Bu proje, TÜBİTAK tarafından desteklenmiştir.

Emekli Göçü ile Türkiye ye Yerleşen Yabancıların Bilgi Gereksinimlerinin Belirlenmesi ve Halk Kütüphanesi Hizmetlerinin Değerlendirilmesi: Antalya Yöresine Yönelik Bir Araştırma Program Kodu: 3501 Proje No: 113K766 Proje Yürütücüsü: Yrd. Doç. Dr. Esin Sultan OĞUZ Araştırmacı: Şenol KARADENİZ Danışman: Prof. Dr. Canan BALKIR Bursiyer: Araş. Gör. Erdinç ALACA EYLÜL 2016 ANKARA

ÖNSÖZ Bu proje, Antalya yöresindeki yerleşik yabancıların; yeni bir ülkede yaşamak ve yörenin kültürel ve sosyal hayatına uyum sağlamak için gerekli bilgi gereksinimlerinin neler olduğunu belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Proje ile hedeflenen diğer konular ise söz konusu bilgi gereksinimlerinin ne ölçüde ve hangi kanallar aracılığıyla karşılandığını saptamak olmuştur. 519 yerleşik yabancının, İngilizce, Almanca ve Fransızca dillerinde hazırlanan anket sorularına verdikleri cevaplarla demografik ve bilgi gereksinimlerine yönelik veriler toplanmıştır. Bunun yanı sıra, Antalya ili ve ilçelerinde T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet gösteren 8 halk kütüphanesinde yerinde incelemelerde bulunulmuş ve kütüphane yöneticileri ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Anket, gözlem ve görüşme yöntemleri ile toplanan veriler, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü nden elde edilen Taşınmaz Mülk İstatistikleri ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Halk Kütüphaneleri istatistikleri ile desteklenmiştir. Yaygınlaştırma faaliyeti kapsamında 15 Haziran 2015 tarihinde Antalya Müzesinde bir günlük çalıştay düzenlenmiştir. İlgili kurum ve kuruluş temsilcilerinin bir araya geldiği çalıştayda proje bulguları paylaşılmıştır. Katılımcılar arasında; Antalya da yer alan çeşitli ülkelerin fahri konsoloslukları, akademisyenler, Antalya Valiliğine bağlı; İl Göç İdaresi Müdürlüğü, İl Dernekler Müdürlüğü, İl Sosyal Etüt ve Proje Müdürlüğü temsilcileri ile sivil toplum örgütü temsilcileri, halk kütüphanesi yöneticileri, halk kütüphanecileri, Alanya Belediyesi Yabancılar Meclisi temsilcisi ve yerleşik yabancılar yer almıştır. Çalıştay içeriği ile ilgili detaylı bilgiler ve sonuç raporu https://calistayantalya.wordpress.com adresinde yer almaktadır. Proje veri analizlerinin tablolar ve grafiklerle paylaşıldığı, tam metin erişim bağlantısının yer aldığı proje tanıtım web sitesi https://projectantalya.wordpress.com adresinden ilgililerin bilgisine sunulmuştur. Proje bulgularının ilgili akademik çevre ile paylaşılması amacıyla yurtiçinde ve yurtdışında düzenlenen konferanslarda sözlü bildiriler sunulmuştur. Sırasıyla; 16-18 Ekim 2014 tarihleri arasında 5. Kentsel ve Bölgesel Araştırmalar Ağı Sempozyumu nda (Ankara), Yabancı Emekli Göçü ve Sosyal Bütünleşme Merkezi Olarak Halk Kütüphaneleri başlıklı bildiri, 5-7 Şubat 2015 tarihleri arasında 6th European Conference on Social and Behavioral Sciences da (İzmir), Why Internationalisation Matters for Public Libraries in Turkey? başlıklı bildiri ve 25-28 Ağustos 2015 tarihleri arasında 12th Conference of the European Sociological Association da (Çek Cumhuriyeti), Retirement Migration to Turkey and Information Needs of European Residents başlıklı bildiri sunulmuştur. Bu proje, TÜBİTAK tarafından desteklenmiştir. i

