Farmakoloji Genel Tanımlar sibelemul@yahoo.com.tr
Farmakoloji nedir? Farmakon ilaç logos bilim Farmakoloji, ilaç bilimi, ilaçlara ait her çeşit bilgidir. İlaçların biyolojik sistemlerle etkileşmesini inceler. Hastalıkların teşhisi, tedavisi ve önlenmesi için gereken en uygun ilacı saptar. İlaçların kökenleri, elde edilişleri,vücutta yaptıkları etkiler, yan etkileri, zehirlenme durumları ve bunların tedavileri ile ilgilenir.
İlaç nedir? Fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları alanın yararı için değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılabilen bir maddedir. (WHO) Drog; ilaçların hazırlanmasında kullanılan,hayvansal yada bitkisel kökenli,ilk maddelere,ham maddelere,ilaç hammaddelerine verilen isim İlaç; bir veya birkaç drogu içeren ve hastaya uygulanabilecek şekle konmuş tedavi edici maddedir.
Paracelsus ; Her ilaç zehirdir,hiçbir madde yoktur ki zehir olmasın;ilacı zehirden ayıran dozdur
İlaç Bir Bilgidir
İlaç da ARGE «Bugünün Araştırmaları Yarının Umutları» İnvitro ortam İnvivo ortam
İlaç da ARGE
En iyi Tedavi İlaç Hastada Dozda Zamanda Aralıklarla Yol ile Hastalık için
Tedavi şekilleri Radikal Tedavi : Tedavi hastalığın nedenini tamamen ortadan kaldıracak şekilde yapılabilirse denir. Semptomatik (palyatif)tedavi: Hastalığın nedenini ortadan kaldırmayıp, patolojik olayı veya nedeni kısmen engelleyerek hastalığın gelişmesini yavaşlatarak, veya hastalığın semptom ve işaretlerini düzeltmek mümkün olabilir.
İlaç Kaynakları Sentez Doğal Kaynaklar Bitkiler Hayvanlar Mikroorganizmalar Madenler DNA Rekombinasyonu
Asetil Salisilik Asit 1897 ASA : ASETİL SALİSİLİK ASİT 1897
«Olaender bitkisinin (zakkum) terkibi tam araştırılsa bir ilaç hazinesi olduğu görülür». Porsuk Ağacı Taxus Baccata
İlaç Kaynakları Sentez Doğal Kaynaklar Bitkiler Hayvanlar Mikroorganizmalar Madenler DNA Rekombinasyonu
DNA Rekombinasyonu
İlaçların Vücuttaki Etkileri Vücut fonksiyonları veya zihinsel fonksiyonlar üzerinde etki oluştururlar. İnsan vücudunda üretilen veya dışarıdan alınması gereken ve eksikliği sonucu hastalık oluşturan aktif maddeleri yerine koyarlar. Vücuda girerek hastalık yapan patojen mikrop, parazit veya bazı zararlı maddeleri dışarıya atar veya yok edilmelerini sağlarlar.
İlaçların sahip olması gereken özellikleri İlaç, selektif olmalıdır Örn: Digital Glikozidleri İlaç etkisinin geçici olmalıdır. İlacın etkisi doza bağımlı olmalıdır. Doz: Bir defada verilen ilaç miktarıdır.
Farmakoloji Farmakodinami Farmakokinetik Kemoterapi Toksikoloji Biyofarmasötik Uygulamalı Farmakoloji
Farmakolojinin dalları Farmakodinami: İlaçların, vücuttaki fizyolojik olaylar üzerindeki temel etkileri ve bunların mekanizmalarını inceler. Farmakokinetik: İlaçların absorbsiyon, dağılım, biyotransformasyon ve itrahlarını (vücuttanatılması) ve ilaçların ölçümlerini inceler. Kemoterapi: İnsan vücudunu istila eden bakteri ve diğer mikroorganizmalarla çeşitli parazitlerin yaptığı hastalıkların tedavisini inceler. Toksikoloji: Zehir bilimi demektir. İlaçlardan başka ziraatte, endüstride kullanılan kimyasal maddelerin toksik etkilerini de inceler. Biyofarmasötik: Farmasötik şekillerin hazırlanması ve ilacın fizikokimyasal özellikleri ile vücuttaki farmakokinetiği ve etkisi arasında bir ilişki bulunmaktadır. Uygulamalı Farmakoloji ( Farmakoterapi): İlaçların kullanıldığı klinik durumlar (endikasyonları), dozlamları, kullanılmayacağı durumlar (kontrendikasyon) ve ilaç etkileşmeleri ile uğraşan bir bilim dalıdır.
