DOĞU MARMARA TURİZM SEKTÖR RAPORU 19.09.2013 1
İçindekiler Tablosu Giriş... 3 Doğu Marmara Turizm Sektör Raporu nun Gerekçesi ve Amacı... 3 Kapsam... 4 Bölge Turizm Yapısı Analizi... 4 Turizm Sektörü... 4 Türkiye de Turizm... 6 Doğu Marmara Bölgesi nde Turizm... 8 Turizm Çeşitliliği ve Destinasyonlar... 8 Doğu Marmara Bölgesi nde Turizmin Yeri... 8 2023 Türkiye Turizm Stratejisi nde Bölgenin Yeri... 9 Doğu Marmara Bölgesi Turizm Merkezleri, Koridorları ve Koruma ve Geliştirme Bölgeleri... 10 Öne Çıkan Turizm Destinasyonları... 12 Turist Yapısı... 23 Yabancı Turistler... 25 Yerli Turizm... 31 Turizm Altyapısı... 32 Konaklama Tesisleri... 32 Turizm İşgücü ve Eğitim Altyapısı... 35 Seyahat Acenteleri... 37 Rehberlik Hizmetleri... 38 Yat ve Mavi Bayrak... 38 Sonuç ve Değerlendirme... 39 2
Giriş Ekonomik küreselleşme ve ülkeler arasındaki ekonomik bağların artışı turizm endüstrisini önemli ölçüde desteklemekte, öte yandan üretim ve tüketim eğilimlerinin değişimi de turizmde yeni destinasyonların, pazarlama yöntemlerinin ve kalite standartlarının ortaya çıkmasını tetiklemekte ve talebi arttırmaktadır. Ürün ve hizmetlerde ekonomik liberalleşmenin yayılması, ulaşım olanaklarının çeşitlenmesi ve maliyetlerinin düşmesi ile iletişim olanaklarındaki gelişmeler turizm talebinin gelişmesini ivmelendiren diğer hususlar olarak öne çıkmaktadır. Bu trendler bölge ölçeğinde ekonomik yapıyı ve sosyal dokuyu etkilemektedir. Bu nedenle turizm stratejisinin talep ve riskleri yönlendirir nitelikte olması gerekmektedir. Bu yönleriyle turizm, bölgesel kalkınma ile doğrudan ilişkilidir. Özellikle turizmin temel ekonomik sektör olduğu bölgelerde turizm stratejileri temel kalkınma aracı olmaktadır. İstihdam ve hizmet sektörlerine yaptığı etki dolayısıyla kırsal kalkınma aracı olarak da kabul edilmektedir. Pek çok ülkede ulusal ölçekte benimsenen turizm politikalarında bölgelerle ilgili stratejiler oluşturulmakta ve rol biçilmektedir. Ulusal stratejiler tek ve yetkin elden hazırlanması bakımından önemlidir. Bu stratejilerin yerelde uygulanmasında ise yerel idarelerin ve paydaşların sürece katılmaları önem arz etmektedir. Bölgeler, coğrafi koşulları, demografik yapı, bölgesel öncelikli sektörler bakımından farklılık göstermektedir. Ulusal stratejilerin hayata geçirilmesi için bölge yansımalarının farklı ele alınması, etkin uygulama açısından önemlidir. Ayrıca, gelen yabancı turistlerin profilleri de bölgeden bölgeye değişiklik göstermekte, bu nedenle bölgelerin hedef kitleye göre strateji belirlemeleri önemli olmaktadır. Turizm sektörü ve bölgesel kalkınma arasındaki doğrudan ilişki en belirgin olarak Avrupa Birliği nin turizm sektörüne verdiği ve yapısal fonlarında desteklenen projelerde görülebilmektedir. Ayrıca, OECD (İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı) tarafından yapılan Bölgesel Gelişme Hizmetleri çalışmaları kapsamında turizmi temel ekonomik gelişme aracı olarak değerlendirmesi de buna bir örnektir. Almanya gibi federal ülkelerde de, Fransa gibi merkeziyetçi ülkelerde de turizm politikaları ulusal önceliklerle uyum halinde bölge ve kent ölçeğinde belirlenmekte ve uygulanmaktadır. Turizm stratejisinin belirlenmesinde turizm sektörü yöneticileri, kamu yöneticileri, turizm sektörü işletmeleri ve çalışanları ile sektörel sivil toplumun yanı sıra, sektöre tedarik sağlayan kırsal nüfus ve bölgede yaşayan halka kadar her kesimi bir şekilde etkilediği için tüm bu paydaşların yer alması önemlidir. Doğu Marmara Turizm Sektör Raporu nun Gerekçesi ve Amacı Bölgesel Turizm Sektör Raporu un temel amacı bölgedeki turizm altyapısının ve potansiyelinin detaylı olarak ele alınması ve üst ölçek stratejilerle uyumlu olarak özgün yanlarının ortaya çıkarılmasıdır. Bölgenin, ülke turizmindeki konumunu ortaya koymak ve yerel kaygı ve talepler doğrultusunda turizm sektörünü yönlendirmeyi amaçlamaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2023 yılı hedef alınan Türkiye Turizm Stratejisi hazırlanmıştır. Bu plan, 9.Kalkınma Planı hedefleriyle uyumlu olarak ve burada benimsenmiş olan turizm sektörünün uzun vadeli ve sağlıklı gelişmesini sağlamak üzere Turizm Sektörü Ana Planı hazırlanacaktır ifadesini hayata geçirmiş olmaktadır. Türkiye Turizm Stratejisi nde destinasyon bazında turizm merkezleri, tematik turizm bölgeleri ile turizm koridorları tanımlanmıştır. Bu destinasyonlar için yerel ölçekte araştırma ve stratejilerin geliştirilmesi Bölgesel Turizm Stratejisi ile ele alınmaktadır. 2007-2013 eylem planında tanımlanmış stratejik planlama çalışmaları bu stratejide bölge ve iller ölçeğinde değerlendirilmektedir. 3
Öte yandan; yatırım, örgütlenme, iç turizm, araştırma ve geliştirme, ulaşım ve altyapının güçlendirilmesi, tanıtım ve pazarlama, eğitim, hizmet kalitesi, kentsel ölçekte markalaşma, turizm çeşitlendirilmesi, mevcut turizm alanlarının rehabilitasyonu, turizm gelişim bölgeleri, turizm gelişim koridorları ve eko-turizm bölgeleri ile ilgili stratejiler de bu çalışma ile yerel ölçekte ele alınmaktadır. Bölgesel Gelişme Politikaları ile uyumlu olarak Kalkınma Bakanlığı nın uygun görüşü ile Doğu Marmara Kalkınma Ajansı nca hazırlanarak yürürlüğe girmiş olan Doğu Marmara Bölge Planı 2010-2013, bölgesel turizm stratejisi hazırlanması hedefini tanımlamaktadır. Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu ve Yalova illeri Düzey-2 İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasında TR42 - Doğu Marmara Bölgesi olarak ele alınmakta ve Bölge Planları bu bölgeler bazında hazırlanmıştır. Bölge Planı, turizm stratejisi oluşturulması, çeşitlendirme yoluyla turizmin geliştirilmesi (Hedef 1.6) hedefini tanımlamaktadır. Bu strateji, nitelikli yatak kapasitesini arttırıcı ve turizm altyapısını geliştirici, günübirlik ve alternatif turizm çeşitlerini ön plana çıkaran, bölgesel odaklar ve koridorlar ile marka değerleri temel alan tanıtım politikalarını benimseyen ve turizm destek öğelerini etkin şekilde kullanan nitelikte geliştirilecektir. Bununla birlikte bölgedeki geceleme sayısının arttırılması temel ölçüt olacaktır hedefine ve çerçevesine yönelik olarak hazırlanmıştır. Kapsam Doğu Marmara TR42 Bölgesi (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu ve Yalova) bölgesel turizm araştırması ve stratejisinin kurgulandığı alandır. Bölgede turizm alanındaki tüm faaliyet kolları ve birbirleriyle olan ilişkileri değerlendirilmiştir. Bölge Turizm Yapısı Analizi Bölgesel öncelikleri, güçlü ve aksayan alanları tespit etmek üzere turizm sektörüne ilişkin genel eğilim ve trendler ile uluslararası ve ulusal politikalar irdelenmiştir. Bölgenin mevcut yapısının turizmin hangi alanlarında ve hangi hedef kitleye yönelik olarak kullanılabileceği ya da mevcut kullanımın çeşitlendirileceği analiz edilmiştir. Turist verileri ve turizm altyapısına ilişkin bilgiler derlenerek geleceğe yönelik projeksiyonlar yapılması ve stratejiler belirlenmesi amaçlanmıştır. Turizm Sektörü Turizm, dinlenmek, eğlenmek, görmek ve tanımak gibi amaçlarla yapılan geziler ve bir ülkeye veya bir bölgeye gezmen (turist) çekmek için alınan ekonomik, kültürel, teknik önlemlerin, yapılan çalışmaların tümüdür. Dünya Turizm Örgütü, bu faaliyetlerin 1 yıldan az sürenlerini turizm faaliyeti kabul etmektedir. 2011 yılında 983 milyon yabancı turist dünya çapında hareketlilik göstermiş ve bir önceki yıla göre %4,6 artış kaydetmiştir. Yine küresel ölçekte turizm geliri de bir önceki yıla göre reel olarak %3,8 artarak 1,03 trilyon dolarlık bir miktara ulaşmıştır. 4
