EĞİTİM HUKUKU Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL

Hukukun Kaynakları Ünite 2 Eğitim Yönetimi Teftişi Ve Planlaması Tezsiz Yüksek Lisans Programı EĞİTİM HUKUKU Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL 1

Ünite 2 HUKUKUN KAYNAKLARI Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL İçindekiler 2.1. YAZILI KAYNAKLAR... 4 2.1.1. Anayasa... 4 2.1.2. Yasa... 7 2.1.3. Kanun Hükmünde Kararname (KHK)...10 2.2. KAYNAKLAR...13 2

Hukukun Kaynakları Ünite 2 Hukukun kaynakları denilince bir anlamda hukuk kurallarını oluşturan güçleri hatırlarız. Bunlara hukukun yaratıcı kaynakları denir. Bu anlamda TBMM bir hukuk kaynağıdır. Bir başka anlammda hukukun yürürlüktae bulunduğu zaman aldığı biçimi anlatır. Buna hukukun yürürlük kaynakları denir. Bu anlamda hukukun kaynağı üç olup bunlar kanun, töre hukuku, yargı kararları ve öğreti olarak sıralanır. Kaynak bir başka anlamda hukuki malzeme ve aletleri sistematik olarak araştırmadır. Bu anlamda kaynaklar, mevzu hukuk kaynakları, yargı organlarının kararları ve kuramsal kaynaklar olarak üç grupta toplanır (Adal, 1985; 21). Bir toplumda hukuk kuralları çeşitli yollarla ortaya çıkar. Bazı kurallar kendiliğinden oluşur. (Gelenek hukuku ). Bazı kurallar ise yetkili kamu kuruluşları tarafından konur. Bunlara yazılı hukuk denir. Kimi hukuk kuralları yargıçların çalışma ürünüdür. Bunlara İçtihat Hukuku denir. Kaynakların bir kısmı bağlayıcı, bir kısmı da yardımcı niteliktedir. Bağlayıcı Kaynaklar: (Yasa, Tüzük, Yönetmelik, Yönerge vs.). Uyma zorunluluğu vardır. Öğreti ve yargı kararları: Yardımcı kaynaklardır, bağlayıcı özelliği yoktur. Bu durumda kaynakları aşağıdaki şekilde gruplamak mümkündür: Asli Kaynaklar: Yazılı Kaynaklar (Anayasa, Yasa, KHK, Tüzük, Yönetmelik) Yazılı Olmayan Kaynaklar (Örf ve Adet Kuralları) Yardımcı Kaynakları: Mahkeme Kararları (İçtihatlar) Bilimsel Görüşler (Doktrin) Günümüzde çeşitli ülkelerde değişik hukuk sistemleri uygulanmaktaysa da bu sistemler, genel olarak, kara Avrupası hukuk sistemi ve Anglo-Sakson hukuk sistemi olarak ikiye ayrılır. Bu hukuk sistemlerinin kendilerine ilişkin özellikleri vardır. Bunlar özetle şöyledir (Gözler, 2008: 5,6). Kara Avrupası hukuk sistemi (Tevdin edilmiştir, yazılıdır, içtihadi nitelikte değildir, özel ve kamu hukuku ayrımı vardır, yargı ayrılığı vardır). Anglo-Sakson hukuk sistemi (Tevdin edilmemiştir, örf ve adetler hukukun asli kaynakları arasınnda yer alır, içtihadi niteliktedir, kamu ve özel hukuk ayrımı yoktur, yargı birliği ilkesi geçerlidir). Tedvin, yazısız halde bulunan kuralların, yazılı hâle getirilip derlenip kanunlarda toplanması demektir. Cumhuriyet döneminde yapılan bu büyük kanunlaştırmalarla Türk hukuku tamamıyla kara Avrupası hukuk sistemine dahil olmuştur. Modern Türk hukukunun İslam hukukuyla bir ilgisi yoktur. 3