İlaçların Adlandırılmaları Genel( jenerik) Ad: Klinikte ilaç kullanımında yanlışlık olmaması için DSÖ'nün, ülke düzeyinde ve uluslararası düzeyde iletişimi kolaylaştırılması ve standartlaştırılması amacıyla kullanılır. Ticari Ad:İlacı yapan firmaların kendi ürünlerine verdikleri özel addır. (Marka,Müstahzar) Kimyasal adı:uluslararası kimya birliğinin saptadığı addır. Kimyasal yapılarına göre adlandırılır.
MİNOSET PAROL- VERMİDON Asetaminofen-Parasetamol N Asetil Paraaminofenol
İlaçların Sınıflandırılmaları 1.Etki yerlerine göre; Kalp ve damar üzerine etkileri olan Kardiovasküler sistem ilaçları Santral sinir sist.uyaran ve bloke eden Santral Sinir sistemi ilaçları 2.Kullanım amaçlarına göre Koruyucu ; profilaktik antiviral,antimikrobik veya aşılar Tamamlayıcı ; substitif veya replasman amaçla kullanılması vitaminler,hormonlar Radikal; hastalığın nedenine yönelik olarak ilaç uygulanması enfeksiyon tedavisi Semptomatik ;Hastalığın nedenini ortadan kaldırmak ağrının dindirilmesi,kalp atımını yavaşlatmak 3.Kökenlerine göre Özellikle bitkisel ilaçlar, tür,familya ve bitki adına göre sınıflandırılır ;dijital bitkisinden elde edilen digitalikler,afyon bitkisinden elde edilen opiyatlar
İlaçların Sınıflandırılmaları 4.Uluslararası standartlara göre Liste 1: Reçete ile verilen düşük dozlarda olan, toksik etkisi yüksek ilaçlar bulunmaktadır.medikal gözetim altında uygulanır.örn :non-steroid antienflamatuvar ilaçlar. Liste 2: Daha az tehlikeli,ancak tedavi kazalarına yol açabilen ve normal reçete ile alınırlar. Uyuşturucu ilaçlar öfori ve bağımlılık oluşturan madde ya da ilaçlar,kırmızı reçete ile verilir. Psikotrop ilaçlar; Anksiyete, stres,panik bozukluk,sosyal fobiler,obsesif bozukluklar, yeşil reçete ile verilir. OTC ilaçlar hekim reçetesine gerek duyulmadan alınan ilaçlar.
