T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DİŞ HASTALIKLARI VE TEDAVİSİ ANABİLİMDALI KLORHEKSİDİN İN ENDODONTİDE KULLANIMI BİTİRME TEZİ Stajer Dişhekimi : Sercan YAZAN Danışman Öğretim Üyesi : Prof. Dr. Oğuz AKTENER İZMİR-2007
ÖNSÖZ Bu tezin tarafıma verilmesini onaylayan ve çalışmalarımda bana yardımcı olan Prof. Dr. Oğuz Aktener e, öğrenim yaşamım boyunca bana katkılarından dolayı aileme ve beş yılı birlikte geçirdiğim tüm sevdiğim dostlarıma destekleri için teşekkür ederim Sercan YAZAN İZMİR 2007
İÇİNDEKİLER Giriş... 1 Genel Bilgiler... 2 Klorheksidin in Endodontide Kullanımı... 3 1. İrigasyon Solüsyonu Olarak Kullanımı... 5 2. Kanal Medikamenti Olarak Kullanımı... 10 3. Kavite Dezenfektanı Olarak Kullanımı... 11 Kaynaklar... 14 Özgeçmiş... 17
GİRİŞ Kanal tedavisinin biyo-mekanik preperasyon bölümü, pulpa dokusunun, nekrotik debrislerin, predentinin ve tüm enfekte yüzeyel dentin tabakasının çıkarılmasını kapsar. İrrigasyon solüsyonları kök kanallarının biyo-mekanik preparasyonunda önemli bir rol oynar. Kök kanallarının irrigasyonunda kullanılan maddeler önemli fiziksel ve biyolojik yararlar sağlar. Bazı yazarlar, çesitli anatomik defektlerin, genelde kök dentininin tüm yüzeyinin temizlenmesine ve kanal aletleri ile genişletilmesine izin vermediği gerçeğine rağmen ; eğeler yada reamer lar ile yapılan mekanik genişletmeninklinik endodontide en önemli safha olduğunu düşünürler. Bununla beraber; kök kanal duvarından mikroorganizmaları uzaklaştırmasında, kök kanalının genişletilmesi en önemli basamak olmasına rağmen bazı sınırlamalara sahiptir. 1. Var olan anatomik çıkıntılar ve girintilere eğeleme ile ulaşılamaz. 2. Apikal 2-3 mm. hariç, genişletme tüm duvarlarda eşit olmayıp en çok libgual veya palatinal kök kanal dentininde olur. Kanal preparasyonunda irigasyon solüsyonu ile dolu bir ortam sağlandıgında, dentin talaşları pulpa odasında yükselerek ortamdan uzaklaştırılabilir.böylece dentin talaşlarının apeks çevresinde birikmesi ve apeksi tıkaması olasılığı azalır. İrigasyon solüsyonlarıkanal eğeleme sırasında ve sonrasında kanal aletlerinin keskinliğini arttırmak ve debrisleri yıkayarak uzaklaştırmak için kullanılmışlardır. İrigasyonun etkisi yalnız solüsyonun kimyasal yapısına degil, solüsyonun kalitesi ve ısısına, solüsyonun temas süresine, irrigasyon iğnesinin derinliğine, çeşidine ve yönüne, irigasyon solüsyonunun yüzey gerilimine ve solüsyonun tazeliğine bağlı olarak değişir.
