki dikdörtgen planl odalar n da üst katta do rultular de ifltirilmifltir. Girifl kat ndaki salonun ortas nda bulunan f skiyeli havuz sökülerek Said Halim Pafla Korulu u'na götürülmüfltür. Bu kat n sa nda ve solunda dört oda vard r. Girifl kat n n arkas nda ikinci bir girifli ve girifl salonu vard r. Mekanda duvarlar ileri geri yerlefltirilmifltir. Bu düzenlemeyle mimaride estetik bir etki oluflturmufltur. Yap n n ikinci kat nda ön ve arka cephede olmak üzere birer balkon bulunmaktad r. Yap da kullan lan kap, pencere, kolon, kemer v.b. mimari ö eler oryantalist e ilime ait biçim özellikleri tafl r. Köflke ait bahçede bir de kar kuyusu vard r. (A. Batur, sa.51-52), son dönem yap lar ndan en fazla çiniye sahip olan tek mimaridir. Yap n n çinileri, köflkün girifl kap s ndan bafllayarak duvarlar, zemini, flömine ve çeflmelerini kaplar. Bu çiniler dikdörtgen, kare ve alt gen üçgen formundad r. Turkuvaz, lacivert, beyaz, k rm z, yeflil, sar, turuncu, siyah, mavi, aç k kahverengi renkleriyle bezenmifllerdir. Lale, karanfil, nar çiçe i, çark felek, y ld z çiçe i, zambak, gül, yasemin, biber çiçe i, üzüm, asma yapra, saz yaprak gibi naturalist uslup motifleriyle birlikte, penç, gonca, hatai, hurda rumi, sar lma rumi, dilimli rumi, çiçekli rumi ve iki iplik (zencerek), kufi yaz, geometrik geçme, dü- üm, kandil, arma motifleriyle bezelidir. Bas k kemerli genel kap s üzerinde bulunan çini panoda kufi istifle Allah tan baflka galip yoktur. anlam nda "La galibe illallah" yaz l d r. Yaz n n zemini rumi bezemelidir. Yaz n n köflelerinde pençleri tamamlayan rumiler görülür. Köflkün girifl kat sofa zemininin ortas, beyaz, turkuvaz renkli, alt gen formlu, ve lacivert sar kahverengi üçgen ve eflkenar dörtgen çinilerle kapl d r. Etraf naturalist uslup motiflerden oluflan bordürle çevrilidir.bordür d fl nda alt gen çiniler görülür. Zeminin ortas nda görülen çini kompozisyon yerde adeta serili bir hal izlenimi vermektedir.yap n n zemin çinilerinin görüntüsü, buna benzer flekilde birkaç yerde tekrar ederek genel bir tarz oluflturur.
20. YÜZYIL ÜSKÜDAR M MAR S NDE Ç N L MEKANLAR Köflkün di er girifli arka kap d r. Camekanl olan ikinci sofan n bir köflesinde flömine di er köflesinde çeflme yer al r. Bu alan n zemininde de çiniler bulunur. fiömine desenleri lacivert konturludur. Bordüründe diyagonal tekrar eden sar yapraklar ve aralar nda hatai, gonca ve yar m pençlerden oluflan raport tekrar görülür. Bordürün içi kayd rma ulama olarak bezenmifltir. D fl bordürdeki iki iplik(zencerek), yaflmak k sm na geçerken üç iplik rumi fleklinde ince bir bordür fleklini alm flt r.yaflmak k sm ; karanfil, penç, lale, gül goncas ve zambaklardan meydana gelmektedir. Her yaflmak diliminde desen 1/2 simetriktir. Külah k sm na geçmeden her dilim köflelerinde rumi kompozisyonla bitmektedir.fiöminenin iç duvarlar da çini kapl d r.karanfil, gonca, pençli yapraklardan oluflan kompozisyon her karoda 4/1 simetriktir. Dört taraftan ulanabilen bu çinilerin iç duvarlar nda yer almas, flöminenin fonksiyonel olarak kullan lmad n göstermekte ve bu nedenle sadece süs oldu unu düflündürmektedir. Bu dönem çini süslemelerine 15.