Turizm faaliyetleri ekonomik krizlerden yoğun şekilde etkilenmektedir. 2008 yılındaki yavaşlama buna en önemli kanıttır. Benzer şekilde salgın hastalıklar (H1N1 gibi) ve destinasyondaki siyasi olumsuzluklar da turizmi olumsuz etkileyen unsurlar arasında yer almaktadır. Dünya Ticaret Örgütü raporlarına göre turizm sektörü ürün ve hizmetlerin değerini arttırmakta, bu artış ürünlerde %6, hizmetlerde ise %30 a varmaktadır. Ayrıca turizm, hizmet sektöründeki istihdamı arttırmakta, ulaşım hizmetlerini (havayolu, denizyolu, taksiler), alışveriş merkezleri ve merkezi iş alanları ile kültürel tesislerdeki faaliyetleri de geliştirmektedir. Tablo 1 En Çok Ziyaret Edilen Ülkeler Sıra Ülke Bölge (DTÖ) Uluslararası Turist Uluslararası Turist Değişim Gelişleri (2011) Gelişleri (2010) 1 Fransa Avrupa 79.5 milyon 77.1 milyon +%3.0 2 A.B.D. Kuzey 62.3 milyon 59.8 milyon +%4.2 Amerika 3 Çin Asya 57.6 milyon 55.7 milyon +%3.4 4 İspanya Avrupa 56.7 milyon 52.7 milyon +%7.6 5 İtalya Avrupa 46.1 milyon 43.6 milyon +%5.7 6 Türkiye Avrupa 33.3 milyon 27.0 milyon +%8.7 7 Birleşik Avrupa 29.2 milyon 28.3 milyon +%3.2 Krallık 8 Almanya Avrupa 28.4 milyon 26.9 milyon +%5.5 9 Malezya Aysa 24.7 milyon 24.6 milyon +%0.6 10 Meksika Kuzey 23.4 milyon 23.3 milyon +%0.5 Amerika Kaynak, Veri Yılı: UNWTO (Dünya Turizm Örgütü) World Tourism Barometer, 2012. 2011 yılı verilerine göre dünya üzerinde en yoğun turist çeken ülke Fransa olarak öne çıkmaktadır. A.B.D., Çin, İspanya ve İtalya nın ardından Türkiye 6.sırada yer almaktadır. Türkiye bir önceki yıla göre Birleşik Krallık ı geçerek bir sıra yükselme kaydetmiştir. DTÖ verilerine göre bir önceki yıla göre %8,7 lik artışla 33,3 milyon yabancı ülke vatandaşı Türkiye ye giriş yapmıştır. Türkiye nin rakipleri arasında yer alan İtalya ve İspanya ağırlıklı olarak Türkiye ile benzeşen bir turizm arzına sahiptir. Her iki ülke de Akdeniz iklimine sahip ve yoğun olarak sahil bölgelerindeki geleneksel turizm (denizkum-güneş) ağırlıklıdır. Öte yandan Barselona, Madrid, Roma, Venedik gibi kentlerde Türkiye özelinde İstanbul da olduğu gibi şehir turizmi yapılmaktadır. Her üç ülkenin de yapısının birbirine benzeştiği düşünüldüğünde İspanya ve İtalya nın en önemli rakipler olduğu söylenebilmektedir. Tablo 2 Uluslararası Turizm Gelirleri Sıra Ülke Bölge (DTÖ) Uluslararası Turizm Geliri (2011) 1 A.B.D. Kuzey Amerika $116.3 milyar 2 İspanya Avrupa $59.9 milyar 3 Fransa Avrupa $53.8 milyar 4 Çin Asya $48.5 milyar 5 İtalya Avrupa $43.0 milyar 6 Almanya Avrupa $38.8 milyar 7 Birleşik Krallık Avrupa $35.9 milyar 8 Avusturalya Okyanusya $31.4 milyar 9 Macau / Çin Asya $27.8 milyar 5
10 Hong Kong (Çin) Asya $27.2 milyar 12 Türkiye Avrupa $23 milyar Kaynak, Veri Yılı: UNWTO (Dünya Turizm Örgütü) World Tourism Barometer, 2012. Yabancı turist gelişlerinde ön sıralarda yer alan Türkiye, turizm geliri sıralamasında 12. dir. Türkiye nin geleneksel turizmde tercih edilmesinde fiyat avantajı olması bunun nedenlerinin başında yer almaktadır. Tablo 3 En Çok Turizm Harcaması Yapan Ülkeler Sıra Ülke Bölge (DTÖ) Uluslararası Turizm Harcaması (2011) 1 Almanya Avrupa $84.3 milyar 2 A.B.D. Kuzey Amerika $79.1 milyar 3 Çin Asya $72.6 milyar 4 Birleşik Krallık Avrupa $50.6 milyar 5 Fransa Avrupa $41.7 milyar 6 Kanada Kuzey Amerika $33.0 milyar 7 Rusya Avrupa $32.5 milyar 8 İtalya Avrupa $28.7 milyar 9 Japonya Asya $27.2 milyar 10 Avusturalya Okyanusya $26.9 milyar Kaynak, Veri Yılı: UNWTO (Dünya Turizm Örgütü) World Tourism Barometer, 2012. Dünyaya turist gönderen ülkelere ve bunların yaptıkları harcamaların dağılımına bakıldığında Almanya, A.B.D. ve Çin başı çekmektedir. Turist çekme konusunda en önde gelen ülkelerden olmamasına karşın Almanya, en çok harcama yapan turisti gönderen ülke konumundadır. Yüksek miktarda turizm harcaması yapan ülkeler Kuzey Avrupa ve Kuzey Amerika ülkeleri olup, Çin de nüfus büyüklüğü ve iş dünyasında olan hâkimiyeti nedeniyle başlarda yer almaktadır. Türkiye de Turizm Ülkemizde ilk turizm hareketi olarak 1863 yılında Umumi-i Osmanî isimli sergiye yabancı ülkelerden turistlerin gelmesi kabul edilmektedir. Türkiye de turizmin bir sektör olarak ele alınması 1957 yılında Turizm Bakanlığı nca başlatılmıştır, ancak kayda değer bir turizm getirisine ancak 90 lı yıllardan sonra ulaşılabilmiştir. Türkiye de başlıca turizm kaynaklarını kıyılar, yüzey şekilleri, su kaynakları, doğal bitki örtüsü ve yabani hayat kavramları ile kültürel varlıklar teşkil etmektedir. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 belgesinde belirtildiği üzere, Türkiye uzun vadeli bir turizm stratejisine sahiptir ve bu stratejinin ana hedefi 2023 yılında dünyanın en çok turist çeken ve en fazla turizm geliri elde eden ilk 5 ülkesinden biri olmaktır. 2012 yılında Türkiye den toplamda 36.776.645 yabancı çıkış yapmış ve 29.351.446.000 Amerikan Doları harcama gerçekleştirmişlerdir. 6
Şekil 1 Yabancı Turist Sayıları (2001-2012) Yabancı Turist Sayısı (2001-2012) 40.000.000 35.000.000 30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Türkiye ye gelen yabancı turist sayısı düzenli olarak artmaktadır. 2001 yılından bu yana yalnızca 2006 yılında bir azalma görülmüş olup, diğer yıllar %1,73 ila %24,3 arasında değişen oranlarda artış kaydetmiştir. 2009 yılından bu yana artış hızı azalmış olsa da son 11 yıllık dönemde yıllık ortalama %9,88 lik artış görülmektedir. Tablo 4 Çıkış Yapan Yabancıların Milliyet Dağılımları (En Yüksek 20) Türkiye Sıra Yabancı Toplamı Kişi Sayısı 1 Almanya 5 025 660 2 Rusya Federasyonu 3 585 728 3 İngiltere 2 469 711 4 Bulgaristan 1 498 461 5 Gürcistan 1 393 971 6 Hollanda 1 287 704 7 İran 1 183 810 8 Fransa 1 029 216 9 A.B.D 777 921 10 İtalya 710 452 11 Yunanistan 666 825 12 Suriye 646 452 13 Ukrayna 632 423 14 İsveç 619 567 15 Belçika 612 807 16 Azerbaycan 585 513 17 Irak 521 501 18 Avusturya 504 026 19 Polonya 432 252 20 Norveç 407 607 Türkiye ye en çok yabancı ziyaretçinin geldiği ülkeler tabloda görülmektedir. Almanya, İngiltere ve Hollanda gibi ülkelerde bu ülke vatandaşı olan Türk kökenlilerin payı bulunmaktadır. Ayrıca, Bulgaristan, Gürcistan ve İran gibi sınır komşularından ticari ziyaretler istatistiklere katılmaktadır. 7
Şekil 2 Turizm Gelirleri (2001-2012) Turizm Gelirleri (2001-2012) $30.000.000.000,00 $25.000.000.000,00 $20.000.000.000,00 $15.000.000.000,00 $10.000.000.000,00 $5.000.000.000,00 $0,00 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Turizm gelirleri incelendiğinde son 11 yıllık dönemde turist sayısındaki artışa paralel bir gelişme görülmektedir. Bu dönemde %9,88 lik yabancı turist sayısındaki artışa karşılık %10,31 lik bir turizm gelir artışı görülmektedir. Bu oran kişi başına ortalama harcamalarla değerlendirildiğinde olumlu değerlendirilmektedir. Son 11 yıllık dönemde kişi başı ortalama turizm harcaması 802 Amerikan Doları dır. Doğu Marmara Bölgesi nde Turizm İstanbul, Ankara, Bursa ve Eskişehir gibi önemli anakentlerin ortasında yer alması, Anadolu yu Trakya ya dolayısıyla Asya yı Avrupa ya bağlayan TEM otoyolu ile demiryolu güzergâhı üzerinde yer alması ve İstanbul u Karadeniz ve Ege ye bağlayan hat üzerinde yer alması bölgenin konumsal avantajını oluşturmaktadır. Bu nedenle günübirlik ve kısa zamanlı yerli turizm gelişmiştir. Ayrıca, Orta Doğu, Asya ve Avrupa ülkelerinden doğrudan yabancı turist bölgeye kısa ve orta dönemler için gelmektedir. Turizm Çeşitliliği ve Destinasyonlar Bölgede; Geleneksel Turizm (Deniz, Kum ve Güneş), Günübirlik Turizm, Kongre ve Fuar Turizmi, Kış Turizmi, Spor Turizmi, Golf Turizmi, Kuş Gözlemciliği Turizmi, Outdoor Sporları, Avcılık ve Balıkçılık, Sağlık Turizmi ve Termal Turizm, Yaşlı Turizmi Geriatri, Wellness ve Spa Turizmi, Kültür Turizmi, Tarih Turizmi, Sanat Turizmi (Geleneksel El Sanatları), İnanç Turizmi, Gastronomi Turizmi, Mağara Turizmi, Fotoğrafçılık Foto Safari, Doğa Turizmi, Botanik Turizmi, Yayla Turizmi, EkoTurizm - Kırsal Turizm, Kurvaziyer Turizmi olanakları ile bunlardan kaynak bulan diğer alternatif turizm olanakları ve bu olanakların ortaya çıkardığı turistik hizmet altyapısı mevcuttur. Doğu Marmara Bölgesi nde Turizmin Yeri Turizm verileri, bölgenin bu sektörde Türkiye geneline göre düşük seviyede olduğunu göstermektedir. Turizm faaliyetlerinin daha iyi anlaşılabilmesi için gelen turist sayısı yerine geceleme sayıları değerlendirilmiş ve gecelemelerin Türkiye de yabancı turistlerin binde 3 ünün, yerli turistlerin ise yüzde 3,4 ünün Doğu Marmara TR42 Bölgesinde gerçekleştiği saptanmıştır. Bunun dışında, bölgede ölçülebilir olmayan ciddi bir günübirlik turizm potansiyeli bulunmaktadır. Tablo 5 Genel Turizm İstatistikleri TR 42 TR42/TR Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova Yabancı Turist Sayısı 140.143 56.009 18.845 6.091 33.221 25.977 Yerli Turist Sayısı 1.289.213 %11,6 351.048 234.364 170.584 372.659 160.558 Yabancı Geceleme Sayısı 1 360.439 %0,32 162.987 57.681 11.818 59.791 69.162 8