Eğitim Hukuku 2.1. YAZILI KAYNAKLAR Hukukun kaynakları denilince hukuku doğuran kaynaklar ve hukuku bildiren kaynaklar akla gelir. Hukuku doğuran kaynaklar, hukuk kurallarının nasıl ve ne şekilde meydana geldiklerini, nereden çıktıklarını ifade eder. Hukuku bildiren kaynaklar ise, hukuk kurallarının hangi şekillerde göründüklerini gösteren kaynaktır ki, bunlara hukukun şekli kaynakları denir. Hukukun şekli kaynaklarını yazılı kaynaklar ve yazısız kaynaklar biçiminde bir ayırıma tabi tutarız. Bunlara yardımcı kaynakları da ekleyebiliriz. Yazılı kaynaklar deyimiyle, hukuk kurallarının yazılı bir biçimde yer almış oldukları metinler ifade edilmek istenir. Bunlar yazılı hukuk kurallarını içeren kaynaklardır. Yazılı hukuk kuralları yetkili mercilerce konulmuşlardır. Yazılı kaynaklar; kanunlar, kanun hükmünde kararnameler, tüzükler ve yönetmeliklerden oluşur. Hukukun yazılı olmayan kaynaklarının ne şekilde oluştuğunu ve hukuk kaynağı şekline nasıl dönüştüğünü kavrayabilmek için onların ayrı olarak ele alıp incelemek gerekir. Yazılı hukuk kurallarının hiyerarşik sıralaması şöyledir: 1. Anayasa 2. Uluslararası Antlaşmalar 3. Yasalar 4. Kanun Hükmünde Kararnameler 5. Tüzükler 6. Yönetmelikler 2.1.1. Anayasa Anayasa, bir devletin temel kurumlarının nasıl işleyeceğini belirleyen, bazı ülkelerde yazılı, bazılarında ise yazısız genel kabul görmüş kurallar bütünüdür. Anayasa ile ayrıca kişilerin temel hak ve özgürlükleri güvence altına alınmıştır. Anayasa, bir devletin yönetim biçimini belirtir. Devletin temel kanunudur. Vatandaşların temel hak ve görevlerini bildirir. Devletin kuruluşunu, yasama, yürütme ve yargılama kuvvetleri ile yurttaşların hak ve görevlerini düzenleyen temel kanundur. Anayasalar genel olarak temel hükümler koyarlar. 4

Hukukun Kaynakları Ünite 2 Değişebilir ayrıntıları öbür kanunlara bırakırlar (http://anayasa.nedir.com/#ixzz3jho4i58q). Başka bir kaynakta anayasa hakkında şu bilgilere yer verilmektedir: Devletin esas kuruluşunu, devletin kişilerle ve kişilerin birbirleriyle olan münasebetlerindeki temel hak ve hürriyetlerini belirten, tanınan bu hak ve hürriyetlerinin kısıtlanmasını engelleyecek yasama ve yargı sistemini kuran temel kanun. Anayasaya aykırı kanun çıkarılamaz ve hiç bir kimse ve organ, kaynağını anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz (http://www.turkcebilgi.com/anayasa). Bu açıklamalardan Anayasanın devletin temel esaslarını ve kişilerin hem devlet hem de birbirleriyle ilişkilerini belirleyen, kişilerin temel hak ve özgürlüklerinin yer aldığı temel bir metin olduğu anlaşılmaktadır. Bu yönüyle düşünüldüğünde Anayasa metinlerinin sade, kısa ve soyut olması gerektiği anlaşılır. Anayasada, yasama, yürütme ve yargı organlarının işleyişi hakkında bilgiler yer alır. Bu haliyle temel bir yasa niteliği taşır. Ülkenin diğer yasalarının Anayasaya uygun hazırlanması gerekir. Anayasalar hazırlandıktan sonra halk oyuna sunulurlar. Türkiye nin de aralarında bulunduğu çoğu ülkede anayasa, yazılı ve bütünsel bir belgedir. Bu tip ülkeler şekli anlamda anayasaya sahiplerdir. Oysa İngiltere de yazılı bir Anayasa yoktur. Buna ise teamülü anayasa denmektedir. Bu ülkede temel kurumların işleyişi yüzlerce yıllık geleneklere, yasalara ve belgelere göre düzenlenir. Bazı kaynaklarda, anayasalı devlet ve anayasal devlet ayrımı yapılır. Bu ayrımda, birinci anlamda yani anayasalı devlette, şekli anlamda bir anayasası olan devlet bu belgede modern anayasanın gereklerini yerine getirmemektedir. Yani devletin temel kurumlarının nasıl işleyeceği muğlâk ve daha da önemlisi kişi temel hak ve özgürlükleri tam anlamıyla güvence altında değilse devlet anayasal bir devlet sayılmamakta sadece anayasa sahibi bir devlet anlamına gelen anayasalı devlet sıfatını almaktadır. Buna karşın ister teamülü ister şekli anayasa sahibi olsun eğer bir devlet temel hak ve özgürlükleri güvence altına almış ise bu devlet anayasal sayılmaktadır. Bu açıklamalardan bazı özetlemeler yapmak gerekirse: Anayasa, devletin temel yapısını, yönetim biçimini devlet organlarının bir biri ile ilişkisini, kişilerin temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen hukuk kurallarıdır. Anayasa Devletin temel esaslarını koruduğu gibi bireyin de temel hak ve özgürlüklerini güvence altına alır. Anayasa bireyi hukuk kurallarına karşı korur. Anayasa yasaların temelidir. Hiç bir yasa Anayasa nın temel esaslarına aykırı olarak düzenlenemez ve uygulanamaz. 5