-16. yüzy l çini bezemeleri esin kayna olmufltur. Eminönü, Yeni Camii çinilerinde görülen desen, flömine çinilerinde tekrar etmektedir. fiöminenin karfl köflesinde yer alan mermer kabartma çeflmenin etraf lacivert düz çinilerle kapl d r.çeflmenin üst ortas nda Sultan Reflat Tu ral bir Osmanl armas yer al r. Tu ran n alt nda "Padiflah m çok yafla" sözcü ü de görülür. Tu ran n etraf ndaki köflebentleri hurda rumi kompozisyonludur. ki yan, dikdörtgen formlu hurda rumi kompozisyonlu kartufllarla bezelidir. Çeflmenin al nl nda Bütün canl lar sudan yaratt k. anlam nda "Ve ce anla minel ma-i küllü fley-in hayü" Ayet-i Kerime (Enbiya Suresi) yer al r. Ayet etraf iki yan ndaki bir dar, bir genifl dikdörtgen formlu rumi kompozisyon aras ndad r. Çeflme al nl n n üzerinde, merkezindeki geometrik geçmeyle bafllayan rumi tasar m, sivri bir al nl k formunu dikdörtgene tamamlayan rumilerle bezenmifltir.yanlarda görülen rumi kompozisyonlar 1/2 simetriktir. Bu sofan n zemininde oval çini kompozisyon bulunmaktad r.bu çiniler zeminde bulunduklar ndan, zamanla afl narak yer yer görünmesi zor duruma gelmifllerdir. Dönüflümlü tepeliklerden bir bordürle çevrelenmifllerdir.bordürde yer alan kartufl içinde "Amel-i Mehmed Emin min Telamiz-i Mehmed Hilmi Kütahya" yazmaktad r. Bu yaz Mehmed Emin'in bu yap - da kulland ilk imzas olarak dikkat çekmektedir. (H. Arl, 1989 sa.45-46) Desenin göbek k sm ; rumi kompozisyonlu flemseler aras nda dolaflan çiçekli rumilerle birlikte hatai tarz motiflerden oluflur. Göbe in iç k sm organik bir geçmeyle bafllar, dilimli bir flekilde biten bu k s m içinde hurda rumi ve çiçekler yer al r. Oval formun etraf eflkenar dörtgen, alt gen ve üçgen formlu renkli çinilerle kapl d r. kinci kat güney do uda yer alan oda duvarlar, pencere ve kap bofllu u d fl nda yerden tavana kadar tümüyle çini kapl d r. Bu oda iki k s mdan oluflmaktad r. Birinci k s mda gördü ümüz ikiz pano Rüstem Pafla Camii son cemaat yerindeki meflhur "Bahar A açl " panonun tekrar d r. Burada motifler biraz de iflikli e u ram flt r.klasik dönem çini kalitesine, iflçili ine ve güzelli ine burada rastlanmamaktad r. Son dönem çinilerinde görülen klasik devir kopyalar n n hepsinde ayn olumsuzluklara rastlan l r. Bu pano ortada görülen kandille birlefltirilerek ikiz pano haline getirilmifltir. Kap n n karfl s nda yer alan pano "Hatice Turhan Sultan Türbesi" panolar ndand r. Panonun önceki dönemlerde yap lm fl di er örneklerine, Yeni Camii Hünkar Mahfili, Topkap Saray Harem Dairesi ve fiehzadeler Mektebi çinilerinde de rastlan r. Bu panonun di erlerinden en belirgin fark daha fazla renk çeflidinin görülmesidir. 407
408 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU kinci k s mda görülen çiniler pencere boflluklar na göre dar ve genifl olarak yap lm flt r. Bu panolardan, köfledekilerin alt k sm nda Mehmed Emin Usta'n n üçüncü kez imzas na rastlanmaktad r. Geometrik örgü motiflerinin a rl kl oldu u bu panolar, hurda rumiler ve naturalist çiçeklerle tamamlanmaktad rlar. Geometrik örgü motifi "Konya Karatay Medresesi" kubbe içi çini bezemesinden al nm flt r. Bu panolar naturalist motifli bordürler tamamlamaktad rlar. Pencere