Yerli Geceleme Sayısı 1 1.911.809 %3,24 581.640 380.259 83.529 615.476 250.905 Turizm İşl. Belgeli Tesisler 71 %2,55 29 9 8 19 6 Belediye Belgeli Tesisler 231 40 56 24 43 68 Turizm İşl. Belgeli Yatak 9358 %1,39 3073 1593 663 3350 679 Belediye Belgeli Yatak 2 11571 1929 2804 1346 2113 3379 Toplam Yatak Kapasitesi 20240 4651 4373 1930 5180 4106 Seyahat Acentesi 3 151 %2,12 74 27 9 15 26 Kaynak, Veri Yılı: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012 * (1) Belediye belgeli tesislerde geceleme ve Turizm Belgeli tesislerde geceleme sayılarının toplamı ile elde edilmiştir (2) Karşılaştırmalı veri olması bakımından KTB YİGM tarafından yayınlanan son güncel veri olan 2006 verisi kullanılmıştır. (3) Türsab, 2013 Yabancı ve yerli turistlerin bölgedeki gecelemeleri ülkeye oranlandığında yerli turist oranı yabancı turist oranının yaklaşık on katıdır. Bu da bölgenin açık şekilde yerli turizm merkezi olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak, potansiyelin büyüklüğü ve ülkeye gelen yabancı turist sayısının sürekli artıyor olması destinasyon çeşitlendirilmesi gerekliliğini ortaya çıkarmakta ve Doğu Marmara nın yabancı turistlere yönelik de önemli bir merkez olabileceği özelliğini öne çıkarmaktadır. Bölgenin metropollere yakınlığı ve özellikle ulaşım kolaylığı, yatırım ve yatırımcılar ile yerli turistler açısından bölgeyi cazibe merkezi haline getirmektedir. Özellikle, hafta sonu İstanbul kaynaklı günübirlik turizm potansiyeli olarak geniş bir kitlenin Doğu Marmara bölgesini kullanabilecek olması ve günübirlik turizmin Doğu Marmara bölgesinde belirli kent, ilçe ve beldelerin farklı karakteristiklerinin vurgulanarak bu alanda ayrı bir potansiyel yakalayabileceği görülmektedir. Doğu Marmara Bölgesi nin İstanbul un yanı sıra Ankara dan da değerlendirilmesi gereken geniş çaplı bir ziyaret potansiyeli bulunmaktadır. Ancak, bu potansiyelin ekonomiye kazandırılmasında yatırım ve tanıtım eksikliğinden kaynaklı sorunlar bulunmakta olup, turizme yönelik altyapı hizmetlerinin desteklenmesi bölge açısından faydalı olacaktır. Bununla birlikte bölgede, büyükşehirler başta olmak üzere özellikle yatak kapasitesinin yeterli olmadığı görülmektedir. Yatak kapasite artırımı ve turizm potansiyelini geliştirmek üzere yatırımcılara da sektör tanıtımının yapılması, turizm işletme belgeli tesislerin artırılması ve yatırım ile yatırımcıların desteklenmesi önem arz etmekte olup turizm yatırımcıların çekilmesinin yanı sıra yerli ve yabancı turistlerin bölgeye gelmelerine ve konaklama sürelerinin uzatılmasına yönelik önlemlerin alınması gerekmektedir. Konaklama tesisleri dışındaki yeme-içme ve eğlence mekânlarında kalitenin artması, belgelendirmenin yaygınlaştırılmasına yönelik önlemler alınmalıdır. Ayrıca, turizm tanıtımı ve pazarlanmasında seyahat acenteleri ile çalışmalar koordineli şekilde gerçekleştirilmeli, turizm sektörüne yönelik alınan kararlar seyahat acenteleri ile desteklenmelidir. 2023 Türkiye Turizm Stratejisi nde Bölgenin Yeri Yatırımcılar açısından; söz konusu akslar ve odaklar üzerinde yapılacak turizm yatırımları ile devlet teşviklerinden yararlanabilecek olmalarının ve alternatif turizm çeşitlerinden yararlanmalarının önemli olacağı belirtilmiştir. Turizm Stratejisinden yola çıkılarak da Türkiye Turizm Stratejisi Kavramsal Eylem Planı oluşturulmuştur. 9
Tablo 6 Türkiye Turizm Stratejisi Kavramsal Eylem Planı (2007-2013) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007 2023 Türkiye Turizm Stratejisi nde ve eylem planında yurt genelinde turizm merkezleri, koridorları ve geliştirme bölgeleri belirtilmiştir. Doğu Marmara Bölgesi nde Bolu-Çankırı-Kastamonu Kış Turizm Aksı, İpekyolu Turizm Koridoru ile Batı Karadeniz Kıyı Koridoru yer almaktadır. Doğu Marmara Bölgesi Turizm Merkezleri, Koridorları ve Koruma ve Geliştirme Bölgeleri 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu uyarınca ülkenin doğal, tarihi, arkeolojik ve sosyo-kültürel turizm değerleri, kış, av ve su sporları ve sağlık turizmi ile mevcut diğer turizm potansiyeli dikkate alınarak 12 alan veya bölge Turizm Merkezi veya Kültür ve Turizm Koruma ve Geliştirme Bölgesi olarak ilan edilmiştir. Tablo 7 Doğu Marmara İlleri Turizm Merkezleri ve Kültür ve Turizm Koruma ve Geliştirme Bölgeleri TM, TA, KTKGB Adı İl İlçe Tema Alan (ha) RG İlanı Kocaeli Gölcük Yazlık Termal TM Kocaeli Gölcük Termal 928 30.06.2007 Kocaeli Kartepe TM Kocaeli Kartepe Kış 1289 20.09.1991 Kocaeli Sakarya Kıyı Bandı KTKGB İstanbul, Şile, Kandıra, Kıyı 22175 08.12.2006 Kocaeli, Sakarya Kaynarca Sakarya Akyazı-Kuzuluk Termal TM Sakarya Akyazı Termal 7900 16.12.2006 Sakarya Karasu Büyükmelenağzı Kıyı Sakarya Karasu, Kocaali Kıyı 1200 11.01.1998 Bandı TM Sakarya Taraklı Termal TM Sakarya Taraklı Termal 1022 20.01.2013 Düzce Gölyaka TM Düzce Gölyaka Golf 150 13.03.2008 Kardüz Yaylası Kış Sporları KTKGB Düzce Gölyaka Kış 06.10.2013 Bolu Karacasu Termal TM Bolu Bolu Termal 30 17.10.1993 Bolu Köroğlu Dağı TA Bolu Bolu Kış 9598 07.10.1997 Yalova Armutlu Termal TM Yalova Armutlu Termal 5300 16.12.2006 10
Yalova Termal TM Yalova Termal Termal 4800 16.12.2006 Kaynak, Veri Yılı: Kültür ve Turizm Bakanlığı YİGM, 2013 Tablo 8 Bölgede Yer Alan Turizm Merkezleri, Koridorları ve Geliştirme Bölgeleri Batı Karadeniz Kıyı Koridoru (2023 Türkiye Turizm Stratejisi) Batı Karadeniz Kıyı Koridoru İstanbul un Şile ilçesinden Sinop a kadar uzanan 500km lik bir hattı kapsamaktadır. İç turizme, özellikle de Ankara, İstanbul gibi metropoliten bölgelere yönelik planlanan bu turizm aksında kültür, doğa ve kıyı turizmi geliştirilecektir. Doğu Marmara Bölgesi nde bu turizm koridoruna dâhil olarak gösterilebilecek Kandıra, Kaynarca, Karasu, Ferizli, Kocaali, Akçakoca gibi ilçelerde orman içi dinlenme tesisleri gibi eko-turizmin geliştirileceği alanlarda oto karavan ve çadırlı kampçılığa olanak sağlayacak düzenlemelerin yapılması ve bu koridor üzerinde konaklanma kapasitelerinin ve kalitesinin geliştirilmesi planlanmaktadır. İpekyolu Turizm Koridoru (2023 Türkiye Turizm Stratejisi) Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2023 Türkiye Turizm Stratejisi nde belirtilen İpekyolu Turizm Koridoru, tarihi ipekyolu güzergâhının üzerinde bulunan Sapanca, Geyve, Taraklı, Göynük, Mudurnu, Beypazarı, Güdül ve Ayaş ilçelerini kapsamaktadır. Bu güzergah üzerindeki yerleşimlerde doğa turizmi ve eko-turizmin yoğunlaşması ve kış turizmi ile entegre edilmesi planlanmaktadır. Bu koridor üzerinde konaklama tesislerine yönelik yatırımlar teşvik edilecek ve özellikle pansiyonculuğun geliştirilmesi desteklenecektir. Bunun yanında sivil mimarlık örneği teşkil eden yapıların restorasyon, restitüsyon ve rekonstrüksiyon çalışmaları gerçekleştirilmesi önem taşımaktadır. Kocaeli Kartepe Turizm Merkezi Kocaeli nin güneydoğusunda ve 1606 m. yükseklikte, kış ve doğa turizmine yönelik büyük potansiyeli bulunan KARTEPE, bu potansiyelin değerlendirilmesi amacı ile Bakanlar Kurulu tarafından Turizm Merkezi İlan edilmiştir. Kocaeli Sakarya Kıyı bandı KTKGB Kandıra kıyı bandının var olan turizm potansiyelinin en iyi şekilde değerlendirilmesi ve geliştirilmesi, Kocaeli, Sakarya ve ülke turizmine katkı sağlaması amacıyla Bakanlar Kurulu kararı ile Kocaeli-Sakarya Kıyı Bandı Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi olarak ilan edilmiştir. Kocaeli Gölcük Yazlık Termal Turizm Merkezi 11
Kültür ve Turizm Bakanlığınca, jeotermal kaynak potansiyelinin termal turizm amaçlı değerlendirilmesi kapsamında Bakanlar Kurulu Kararı ile Yazlık Termal Turizm Merkezi olarak ilan edilmiştir. 03 Mart 2011 ve 25 Ocak 2013 tarihli Resmi Gazete ilanları ile 350 ve 500 yataklı olmak üzere 2 adet otel için ihaleye çıkılmıştır. Sakarya Akyazı-Kuzuluk Termal Turizm Merkezi Turizm Teşvik Kanunu uyarınca 2006 yılında 7900 hektarlık bir alanda ilan edilmiş ve 10.000 kişilik yatak kapasitesi barındıracak şekilde planlanmıştır. 25 Ocak 2013 tarihli Resmi Gazete ilanı ile tahsis için ihaleye çıkılmıştır. Sakarya Karasu Büyükmelenağzı Kıyı Bandı Turizm Merkezi Tevsii 11.01.1998 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak ilan edilmiştir. 2000 kişilik yatak kapasitesi olacak şekilde Çevre Düzeni Planına işlenmiş, nazım ve uygulama imar planları onaylanmıştır. Sakarya Taraklı Termal Turizm Merkezi 20.01.2013 tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak ilan edilmiştir. Düzce Gölyaka Kültür Parkı Golf Turizm Merkezi 13.03.2008 tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak ilan edilmiş olup hâlihazırda onaylı bir imar planı bulunmamaktadır. Bolu Karacasu Termal Turizm Merkezi Bolu merkez ilçesi sınırları içinde bulunan ve 30 hektarlık alanı kapsayan Karacasu Termal Turizm Merkezi, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından termal ve sağlık turizmi temalı olarak ilan edilmiştir. Avrupa nın en büyük fizik tedavi ve rehabilitasyon merkezi inşa halinde ve faaliyetteki hastane ile entegre çalışacaktır. Ayrıca turistik amaçlı kullanılan kaplıca da bu bölgede mevcuttur. Bolu Köroğlu Dağı Turizm Alanı Tevsii 06.09.1982 tarih ve 17804 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak ilan edilmiştir. Yalova Armutlu Termal Turizm Merkezi Armutlu ilçesinde 5300 hektarlık alanda, 2008 yılında termal ve sağlık turizmine yönelik olarak ilan edilmiştir. Yalova Termal Turizm Merkezi Yalova Termal Turizm merkezi, Termal ilçe merkezinde, Yenimahalle ile Ortaburun mahalleleri arasındaki ormanlık bir bölgede yer almaktadır. 2008 yılında alanı genişletilerek yaklaşık 4800 hektar büyüklüğüne ulaşmıştır. Öne Çıkan Turizm Destinasyonları Doğu Marmara Bölgesi coğrafi yapısı gereği Karadeniz ve Marmara Denizi sahilleri üzerinde yer alması itibariyle geleneksel turizm, Kuzey Anadolu Fayı üzerinde konumlanmış olması nedeniyle termal turizm, Bithynia krallığı başta olmak üzere Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinden kalma eserlere sahip olması ve tarihi İpekyolu üzerinde yer almasından ötürü kültür ve tarih turizmi, korunmuş doğal yapısı nedeniyle doğa, sağlık ve spor turizmi, İstanbul ve Ankara ya yakın olması ve Anadolu yu Avrupa ya bağlayan güzergâh üzerinde olması nedeniyle günübirlik turizm potansiyeli bulunan bir bölgedir. Öte yandan bölgede yer alan pek çok büyük sanayi 12