GENEL BİLGİLER Başarılı bir kanal tedavisi; kök kanallarının mekanik preparasyonunu, irrigasyonu ve sızdırmaz şekilde doldurulması gibi tedavi basamaklarının tam ve hatasız bir şekilde yapılması ile gerçekleştirilebilir. Kök kanallarındaki dentin talaşlarının temizlenmesi ve nekrotik doku kalıntılarının kanaldan cıkarılıp uzaklaştırılması, endodontik tedavide en önemli tedavi basamaklarından biridir. Bu basamak ; mikroorganizmaların sayılarının azaltılmasını ya da tamamen yok edilmesini ya da kanal boşluğu yoluyla dışarı atılarak uzaklaştırılmasını içerir. Bu nedenle, kanal tedavisi sırasında farklı amaçlarla çesitli solüsyonlar kullanılır. Bu solüsyonların kullanılma sıraları değişse de etkileri benzemektedir. Kullanım amaçlarına göre bu sölüsyonlar şunlardır. Çalışma Solüsyonu: Bu amaçla kullanılan solüsyonlar kanal preparasyonu sırasında kanal aletleri vasıtasıyla kanal boşluğuna taşınır ve öncelikle kanal aletlerinin kök dentini üzerinde daha kolay kaymasını sağlayarak, kanal aletlerinin dentini daha kolay kesmesini sağlar. Böylece irigasyon etkisi direkt olarak sağlanmasa da, sıvı veya jel ile dolu lubrikant bir ortam yaratılarak oluşmuş olan dentin talaşları, bakteri ürünleri ve nekrotik doku artıklarının prepare kök yüzeyinden uzaklaşarak sıvı içerisinde dağılmaları sağlanır. Bu işlemlerin tekrarlanması sonucunda eğeleme ile oluşturulan debrislerin bir kısmı kanaldan uzaklaştırılmış olur. İrigasyon Solüsyonu: Kanal eğeleme işlemi sırasında mevcut nekrotik artıklar ve dentin talaşlarının bir kısmı kanal aletleri ile dışarıya çıkarılabilir, ancak bu oluşumların büyük kısmı ise kanal içerisinde kalır. Bu artık maddeler her kanal aletinden sonra kanalın 0,5-1 ml. Miktarında bir solüsyon ile yıkanması sonucu
kanaldan dışarıya atılır.bu amaçla kullanılan solüsyonlara irigasyon solüsyonları denir. Son Yıkama Solüsyonları: Eğeleme işlemleri bittikten sonra genişletilmiş kök kanalları, kanal duvarlarında hiçbir artığın kalmamasını sağlamak, temiz dentin yüzeyleri elde etmek ve bazen de kullanılan kimyasal maddeleri nötralize etmek için bol miktarda solüsyon ile yıkanmalıdır.bu solüsyonlara son yıkama solüsyonları denir. Kanal Medikamenti: Nekrotik pulpalı dişin endodontik tedavisi en az iki seans yapılır.seans aralarında bakteriler tekrar üreyebilir. Seanslar arası antimikrobiyal ajanların kullanımı genelde kanal içi medikasyonu olarak adlandırılır. Kavite Dezenfektanı: Mekanik preparasyonla ortamdan uzaklaştırılamayan mikroorganizmaları etkisiz hale getirerek seconder çürük oluşumu, post operatif hassasiyet ve pulpa irritasyonlarını önlemel için kullanılan solüsyon ve jellerdir.
KLORHEKSİDİN İN ENDODONTİDE KULLANIMI Sentetik bir kemoterapik ajan olan klorheksidin 1953 yılından beri genel tıpta yaygın olarak kullanılmaktadır. Piyasada en çok dihidroklorit, diasetat ve diglukonat tuzları şeklinde bulunur. Bu tuzlar kimyasal olarak stabildirler. Dişhekimliğinde daha çok klorheksidin diglukonat halinde kullanılır. Diğer klorheksidin tuzlarının aksine su da serbestçe cözünebilen klorheksidin diglukonat, fizyolojik ph larda pozitif yüklü klorheksidin bileşenlerine ayrışır(1-2). Klorheksidin ph 5.5 ile 7 arasında değişen antimikrobiyal aktivitesi olan katyonik bisguanidir. Klorheksidin aerop ve anaeroplar da dahil olmak üzere hem Gram (+) hemde Gram (-) bakterilere, bakteriyel sporlara, lipofilik virüslere, dermatofitlere, mayalara ve mantarlara karşı etkilidir. Mantar sporlarına karşı düşük bir antimikrobiyal etkinliğe sahiptir. Düşük konsantrasyonda bakteriyostatik ve yüksek konsantrasyonda bakterisit etki gösterir ve dental dokular ve mukoza membranı tarafından absorbe edilir ve tedavi edici düzeylerde uzun süreli salınımla etki gösterir(3-4). Bakterisit etkisi negatif yüklü hücre duvarına bağlanan pozitif yüklü moleküllere bağlıdır. Düşük konsatrasyonlarda hücre membran enzimlerini inhibe eder ve hücre zarının geçirgenliğini arttırır.bu etki bakteriyostaz olarak adlandırılır.yüksek konsantrasyonlarda sitoplazmik organallerin presipitasyonuna yol açarak bakterisit etki gösterir.bakteri hücre duvarını parçalar ve hücre içi komponentlerin hücre dışına cıkmasına neden olarak etki yapar (5). Klorhekisidini diğer antiseptiklerden ayıran en önemli özelliği organik ve inorganik yapılara bağlanma yeteneğidir. Ayrıca klorheksidin uzun süre antibakteriyel etki gösterir.(6-7). bu etkide solüsyonun yavaş salınım yapmasının büyük rolü vardır.
