Soner Oruç 04.06.2009 BALIK BAYKUŞU (Brown fish owl) Ketupa zeylonensis Avrupa daki 56 tür yırtıcı kuş ve baykuş türü arasında, üreyen popülasyonu en az olarak tahmin edilen türdür. 2008 yılı üreme tahmini 1-10 çift olarak belirlenmiştir. Dünya ölçeğindeki popülasyonu Avrupa da toplanmamasına rağmen Avrupa da olumsuz koruma statüsüne sahiptir. Avrupa daki tek popülasyonu Türkiye dedir. Türle ilgili yeterli veriler olmamakla birlikte, çok sınırlı bir coğrafyada yaşadığı tahmin edilen türün Avrupa ölçeğinde tehlike altında olduğu düşünülmektedir. 1970-1990 yılları arasında Avrupa daki üreyen popülasyonunun trendi sabit ve 2003 teki tehdit statüsü sabit iken; 1990-2000 döneminde popülasyonda hızlı bir düşüş tespit edilmiştir. 2004 yılı değerlendirmelerinde türün Avrupa daki tehdit statüsü en vahim statü olan Kritik düzeyde tehlikede (CR) olarak belirlenmiştir. Bilimsel çalışmalar türün bu 56 tür arasında nesli tükenmeye en yakın 2 türden biri olduğunu göstermektedir.[1] Ketupa zeylonensis semenowi: Türkiye, İsrail, Suriye, İran, KB Hindistan Ketupa zeylonensis zeylonensis: Sri Lanka Ketupa zeylonensis leschenault:hindistan, Burma, G Himalayalar, Myanmar, Tayland Ketupa zeylonensis orientalis: GD Çin, KD Myanmar, malay Peninsula, Hindiçini 1) Tanımsal Özellikleri: (Erişkin birey) - Büyüklüğü: 54-57 cm - Kanat Açıklığı: 145-150 cm - Kulaklı Orman Baykuşu ndan (Asio otus) %30-35 daha büyük, rastlanabilecek en küçük Puhu (Bubo bubo) boyutlarındadır. - Büyük, düz bir başı, kalın bir gagası ve kulakları vardır. - Tüyleri sarımtırak pembemsidir ve gelende dağınık gözükürler. - Kanatları uzun geniş ve uçları yuvarlaktır. - Kuyruğu hafif kısa ve aşağı doğru kıvrıktır. - Kulakları siyah-kahverengi çizgili olup diğer baykuşlara nazaran daha açılı dururular. - Yüz hatları diğer baykuşlara göre daha belirsizdir somurtkan bir ifadeleri vardır. - Gözleri parlak sarı, göz kapakları donuk kahverengidir. - Başları, sırtları ve kanat örtüleri çizgili ve siyah-kahverengi beneklidir. - Kuyruk tüyleri ve uçuş tüyleri geniş siyah-kahverengi çizgili, açık sarımtırak renklidir. - Kanat altı tüyleri açık sarımtırak, büyük örtü tüyleri beyaz olup el bileklerine uzanan siyah uçları vardır. - Omuz tüyleri ve bazı dış kanat örtülerinde beyaz ayrımlar görülür. - Vücudunun alt kısımları daha sade olup gerdanı diğer vücut bölümünden daha açık renklidir.