üstlerinde de çini kompozisyonlar görülür. Bu yap daki çinili di er bir bölüm, ikinci kat ön balkonudur. Yap n n di er zemin çinilerinde oldu u gibi, zemin hal görünümündedir. Desenli k s m çevresi alt gen çinilerle kapl d r. Çift bordür kullan lm flt r. Genifl bordür ayn dönem yap lar ndan olan "Trabzon Nemlizade Kona " duvar çinilerinde görülen desenlerdendir. Bu desene bir de Kütahya'daki "Sakahane'de" rastlamaktay z. Ortadaki ulama desen, renk fark yla, ayn dönemi kapsayan stanbul Vezneci'lerdeki Dr. fievket Bey Apartman al nl nda da yer al r.. kinci kat arka balkon zemininde de çiniler bulunmaktad r. Bu iki balkon çinileri zeminde bulunmas na ra men afl nmam fllard r. Afla kat daha fazla kullan ld halde yap n n bu bölümlerinin az kullan lmas yerdeki çinilerin afl nmamas na neden olmufltur. Burada zemin tamamiyle desenli çini ile kapl d r. Ortada salbekli bir flemse bulunmaktad r. fiemsenin içi geometrik örgü bezemelidir. Desenin orjinali "Konya Karatay Medresesi" kubbe içi çinilerindendir. Bordürde asma yapraklar ve üzüm salk mlar görülmektedir. Göbekle bordür aras nda ulama bir desen yer al r. Rumi ve hatai tarz motiflerden oluflmaktad r. Mehmet Emin e ait bir baflka imza Malumat- Kütahya Emin Asar- Konya Selçuki yaz s yla bu yap da yerini almaktad r. Prof. Dr. fierare Yetkin'in yap n n çinileri hakk ndaki genel görüflleri flöyledir. "Klasik motifler dejenere olmufltur. Neo klasik üslupla bu devrin özelli i olan klasi i yaflatmak baflar lm flt r. Bu yap da kullan lan arma yeni bir üsluptur. Renk olarak turuncu ve sar n n girmesi klasik dönemden ay rm flt r." Köflkün çiniden yap lm fl hal lar na örnek olarak 15. yüzy lda, Bursa Yeflil Camii Hünkar mahfili zemininde renkli s r tekni i çiniler gösterilebilir. Yerde çini çok az kullan lmas na ra men, bu yap da bolca görülen bu özelli e bir baflka örnek de, Y ld z saray -fiale Köflkü zeminidir. Haydarpafla Gar Lokantas Haydarpafla Gar, 30 May s tarihinde yap m na bafllan p, 19 A ustos 1908 tarihinde tamamlanarak hizmete aç lm flt r. Haydarpafla skelesi ndeki yap n n mimarlar, Otto Ritter ve Helmut Cuno dur. Gar binas yap l rken bir tak m tarihi yap lar y k ld gibi deniz de doldurulmufltur. Bina 1917 y l nda cephane nakli s ras nda meydana gelen patlama sonucu ç kan yang nda,büyük hasar görmüflse de Cumhuriyet döneminde restore edilmifltir. (. H. Konyal, 1977 sa. 528-29) Bir baflka kayna a göre; stanbul Anadolu demiryolu bafllang ç yerinde 22 Eylül 1872 y - l nda Pendik banliyo hatt n n ilk istasyonu bulunuyordu. Zamanla yetersiz hale gelen istasyon binas yerine yeni tesisler yap lm fl ve bugünkü bina 1906-1908 y llar aras nda infla edilmifl, Noksanlar ancak bir buçuk y l sonra tamamlanm flt r. Haydarpafla Gar, Almanya'ya Ortado u ve Hindistan yolunun aç lmas için düflünülmüfl ve bu demiryolu hatt n n bafllang c olarak yap lm flt r.( M. Belge, 1993 sa.177) Orta Avrupa barok mimarl ndan Alman Rönesans ve neo klasik üsluplardan al nm fl ögelerin bir arada kullan ld seçmeci (eklektik) bir yap d r. Tafl y c sistemi çelik karkas olan yap n n duvarlar tu lad r. Cephesi, Bilecik ten getirilen sar -gri renkli lefke tafl yla kapl d r.