kuruluşu ile İstanbul da yer alan kuruluşlara hitap eden önemli bir kongre turizmi destinasyonu olarak bölge tanınmaktadır. Şekil 3 İlçelere Göre Önemli Kültürel ve Turistik Değerler ILCE Slogan Önemli Kültürel ve Turistik Değerleri KOCAELİ Başiskele Doğanın şifayla buluştuğu yer Beşkayalar Tabiat Parkı, Soğuksu Mesire Alanı, Başiskele Parkı, Yuvacık Barajı, Yuvacık Suyu Çayırova Fatih Sultan Mehmet'in Akkilise ovası Darıca Huzurun anlam bulduğu yer Darıca Faruk Yalçın Hayvanlar Alemi, Darıca Sahili, Dudayev Parkı, Sancaktepe, Bayramoğlu Derince Lojistiğin kalbi Çınarlı Dere, Çene Suyu, Harikalar Sahili, Dilovası Üretimin başkenti Sultan Süleyman Köprüsü, Abdülhamit Camii, Orhan Camii, Tavşancıl Köyü, Gebze Gölcük Türkiye'nin en gelişmiş ve en keşfedilmemiş yeri Huzura ve şifaya dalınan yer Yahya Kaptan Anıt Mezarı, Osman Hamdi Bey Müzesi, Ballıkayalar, Hannibal'ın Mezarı, Eskihisar Kalesi, Demirciler Konağı, Çoban Mustafa Paşa Külliyesi, Hünkar Çayırı, Sultan Orhan Camii, İlyasbey Camii, Tarihi Gebze Kervansarayı Yarhisar Müze Gemisi, Barbaros Hayrettin Paşa Parkı, Yazlık Ilıcası, Sultan Baba Türbesi, Eskiyalı Mahallesi, Saraylı Köyü, Kadırga Yaylası, Tarihi Kazıklı Kervansarayı, Hacı Alipaşa Camii, Değirmendere fındığı, İhsaniye Elması İzmit Körfez'in incisi Saat Kulesi, Tarihi Tren İstasyonu, Hızır Reis Denizaltı Müze Gemisi, Gayret Müze Gemisi, Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Elektronik Kent Müzesi, Mevlevi Evi, Thököly İmre Evi, Seka Park, Kocaeli Kent Ormanı, Şehitler Korusu, Tümülüsler, Süleyman Paşa Hamamı, Orhan Camii, Fevziye Camii, Sırrı Paşa Konağı, Redif Dairesi, Portakal Hafız Mescidi ve Konağı, Yeni Cuma Camii (Pertev Mehmet Paşa Külliyesi), Pembe Köşk, Macar Kralı Thököly İmre Anıt Mezarı, Kasr-ı Hümayun (Saray Müze), Kapanca Sokak, İzmit Gazi Lisesi, Gültepe Nekropolü, Eski Vali Konağı, Canfeda Hatun Çemesi, Büyük Su Kemeri, İzmit Pişmaniyesi ve Saray Helvası, İzmit Simidi, Kocaeli Fuarı, İzmit (Nikomedia) Turları, Gölkay Park Kandıra 8 sahil köyü ve 52 km sahil şeridi ile Karadeniz'in büyüsü Sarısu, Paşasuyu, Cebeci- Kerpe-Kefken Sahilleri, Bağırganlı Köyü, Akçakoca Anıt Mezarı, Orhan Camii, Kandıra Yoğurdu ve Peyniri, Pembe Kayalar, Kandıra Taşı, Kandıra Bezi, Kefken Adası Karamürsel Körfez'in yeşil yamaçları Başdeğirmen Mesire Alanı, Valide Sultan Köprüsü, Karamülsel Bey Anıt Mezarı, Kara Bali Bey Camii, Karamürsel Sepeti, Karamürsel Tarihi Müzesi, Kartepe Körfez Kış mevsiminin davetkar adresi Osmanlı'nın ilk sanayi bölgesi Karamürsel Sahili, Altınkemer Halk Plajı Maşukiye Alabalık Tesisleri, Sapanca Gölü, Kartepe Kayak Merkezi, Kuzu Yaylası, Maşukiye Armudu, Maşukiye, Eğreltidüzü Mesire Alanı, Eşme Ayvası, Lokum ve Cezerye, Kartepe Sukay Park Kaiser 2. Wilhelm Köşkü, Körfez Yarış Pisti, Eğreltidüzü Mesire Alanı, Türk Kahvesi (lalezar), Kutluca Körüsü, Yarımca Kirazı, Dokuma Fabrikası, Hereke beldesi SAKARYA Akyazı Sıcak ve şifalı sularıyla Kuzuluk Kaplıcaları, Kuzuluk Orman İçi Dinlenme Alanı, zindelik sunan Ferizli Güzelliği içinde gizli Akgöl, Seyifler Kalesi, Papazın Değirmeni, İnönü Evi, Cuma Çalı Namazgâhı, Cennet Kadın Mezarı, Kubuz Çeşmesi, Garebet Gâvuru Çeşmesi, Kürtler Mezarı, Kümbet Mezarlar, Kilise Çeşmesi, Cennet Göleti Geyve Yeşilin her tonunu görebileceğiniz yer Geyve Boğazı, Sinanbey Zaivesi (Elvanbey İmarethanesi), SarıgaziKöyü, Kuva-yı Milliye Müzesi, 2. Bayezıt Köprüsü, Hendek Turizm, Eğitim, Sanayi, Keremali Zirvesi, Çiğdem Yaylası, Şehircilik, Tarım Karapürçek Keşfinizi bekliyor Şelaleler, Nehirler Karasu İnce taneli kumu ve tertemiz suyu ile Yenimahelle, Maden Deresi ve Şelalesi, 13
Kaynarca Kocaali Pamukova Sapanca Söğütlü Taraklı Adapazarı Longozuyla turizmin MARKA'sı Güneşin denizden doğduğu ve battığı yer Türkiye'nin meyve bahçesi Tarih ve Doğa'nın Kesişim Noktası Doğa'nın Cömert Davrandığı Yer Tarihi ve doğal güzelliklerin merkezi Çark dönüyor Sakarya büyüyor Şeyhmuslihiddin Camii, Acarlar Gölü ve Langozu, Kumsal, Caferiye Köyü, Paşalar kalesi, Karacaahmet Türbesi, Sapanca Gölü, İstanbul Dere, Rahime Sultan Camii, Hasanfehmi Paşa Camii, Sarıgöl mesire Alanı, Harmantepe Kalesi, Arifiye Sanayinin başkenti Arifiye Erenler Sakarya'nın Nehir Kıyısı Sakarya Nehri, Ada AVM, Serdivan Sakarya'nın yükselen Beşköprü (Justinianus Köprüsü), değeri Yunuspaşa Camii, Taraklı Evleri, Karagöl Yaylası, Hıdırlık Mesire Alanı, Çark Mesire, Uzunçarşı, Sakarya kent müzesi(atatürk Evi), Deprem Müzesi, Orman Park, Kent Park, Tarihi Çark, Poyrazlar Gölü ve Dinlenme Tesisleri, Saklı Göl, İl Ormanı Mesire Alanı, DÜZCE Düzce Doğa Cenneti Düzce, Herşey Var Gönlünüzce PRUSIAS AD HYPIUM Antik Kenti, Konuralp Müzesi, Mermer Köprü, 40 Basamaklar Akçakoca Parlayan Kent Alabalık, fındık, dağ çileği, kestane balı, Ceneviz Kalesi, Diapolis Antik Kenti Cumayeri Sularda Yeşilin Binbir Tonu Rafting Çilimli Bereketli Düzova Gölyaka Doğa ve Yaşam Efteni Gölü, Kara Göl, Sarı Göl, Cılbız Kuyusu, Gölcük, Kuru Göl ve Katır Gölü; Pürenli, Kardüz, Yanık, Unluk ve Kızık Yaylaları Gümüşova Doğa Cömert Davranmış Melen Çayı Kaynaşlı Burada Yaşam Farklı Dinlenme Tesisleri, Seyir Terasları Yığılca Doğanın Saklı Kenti Kara Dere, Aksu Deresi, İncirli Deresi, Hacı Deresi, Mahya Deresi, Karakaş Deresi, Naşlar Deresi ve İğneler Deresi, Hasanlar Barajı BOLU Bolu Destanlarla dolu tarihi dokusuyla tabiatın kalbi Yedigölleri Milli parkı, Abant Gölü, Gölcük, Gölköy baraj gölü, Bolu yayları, Aladağ yaylası, Bolu kaplıcaları, Kartalkaya kayak merkezi, Bolu Müzesi, Büyük camii (yıldırım Bayezit Camii), Ümmi Kemal Türbesi, Kasım dede türbesi, Bolu Taşhan, Orta Hamam, Tabaklar Hamamı, Yamaç Paraşütü, Sultan hamamı, Halı Hisarı, Akkaya Travertenleri, Tokad-i Hayrettin Türbesi, Kadı camii, Saraçhane camii, İmaret camii, Ilıca camii, Karaköy camii, Sarıalan yaylaları Göynük Bir Osmanlı Kenti Sünnet gölü, Akşemsettin Türbesi, Gazi Süleyman Paşa camii, Göynük Zafer Kulesi, Süleyman Paşa Hamamı, Göynük evleri, Frig kaya abidesi, Çubuk Gölü, Mudurnu İpekyolu'nun efsanevi durağı Seben Yaylaların tarihe ev sahipliği yaptığı yer Kıbrıscık Batı Karadeniz'in Yayla Kıbrısçık Yaylaları, Kaya evleri Cenneti Dörtdivan Köroğlu'nun Evi Dinlenme Tesisleri, Köroğlu Gerede 4 Bölge'nin Kesişim Noktası Sülük Gölü, Yıldırım Bayezit camii, Kanuni camii, Saat kulesi, Babas kaplıcası, Sarot kaplıcası, Yıldırım Hamamı, Mudurnu evleri, Mudurnu Kalesi Taşlıyayla, Kızık Yaylası, Kesenözü-pavlu kaplıcası, Kaya evleri, Bizans Klise kalıntıları, Gerede yaylası, Esen tepe, Arkut dağı kayak merkezi, Aşağı tekke türbesi, Kiliseli Tüccar hanı, Keçi kalesi, Aşşağı Hamam, Asar kalesi 14