1. İRİGASYON SOLÜSYONU OLARAK KULLANIMI Endodontik yıkama solüsyonu olarak piyasada mevcut klorheksidin preparatları, Peridex ( Procter-Gamble, Cincinnati,OH,USA),PeriGard (Colgate,conton MA) veya Klorhex(Drogsan) gibi gargara yada el dezenfektan formlarıdır. Gargara solüsyonları %0.2 lik klorheksidin içerdiği için endodontik irigan olarak kullanımının mikroorganizmaların eleminasyonunda yetersiz oldugu vurgulanıp daha yüksek konsantrasyonlarda kullanılması önerilirken (8-9) buna karsın deneysel çalısmada kullanılmış ve endodontik amaçla kullanılmasını kısıtlayabilecek herhangi bir yan etkinin olmadıgını bildiren çalışmalar da vardır(7-10-11). Kavite dezenfeksiyonunda etkili bir antimikrobiyal aktivitesi yanında, doku irkiltici etkiye sahip olmaması, tadı ve kokusunun hastalar tarafından tolere edilebilir olması gibi özelliklerinden dolayı endodontik tedavide sodyum hipoklorite yerine alternatif yıkama solüsyonu olarak kullanımı yaygınlaşmaktadır. 1982 yılında Delany ve arkadaşları (8) yaptıkları in vitro çalışmanın bulgularına dayanarak klorheksidinin antimikrobiyal etkisinden dolayı hem kanal medikamenti hemde irigasyon solüsyonu olarak kullanılabilecegini bildirmişlerdir.aynı yıl yapılan başka bir çalısmada ringel ve arkadaşları %0,2 lik klorheksidinin antimikrobiyal etkinliğinin %2.5 NaOCl den daha düşük olduğunu gözlemlemişlerdir(9). Bu çalışmanın aksine daha sonra yapılan in vitro çalışmalarda %0,2 lik klorheksidinin %5,25 lik NaOCl den daha üstün olduğu iddia edilmiştir.(15-16). Yeşilsoy ve arkadaşları ise in vitro şartlarda %0,12 klorheksidin glukonatın antibakteriyel etkisinin %0i5 NaOCl den daha fazla oldugunu ancak %5,25 lik NaOCl ile eşit etkinliğe sahip olduğunu bildirmiştir(11).benzer bir çalışma yapan
Jeansone White %0,2 ve %2 konsantrasyonlardaki klorheksidinin ve NaQCl in, Vahdaty ve arkadaşları (17-18) E. Faecalis ile enfekte ettikleri kök kanallarında % 2 lik klorheksidinin ve % 5.25 NaOCl in eşdeğer antimikrobial aktivite gösterdiklerini ileri sürmüşlerdir.araştırıcılar her 2 solüsyonda da örneklerin %50 sinde enfekte dentin kanallarının kaldığını bildirmişlerdir. Önçağ ve arkadaşları yaptıkları çalışmada gerek %2 klorheksidin glukonat gerekse % 2 klorheksidin ve %0,2 setremit içeren Cetrexidin solüsyonlarının E. Feacalis üzerine olan antibakteriyel etkinliğinin % 5,25 NaOCl den daha üstün olduğu belirtmişler, yine aynı araştırmacılar,in vitro ortamda da anaerobik bakteriler üzerinde benzer etkiyi saptamışlardır(15). Klorheksidinin antifungal etkisini NaOCl ile karşılaştırmalı olarak inceleyen Şen ve arkadaşları smear tabakası varlığında her iki solüsyonun da eşit antifungal etkinlik sergilediklerini ve bu etkinin ortaya çıkabilmesi için solüsyonların kanal duvarı ile bir saat temasa gecmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Araştırmacılar smear tabakası kaldırıldığında NaOCl antifungal aktivitesinde bir hızlanma gözlemlerken klorheksidinde böyle bir etki saptayamamışlardır(19). Heiling ve arkadaşlarınınin vitro bir çalışmada E. Feacalis le enfekte ettikleri sığır dişlerinin dentin kanalları üzerinde kontrollü salınım apereyi ile uygulanan klorheksidini ve pat formundaki Ca(OH)2 in etkisini karşılaştırmışlar ve klorheksidin glukonatın kullandığı örneklerde bakteri popülasyonunda belirgin bir azalma gözlenirken kalsiyum hidrooksitte böle bir etki saptayamamıslardır(20). Araştırmacılar klorheksidinin katyonik özelliklerinin hidroksil apatit tarafından emilmesini kolaylaştırdığını, bunun da dentin kanalları içindeki bakteriler üzerinde daha etkili olmasını sağladığını bildirmişlerdir.