- Göğsünün ve böğrünün alt kısımlarında düzenli bir şekilde sıralanan ince siyahkahverengi çizgiler vardır. - Tüyleri yıprandığında sararır ve kanatlardaki ve kuyruktaki açık renkli bantlar beyazlaşır. - Gagası kirli donuk sarı, donuk boynuz rengi, donuk yeşilimsi gri veya mavimsi gri olabilir.. - Bacaklarda tüylenme yoktur. Bacaklar ve ayaklar genellikle mavi-gri kimi zaman kirli gri-sarıdır. Hidistan-Vijav Kavale 2005 Hong Kong-Pierre de Chabannes Puhu dan (Bubo bubo) nasıl ayırt edilir? Büyüklüğü ve renkleri puhuya benzer gibi görünse de iyi bir görüş açında ayırt etmek pek de zor değildir. - Puhu dan daha küçük cüsseli, daha açık renkli, daha zayıf (fakat sesli) uçuşlu ve daha düz çehreli bir türdür. - Gagası puhuya göre daha kıvrık ve daha dışa çıkıktır. Puhu da gaga dibi gözlerin bitim hizasından başlarken, Balık Baykuşu nda gaga nerdeyse iki gözün arasında yer alır. - Kulak tüyleri Puhuya göre daha açılı durur ve yakın mesafede, vücut tüyleri dağınık görünür. - Uçuşu daha yavaştır ve kanat vuruşları zayıftır. Kanat vuruşları sırasında hafif ama işitilebilir sesler çıkar. - Suyun üzerinde avlanırken görece daha uzun ve tüysüz bacakları göze çarpar. - Yaygın sesi hüzünlü bir oomp-ooo-oo şeklindedir
2) Yaşam Alanları : - Akdeniz de, alçak subtropik ve tropik enlemlerde, genellikle düzlüklerde, - Hindistan da, tepelerde, dağ eteklerinde1400-1500 metreye kadar yükseklerde, Sri Lanka da 1800 metrelere kadar yükseklerde - İsrail de, Ürdün ün kuzeyindeki yüksek vadilerde, Golan Tepeleri ndeki tek tük büyük ağaçlarla ve çalılıklarla kaplı yazın kuruyan derelerde (Golan tepelerinde yok oldular. En son kayıt 1975) - Hindistan da yoğun ağaçlı ve bol suyun olduğu alanlarda özellikle de ağaçlarla kaplı aşınmış dar derin vadiler ile derin nehir yataklarında, etrafında yoğun yapraklı ağaçların uzandığı akarsu ve küçük göl kenarlarında, kayalık göllerde, iki tarafı ağaçlarla kaplı kanallarda, bambo ağaç topluluklarında ve genellikle de insanlara yakın alanlarda yaşar. - Suyun üstünde alçaktan kayarken ve sığ sularda yıkanırken veya beslenirken görülebilir. - Ağaç gövdelerinin çatallandığı yerlerde, kaya yarıklarında veya harabelerde ürer. Batı Palearktic teki dağılımı: Türkiye: Yerli bir türdür ve halen ürüyorlar. - 1882-85 arasında Adana-Mersin arasındaki vadilerde 3 birey toplanmış, - 1876 Aydın geçidinde 1 birey öldürülmüştür. (Kumerloeve 1961) - 1990 yılının Nisan ayında bir birey Berke Barajı yapımı sırasında balıkçı oltasına takılmış, tekrar geri salınmıştır. - 2004 yılında Antalya da bir çift görülmüştür.[2] Suriye: Yerli bir türdür. Bir zamanlar Golan tepeleri dışında da üredikleri biliniyor. Şu anda muhtemelen yok oldukları düşünülüyor. İsrail: İsrail in yerli türü olan bu tür bir zamanlar Acre de ve Galilee gölünde ürüyorlardı. 1950 lerde fareleri öldürmek için kullanılan Talyum sülfattan dolayı kökleri kazındı. En son 1975 yılında görüldüler. Şu anda doğada nesli tükendi (EX) statüsündeler. Irak: Statüsü bilinmiyor. Eskilerden birkaç kayırt var. Ürdün: Yerli bir türdür. Şu anda yok oldukları tahmin ediliyor Lübnan: Eskiden rastlantısal bir türmüş. Şimdi statüsü bilinmiyor. Şu anda yok oldukları tahmin ediliyor İran: Yerli bir türdür. Halen ürüyorlar.