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ i İÇİNDEKİLER ii TABLO VE GRAFİK LİSTESİ iii ÖZ v ABSTRACT vi 1. BÖLÜM: GİRİŞ 1 1.1. Göç 2 1.2. Türkiye ye Yönelik Göç Hareketleri 3 1.3. Araştırma Sorunları 6 1.4. Türkiye de Yabancı İstatistikleri 6 2. BÖLÜM: LİTERATÜR DEĞERLENDİRMESİ 11 2.1. Halk Kütüphaneleri ve Kültürlerarası İletişim 11 2.2. Çokkültürlü Kütüphane Hizmetleri 12 2.3. Türkiye de Halk Kütüphaneleri ve İstatistikler 14 3. BÖLÜM: AMAÇ 18 4. BÖLÜM: YÖNTEM 20 5. BÖLÜM: BULGULAR 22 5.1. Yerleşik Yabancılara Yönelik Bulgular 22 5.1.1. Demografik Bulgular 22 5.1.2. Bilgi Gereksinimlerine Yönelik Bulgular 28 5.1.2.1. Bilgi Kaynakları 28 5.1.2.2. Kütüphane Hizmetleri 29 5.1.2.3. Sağlık Bilgisi 29 5.1.2.4. Eğitim Bilgisi 30 5.1.2.5. Spor ve Boş Zamanların Değerlendirilmesi 31 5.1.2.6. Gündelik/Pratik Bilgiler 31 5.1.3. Halk Kütüphanelerine Yönelik Bulgular 32 6. BÖLÜM: BULGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 36 7. BÖLÜM: SONUÇ VE ÖNERİLER 42 8. BÖLÜM: KAYNAKÇA 46 ii

TABLO ve GRAFİK LİSTESİ Grafik 1. Yıllara Göre Oturma İzni Alan Yabancı Sayısı 4 Grafik 2. Yıllara Göre Düzensiz Göçmen Sayısı 4 Tablo 1. Türkiye de Yabancı Nüfus 7 Grafik 3. Ülkelere Göre Türkiye de Mülk Sahibi Olan Kişi Sayısı 8 Grafik 4. İllere Göre Türkiye de Mülk Sahibi Olan Kişi Sayısı 8 Grafik 5. Yerleşik Yabancıların En Çok Mülk Edindikleri İllere Göre Halk Kütüphanelerinde 3 Dilde Koleksiyon Sayıları 15 Grafik 6. Yerleşik Yabancı Sayıları ve Halk Kütüphanelerinde 3 Yabancı Dilde Toplam Koleksiyon Sayıları 15 Grafik 7. Yerleşik Yabancı Sayıları ve Halk Kütüphanelerinde Görev Yapan Personel Sayıları 16 Grafik 8. Ülkelere Göre Katılımcıların Dağılımları 22 Grafik 9. Katılımcıların Yaş ve Cinsiyet Dağılımları 23 Grafik 10. Katılımcıların Antalya da Kalma Süreleri 23 Grafik 11. Katılımcıların Antalya da Toplam Yaşam Süreleri 24 Grafik 12. Katılımcıların Antalya ya Gelme ve Kalma Süreleri Arasında Karşılaştırma 24 Grafik 13. Katılımcıların Eğitim Düzeyleri 25 Grafik 14. Türkçe Bilgisini Yetersiz Olarak Tanımlayan Katılımcıların Toplam Kalma Süreleri 26 Grafik 15. Internet-Bilgisayar-Kütüphane Kullanma Bilgi ve Becerilerine Yönelik Dağılım 26 Grafik 16. Yüksek Öğretim Mezunu Katılımcıların Teknoloji ve Kütüphane Bilgi Düzeyleri 27 Grafik 17. Lise Mezunu Katılımcıların Teknoloji ve Kütüphane Bilgi Düzeyleri 27 Grafik 18. Katılımcıların Bilgi Kaynaklarına Yönelik Gereksinimleri 28 Grafik 19. Katılımcıların Kütüphane Hizmetlerine Yönelik Bilgi Gereksinimleri 29 Grafik 20. Katılımcıların Sağlık Bilgisine Yönelik Bilgi Gereksinimleri 30 Grafik 21. Katılımcıların Eğitim Bilgisine Yönelik Bilgi Gereksinimleri 30 Grafik 22. Katılımcıların Spor ve Boş Zaman Bilgi Gereksinimleri 31 Grafik 23. Katılımcıların Gündelik/Pratik Bilgilere Yönelik Bilgi Gereksinimleri 32 Tablo 2. Antalya İlinde Hizmet veren İl ve İlçe Halk Kütüphaneleri İstatistikleri 34 Grafik 24. Antalya Halk Kütüphanelerinde Yabancı Dilde Kitap Sayıları 35 Grafik 25. Kalma Süresi 1-2 Yıl Olan Katılımcıların Bilgi Kaynakları Gereksinimleri 38 Grafik 26. Kalma Süresi 1-2 Yıl Olan Katılımcıların Kütüphane Hizmetlerine Yönelik Bilgi Gereksinimleri 39 iii