Klorheksidinin diş sert dokularına bağlanarak yavaş salınım yapması endodontik kullanım için de büyük avantajdır(4-21).white ve arkadaşları %2 lik klorheksidinin S.mutans üzerindeki etkisini incelemiş sonuçte solüsyonun antimikrobiyal aktivitesinin 72. saatte bile devam ettiğini, %0.12 konsantrasyonda ise, bu etkinliğinin ancak 6-24 saat sürdüğünü bildirmişlerdir(4). Siqueira ve Uzeda farklı kanal medikamentlerinin antibakteriyel etkilerini karşılaştırdıkları in vitro çalışmada %0,12 klorheksidin jelinin pat formundaki kalsiyumhidrooksit distile su karışımından çok daha etkili olduğunu bulmuşlardır(22). Sanchez ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmanın sonuçlarına göre, klorheksidinin bakterisit konsantrasyonlarında köpek embriyonik fibroblastlarının tahrip ederken, sitotoksik olmayan konsantrasyonlarda ise S.aureus A etkili olmadığını tespit etmişlerdir(23). Tatnall ve arkadaşları klorheksidin, hidrojen peroksit ve sodyum hipokloridin kültür edilmiş insan fibroblastları, bazal keratinositis ve değiştirilmiş keratinositis hücreleri üzerindeki etkilerini incelemişlerdir. Yara temizliği için tavsiye edilen konsantrasyonlardaki tüm ajanlar bütün hücre tiplerine % 100 öldürücü olduğu ve klorheksidinin toksisitesinin NaOCl ye göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir(24). Benzer konsantrasyonlardaki klorheksidin ve sodyum hipokloridin in vitro olarak antimikrobiyal etkinliklerinin eşit olduğu gösterilmiştir. Bu yüzden sodyum hipoklorid alerjisi olan hastalarda toksisitesi daha düşük olan klorheksidin önerilebilir.(18-25).
Klorheksidinin topikal uygulanması sırasında değişik duyarlılık semptomları ve anafilaktik reaksiyonlar rapor edilmiştir. Klorheksidinin insan dişeti üzerindeki toksisitesinin incelendiği in vitro bir çalışmanın sonuçlarına göre, klorheksidinin toksisitesi uygulama süresine ve uygulanan maddelerin içeriğine bağlıdır(26-27-28). Agarwal ve arkadaşları %0,005lik konsantrasyondaki klorheksidinin 5 dakika içinde krevikular ve periferal kan nötrofillerini hızla harap ettiğini onun nötrofille inhibe edici etkisinin eritici özelliğinden kaynaklandığı ileri sürülmüştür. Yeşilsoy ve arkadaşları klorheksidinin kısa dönemli toksik etkilerini domuzların subkutanöz dokularında incelemişler. Sonuçta 2. günün sonunda orta derecede enflamasyon ve bunu takiben yabancı cisim granülomu formasyonunun 2. haftada geliştiğini tespit etmişlerdir. Önçağ ve arkadaşları cetrexidin ve klorheksidin %2 lik glukonatın doku toksisitesi açısından %5.25lik NaOCl den daha az oldugunu gözlemlemişlerdir(11,15). Klorheksidin sodyum hipokloride oranla biouyumluluğu daha ii bir madde olmasına karşın nekrotik dokuyu çözücü etkiye sahip olmaması ve kullanımından sonra bireylerin %50 sinin dişleri, dili ve mukozamembranlarında sarı kahverengi renklenmeye yol açması iki dezavantajdır(1-32). Dörtlük bir amonyum bileşiği, katyonik bir deterjan yüzey aktif ajan olan setremitin ilavesi ile antiseptik solüsyonların antimikrobiyal etkisini artırmaktadır. Setremit suda çözünür, kimyasal olarak sabunlarla geçinemezken, katyonik bir molekül olan klorheksidin ile geçimlidir. Setremit ilave edildiğinde klorheksidin glukonatın yüzey geriliminin düşerek kanal boyunca akışını ve derinlere penetrasyonunun kolaylaştığı bildirilmiştir. % 0,2 klorheksidin glukonat ve %0,2 setremit içeren bir irrigasyon solüsyonu Cetrexidin adı altında piyasaya sürülmüştür. Üretici firma bu solüsyonun yıkamadan sonra olguların % 80 inde kesin bir