Yeniçağa Bozulmamış Doğası ile Yeniçağa Gölü, Kuş Gözlem Kulesi, Yıldırım Hamamı Mengen Toprağın Yeşile, İnsanın Yemeğe Doyduğu Yer Ka-yabükü, Akören - Kisecik ve Çayköy kiliseleri, Ev Kayaları, Yanıkdeğirmen mağaraları, Bizans ve Ceneviz Sütunları, Soğucak, Akçakoca, Bürnük, Sırıklı, Çukur Yayla, Göl Yaylası, Aktepe, Ağalar, Küçükkuz, Civcivler, Mamatlar, Elemen ve Afşar Yaylaları, Ödek, Kemal Savaş, Şirinyazı ve Hızarderesi Göletleri, Babahızır Türbesi YALOVA Yalova Tarihi köşkleri, evleri ve müzeleri ile Yürüyen Köşk, Höyük Tepesi, Elmalık Köyü, Beş Pınarlar Tepesi, Kurtköy, Kapılı Çınar, Karaca Arberetum, Kurşunlu Hamamı, Valide Hamamı, İstihkam Tepe Çiftlikköy Yalova nın incisi Kara Kilise, Çukurköy, Dereköy, Laledereköyü, Gacık Köy Altınova Kültürlerin kavşak noktası Hersek Köyü, Çoban Kale, Fevziye Köyü Yağlı Güreşleri, Sermayecik Köyü, Hersekzade Ahmet Paşa cami, han, çeşme ve hamamı Armutlu Şifalı suların altın Hayriye-Kapaklı-mecidiye-fıstıklı köyleri, Armutlu kaplıcaları madalyalı adresi Çınarcık Marmara'nın mavi incisi Teşvikiye Kent Ormanı, Erikli Çifte Şelaleleri, Büyük Dipsiz Göl, Küçük Dipsiz Göl, Delmece Yaylası, Esen köy, Karlık Yaylası, çaldere Şelalesi, Hasan baba Termal Adını kaynağından alan yer piknik ve mesire yeri, Kocadere Sahili, Çınarcık Sahili, Esenköy Sahili Çınarlı Yol, Gökçedere Barajı, Termal Kaplıcaları, Sudüşen Şelalesi Ülke genelinde olduğu gibi kültürel ve turistik değerlerin yoğunlaşmış olduğu bölgede bir takım destinasyonlar ön plana çıkmakta ve yoğun yerli ve yabancı turist çekmektedir. Geleneksel Turizm (Deniz-Kum-Güneş) Doğu Marmara Bölgesi Karadeniz ve Marmara Denizi ne olan kıyılarıyla ve İstanbul ile Ankara anakentlerine yakın konumu nedeniyle önemli bir geleneksel turizm merkezidir. Söz konusu kentlerde nüfusun artması ve dünya genelindeki ortalama sıcaklık artışlarının da etkisiyle bölgede bir takım destinasyonlar önem kazanmaktadır. Darıca Bölgenin İstanbul a en yakın sahil kesimi olan ilçe deniz turizminin yanı sıra hayvanat bahçesi, tarihi evleri ve parklarıyla tanınmış bir destinasyondur. Yaklaşık 16 km uzunluğundaki sahil şeridi ve Bayramoğlu yarımadası üzerinde pek çok uygun plaj mevcuttur. Günübirlik ve konaklamalı olarak gelişme potansiyeli bulunmaktadır. Kandıra Kocaeli ilinin Karadeniz kıyılarında yer alan Kandıra ilçe merkezi kıyıdan yaklaşık 8km içeride kalıyor olsa da Kefken, Kerpe, Cebeci ile Sarısu, Bağırkanlı, Seyrek ve Dikili başta olmak üzere pek çok alanda doğal plaj ve koylar ile kumsallar bulunmaktadır. Ayrıca, Kefken Adası Karadeniz sahillerinde üzerinde yerleşim olan tek ada olarak önemli bir değerdir. Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişme Koridoru ilanı ve bunu müteakiben 5.bölge teşvikleri kapsamına alınan bölgede geleneksel turizm, doğa turizmi ile gelişmektedir. Ancak, Karadeniz in bir iç deniz olma özelliği, kayalık ve dik yamaçlı yapısı ile iklimsel durumu geleneksel turizmi riskli hale getirmektedir. Boğulma vakalarının yüksek olduğu bölgede güvenlik önlemleri alınarak geleneksel turizmin geliştirilmesinin yöre ekonomisine ciddi katkı sağlamaya devam edeceği tahmin edilmektedir. Armutlu-Çınarcık Yalova ilinde il merkezinin batısında yer alan kesim Marmara Denizi kıyısında önemli bir geleneksel turizm merkezidir. Samanlı dağlarının başlangıç noktası olan bölgede kıyı genel olarak kumsal olmayan yamaçlardan oluşmaktadır. Kapaklı, Yalı, Bayır, Karşıyaka, Aliye Hanım, Esenköy, Kocadere ve Çınarcık başta olmak üzere pek 15
çok alan denize girmeye müsaittir. Bu bölgelerde sanayi baskısının olmayışı ve doğal yapısı ile termal ve doğa turizmiyle desteklenebilir olması geleneksel turizm açısından potansiyeli arttırmaktadır. Bölgede halihazırda pek çok yatırım bulunmakla birlikte doğaya duyarlı tesislerin yaygınlaştırılmasının ekonomiyi geliştireceği beklenmektedir. Karasu - Kocaali Sakarya ilinin Karadeniz sahil kesiminde bulunan Karasu ve Kocaali ilçeleri ince taneli olarak bilinen kumu ile sahil turizminin yaygın olduğu bir bölgedir. Karaboğaz, Camili, Denizköy, Karasu merkez, Kuyumculu, Kocaali merkez, Caferiye ve Melen ağzı bölgeleri başta olmak üzere tüm sahil bu ince taneli kumsaldan oluşmaktadır. Lojistik yatırımların artıyor olması ile bölgenin özellikle İstanbul kaynaklı önemli büyüklükteki nüfusa yönelik bir geleneksel turizm merkezi olacağı tahmin edilmektedir. İlçe merkezinin sulak alan olması ve Acarlar Longozu nun korunma gereksinimi sanayi baskısından ziyade ilçe merkezinin lojistiğin yanında turizm gelişiminin faydalı olacağını göstermektedir. Gayrımenkul sektörünün canlılığı da bu yargıyı destekler niteliktedir ve yazlıkların yoğunlaştığı görülmektedir. Akçakoca Karaburun, Edilli Ağzı, mavi bayraklı Ceneviz sahili gibi sahil turizmine yönelik önemli alanlara sahip olan Akçakoca ilçesi Düzce ilinin Karadeniz sahilinde yer almaktadır. Karadeniz sahili özelliklerinin kendini daha sık göstermeye başladığı bölge Türkiye nin ilk geleneksel turizm faaliyetlerinin yapıldığı yöre olarak bilinmektedir. Ankara ya olan yakınlığın da etkilediği ilçede sahil turizminin yanı sıra doğa turizmi faaliyetleri gerçekleşmekte ve turizm yatırımları çoğalmaktadır. Ulaşım yatırımlarının da artmasıyla turizmden alacağı payın artacağı beklenen ilçede denizden balıkçılık sektöründe de faydalanılmaktadır. Doğa Turizmi Ülke genelinde en sık ormanlık dokuya ve zengin bitki örtüsüne sahip bölgelerden olan Doğu Marmara Bölgesi nde çoğu butik otelcilikle olmak üzere yoğun olarak doğa turizmi faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Çevre anakentlerden günübirlik ve kısa zamanlı kaçış noktası olarak görülen bölgede gelen turist sayısı bazında en çok talep doğa turizminin baskın olduğu destinasyonlara gerçekleşmektedir. Yalova Mavi-Yeşil Turizm Seyir Yolu Yalova ilinde bulunan ve hemen her sahil kesimi, şelale, göl, yayla, mağara, taşınmaz kültür varlığı, yöresel etkinlik, özgün botanik alan ve seyir noktasını kapsayan güzergâh ağırlıklı olarak İstanbul kaynaklı ve yabancı turistlere yönelik olarak turizmde kullanılmaktadır. Tüm il ve bölge tarafından benimsenmiş olduğunu göz önünde bulundurulduğunda Armutlu, Çınarcık, Termal, Yalova merkez, Çiftlikköy ve Altınova ilçelerinin tamamını kapsayan güzergâhın tanınırlığının artması ve yer yer karşılaşılan altyapı eksikliklerinin tamamlanmasının ardından önemini arttıracağı öngörülmektedir. Destinasyonda geliri arttıracak ve doğaya duyarlı turizm tesislerinin yaygınlaşması beklenmektedir. Başiskele Maşukiye Kartepe Sapanca Ağırlıklı olarak İstanbullulara yönelik günübirlik ve kısa süreli turizm aktivitelerinin yoğunlaştığı hat Kocaeli ve Sakarya sınırları içerisinde kalmaktadır. Samanlı dağlarının kuzey yamaçlarında zengin akarsu kaynakları ve sık ormanlık yapısıyla önemli bir doğa turizmi destinasyonudur. Artan ziyaretçi sayısı ve tesisleşme turizm gelirini arttırıyor olsa da çevresel sürdürülebilirlik açısından altyapı ve denetleme faaliyetlerinin artmasına olan ihtiyacı da beraberinde getirmektedir. Bölgeye olan talebin artacağı öngörülmektedir. Bölgede yer alan doğa yürütüş parkurları doğa sporları turizmi açısından önem taşımaktadır. 16
Acarlar Longozu Sakarya ili Karasu ve Kaynarca ilçeleri arasında yer alan subasar ormanı 1.derece doğal sit alanı ve önemli bir turizm destinasyonudur. Her ne kadar konaklamalı ziyaret gerçekleşmese de Acarlar Longozu yakın çevreye gelen turistlerin uğradığı bir mekandır. Kaçak ağaç kesimi ve atık su ile tarımsal ilaçların karışmasının önemli bir sorun olarak görüldüğü bölgede koruma kullanma dengesi içerisinde turizm amacıyla değerlendirilmesinin artacağı düşünülmektedir. Sapanca Gölü Türkiye nin en büyük tatlı su kaynaklarından olan Sapanca Gölü, Kocaeli ve Sakarya il sınırları arasında yer almakta ve Kartepe, Sapanca, Arifiye ve Serdivan ilçelerinin ortasında yer almaktadır. Doğal sit alanı ve içme suyu havzası olarak koruma altında olan bölge sanayi, karayolu ve yerleşim alanlarından geçen havzalardan beslenmekte ve korunması zorlaşmaktadır. İşletme belgeli ve butik pek çok otelin faaliyet gösterdiği göl çevresi ve Sapanca ilçesi Orta Doğu ve Avrupa kökenli pek çok yabancı turiste de ev sahipliği yapan uluslararası ölçekte markalaşmış bir destinasyondur. Gayrımenkul sektörünün turizme yönelik hızla geliştiği ilçede yatırım baskısının artması öngörülmektedir. Gölyaka Cumayeri Düzce ilinin batısında yer alan bölgede zengin su kaynaklarından dolayı pek çok sulak alan ve akarsu bulunmaktadır. Özellikle Melen nehri üzerinde rafting markalaşmış, Efteni gölü ve Güzeldere şelalaesi başta olmak üzere turistik destinasyonlar bulunmaktadır. Melen havzasında İSKİ nin yetkili olması pek çok kısıtlamayı beraberinde getirmekte, bunun da turistik faaliyetleri olumsuz etkileyeceği düşünülmektedir. Bölge kaynaklarının koruma kullanma dengesi içerisinde turizmde değerlendirilmesine önem verilmektedir. Gölyaka ilçesi sınırlarında ve Abant Dağları nda yer alan Kardüz başta olmak üzere yaylalar kış ve yayla turizmi için de önemli değer olarak öne çıkmaktadır. Kaynaşlı Düzce ili sınırlarında ve Bolu Dağı eteklerinde bulunan Kaynaşlı, Bolu Dağı tüneli faaliyete geçmeden önce en önemli dinlenme ve rekreasyon merkezlerinden