İran-Sayed Babak Musavi-8Nisan 2004 Hindistan-Koshyk 1990 yılında Berke Barajı yapımı sırasında balıkçı oltasına takılan ve ağzındaki olta iğnesi çıkartılamadan salınan Balık baykuşu. Türkiye de çekilmiş ilk ve tek oaln fotoğraftır. Fotoğraf: Haşim Kılıç Türkiye-Haşim Kılıç-1990
3) Göçü: Bölgesinde yerli olan bir türdür. Lokal yayılım hareketleri henüz bilinmiyor. 4) Beslenme Bilgisi: İsrail: Tatlısu yengeci (Telphusa fluviatila), balık (Capoeta damascina) İran: (Zagros dağındaki nehir vadilerinde): Tatlısu yengeci Potamon Hindistan: Tatlısu yengeçleri, balık, kurbağa, kemirgenler, sürüngenler, kuşlar ve büyük böcekler. Ayrıca bir yuvada bir ördek (Dendrocygna arborea), ve balıkçılın (Ardeola grayii) kalıntıları bulunmuştur. Timsah leşleriyle de beslendiği de tespit edilmiştir. Sudaki avlarının yerini alçak bir tünekten ya da o alanda alçaktan ileri geri uçarak saptarlar. Ayakları ve pençeleri balıkları yakalamak için inanılmaz bir adaptasyona sahiptir.uçuş tüyleri ise sesiz uçuşa adapte olmamıştır. 5) Sosyal düzeni ve davranışları: Eldeki veriler çok yetersiz. Özellikle de Batı Palearktik teki türlerin davranışları çok az biliniyor. Aşağıdaki bilgiler Ketupa zeylonensis zeylonensis, Ketupa zeylonensis leschenault türlerinin bilgilerinden oluşmaktadır. - Çiftler halinde yaşadığı düşünülüyor. Fakat yine de yıl boyu birlikte olup olmadıkları bilinmiyor. - Çiftler arasındaki bağ hakkında bilgi yok. Fakat erkek bireylerin kuluçka döneminde dişiye yardım ettikleri düşünülüyor. - Başarılı geçen üreme dönemleri ardından, kuşların aynı yuva alanlarına tekrar döndüğü tespit edilmiştir. Bunun, çiftlerin yuvaya sadakati olup olmadığı henüz tartışmalı. Bu olay, geleneksel yuva alanlarının farklı bireyler tarafından sürekli kullanıldığının da göstergesi olabilir. - Gündüzleri büyük tenha alanlardaki yoğun yapraklı ağaçlarda dinlenirler ve uyurlar. - Uçurum kenarlarında tünerler ve de ıslığımsı sesler çıkarırlar. - Bir tüneme mağarasını sıklıkla kullandığı tespit edilmiş, mağarada tüylere, kusmuklara ve av kalıntılarına rastlanmıştır. - Çiftler genellikle birbirlerinden ayrı tünerler ve gecelerler. Fakat erkek, dişi kuluçkada iken yuvaya yakın bir yere tüner. - Gece aktif olan kuşlardır. Gündüz aktiviteleri de nadiren görülebilir.genellikle havanın bulutlu olduğu günlerde gündüz uçarlar ve avlanırlar. - Gün batımı alacakaranlıkta miyavlama benzeri ses çıkararak suya doğru uçtuğu görülebilir. - Yıkanmayı çok sever. Sığ sularda yürür ve tüylerini suya sürtüp yıkar ve gagasıyla tüylerine çeki düzen verir. - Gündüz avlanan bireyler sıklıkla küçük kuşlar tarafından saldırıya uğrarlar. - Korku ve şaşkınlık anlarında tüylerini kabartıp kulak tüylerini dikleştirirler. - Herhangi bir tehditle ve düşmanla karşılaştıklarında çömelme pozisyonuna geçerler. Vücudu yatay bir pozisyonda tutarak, kanatlarını aşağı sarkıtırlar ve örtü tüylerini
dikleştirirler, başlarını alçaltarak düşmana yönlendirirler ve tıslama benzeri bir ses çıkarırlar. - Kendi türünden bir kuşa karşı nasıl tepki verdikleri bilinmiyor. - İnsan tehdidine karşı gergin kasılmış bir şekilde duruş sergiledikleri; fakat yumurtaları ya da yavruyu koruyucu herhangi bir tepki vermedikleri görülmüştür. 