dezenfeksiyon sağlandığını, sitotoksik olmadığını smear tabakasını ortadan kaldırdığını iddia etmişlerdir(15-33) Klorheksidin glukonat ve Cetrexidin toksik ve nekrotik doku çözücü etkilerini % 5.25 ve hatta% 0,5 NaOCl den bile düşük olduğunu izlemişlerdir ; ancak doku reaksiyonu açısından %5,25 lik NaOCl 48 saat- 2 hafta sonra bile şiddetli doku reaksiyonu devam ederken diğer test solüsyonları 48. saatte orta derecede reaksiyon oluştururken, 2. haftada enflamasyonun şiddetinin giderek azaldığı belirtilmiştir(33). Galliani ve arkadaşları NaOCl ve cetrexidini karşılaştırdıkları çalışmalarda her iki solüsyonun da smear tabakasını uzaklaştırmamasına rağmen NaOCl ile yıkanan örneklerde pulpal artıkların temizlendiğini, Cetrexidin grubunda ise pulpal artıkların ortadan kaldırılamadığını gözlemlemişlerdir. Buna karsın Somma ve arkadaşları Cetrexidinin debris ve smear tabakasını uzaklaştırmada son derece etkili olduğunu ileri sürmüşlerdir(34-35). Abbot ve arkadaşları ise %0,3 setremit ve %0,3 klorheksidin içeren salvonun debris ve smear tabakasını uzaklaştırmada konvansiyonel tekniğin başarılı olmadığını, ultrasonik yöntemle kısmen başarılı olduğunu vurgulamışlardır(10). 2. KANAL MEDİKAMENTİ OLARAK KULLANIMI Nekrotik pulpalı ve periapikal lezyonlu olgularda kök kanalındaki bakterilerin gerek sayıları gerekse çeşitliliği kök kanalında vital pulpa içeren olgulardan çok daha fazladır.özellikle bu tip olgularda kron ve kök pulpası biomekanik preperasyonla tamamen uzaklaştırılsa bile kök kanal sisteminde bu işlemlerin ulaşamadığı yan kanal, apikal bölgedeki deltalar, dentin kanalcıkları gibi bölgeler vardır.bu bölgeler nekrotik pulpa içerdiği gibi odontoblastik uzantı ve dentin lenfi gibi morfolojik yapılarda içerebilir. Ayrıca bu bölgeler mikroorganizmalar için iyi bir besin kaynağı
olduğu kadar barınma işlevide görür(36).kök kanal sisteminin hayrete düşürücü karmaşıklığının örnekleri kimyasal yöntemlerle şeffaflaştırılan dişlerde görülebilir(37).mekanik enstürmentasyon ile ulaşılamayan alanlar, sadece bu bölgelere ulaşabilecek yıkama solüsyonları ile temizlenebilir. daha etkin bir antibakteriyal aktivite ancak intra kanal medikasyonu ile gercekleşebilir. Enfekte kök kanallarında yaşayan bakterilerin eliminasyonu, mekanik preparasyon, irigasyon ve kanal içi medikamentlerle sağlanır.bu işlemlerin bakteri eliminasyonundaki etkinliğinin incelendiği çalışmalarda irigasyon ile desteklenen mekanik preparasyonunun kök kanalındaki bakteri sayısını önemli ölçüde düşürdüğü, ancak kanalların yaklaşık %20-50 sinde seans sonunda hala bakterilerin varlığı tespit edilmiştir(38-39).yaşamaya devam eden bu bakterilerin sayısı genelde düşüktür, eğer kök kanalında bi medikament uygulanmassa seanslar arasında bakteriler kolaylıkla yeniden toplanır ve hızla sayıca artmaya başlarlar.seanslar arası bakterilerin büyümesi, tedaviden önce kök kanalında var olan bakteri sayısına yeniden ulaşılmasına neden olabilir. Çoğalan bakteri için en uygun besin kaynağı, periapikal dokulardan kök kanalına giren sıvı akımıdır(40). Geçmiş yıllarda antimikrobiyal