biriyken bu hattaki araç yoğunluğunun azalmasının ardından pek çok tesis atıl konuma gelmiştir. Markalaşmış bir takım tesis faaliyetlerine devam ederken yörenin tekrar eski konumuna gelmesi için planlama çalışmaları yapılmaktadır. Öte yandan, Topuk Yaylası nda kurulan Fenerbahçe tesisleri başta olmak üzere özellikle ilçenin güneyinde yer alan yayla, kaplıca ve şelaleler doğa turizminde potansiyel barındırmaktadır. Abant Doğa turizminde Doğu Marmara Bölgesinin ulusal ve uluslararası ölçekte en tanınır doğa turizmi destinasyonlarından olan Abant, günübirlik ve konaklamalı turist gelişlerinin en yoğun yaşandığı destinasyonlardandır. Mudurnu ilçesi sınırlarında kalan Abant Tabiat Parkı, halihazırda 2 adet işletme belgeli 5 yıldızlı otele sahiptir. Göl ve çevresinin korunmasının çevresel ve turizm sürdürülebilirliği açısından önemli olan milli parkta özellikle Orta Doğu kökenli turist ziyaretleri yabancılar arasında önemli bir ağırlık taşımaktadır. Yedigöller Bolu ilinin Düzce iline yakın kesiminde yer alan Yedigöller yapısal olarak en bozulmamış destinasyonlardan birisi ve Türkiye de ilan edilen ikinci milli parktır. Erişilebilirliğin görece zor olduğu destinasyon bölgenin tanınmış bir başka doğal alanıdır. Milli park statüsünde olan yörede çadır, karavan, misafirhane ve bungalovlarda yapılan 17
konaklama gelişmektedir. Çevresel sürdürülebilirliğin önemli olduğu yöreye turist akışının artacağı tahmin edilmektedir. Bolu Gölcük Bolu il merkezinin güneyinde Köroğlu dağları yamaçlarında bulunan Gölcük, Abant milli parkı ile benzer özellikler gösteren ancak küçük ölçekli bir destinasyondur. İl merkezine yakın olması ve Abant a olan yoğun ilgi artışı bu bölgeye alternatif olarak Gölcük ün gelişim potansiyelini ortaya çıkarmaktadır. Termal Turizm (Wellness &SPA) Kuzey Anadolu Fay hattının üzerinde yer alan Doğu Marmara Bölgesi bu kırıklardan zengin termal kaynaklara sahip olmaktadır. Yalova Armutlu dan başlayarak Gerede ye kadar uzanan termal kaynaklar gerek enerji gerekse de turizm açısından önemli girdi sağlamaktadır. Dünya genelinde yaygınlaşan termal turizm, Türkiye de her ne kadar istenen düzeye gelemese de wellness, SPA ve medikal turizmle de entegre olarak hızlı gelişme potansiyeline sahiptir. Hâlihazırda farklı noktalarda pek çok termal turizm tesisi yatırımı bulunmaktadır. Armutlu Bölgede en köklü termal su kullanan otelleri barındıran Armutlu özellikle Orta Doğu lu yabancı ve Bursa ile İstanbul lu yerli turiste hizmet vermektedir. Geleneksel turizmle entegre olmuş olan termal tesislerin sayısının artmasının yörenin gelişimini hızlandıracağı öngörülmektedir ve yatırıma yönelik çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Termal Adını kaynağından alan Termal ilçesi Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Turizm Merkezi ilan edilmiş ve gerçekleşen turizm yatırımlarının ardından giderek daha tanınır hale gelmektedir. Ormanlık ve su havzasında yer alan ilçe termal kaynakların turizmde kullanımının yaygınlaşmasıyla turizmden daha fazla gelir elde eder konuma gelmiştir. Gölcük-Başiskele Ilıca sı ile bilinen yöre Kültür ve Turizm Bakanlığı nca ilan edilen Turizm Merkezi nin yanı sıra yakın çevrede kurulan termal tesislerle bilinirliğini arttırmaktadır. Kongre ve toplantı turizmi ile birlikte faaliyetlerin geliştiği yörenin sağlık turizmi faaliyetlerinin yaygınlaşmasının ardından Kocaeli Sağlık Turizmi faaliyetlerinin merkezi konumuna geleceği öngörülmektedir. Sapanca Sakarya iline bağlı Sapanca ilçesi faal ve yatırım aşamasındaki turizm tesisleri ile turizmde markalaşmış bir destinasyondur. Özellikle İstanbul dan gelen ve yabancı turistlere yönelik olan tesislerde wellness ve SPA faaliyetleri yaygındır. Sağlık turizmine yönelik olarak da faaliyetlerin gerçekleştiği ilçe aynı zamanda önemli bir doğa turizmi merkezidir. Akyazı Kuzuluk Zengin termal kaynaklara sahip olan yörede kapasitenin görece düşük olduğu tesislerde turizm faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Sapanca ilçesine göre İstanbul a, Bolu ya göre ise Ankara ya uzak olduğundan potansiyel tam olarak kullanılamamaktadır. Termal kaynakların ve doğal varlıkların yakın dönemde turizmde daha yaygın kullanılacağı öngörülmektedir. Taraklı 18
Termal kaynaklarının turistik tesislerde kullanılışı yeni yeni yaygınlaşan ilçenin ilçe merkezi yakınlarındaki yatırımların ardından temel ekonomisi turizme dayalı olacağı beklenmektedir. Halihazırda ciddi bir kültür turizmi ziyaretçisine sahip olan ilçenin termal devremülklerin yaygınlaşmasının ardından cazibesini daha da arttıracağı öngörülmektedir. Bolu Karacasu Bolu ili merkez ilçesi güneyinde yer alan yöre, termal su kaynakları açısından zengindir. Bölgede yoğunlaşmış turizm tesisleri yerli ve yabancı turistler tarafından sıklıkla tercih edilmektedir. Doğal alanlarla bütünleşmiş olan tesislerin ziyaretçi sayılarının artışa devam edeceği öngörülmektedir. Babas Bolu ili Mudurnu ilçesinde yer alan ve Termal kaynakların kullanımının diğer yörelere göre çok daha eskiye dayandığı Babas, tesisleşmenin kısıtlı olması nedeniyle termal turizmde görece geri planda kalmıştır. Ankaralı ve yabancı turistlere yönelik olarak kullanımına yönelik olarak tesisleşmenin artacağı beklenmektedir. Taşkesti - Sarot Bolu iline bağlı Mudurnu ilçesinde bulunan Sarot Kaplıcaları geçmişte kullanılmış olmanın yanı sıra yeni yatırımlarla önemli bir termal turizm merkezi haline gelecektir. Yakın çevresindeki doğa ve kültürel varlıkların da destinasyon zenginliği açısından önemli olduğu yörede turistik faaliyetlerin artacağı öngörülmektedir. Kış Turizmi İklim özellikleri ve dağlık yapısından ötürü kış sporları ve turizmi için uygun alanlar Doğu Marmara Bölgesi nde mevcuttur. Turizm türünün hitap ettiği kitlelere olan yakınlık (İstanbul için Kartepe, Bolu için Kartalkaya) destinasyonların önemini arttırmaktadır. Öte yandan geliştirilmek istenen Kardüz ve Arkut gibi yeni destinasyonların kış turizminde çeşitliliğini ve turist sayısını arttırması beklenmektedir. Kartalkaya Bolu ilinde bulunan ve Türkiye nin en tanınmış kayak merkezlerinden birine sahip olan Kartalkaya, Turizm Belgeli 5 konaklama tesisi ve bir çok mekanik sistemin bulunduğu ve toplamda 1600 yatak kapasitesi ile yerli ve yabancı pek çok turiste hitap etmektedir. 2200 metre yükseklikteki kayak pisti ve ikliminden dolayı uzun sezona sahip olan bölge diğer sezonlarda da ziyaretçi almaktadır. Yakın çevredeki tesislerin artmasıyla turizmden aldığı payın artacağı beklenmektedir. Kartepe İstanbul a en yakın kayak merkezi olan ve 1602 metre yükseklikteki Kartepe 3500 metreye varan pistleri ve farklı zorluk derecelerine hitap etmesinden ötürü İstanbullular tarafından yoğun olarak tercih edilen bir bölgedir. Yakın çevredeki yaylalarda turizmin gelişme potansiyeli bulunan Kartepe de kış turizminin yanı sıra günübirlik turizmin de gelişme potansiyeli bulunmaktadır. Kardüz Yaylası Düzce ili sınırlarında Abant Dağları nda yer alan Kardüz Yaylası, taşıdığı kış turizmi potansiyeli ile gelişime açık bir bölgedir. Halihazırda büyük ölçekli kış turizmi etkinliğinin bulunmadığı yaylada çeşitli kurumlarca planlama çalışmaları gerçekleştirilmektedir. Kartepe ve Kartalkaya da talebin yüksek olması alternatif destinasyon olarak öne çıkacağı düşüncesini desteklemektedir. Gerede Arkut Dağı 19