20. YÜZYIL ÜSKÜDAR M MAR S NDE Ç N L MEKANLAR Yap n n Çinileri; Turkuvaz, lacivert, sar, beyaz, k rm z ile konturlar siyah renklerden oluflur. Geometrik geçme, hurda rumi, hatai, penç, gonca ve yapraktan oluflan motiflerle süslenen karolardan oluflmufltur. Gar lokantas duvarlar nda, dikdörtgen ve diyagonal paftalar halinde geometrik kompozisyonlar görülmektedir. Bu paftalar, geometrik bordürle çevrelenmifltir. Zemin kompozisyonu her yönden ulanabildi i gibi kayd rma ulama olarak da kullan labilen bir tasar md r. Kollu y ld zlar n diyagonal uzant lar yla ço alan y ld z formlar aras ndaki dörtlü geçmelerin merkezleri penç fleklinde göbekler oluflturmaktad r. Bordürde de görülen geçmeler zemindeki kompozisyonla uyumludur. Kullan lan karolar, 19x19 cm boyutlar ndad r. Pencere içlerinde ve kap yanlar nda görülen bordür karolar 18.5 x 18.5 cm. boyutlar ndad r. Desen: kapal form ruminin oluflturdu u diyagonal ekseniyle üç köflede kurdu u ba lant noktalar n n etraf n helezon fleklinde saran hatai tarz motiflerden oluflmaktad r. Dört taraftan ulanabilen bu desen, karfl l kl iki yan ndan ulanarak bordür fleklinde kullan lm flt r. 1333 tarihli mektuptaki listede yer alan bu yap Haf z Emin Usta ürünü çiniler oldu unu ifade etmektedir. (L. Aktan, 1994 sa. 69) 409 Paflakap s Cezaevi 1916 y l nda Do anc lar da yap lm fl olan binan n mimar belli de ildir. Hükümlülere çal flma zorunlulu u getirilmesinden sonra ayn tarihte Sultanahmet teki Cezaevi (Dersaadet Cinayet Tevkifhanesi) ile birlikte infla edilmifltir. Paflakap s Cezaevi, Üsküdar da 16. yüzy ldan kalma Mimar Sinan yap s, tarihi binada faaliyet gösteren Toptafl Cezaevi 1982 de bir yang n geçirdikten sonra kapat lmas yla, günümüzde Anadolu yakas n n tek sivil cezaevi olarak ifllevini sürdürmektedir. ( st. Ansk. Sa. 424-25) Yap n n mimari özellikleri konusunda yaln zca yap n n d fl görüntüsünden yola ç karak tespit yap labildi. Günümüzde halen kullan lmakta olmas nedeniyle içeri girmek mümkün olmam flt r. Yap kare planl d r.her cephede d fla taflan k s mlar gözlemlenmektedir. D fl cepheden görünümüne göre üç katl bir yap d r. Binan n Çinileri; turkuvaz, lacivert, mavi, k rm z, beyaz, yeflil ve siyah renkleriyle hatai, penç, gonca ve yapraklar kullan larak oluflturulmufltur. Çiniler, binan n iki d fl cephesinde tespit edilmifltir. Bunlardan birisi cezaevinin "C" bölümü ko ufl kap s cephesinde, di eri ise revir kap s cephesindedir. Çiniler, kare formundad r. Bulundu u k s m kavisli oldu undan, karolar n fazla k s mlar kesilerek e imli bir görünüfl elde edilmifltir. Çiniler bu yap için üretilmifl, orijinal desenlerle bezelidir. Ko ufl kap s üstündeki al nl k, genifl bir yay üzerinde iki taraftan dört basamakl flekilde daralarak tamamlanan form, merkezindeki iri bir hataiyle bafllayan bir kompozisyona sahiptir. Basamakl alan, hatai tarz motiflerle bezenmifltir. Etraf lacivert konturla çevrelenmifltir. Al nl n üstünde yer alan ikiz pencereler, üstten pencere al nl ile birlefltirilmifllerdir. Merkezde iri bir çiçekle bafllayan kompozisyon, alttan iki yar m dairenin birleflimini, cephe genelini oluflturan sivri kemerli kavis içinde tamamlar. Etraf lacivert konturla çevrelenmifltir. Yüzeyin üst köflelerdeki üçgen alanlar nda da yar m pençle bafllayan, yapraklar ve gonca ile bezenerek çevrelenmifl çiniler yer al r.