ajanların toksisitesine duyulan endişe ve mekanik enstürümantasyona olan aşırı güven nedeniyle enfekte dişlerin kök kanal tedavilerinde kanal içi medikasyon kullanılmazdı. Fakat, bu tür bir davranış biomekanik preparasyonun yararlarını sınırlar. Kanalın enstümantasyon ve antimikrobiyal irigasyonunun seanslar arası antimikrobiyal ajanlarla desteklenmesi şarttır. İntrakanal medikamenti olarak alan dezenfeksiyonu ve yıkama solüsyonu %0,12-2 klorheksidin glukonat çözeltisi kullanılabilir. Siqueira ve Uzeda farklı kanal medikamentlerinin antibakteriyel etkilerini karşılaştırdıkları in vitro çalışmada %0,12 klorheksidin jelinin pat formundaki
kalsiyumhidrooksit distile su karışımından çok daha etkili olduğunu bulmuşlardır(22). 3. KAVİTE DEZENFEKTANI OLARAK KULLANILMASI Restorasyonun altında devam eden bakteriyal aktivitenin ikincil çürük ve pulpal enfeksiyonların en önemli sebebi olduğu bilinmektedir(43). Bakterilerin neden olduğu pulpal enflamasyonu, postoperatif hassasiyeti ve ikincil çürük gelişimini önleyebilmek için pek çok çalışmada antibakteriyal özelliği olan restoratif materyallerin ve kavite dezenfektanlarının kullanımının gerekliliği vurgulanmaktadır(44). Yapılan çalışmalarda %2 klorheksidin glukonat ın kavite dezenfektanı olarak kullanılabilecegi jel formları vardır. Bisguanid bileşiklerinden olan klorheksidin geniş spektrumlu antibakteriyal etkisi ile gram(+) ve gram (-) fakültatif anaerob ve aerob mikroorganizmalar üzerine bakteriostatik etki gösterir. Pozitif yüklü olması nedeniyle katyoniktir ve negatif yüklü yüzeylere ( bakteri hücre duvarı, extrasellüler polisakkaritler, hidroksiapatit, pellikül, tükürük musinleri ve oral mukoza) afinite gösterir(45). Kesici aletler ile yapılan kesme ve aşındırma işlemleri sonucunda dentin yüzeyi kan, tükürük,bakteri apatit ve kristalleri ve denature kollagenden oluşan bi tabakayla kaplanır. Bu tabakaya smear tabakası adı verilir. Eick ve arkadaşları tarafından ilk kez 1970 yılında tanımlanan bu tabaka yaklaşık 1-5 mikron kalınlığında olup amorf yapıdadır. Smear tabakası dentin tübüllerini tıkadığında 1-5 mikron uzunluğunda smear tıkaçları oluşur. Bu tabaka dentin tübüllerini tıkadığı gibi dolgu maddesinin dentin yüzeyi ile direkt temasını da engeller. Dentin tübüllerinin ağzının tıkalı olması mikroorganizmaların pulpaya girmesini engellediği halde
toksinlerin pulpaya girmesini engelleyemez. Bunun dışında smear tabakası bakterilerin yerleşmesi için son derece elverişlidir(46). Rezidüel bakteriler dentin tübüllerine invaze olmaktadır. Kavitede bırakılan bakterilerin bir yıldan daha uzun süre yaşayabildikleri ve preparasyondan sonra kalan bakterilerin sayılarının, restorasyon yapıldıktan bir ay sonra iki katına çıktığı bilinmektedir. Buda bakterilerin dentin tübülleri içine invazyon şansını arttırmaktadır. Mine dentin sınırında oluşabilecek mikro aralıklar bakteri invazyonu için uygun ortam oluşturmaktadır. Kavitenin hazırlanması sırasında yıkanıp kurutulması aşamasında kavite yeniden enfekte olabilmektedir. Restorasyonun altında devam eden bakteriyel aktivitenin ikincil çürük ve pulpal enfeksiyonların en önemli sebebi olduğu bilinmektedir. Bakterilerin sebep olduğu pulpal enflamasyonu önleyebilmek için, pek çok çalışmada antibakteriyal özelliği olan restoratif materyallerin ve kavite dezenfektanlarının kullanımının gerekliliği vurgulanmaktadır. Günümüzde kullanılan klorheksidin içerikli kavite dezenfektanları şöledir. Concepsis %2 klorheksidin glukonat Ultradent(Kaliforniya,ABD) Savlex %1,5 klorheksidin glukanat ; %1,5 Setremit Drogsan( Ankara,Türkiye)