İlaçların Sınıflandırılmaları 5. Hazırlanış şekillerine göre Ofisinal İlaç: Eczacıların farmakopelerde belirtilen şekilde hazırlanan ve kullanıma sunulan ilaç Farmakope ilaç yapmak için gerekli formül ve tariflerin yazılı olduğu kitap Majistral ilaç: Doktorun reçetesinde yazdığı formüle göre eczacının hazırladığı ilaç Spesiyaliteler : İlaç firmaları tarafından özel isim ve ambalajla kullanıma sunulan
Farmasötik Şekiller Yarı katı Katı Merhem/Pomat Diğer Yollar Ağızdan Yakılar Tablet Kapsül Draje Kaşe Toz Pilül Transdermal Terapötik Sistem Supozituvar Ovül Sabunlar Sıvı Solüsyon Süspansiyon Surup Posyon Ekstre Losyon Infüzyon Lavman Gargara Aerosol
Ağızdan Alınan Katı Farmasötik Şekiller Tablet (Komprime): Toz halindeki ilaçların çeşitli bağlayıcı maddeler karıştırılarak özel makinalarda sıkıştırılması ile elde edilir. Köpüren (efervesan),emilen ve çiğneme,dil altı tableti gibi şekilleri de vardır Draje: Acı tadı olan tabletlerin şeker, çikolata gibi maddelerle kaplanması sonucu elde edilirler. Pilül: Toz halindeki etkin maddelerin bal, koyu şurup gibi inert yapıştırıcı maddeler ile yoğurulduktan sonra küçük küreler haline getirilmeleri ile elde edilen preparasyonlardır. Kapsül: Lezzet ve kokuları hoşa gitmeyen katı ve sıvı ilaçların kolay alınmasını sağlayan zeytin veya silindir şeklinde jelatin muhafazalardır.mide asidinden veya enzimlerinden bozulan ilaçlar keratin ile kaplanır, veya barsakta açılan ve barsak kaplamalı (enteric coated) kapsüller denir. Kaşe: Lezzet ve kokuları hoşa gitmeyen ilaçları koymak için hazırlanmış, nişastadan yapılan yassı silindirik şekilli muhafazalardır.örn.: Gripin Toz (Poudre): Sentetik veya doğal kaynaklı çeşitli ilaçlar toz haline getirilerek kaşık veya diğer ölçeklerle ağızdan alınırlar.
Diğer yollardan Katı Farmasötik Şekiller Supozituvar: Rektuma uygulanmaya özgü, kakao yağı, hidrojenlenmiş bitkisel yağ veya gliserin-jelatin-su karışımı gibi oda sıcaklığında katı, vücut sıcaklığında eriyen sıvı yağlar ile hazırlanan koni şeklindeki farmasötik şekillerdir. Ovül: Kadınlarda vajinaya uygulamak üzere hazırlanmış supozituvarlara benzeyen farmasötikşekillerdir.
Sıvı Farmasötik Şekiller Solüsyon: Etkin maddelerin su veya başka bir çözücüde çözülmesi suretiyle elde edilir.parenteral uygulanacak enjektable solüsyon,göz, kulak, burun için dıştan kullanılan solüsyonlara damla denir.göz daamlasına Kolir denir. Süspansiyon ve Emülsiyon: Birbiri içinde çözünmeyen iki fazlı sistemlerdir. Emülsiyonlarda her iki faz da sıvı, süspansiyonlarda ise bir faz sıvı, diğer faz katıdır. Süspansiyon, katı ilaçların bir sıvı içinde ufak partiküller halinde dağılması suretiyle elde edilir, bekleyince katı maddedipte çökebilir.kullanılmadanönce çalkalanmalıdırlar.bir sıvı diğer bir sıvı içinde ufakdamlacıklar halinde dağılıp kolloidal bir karışım oluşturursa buna emülsiyon adı verilir. Şurup: %60 dan fazla şeker içeren sıvı prepatlardır.şeker miktarları yüksek olduğundan içlerinde bakteri veya mantarlar üreyemez. Yalnız diyabetli hastalarda bu konu dikkate alınarak diyet ayarlanmalıdır. Posyon: Az miktarda şeker içeren, etkili maddenin çözünmüş olarak bulunduğu sıvı farmasötik şekillerdir.şeker oranı düşük olduğundan içerisinde bakteri ve mantar üreyebilir.majistral olarak 4-5 günlük hazırlanır.
Sıvı Farmasötik Şekiller Ekstre: Bitkisel maddelerin, alkol, su ve eter gibi sonradan uçurulabilen bir veya birkaç eritici ile karıştırılıp,sonradan eriticinin uçurulması ile elde edilen ilaö şekilleridir. Infüzyon: Bitkisek kaynakların üzerine kaynar su dökülerek elde edilen süzüntüdür. Losyon: Cilde uygulan solüsyon,süspansiyon ya da emülsiyondur. Lavman: Rektal yolla kullanılan solüsyon veya süspansiyonlardır. Küçük hacimde olanlara enema adı verilir. Gargara:Ağız boşluğu ve farenks boşluğu dezenfeksiyonu ya da lokal anestezi için kullanılan sıvı ilaç sekillidir. Aerosol :İnhalasyonla uygulamaya özgü preparatlardır. Özel solventler içinde hazırlanırlar.