Eğitim Hukuku Şimdiye kadar uygulanmış ve halen yürürlükte olan Anayasalarımız tarihleriyle aşağıda verilmiştir: 23 Aralık l876 kabul edilmiştir. Kanun-u Esasiye Osmanlı Devletinde ilk yazılı Anayasası 20 Ocak l921 Anayasası Teşkilat-ı Esasiye 20 Nisan 1924 Anayasası 9 Temmuz 1961 Anayasası Temel Hak ve Ödevler 7 Kasım 1982 Anayasası yürürlüktedir. Halihazırda uygulanan Anayasa 1982 tarihli Anayasadır. Bu Anayasa; Başlangıç, Genel Esaslar, Temel Haklar ve Ödevler, Cumhuriyetin Temel Organları, Mali ve Ekonomik Hükümler, Çeşitli Hükümler, Geçici Hükümler ve Son Hükümler olmak üzere toplam yedi bölümden oluşur (https://tr.wikipedia.org/wiki/t%c3%bcrkiye_cumhuriyeti_anayasas%c4%b1_(1982) Başlangıç kısmı Anayasanın dayandığı temel görüş ve ilkeleri belirtir ve Anayasa metnine dahildir. Anayasa nın nasıl yorumlanacağını ve Türk Milleti tarafından, demokrasiye âşık Türk evlatlarının vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olunduğunu ifade eden en önemli bölümüdür. Genel Esaslar ise devlet ile ilgili tanımları içerir ve Türk Milletinin egemenlik haklarından anayasal devlet organlarına verdiği yetkileri tanımlar. İlk üç madde 4. maddede belirtildiği üzere değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez.[1] Cumhuriyetin Temel Organları olarak belirlenmiş ve kuvvetler ayrılığı prensibi ile hareket etme zorunluluğu olan Yasama, Yürütme ve Yargı organlarına verilen yetkileri ve bunların görevlerini tanımlar. Malî ve Ekonomik Hükümler devletin hareket edeceği temel mali ekonomik politikaları ve kuralları belirler. Çeşitli Hükümler kısmında Başlangıç ta da belirtilen İnkılâp kanunlarının korunması ile ilgili durum daha önceki anayasalarda yer alan kanunlar sıralanarak detaylı biçimde açıklanır. Geçici Hükümler kısmında anayasa değişiklikleri sırasında ortaya çıkan geçici durumlar yer alır. Son Hükümler Anayasa değişikliğinin nasıl yapılabileceğini ve bu anayasa metni içeriği ile ilgili teknik bilgileri içerir. Anayasamızın bazı özellikleri aşağıda verilmiştir: Anayasamız yazılıdır. Sert Anayasa olarak nitelenir. Anayasada değişiklik yapılabilmesi için TBMM üye tam sayısının 1/3 tarafından önerilme- 6