KAYNAKLAR 1. Greenstein G, et. al. Chlorhexidine. An adjuct to periodontal therapy. J period 57, 370-7, 1986. 2. Merck Index: An encyclopedia of chemicals, drugs, and biologicals. 11. ed, Merck and Co, Inc, USA,2095,1988. 3. JeansonneMj, white RR. A comparison of 2.0% chlorhexidine gluconate and 5.25% sodium hypochlorite as antimicrobial endodontic irrigant. J endod 20, 276-8,1994. 4. White RR, et al. Residual antimicrobial activity after canal irrigation with chlorhexidine J endod 24, 472-6,1997. 5. Hennesey T. Some antibacterial properties of chlorhexidine. J period Res 8,64-7,1973. 6. Emilson CG. Susceptibility of various microorganisms to chlorhexidine. Scand J Dent Res 85,255-65,1977. 7. Leonardo MR, et al. In vivo antimicrobial activity of % 2 chlorhexidine used as a root canal irrigation solution J Endod 25, 167-71,1999.
8. Delany GM, et al. The effect of the chlorhexidine gluconate irrigation on the root canal flora of freshly extracted necrotic teeth. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 53,518-23,1982. 9. Ringel AM, et al. In vivo evalacation of. J endod 8:200-4,1982. 10. Abbott PV, et al. An SEM study of the effects of different irrigation sequences and ultrasonics. Int endod J 24,308-16,1991. 11. Yeşilsoy C, et al. Antimikrobial and toxic effects of established and potential root canal irrigants. J Endod 21, 513-5,1995. 12. Ferraz CCR, et al. In vitro assesment of the antimicrobial action and the mechanical ability of chlorhexidin gel as an endodontic irrigant. J Endod 27,452-5,2001. 13. Meiers JC, Cavity disinfectants and dentin bonding, Oper dent 21, 153-9,1996. 14. Tulunoğlu Ö, et al. The effects of cavity disinfectant on microleakage in dentin bonding systems. Clin Pediatr Dent 22,299-304,1998. 15. Önçağ, et al. Comparison of the antimicrobial and toxic effect of various root canal irrigant. Int Endod J 36,423-32,2003.
16. Türkün M, et al. Indogine comparative degli omparative degli effetti antibatterici Giomale Italiano di endodonzia 13,141-5,1999. 17. Davies A. The mode of action of chlorhexidin.j Period Res 8,68-75,1973. 18. Vahdaty A, et al. Efficacy of cloridine in disinfecting dentinal tubules in vitro. Endod Dent Traumotol 9,243-8,1993. 19. Şen BH, et al. Antifungal effects of sodium hypochloride and chlorhexidine in root canal. J endod 25,235-8,1999. 20. Heiling I, et al. Efficacy of a sustained-release device containing chlorhexidine and CAOH in preventing secondary infection dentinal of tubules. Int endod J 25,20-4,1992. 21. Cervone F, et al. Antimicrobial effect of chlorheksidine in an controlled release delivery system. endod dent traumatol 6,33-6,1990. 22. Squeira JF, Uzeda M. Intracanal medications, J endod 23,167-9,1997 23. Sanchez IR, et al. Chlorhexidine diacetate and povidoneiodine cytotoxicity to canine embryonic fibroblast and s. Aureus. Veter surg 17,182-5,1988. 24. TATnall FM, et al. chlorhexidine and CAOH in preventing secondary infection Skin Pharmacol 157-63,1997.