6) Sesi: - Sesleri genellikle üreme döneminde duyulur. - Çiftlerin geniş bir alana yayıldığı İsrail de, Ürdün de ve Golan tepelerinde nadiren ses çıkardıkları tespit edilmiştir. Aşağıdaki bilgiler Ketupa zeylonensis zeylonensis, Ketupa zeylonensis leschenault türlerinin bilgilerinden oluşmaktadır. - Ketupa zeylonensis semenowi için iyi tanımlayıcı bir ses henüz yoktur. - Ketupa zeylonensis leschenault derin bir boşluktan ve çok uzaklardan gelircesine yankılanan ve karından konuşurmuş gibi düzenli aralıklarla gelen ve sesiz olan çevrede aniden patlayan boom-boom veya boom-o-boom şeklindedir. Ayrıca kasvetli (kederli) bir haw-haw-haw veya derin bir hu-who-hu sesi de çıkarırlar. - Ketupa zeylonensis zeylonensis Ötüşü üç hecelidir. İkinci hecesi diğerlerine göre daha yüksektir. Gün batımında avlanmaya gitmeden önce eşlerin birbirlerine karşı seslendikleri görülmüştür. Biri oomp-ooo-oo şeklinde ses çıkarırıken; diğeri oo şeklinde yanıt verdiği görülmüştür. İnsan seslerine benzer hüzünlü veya inleme şeklindeki sesi genel kabul görenidir. - Yuvadayken daha yaygın olarak iki heceli ses çıkardığı görülmüştür. 4.8 saniye süren ve kısa aralıklarla tekrarlanan gaddarca bir kahkahayı andıran oof uh-oof uh-oof uh-oof uhoof u-uh-h-ha-oo-oo-oof şeklindedir. - Alacakaranlıkta suya doğru yönelirken çıkardığı kedi miyavlamasına benzer sesi, Kaya kartalı nın (Aquila chrysaetos veya Kocagöz ün (Burhinus oedicnemus) çığlığını andırır. - Hırlama sesi akıntıda sürüklenen bir makineyi andırır. Tutsak kuşlarda alarm durumunda bu ses tespit edilmiştir.. - Yavru ve genç bireylerin sesleri hakkında bir bilgi yoktur. 7) Üremesi: - Batı Palearktik teki üreme mevsimi bilinmiyor. - Genelde çamurlu sarp kayalık yarlardaki yarıklarda veya düz kaya çıkıntılarında, ağaç oyuklarında veya ağaç gövdelerinin çatal yaptığı yerlerde veya terk edilmiş yırtıcı kuş yuvalarında ürer. - Hindistan da bazen terk edilmiş binaları da kullanır. Yuvasını açık alanlarda özelliklede diğer kuşlar tarafından sahiplenilmiş alanlarda birkaç dal parçası, yaprak ve tüy kullanarak yapar. - Yuvayı hangi bireyin, nasıl yaptığı bilinmiyor.
- Yumurtası geniş oval şeklinde, hafif çukurlanmaların ve donuk krem rengi bölgelerin olduğu parlak beyaz renklidir.yumurta boyutları: 58x49 mm. - Yuvada genellikle 1-2 yumurta, nadir de olsa 3 yumurta görülür. Kuluçka süresi yaklaşık 5 haftadır. Erkeğin de kuluçkaya yardımcı olduğu düşünülmektedir. Baykuşların insanlar açısından önemi: [3] Genelde korkunun ve kötü talihin sembolü olan baykuşlar birçok kültürde ve mitolojide ise saygı duyulan, bilgeliğin sembolü olan kuşlardır. Tarım alanlarında avlanan baykuşlar fareleri avlayarak ekinlerin zarar görmesini engelleyerek büyük bir ekonomik katkı sağlarlar. Çok nadir ve gizemli olan bu kuşlar bir çok kuş gözlemcisinin ve doğa tutkununun favorisi durumundadır. Bu nadir türleri görmek isteyen doğa tutkunları gittikleri bu alanlarda azımsanamayacak ölçüde para harcayıp gittikleri alanlarda doğa turizmini canlandırırlar. Ketupa zeylonensis semenowi Ketupa zeylonensis semenowi Ketupa zeylonensis orientalis Ketupa zeylonensis zeylonensis
Baykuşlara yönelik tehditler: [3] - Yaşam alanlarının tahrip edilmesi: Ormanların kesilip ormanlar arası parçalanmalar oluşması bölgedeki ekolojik dengeyi bozup, besin pramidinin en üs canlıları olan baykuşları doğrudan etkilerler. - Bitki öldürücü ilaçlar (pestisidler) - Gelişigüzel ve yasadışı avlanmaları - Otomobil çarpmaları KAYNAKÇA Türle ilgili bilgilerin çoğu Handbook of the birds of Europe, the Middle East, and North Africa; the birds of the Western Palearctic Stanley Cramp, Oxford, New York: Oxford University, 1977, kaynağından derlenmiştir. Türün Batı Palearktik teki güncel dağılım ve satatü bilgileri için BirdLife International (2009) Species factsheet: Ketupa zeylonensis belgesinden ve www.trakus.org sitesinden yararlanılmıştır. 1. Burfield I. J., 2008. The Conservation Status and Trends of Raptors and Owls in Europe, Ambio Vol. 37, No. 6, 401-407 2.Yöntem O., 2007. An observation of Brown Fish Owl Ketupa zeylonensis in Turkey, Sandgrouse Sayı 29 (1), 94 s. 3. www.owlpages.com