Bolu ili Gerede ilçesinde yer alan kayak merkezi ağırlıklı olarak kış sporlarına yönelik olarak kullanılmaktadır. Turizmin gelişme potansiyelinin yüksek olduğu yörede özellikle Ankara ya olan yakınlık önemlidir. Uzun kayaklı koşu pistleri ile kış sporlarında uluslararası kamp merkezi olarak kullanılabilme ve etkinliklere ev sahipliği yapma potansiyeli barındırmaktadır. Kültür, Tarih ve İnanç Turizmi Dünya genelinde en hızlı yaygınlaşan turizm türlerinden olan kültür turizmi, tarih ve inanç turizmi Doğu Marmara Bölgesi nde ülke genelinde olduğu gibi pek çok girdiye sahiptir. Bölgede özellikle Gebze Eskihisar, Hereke, Konuralp ve Taraklı, Mudurnu ve Göynük bölgeleri öne çıkmaktadır. Gebze - Eskihisar Gebze ilçesi sınırlarında yer alan Eskihisar İstanbul un fethinin ardından gelişmiş ve kale ile tarihi evleri ile bir tarihi merkez haline gelmiştir. Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemlerinde turizm merkezi haline gelen yöre ünlü ressam Osman Hamdi Bey in çalışmalarına ev sahipliği yapmıştır. Konumu itibariyle günübirlik turizmde avantaja sahiptir. Hereke Osmanlı nın ilk sanayi desantralizasyonu ve Türkiye Cumhuriyeti nin ilk sanayileşme faaliyetlerine ev sahipliği yapmış olan Hereke, Kocaeli ili Körfez ilçesi sınırlarında yer almaktadır. Sümerbank tesisleri, Fabrika-i H Hümayun, dokuma fabrikası, tarihi kale, Kaiser Wilhelm Köşkü gibi pek çok tarihi öneme sahip yapıya sahip olması, coğrafi olarak özgün yapıda olmasının getirdiklerindendir. Dik yamaçlar arasında bir koy olması yelkencilikte markalaşmış olmasını da sağlamıştır. D-100 ve TEM otoyolu üzerinde yer alıyor olması ve hepsinden önemlisi dünyaca ünlü Hereke Halısı ile markalaşmış olması yörenin günübirlik ve konaklamalı turizmde önemli bir potansiyel barındırmasını pekiştirmektedir. Konuralp Düzce ili merkez ilçesinde yer alan Konuralp beldesi Bithnyia Krallığı nın başkenti olarak döneminin en önemli merkezlerinden birisidir. Oldukça önemli eserlerin çıktığı arkeolojik sit bölgesi üzerinde kentleşme gerçekleşmiş olması potansiyelin turizmde kullanımını ve korunmasına engel olmaktadır. İpekyolu Turizm Koridoru (Sapanca, Geyve, Taraklı, Göynük, Mudurnu, Nallıhan, Beypazarı, Güdül, Ayaş) Bölgedeki en önemli kültür turizmi destinasyonlarını içeren rota, Kültür ve Turizm Bakanlığı nca belirlenmiş Ayaş-Sapanca hattı üzerinde yer almaktadır. Taraklı, Göynük ve Mudurnu nun yanı sıra Geyve ve Sapanca ilçeleri İpekyolu Turizm Koridoru üzerinde Nallıhan, Beypazarı, Ayaş ve Güdül ilçeleri ile birlikte ele alınmaktadır. İlçeler tarihi Osmanlı evlerinin yanı sıra Bizans ve Selçuklu dönemlerine ait eserlere de sahiptir. İstanbul-Ankara arasında TEM ve Eskişehir güzergâhlarına görece daha kısa mesafeyi teşkil etmekte; doğa, termal, kırsal ve yayla turizmi ile entegre olarak günübirlik ve konaklamalı ciddi turist potansiyeli barındırmaktadır. Kongre Turizmi Türkiye nin en büyük sanayi kuruluşlarının yanı sıra İstanbul, Ankara ve Bursa da bulunan kuruluşlara yönelik önemli bir kongre ve toplantı turizmi merkezi olan Doğu Marmara Bölgesi nde Gebze, İzmit, Adapazarı-Sapanca ve Abant öne çıkan destinasyonlardır. Gebze 20
Türkiye sanayi üretiminin en önemli merkezi olan Gebze ilçesi, pek çok ulusal ve uluslararası büyük ölçekli firmanın faaliyet gösterdiği bir bölgedir. Bu kuruluşların toplantı ve etkinliklerine yönelik olarak otellerce arzın artmasıyla bu faaliyetler için Gebze nin önemli bir merkez olacağı beklenmektedir. İzmit Üretim merkezi olmasının yanı sıra doğal yapısıyla da turizme uygun olan İzmit ilçesi ve yakın çevresindeki Kartepe, Derince, Körfez, Gölcük ve Başiskele ilçeleri gerek bu bölgede gerekse İstanbul daki kuruluşlara yönelik toplantılara ve özellikle üniversite ve diğer kamu kurumları ile yerel yönetimlerin ve sivil toplumun düzenleyeceği kongreler için önemli bir merkezdir. Gölcük bölgesinde artan yatırımlar da bu trendin Gölcük bölgesinde gelişeceğini göstermektedir. Adapazarı - Sapanca Firma profili açısından İzmit ile benzer özellikler taşıyan Sakarya ili Sapanca ilçesi ve Adapazarı ile merkezdeki diğer ilçeler bu firmalara ve İstanbul-Gebze bölgesindeki diğer kuruluşlara hitap etmekte ve konaklamalı etkinlikler için görece uygun altyapıya sahiptir. Abant Ulusal ölçekte marka olmuş Abant konaklamalı toplantılara uygun altyapısıyla öne çıkmaktadır. Mevcut iki tesis ile buna ek yatırımlarla potansiyelin süreceği öngörülmektedir. Abant Milli Parkı nın koruma kullanma dengesi içerisinde turizmde değerlendirilmesine yönelik olarak hızlı tesisleşmenin beklenmediği yöreye alternatif olarak Bolu ilinin diğer bölgelerinde bu tarz yatırımlar beklenmektedir. 21
22
İlçeler Turist Yapısı Bölge turizminin gelişmesinde etkin ve verimli planlamaların yapılması için hedef kitle tespiti ve hedef kitleye göre sektörün konumlanması sağlanmalıdır. Bu kapsamda yabancı, yerli ve günübirlikçi ziyaretçiler için profil belirlenmesi ve tanıtım ve pazarlama stratejileri ile altyapının buna göre geliştirilmesi yararlı olacaktır. Şekil 4 2012 yılı ilçelere göre yerli ve yabancı turist istatistikleri 1 Golyaka Basiskele Derince Yenicaga Cayirova Geyve Tarakli Mengen Pamukova Altınova Arifiye Golcuk Serdivan Hendek Kocaali Kaynasli Erenler Akyazi Goynuk Ciftlikkoy Korfez Kartepe Cinarcik Armutlu Seben Gerede Darica Karamursel Kandira Karasu Kibriscik Yalova Merkez Termal Akcakoca Sapanca Adapazarı Mudurnu Gebze Düzce Merkez Izmit Bolu Merkez Yabancı Yerli 0 50000 100000 150000 200000 250000 Turist Sayısı Bölgede en yoğun konaklamalı turist akışı sırasıyla Bolu Merkez, İzmit, Düzce Merkez, Gebze, Mudurnu, Adapazarı, Sapanca, Akçakoca, Termal ve Yalova Merkez ilçelerine gerçekleşmektedir. Dilovası, Ferizli, Karapürçek, Kaynarca, Söğütlü, Cumayeri, Çilimli, Gümüşova, Yığılca, Dörtdivan ilçelerinde 2012 yılı Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre turist konaklaması gerçekleşmemiştir. 1 Bolu ili Mudurnu, Kıbrıscık ve Seben ilçelerinde konaklama istatistiklerinin yüksek olmasının başlıca nedeni Abant ın Mudurnu, Kartalkaya daki tesislerin Kıbrıscık ve Seben ilçeleri sınırları arasında yer almasıdır. 23
İlçeler Şekil 5 İlçelere Göre Toplam Turist Gelişi Şekil 6 2012 yılı ilçelere göre yerli ve yabancı turist geceleme istatistikleri Golyaka Kaynasli Derince Yenicaga Cayirova Basiskele Geyve Tarakli Mengen Arifiye Altınova Pamukova Golcuk Serdivan Kocaali Hendek Akyazi Goynuk Korfez Kartepe Erenler Ciftlikkoy Karamursel Gerede Cinarcik Darica Armutlu Akcakoca Düzce Merkez Kandira Karasu Seben Yalova Merkez Kibriscik Termal Sapanca Adapazarı Mudurnu Gebze Bolu Merkez Izmit Yabancı Yerli 0 50000 100000 150000 200000 250000 300000 350000 400000 Turist Sayısı 24
Kalış süresinin uzunluğuna göre geceleme istatistiklerine göre İzmit, Bolu merkez, Gebze, Mudurnu, Adapazarı, Sapanca ve Termal ilçeleri gecelemenin en yoğun olduğu ilçeler olmuştur. Şekil 7 İlçelere Göre Toplam Turist Gecelemeleri Yabancı Turistler Doğu Marmara Bölgesi, yabancı turist ziyaretleri için Türkiye de öncelikli bölgeler arasında yer almamaktadır. Antalya, İstanbul, Ege Kıyıları ve Kapadokya gibi destinasyonlar ülke yabancı turist gelişlerinin büyük çoğunluğuna ev sahipliği yapmaktadır. 2011 yılında ülke genelinde giriş yapan 33,3 milyon yabancı turistten yalnızca 96.855 i Doğu Marmara illerini tercih etmiştir. Bu oran da yaklaşık olarak binde 3 e tekabül etmektedir. Ulaşım imkânların gelişmesi ve yeni turizm destinasyonları talebinin artıyor olması, bölgenin ulusal yabancı turist girişlerindeki payının arttırılabileceğini ve arttırılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Bölge geleneksel turizmde Akdeniz ve Ege Bölgeleri ile rekabet edebilecek düzeyde değildir. Ancak, Karadeniz ülkelerinin geleneksel turizm altyapısı düşünüldüğünde bu alanda da değerlendirilebileceği görülebilmektedir. Bölgenin öne çıkan en önemli özellikleri termal ve doğa turizmi olarak görülmektedir. Öte yandan rekabet gücü yüksek olan doğa turizminin yanı sıra kongre, kültür ve tarih turizmi ile spor ve kış turizmi bulunmaktadır. Bölgeye en yoğun turist akışı Avrupa ve Orta Doğu ülkelerinden olmaktadır. Sırasıyla; Almanya, S.Arabistan, İtalya, B.A.Emirliği, İngiltere, Rusya Federasyonu, Suriye, Romanya ve Fransa bölgeye en fazla turisti gönderen ülkelerdir. Kocaeli ili ağırlıklı olarak Avrupalılara ev sahipliği yapmakta olup bunların çoğunluğu iş amaçlı olarak gerçekleşmektedir. Özellikle Almanya, İtalya ve İngiltere bu alanda baskın bulunmaktadır. Sakarya ili bölge içerisinde turizmden görece düşük pay almaktadır. Çoğunluğunu Almanya nın oluşturduğu yabancı ziyaretçiler iş maksatlı ile gelmekte olup diğer Avrupa ülkeleri ile Ortadoğu ülkelerinden de turist almaktadır. Düzce turizmde yeni yeni gelişmekte olup, geleneksel turizmin yanı sıra doğa turizminin de geliştiği bir destinasyon olarak ön plana çıkarken ağırlıklı olarak Avrupa lı turistlere ev sahipliği yapmaktadır. Bolu, doğa ve termal turizmde uluslararası düzeyde tanınmakta olan bir ildir ve ağırlıklı olarak Orta Doğu ve Güney Asya ülkelerine hitap eder konumdadır ve S.Arabistan, Suriye, Kuveyt, Tayvan ve Singapur ile Fransa ve İtalya gibi Avrupa ülkelerinden ziyaretçi almaktadır. Yalova da Bolu ile benzer şekilde S.Arabistan be B.A.E. başta olmak üzere Orta Doğu ve Rusya gibi Asya ülkelerinden turist çekmektedir. 25
Konaklama tesisleri haricinde özellikle Yalova nın merkez ve Termal ilçeleri ile Sakarya nın Sapanca ilçesinde Orta Doğu kökenli turistler konut kiralama gibi turizm kaydı altına girmeyen yöntemlerle kalmaktadırlar. Bu konaklamaların daha uzun süreli olması nedeniyle kente sağladıkları girdi de yüksek olmaktadır. Şekil 8 Toplam Geceleme Sayılarının Ülkelere Göre Dağılımı TOPLAM GECELEME SAYILARI Diğer ALMANYA JAPONYA YUNANİSTAN FİNLANDİYA UKRAYNA İRAN BELÇİKA POLONYA IRAK HİNDİSTAN HIRVATİSTAN AVUSTURYA SİNGAPUR ÇİN HALK CUM. TAYVAN S.ARABİSTAN KUVEYT HOLLANDA BULGARİSTAN G. KORE A.B.D. İSPANYA İTALYA B.A.EMİRLİĞİ MİLLİYETSİZ (HAYMATLOS) FRANSA ROMANYA SURİYE RUSYA FED. İNGİLTERE 26