410 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Revir kap s üstündeki al nl k, hafif kavisli bir yay ile bafllayan iki taraftan üçer adet genifl basamakla tamamlan r. Çiniler kavisli lento üzerinden bafllamaktad r. Bu cephe cezaevi isyanlar nda tahribatlara maruz kald ndan çiniler tahrip olmufltur. Kompozisyon di er cephedeki kompozisyonlarda oldu u gibi 1/2 simetriktir. Desen, merkezdeki iri bir motifle bafllay p hatai tarz motiflerle bezenmifltir. Yap da kullan lan motifler klasik dönem motiflerinden farkl d r. Saplar kal n, konturlar nüanss zd r. Klasik dönem kurallar na ba l kal nmam flt r. Al nl n üzerindeki k rm z zeminde, karfl l kl iki hilal ve y ld zdan oluflan bir görüntü mevcuttur. Bu alan, sonradan zemin indirgenerek oluflturulmufl ve boyanarak bugünkü görüntüsüne kavuflmufltur. Di er cephedeki sivri kemerli kavis burada da bulunmaktad r. Üst köfleler bir pençle bafllayan yapraklarla oluflan üçgen formda çinilerle bezenmifltir. Haydarpafla Vapur skelesi Mimar Vedat Tek taraf ndan tasarlanan yap 1915 y l nda infla edilmifltir. Kad köy ün kuzeyi ile Harem aras nda, flehrin en büyük ticaret liman n n yan nda, Haydarpafla tren gar önündeki iskeledir. Yap ya ismini veren Haydarpafla, III. Selim devri devlet büyüklerindendir. Haydarpafla yaz s bulunan çini panonun alt köflesinde Mehmed Emin Min Hilmi Kütahya sene 1334 ibaresi görülen kitabeden çinilerin 1915 te yap lm fl oldu u anlafl lmaktad r. Tahrip olan panonun asl na uygun olarak Kütahya da yapt r lan yenisi 1988 y l nda iskele binas n n restorasyonu s ras nda yerine monte edilmifltir. (DDY.) Yap ; tek katl dikdörtgen formunda üç bölümlüdür. Yan bölümlerden genifl ve daha yüksek olan orta salon, deniz taraf nda d flar ya tafl r larak geniflletilmifltir. Bu bölümün iki yan nda ve ortas nda iskeleye aç lan kap lar yer al r. Gar cephesinde ahflap gifleler bulunmaktad r. Yap n n çinileri; Turkuvaz, lacivert, mavi, yeflil, beyaz, k rm z, sar, eflatun, siyah renklerle, rumi, hurda rumi, hatai tarz ve naturalist tarz motiflerden oluflmaktad r. Çiniler; kare, dikdörtgen üçgen ve çokgen formundad r. Yap da çok fazla çini süsleme yer al r. Deniz cephesinde kemerlerin köfle dolgular n kaplayan tek bir pano bulunmaktad r. Rumi ve hatailerden oluflan bir kompozisyonla bezelidir. Deniz cephesi, yan bölümlerin kap üstü ile bas k kemer aras ndaki alan, hurda rumili ve hatai tarz, desenli bir çini panoyla kapl d r. Bas k kemerin üstünde, kartufl içinde Haydarpafla yaz s ve köfleleri tamamlayan rumiler bulunmaktad r. Bu pano 1987 y l ndaki restorasyonda yenilenmifltir. Yap n n gar cephesinde giflelerin bulundu u bölüm, bas k kemerle saçak alt nda kalan k - s mda büyük bir pano bulunmaktad r. Panonun ortas nda, madalyon biçiminde Maflallah yaz lm flt r. Panonun köflelerinde ortaba formu içerisinde fiirketi Hayriye amblemi bulunmaktad r. Panonun genelinde hurda Rumiler ve hatai tarz motiflerin dengeli da l m ndan oluflan bir kompozisyon görülmektedir. Giflelerin sa ve solunda birbirinin ayn s olan dikdörtgen formundaki panolar n üstünde, kartufl içinde Kütahya yaz s, alt nda etraf rumili bir zencerekle çevrelenmifl, geometrik bezemeden oluflan dört karoluk bir kompozisyon yer al r. Dikdörtgen pano, lale ve karanfil motifleriyle bafllayan bir serviden oluflur. Bu desen, yap daki farkl kompozisyon olarak dikkat çeker.