25. Davies A. Antimicrobial effect of chlorheksidine in an controlled Int endod J 36,75-85,2003. 26. Bergqvist-karisson A. Delayed and immediate and hypersensitivity to chlorhexidine Contact Dermat 44,84-8,1988. 27. Lauerma AL. Simulteneous immediate and hypersensitivity to CHG. Contact dermamtit 44,59,2001. 28. Babich H, et al. An invitro study on the cytotoxicity of CHX to human gingival cells. Cell Biol Toxical 11,79,88,1995. 29. Boyce ST, et al. Cytotoxicity testing of topical antimicrobial agents on human keratinocytes and fibroblasts fot cultured skin grafts. J Burn Care Rehab 16,97-103,1995. 30. Agarwal S, et al. Efects of sanquinarium,jperiod Res 32,335-44,1997. 31. Türkün M, ark. Farklı endodontik yıkama solüsyonlarının toksik ve nekrotik doku çözücü etkilerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. İÜ Dişhek Fak Derg 32,87-94,1998. 32. Bergqvist-karisson A. Efficacy of cloridine in disinfecting dentinal Int endod J 36,75-85,2003
33. Türkün M, ark. Farklı endodontik yıkama solüsyonlarının toksik ve nekrotik doku çözücü etkilerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. İÜ Dişhek Fak Derg32,335-44,1997. 34. Gagliani M, et al. Detersione dello spazio SEM.Rivista İtal Stomatol Gennaio 9-15, 1996. 35. Somma F, et al. Analisi al SEM di irrigant canalari.ii dent Moderno 5, 1-6- 1995. 36. Sundqvist G,et al. chlorhexidine gluconate solution and sodium hypocholorite solution as root canal irrigants Blackwell Sci, oxford, UK,p.243-80,1998. 37. Çalışkan MK,et al. Root canal morphology of human permanent teeth in a turkish population. J endod 21,200-4,1995. 38. Byström A, Sundqvist G. Bacteriologic evalation of the efficacy of mechanical root canal instrumentation in endodontic therapy.scand J Dent Res89,321-8,1981. 39. Ringel AM, et al. In vivo evalacation of chlorhexidine gluconate solution and sodium hypocholorite solution as root canal irrigants. J endod 8:200-4,1982.
40. Sundqvist G,et al. Ecology and pathogenecity of the root canal flora. Oral surg oral med oral patho 78,522-30,1994. 41. Martin DM, Irrigation and medication of the root canal. Int endod J 12, 55-64,1979. 42. Torabinejad M, et al. Clinical implication of the smear layer in endodontics. A rewiev. Oral surg oral med oral patho 94,658-66,2002. 43. Akçay I. Farklı aşamalarda uygulanan kavite dezenfektanlarınındentin bağlayıcı sistemlerin mikrosızıntısı üzerine etkileri. EGE ü. Bitirme Tezi,2001 44. S.gürgan, Ş.bolay, A. Kiremitçi Effect of disinfectant application methods on the shear bond strenght of composite to dentin. Oral Rehabilition J 26, 836-847,1999. 45. S.matthijs, P.A. Adriaens Clorheksidine varnishes.journal Clinical Pewriodontal 29 :1-8,2002. 46. Önal B. Dentin adezivler izmir dişhekimleri odası dergisi 8 24-25,1997.
ÖZGEÇMİŞ Adım Sercan YAZAN, 1984 Çorlu/TEKİRDAĞ doğumluyum. İlkokulu Alipaşa İlköğretim Okulu nda okudum. Ortaokul lise yıllarım Çorlu Mehmet Akif Ersoy Anadolu Lisesinde geçti.daha sonra ÖSS sınavında 206.5 sayısal puanıyla EGE Ü. Dişhekimliği Fakültesi ne kaydımı yaptırdım. Hayatımın son 5 yılını bu bölümde ve İzmir de geçirdim. Bu bitirme tezi ile birlikte serbest dişhekimi olarak görev yapmayı planlıyorum.