2011 Yabancı Turist İstatistikleri İKAMET ÜLKESİ TESİSE GELİŞ SAYISI KOCAELİ SAKARYA DÜZCE BOLU YALOVA TR42 GECELEME SAYISI ORT. KALIŞ SÜRESİ TESİSE GELİŞ SAYISI GECELEME SAYISI ORT. KALIŞ SÜRESİ TESİSE GELİŞ SAYISI GECELEME SAYISI ALMANYA 8 836 21 009 2,4 1 618 5 254 3,2 730 1 956 2,7 434 859 2,0 422 1 526 3,6 12 040 30 604 2,5 S.ARABİSTAN 428 1 433 3,3 815 2 063 2,5 30 67 2,2 7 930 16 468 2,1 3 412 6 870 2,0 12 615 26 901 2,1 İTALYA 5 752 16 810 2,9 317 1 708 5,4 373 698 1,9 762 1 147 1,5 104 284 2,7 7 308 20 647 2,8 B.A.EMİRLİĞİ 43 159 3,7 3 6 2,0 52 104 2,0 6 865 15 639 2,3 6 963 15 908 2,3 İNGİLTERE 2 421 9 551 3,9 412 1 454 3,5 102 183 1,8 141 385 2,7 159 953 6,0 3 235 12 526 3,9 RUSYA FED. 2 116 6 294 3,0 75 184 2,5 89 131 1,5 287 590 2,1 757 2 121 2,8 3 324 9 320 2,8 SURİYE 279 417 1,5 65 153 2,4 10 18 1,8 3 753 8 006 2,1 232 414 1,8 4 339 9 008 2,1 ROMANYA 3 037 6 278 2,1 174 1 235 7,1 139 209 1,5 110 165 1,5 55 391 7,1 3 515 8 278 2,4 FRANSA 2 889 5 195 1,8 263 1 063 4,0 68 87 1,3 1 248 1 497 1,2 142 344 2,4 4 610 8 186 1,8 MİLLİYETSİZ 2 320 8 034 3,5 9 74 8,2 9 12 1,3 3 17 5,7 2 341 8 137 3,5 (HAYMATLOS) İSPANYA 1 335 5 535 4,1 93 434 4,7 23 46 2,0 53 67 1,3 67 304 4,5 1 571 6 386 4,1 A.B.D. 801 2 879 3,6 195 1 136 5,8 73 128 1,8 200 334 1,7 389 1 384 3,6 1 658 5 861 3,5 G. KORE 1 198 2 077 1,7 314 1 678 5,3 9 68 7,6 374 630 1,7 90 251 2,8 1 985 4 704 2,4 BULGARİSTAN 1 094 2 056 1,9 263 1 319 5,0 61 400 6,6 77 116 1,5 75 286 3,8 1 570 4 177 2,7 HOLLANDA 737 1 762 2,4 134 467 3,5 59 86 1,5 446 1 571 3,5 103 258 2,5 1 479 4 144 2,8 KUVEYT 65 135 2,1 264 732 2,8 1 2 2,0 869 2 209 2,5 163 490 3,0 1 362 3 568 2,6 TAYVAN 42 179 4,3 3 079 3 081 1,0 2 26 13,0 3 123 3 286 1,1 ÇİN HALK CUM. 610 2 503 4,1 96 298 3,1 103 152 1,5 120 128 1,1 38 68 1,8 967 3 149 3,3 SİNGAPUR 24 56 2,3 1 1 1,0 2 139 2 640 1,2 2 164 2 697 1,2 AVUSTURYA 827 1 974 2,4 126 372 3,0 72 82 1,1 69 99 1,4 16 22 1,4 1 110 2 549 2,3 HIRVATİSTAN 252 2 000 7,9 4 35 8,8 193 215 1,1 14 54 3,9 463 2 304 5,0 HİNDİSTAN 460 1 866 4,1 90 304 3,4 7 7 1,0 20 55 2,8 14 33 2,4 591 2 265 3,8 POLONYA 542 1 054 1,9 79 334 4,2 25 32 1,3 86 153 1,8 68 432 6,4 800 2 005 2,5 IRAK 487 890 1,8 77 198 2,6 45 73 1,6 262 296 1,1 239 433 1,8 1 110 1 890 1,7 BELÇİKA 623 1 265 2,0 91 227 2,5 56 93 1,7 56 177 3,2 19 72 3,8 845 1 834 2,2 YUNANİSTAN 307 1 102 3,6 93 131 1,4 14 24 1,7 205 290 1,4 92 252 2,7 711 1 799 2,5 FİNLANDİYA 324 484 1,5 9 195 21,7 12 82 6,8 26 27 1,0 250 917 3,7 621 1 705 2,7 UKRAYNA 407 1 395 3,4 9 15 1,7 22 27 1,2 59 105 1,8 71 161 2,3 568 1 703 3,0 İRAN 307 837 2,7 156 459 2,9 25 41 1,6 99 153 1,5 118 189 1,6 705 1 679 2,4 JAPONYA 259 542 2,1 247 746 3,0 7 8 1,1 217 243 1,1 42 101 2,4 772 1 640 2,1 ORT. KALIŞ SÜRESİ TESİSE GELİŞ SAYISI GECELEME SAYISI ORT. KALIŞ SÜRESİ TESİSE GELİŞ SAYISI GECELEME SAYISI ORT. KALIŞ SÜRESİ TESİSE GELİŞ SAYISI GECELEME SAYISI ORT. KALIŞ SÜRESİ 27
Gelen turistlerin konaklama sürelerinin uzun olması, turizm geliri ve çeşitliliği açısından önemli bir göstergedir. Konaklama süreleri itibariyle en uzun süre Hırvatistan, Bosna Hersek, İspanya, İngiltere, Hindistan, A.B.D., Çin Halk Cumhuriyeti, Çek Cumhuriyeti ve Ukrayna kökenli turistler bölgede kalmaktadırlar. Şekil 9 Bölgede En Uzun Süre Kalan Turist Gelen Ülkeler Bölgelerine göre incelendiğinde en uzun süre kalan turistlerin Doğu Avrupa ve Balkanlar ile Güney Asya dan olduğu görülmektedir. Turistik amaçlı bu gelişler yoğun olarak Bolu iline olmaktadır. Bunun yanı sıra Kuzey Amerika ve Güney Asya ülkelerinden gelen ziyaretçiler ortalamanın üzerinde konaklama gerçekleştirmektedir. Hırvatistan, Bosna Hersek, İspanya, İngiltere, Hindistan, A.B.D. ve Çin den gelen ziyaretçiler bölgede en uzun süre kalan turistlerdir. 2011 Yılı En Uzun Süre Kalan Yabancı Turist İstatistikleri DOĞU MARMARA BÖLGESİ İKAMET ÜLKESİ TESİSE GELİŞ SAYISI GECELEME SAYISI ORTALAMA KALIŞ SÜRESİ HIRVATİSTAN 463 2 304 5,0 BOSNA HERSEK 211 1 002 4,7 İSPANYA 1 571 6 386 4,1 İNGİLTERE 3 235 12 526 3,9 HİNDİSTAN 591 2 265 3,8 A.B.D. 1 658 5 861 3,5 MİLLİYETSİZ (HAYMATLOS) 2 341 8 137 3,5 ÇİN HALK CUM. 967 3 149 3,3 ÇEK CUM. 336 1 047 3,1 UKRAYNA 568 1 703 3,0 İSVİÇRE 444 1 301 2,9 İRLANDA 394 1 153 2,9 İTALYA 7 308 20 647 2,8 RUSYA FED. 3 324 9 320 2,8 HOLLANDA 1 479 4 144 2,8 FİNLANDİYA 621 1 705 2,7 BULGARİSTAN 1 570 4 177 2,7 KUVEYT 1 362 3 568 2,6 28
ALMANYA 12 040 30 604 2,5 YUNANİSTAN 711 1 799 2,5 POLONYA 800 2 005 2,5 AZERBAYCAN 596 1 491 2,5 İRAN 705 1 679 2,4 G. KORE 1 985 4 704 2,4 ROMANYA 3 515 8 278 2,4 AVUSTURYA 1 110 2 549 2,3 B.A.EMİRLİĞİ 6 963 15 908 2,3 BELÇİKA 845 1 834 2,2 S.ARABİSTAN 12 615 26 901 2,1 JAPONYA 772 1 640 2,1 İSVEÇ 561 1 180 2,1 SURİYE 4 339 9 008 2,1 MACARİSTAN 555 1 144 2,1 FRANSA 4 610 8 186 1,8 IRAK 1 110 1 890 1,7 MALEZYA 836 1 151 1,4 SİNGAPUR 2 164 2 697 1,2 TAYVAN 3 123 3 286 1,1 Kaynak: KTB, YİGM; 2013 Gelen turist sayılarına göre Avrupa ve Orta Doğu ülkeleri başı çekmektedir. Şekil 10 Doğu Marmara Bölgesi'ne En Çok Turist Gelen Ülkeler 29
Şekil 11 Doğu Marmara Bölgesi'nde En Çok Geceleme Gerçekleştiren Ülkeler Şekil 12 İlçelere Göre Yabancı Turist Gelişleri Şekil 13 İlçelere Göre Yabancı Turist Gecelemeleri 30
İlçelerin karakteristiklerine göre yabancı turistler değerlendirildiğinde ağırlıklı olarak doğa, termal, kış ve kültür turizminin baskın olduğu ilçelerin tercih edildiği görülmektedir. Yerli Turizm Bölgede yerli turist gelişleri kendi içerisinde geceleme sayıları ile paralellik göstermektedir. Ayrıca yabancı turist gelişleri ile de arada belirgin bir fark bulunmamaktadır. Şekil 14 İlçelere Göre Yerli Turist Gelişleri Şekil 15 İlçelere Göre Yerli Turist Gecelemeleri Günübirlik ve Gelgeç Turizmi Toplam nüfusu 22 milyonu aşan İstanbul, Ankara, Eskişehir ve Bursa kentlerine en çok 2 saatlik mesafede yer almasından ötürü bölge önemli bir günübirlik turizm merkezidir. Yeni ulaşım projelerinin bölgenin bu niteliğini arttıracağı öngörülmektedir. Özellikle Kandıra, Karasu ve Akçakoca ile Yalova sahilleri; Darıca, Sapanca, Başiskele, Kartepe, Acarlar Longozu, Taraklı, Abant gibi doğal ve kültürel alanlar hafta sonları başta olmak üzere pek çok destinasyon günübirlik ziyaret almaktadır. 31
Tablo 9 Anadolu Otoyolu Binek Araç Çıkış Hacimleri TEM Otoyolu, D-100 ve D-130 gibi ulusal karayolları ve ülkenin en yoğun kullanılan bağlantıları olan İstanbul- İzmir, İstanbul-Antalya, İstanbul-Ankara, İstanbul-Zonguldak, İstanbul-Samsun doğrultuları üzerinde yer alması, bölgeyi önemli bir gelgeç turizmi merkezi haline getirmektedir. Özellikle TEM otoyolu üzerindeki dinlenme tesisleri bu anlamda önemli birer odak konumundadırlar. Yöresel ürünlerin ve yiyeceklerin pazarlanması da bu alanlarda mümkün olabilmektedir. İl merkezlerine yakın büyük ölçekli ve AVM niteliğindeki tesisler bireysel ziyaretçi bakımından, dinlenme tesisleri de mola veren şehirlerarası otobüsler açısından önemli uğrak noktalarıdır ve turizm ekonomisine önemli katkılar sağlamaktadır. Bölgede gelgeç turizmi açısından potansiyele sahip olan belli başlı alanlar arasında Hereke, Bolu Dağı ve Geyve- Taraklı-Göynük-Mudurnu Ankara hattı yer almaktadır. Turizm Altyapısı Konaklama Tesisleri Doğu Marmara bölgesinde bulunan 5 ilde 2012 yılı itibariyle Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan turizm işletme belgesi alarak faaliyette bulunan 71 adet tesis bulunmaktadır. Türkiye genelindeki turizm işletme belgeli tesislerin %2,55 ini teşkil eden bu oran, turizm potansiyeli, nüfus ve gayrısafi bölgesel hasıla göz önünde bulundurulduğunda düşük kalmaktadır. 32
İllere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesis Sayıları (Sıralama: Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Otel Sayısı (KTB) Kocaeli Otel Sayısı (KTB) Sakarya Otel Sayısı (KTB) Düzce Otel Sayısı (KTB) Bolu Otel Sayısı (KTB) Yalova Kaynak, veri yılı: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2013 Yalova, İstanbul a bağlı iken 1995 yılında Bursa Armutlu ve Kocaeli Altınova ilçelerini de kapsayacak şekilde il olmuştur. Düzce, 1999 yılında Bolu dan ayrılarak il olmuştur. Tablo 10 Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesislerinin Mekânsal Dağılımı 33