20. YÜZYIL ÜSKÜDAR M MAR S NDE Ç N L MEKANLAR Gar cephesi, bina girifli simetriktir. ki yandaki kap lar üzerinde yer alan ikiz küçük vitrayl pencere üzerindeki çini bezemeler iki bölümden oluflmaktad r. Sol kap üzerindeki kartufl içinde Birinci mevki, sa kap üzerindeki kartufl içinde de kinci mevki yazmaktad r. Kartufl köfleleri rumi kompozisyonla bezelidir. Bu kompozisyon alt nda yer alan dilimli pano, hurda rumi bir ortaba ile bafllayan penç, gonca ve yapraklardan oluflan desen konturla tamamlanmaktad r. Yap n n içinde, tüm duvarlarda süpürgelik hizas ndan bafllayan, belirli yükseklikte kare ve kesiflen dikdörtgen formlu karolarla bezeli çiniler bulunmaktad r. skelenin solunda bulunan d fl cephe duvar ile iskele cephesi duvarlar yerden elli santim yükseklikten bafllayan alt gen ve üçgen formdaki karolarla çevrelenmektedir. Yap n n her cephesinde üst k s mlarda farkl renklerde tek renk s rl, geometrik bezemeli çini karolar n oluflturdu u küçük panolar yer al r. 411 Kaynakça M. Sözen, Türk Mimarl, 1984, sa. 30, Ankara. L. Aktan, Türk Çini Sanat n n Son Dönem stanbul Sivil Mimarisindeki Yans malar, Uluslar aras Sanat Tarihi Sempozyumu, 2002, sa.1, zmir. T. Toros, Mecid Efendi Köflkü, Sanat Dünyam z, say : 31, 1987, sa. 2-4, stanbul. A. Batur, stanbul Ansiklopedisi Cilt: 1, sa.51-52, stanbul. H. Arl, Kütahya l Mehmed Emin Usta ve Eserlerinin Üslubu, yay nlanmam fl Yüksek Lisans tezi, 1989, stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, sa. 45-46, 64-65 stanbul..h. Konyal, Abideleri ve Kitabeleriyle Üsküdar Tarihi, Cilt.1, 1977, sa.528-29, stanbul. M. Belge, stanbul Gezi Rehberi, 1993, sa.177, stanbul. L. Aktan, 1850-1950 Y llar Aras nda stanbul Yap lar nda Kullan lm fl Olan Türk Çinilerinin Renk ve Kompozisyon Aç s ndan ncelenmesi, Yay nlanmam fl Sanatta Yeterlik Tezi, 1994, Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, sa.69, stanbul. stanbul Ansiklopedisi, Cilt: 2, sa. 424-25, stanbul. DDY. fiehir flletmeleri, Araflt rma Planlama Bölümü. Çeflme kitabesi çinileri Çeflme tu ras çinileri
412 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Girifl kat 2. girifl yer döflemesi çinileri Yer döflemesi çinileri göbek detay kinci kat Çinili oda Rüstem Pafla Camii son cemaatyeri -bahar dall - pano tekrar kinci kat ön balkon yer döflemesi ulama çinileri Abdülmecid Efendi Köflkü kinci kat Çinili oda pencere yan genifl pano Abdülmecid Efendi Köflkü kinci kat Çinili oda pencere aras dar pano
20. YÜZYIL ÜSKÜDAR M MAR S NDE Ç N L MEKANLAR 413 Paflakap s Cezaevi C Bölümü ko ufllar n kap üstü çinileri Paflakap s Cezaevi Revir Bölümü kap üstü çinileri
414 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Haydarpafla Gar lokantas Haydarpafla Gar lokantas Haydarpafla skelesi Haydarpafla skelesi Paflakap s Cezaevi Paflakap s Cezaevi
20. YÜZYIL ÜSKÜDAR M MAR S NDE Ç N L MEKANLAR 415 Haydarpafla Vapur skelesi deniz cephesi genel görünüfl Haydarpafla Vapur skelesi kara cephesinden görünüfl Haydarpafla Vapur skelesi deniz cephesi kap üstü çinileri Haydarpafla Vapur iskelesi 2. mevki girifli çinileri Haydarpafla Vapur skelesi kara cephesi turnikeler yan, çini panosu Haydarpafla Vapur skelesi çini pano
416 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Haydarpafla Vapur skelesi 1. mevki girifli çinileri Haydarpafla Vapur skelesi iskele içi çinileri ikinci kat çinili oda yer döflemesi çinilerinden bordür girifl kat, arka girifl flömine