Grafik 27. Kalma Süresi 1-2 Yıl Olan Katılımcıların Sağlık Bilgisine Yönelik Gereksinimleri 39 Grafik 28. Kalma Süresi 1-2 Yıl Olan Katılımcıların Eğitim Bilgisine Yönelik Gereksinimleri 40 Grafik 29. Kalma Süresi 1-2 Yıl Olan Katılımcıların Spor ve Boş Zaman Bilgisine Yönelik Gereksinimleri 41 Grafik 30. Kalma Süresi 1-2 Yıl Olan Katılımcıların Gündelik/Pratik Bilgilere Yönelik Gereksinimleri 41 iv

ÖZ Bu projenin amacı emekli göçü ile ülkemize yerleşen yabancıların bilgi gereksinimlerini belirlemek ve söz konusu gereksinimlerin karşılanmasında sosyo-kültürel bütünleşme merkezleri olarak kabul edilen halk kütüphanelerinin rolünü ortaya koymaktır. Bu amaçlarla hazırlanan çalışma iki temel bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ülkemizde yabancıların en çok mülk edindiği ve referans kaynaklardan anlaşıldığı üzere en fazla emekli göçmenin yaşadığı Antalya ili ve ilçelerindeki emekli göçmenleri konu alan bir anket uygulanmıştır. Bu anketle emekli göçmenlere ait demografik bilgiler elde edilmiştir. Aynı zamanda yaşadıkları yöreye uyum sağlama süreçlerinde gereksinim duydukları bilgiler; önem ve karşılanma düzeyleri ortaya konacak şekilde sorulmuştur. Bu sayede emekli göçmenlerin yaşamaya başladıkları yörenin sosyal ve kültürel hayatına katılım sağlayabilmeleri için hangi konularda bilgiye gereksinim duydukları ve gereksinim duydukları bu bilgilere mevcut şartlarda ne kadar ulaşabildikleri belirlenmiştir. Projenin ikinci bölümünde Antalya ili ve ilçelerinde hizmet veren halk kütüphaneleri; personel, koleksiyon ve hizmetler bağlamında değerlendirilmiş, söz konusu kütüphaneler yerinde ziyaret edilerek gözlem ve yapılandırılmış görüşme yöntemi ile veriler toplanmıştır. Bu veriler ile yöredeki halk kütüphaneleri; değişen demografik ve sosyokültürel dokuya uygun beklentileri ne ölçüde hizmetlerine yansıtabildiği, kütüphane personelinin farkındalık düzeyi ve kütüphanelerin mevcut mekan ve kaynak olanakları ile değerlendirilmiştir. İki aşamadan oluşan veri toplama işleminin sonuçlanmasıyla halk kütüphanesi hizmetleri bağlamında emekli göçmenlerin bilgi gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik öneriler sunulmuştur. v

ABSTRACT The purpose of this project is to determine the information needs of foreigners who settle in our country as retired immigrants and to present the role of public libraries, accepted as socio-cultural communication hubs, in providing for these needs. The study that has been prepared for this purpose is comprised of two sections. In the first section a survey has been implemented on the subject of retired immigrants in the province and districts of Antalya, where foreigners have purchased the most property in our country and it is apparent from reference sources that the most retired immigrants live. This survey has served to obtain demographic information on retired immigrants. Also information they need during adaptation to their region where they live has been asked based on level of significance and meeting needs. Thus on what subjects information is needed by retired immigrants in order for them to adapt to the social and cultural life of the region they live in and how able they are to access this information under the existing conditions were determined. In the second section of the survey the public libraries in the province and districts of Antalya were evaluated in terms of staff, collections and services; the libraries were visited firsthand and data was collected through observations and structured interviews. With this data an evaluation was made of how the public libraries in these regions reflected the expectations according to changing demographics and socio-cultural texture on their services to what degree, the level of awareness among the library personnel and the existing location and source abilities of the libraries. With the conclusion of the data collection process consisting of two parts, suggestions were submitted for fulfilling the needs that retired immigrants have for information. vi