Yarı Katı Farmasötik Şekiller Merhem (Pomad): Etkin maddelerin vazelin, lanolin gibi sıvı yağlar ile karıştırılması suretiyle hazırlanan, dışardan sürülmek suretiyle kullanılan preparasyonlardır. Kıvamı daha katı olanlara pat adı verilir. Yakılar: Cilde yapıştırılan katı ve yarı katı ilaç şekilleridir.kullanılacakları zaman biraz ısıtılarak yumuşatılırlar. Transdermal terapötik sistem (TTS): Etkili maddenin bir flaster içine yerleştirilmesiyle hazırlanan farmasötik şekillerdir. Göğüs ya da kulak arkasına yapıştırılarak ilacın ciltten absorbsiyonu sağlanır
İlaçların Veriliş Yolları Lokal (Topik) uygulama Sistemik uygulama
Lokal uygulama yerleri İlacın etkisini göstermesinin istendiği yer vücudun yüzeyinde veya enjektör iğnesi ile ulaşılabilen bir yerde ise lokal uygulama yapılabilir. 1. Deri üzerine Uygulama ( epidermal veya perkutan) Cildin üzerini örten tabaka yağdan zengindir,yağda eriyen maddelerin geçişine izin verir,suda eriyen maddelerin geçişine engel olur. 2. Deri içine uygulama ( intrakutan veya İntradermik ) Enjektörle uygulanır,verilecek solüsyonun hacmi 0.1 ml yi geçmemelidir.lokal anestezi ve alerji testi için kullanılır. 3. Göze uygulama (Oküler) konjoktiva üzerine göz damlaları veya pomatlar uygulanır. 4. K.B.B yollarına uygulama; Burun içine( Intranazal ) uygulama,ağız boşluğu ve boğaz enfeksiyonlarında ( gargara,pastil) 5. Epidural uygulama;(intratekal) Omurilikten çıkan sinirlerin kökleri üzerine lokal etki elde edebilmek için epidural boşluğa uygulanır. 6. Kalp içi uygulama (ıntrakardiyak) acil durumlarda kalp kasına adrenalin gibi uyarıcı maddeler verilir. 7. Eklem içi uygulama (Intraartiküler) eklem hastalıklarında kortiko steroid ya da antibiyotik solüsyonlar 8. Seröz zarlar içine uygulama Intraplevral veya intraperitoneal) Plevra ve priton gibi zarların lokal enfeksiyonlarında antibaktteriyel ilaçlar verilir. 9. Ürogenital yollarda uygulama, (Intrarektal veya intravajinal)
Sistemik Uygulama Verilen ilaç sistemik dolaşıma karışır ve etkisi tüm vucutta gözlenir. Enteral Uygulama; İlacın sindirim kanalından verilerek buradan absorbsiyona (emilmeye)bırakılmasıdır. Oral ağızdan alınıp yutulan ilaçlar Sublingual (dilaltı) ağız boşluğunda kan kapilerinden ve lenf damarlarından hızlı bir şekilde emilir. Rektal Rektuma uygulanması lavman, supozituvar uygulanır Transdermal Uygulama; ilacın özel farmasötik şekil içinde ciltten absorbe ederek dolaşıma girmek suretiyle cilt üzerine uygulanır. Inhalasyon suretiyle Uygulama; gaz veya buhar halindeki yağda çözünen ilaçlar soluma suretiyle alveol membranını aşıp genel kan dolaşımına geçerler. örn.genel anestezikler
Sistemik uygulama Parenteral Uygulama; Mide ve barsak kanalından absorbe olmayan veya oradan parçalanan ilaçların damar ya da doku içine enjekte edilir. Intravenöz damar içi Intraarteriyal Intramuskuler kas içi Subkütan cilt altı Kemik iliğine enjeksiyon