Hukukun Kaynakları Ünite 2 si ve 3/5 tarafından gizli oyla kabul edilir. Anayasanın 1. md Devletin Şekli, 2.md. Cumhuriyetin Nitelikleri, 3.md. Devletin Bütünlüğü-Resmi Dili-Bayrağı-Milli Marşı ve Başkenti olmak üzere ilk üç maddesi değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez maddeleridir. Cumhurbaşkanı TBMM tarafından değiştirilen maddesini bir kez daha görüşmek üzere geri çevirebilir. TBMM. Tarafından 2/3 den az oyla kabul edilen Anayasa maddesini Cumhurbaşkanı halkoyuna sunabilir Anayasanın 150-151.md. Yasa iptal davası 60 gün içinde Cumhurbaşkanınca-İktidar. Partisi ve Ana muhalefet Parti gruplarınca ve TBMM üyelerinin 1/5 nin teklifi ile Anayasa Mahkemesine başvurulur. 2.1.2. Yasa Kanun veya yasa, bir anayasal hukuk rejiminde, yetkili organlarca meydana getirilen hukuk kurallarıdır. Yasa, yasama organı tarafından belirli şekil ve şartlara göre düzenlenen genel ve sürekli kuralları bir arada toplayan ve uyulması zorunlu tasarruflardır. Dar anlamında kanun, yasama organınca yapılan kanun adıyla gerçekleştirilen işlerdir. Hukukla paralel anlamlılık taşır ancak hukukun öğelerinden sadece biri ve hukuk kaynaklarından sadece biridir. Kanun da, parlâmento kararı gibi bir yasama işlemidir. Bir yasama işlemi olarak Türkiye Büyük Millet Meclisinin iradesinin ürünüdür. Genel olarak yasama işlemi idarî işlemden ve yargı işleminden nasıl ayrılıyorsa, kanun da idarî işlem ve yargı işleminden öyle ayrılır. Bizim buradaki sorunumuz, kanunu idarî işlemden ayırmak değil, kanunu, kendisi gibi bir yasama işlemi olan parlâmento kararları ndan ayırmaktır. Kanunlar da, parlâmento kararları gibi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu tarafından kabul edildiklerine göre, kanunları parlâmento kararlarından organik kritere göre ayıramayız Yani parlâmento kararları dışındaki yasama işlemlerine kanun denir. Diğer bir ifadeyle tanımlamak gerekirse, kanun, Türkiye Büyük Millet Meclisinin parlâmento kararı dışındaki bütün işlemleridir (http://www.anayasa.gen.tr/kanun.htm). Kanunların nasıl hazırlanacakları, nasıl kabul edilecekleri ve nasıl yayımlanacakları 1982 Anayasasının 88 ve 89 uncu maddeleri ile Meclis İçtüzüğünün 73 ilâ 91 inci maddelerinde düzenlenmiştir. Kanunların yapılması sürecini öneri, görüşme, kabul ve yayım şeklinde dört aşamada inceleyebiliriz. Aşağıda bu aşamalar hakkında kısa bilgiler verilmiştir (Gül, 2014: 40) 1. Öneri Kanun tasarısı Kanun teklifi 2. Görüşme 3. Kabul 4. Yayım 5. Kanunların yürürlüğe girmesi 7

Eğitim Hukuku Öneri: Türkiye de kanun koyma yetkisi TBMM nindir. Kanun teklifi Bakanlar Kurulu (tasarı) ve milletvekillerince tek veya grup halinde (kanun teklifi), gerekçe gösterilerek yapılır. Bunun dışındaki kişi ve kurumlar, kanun isteklerini meclise iletebilirler. Cumhurbaşkanı, kanun teklif edemez, çünkü cumhurbaşkanı seçildikten sonra TBMM üyeliğini kaybeder. Görüşme: Toplantı Yeter Sayısı.- Türkiye Büyük Millet Meclisinde kanun tasarısı ve tekliflerinin görüşülebilmesi için, her şeyden önce, Genel Kurulda toplantı yeter sayısı nın olması gerekir. Bu sayı daha önce gördüğümüz gibi, Anayasanın 96 ncı maddesi uyarınca üye tam sayısının[3] en az üçte biri, yani 184 milletvekilidir. Görüşmelere Başlama.- Bir kanun tasarı veya teklifi hakkındaki komisyon raporunun Genel Kurula sunulmasından kırksekiz saat sonra veya öncelikle görüşülmesine Genel Kurul tarafından karar verildikten sonra, görüşmelere geçilebilir. Değişiklik Önergeleri.- Bu safhada kanunlarda ve İçtüzükte aksine hüküm yoksa, kanun tasarı veya teklifinde bir maddenin reddi, tümünün veya bir maddenin komisyona iadesi, bir maddenin değiştirilmesi, metne ek veya geçici madde eklenmesi hakkında milletvekilleri, komisyon veya Hükûmet değişiklik önergeleri verebilir. Kabul: Bir kanun tasarı veya teklifinin Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu tarafından kabul edilebilmesi için, her şeyden önce Genel Kurulda toplantı yeter sayısı nın bulunması gerekir. Toplantı yeter sayısı yukarıda da belirttiğimiz gibi Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının üçte biri, yani 184 milletvekilidir (Anayasa, m.96). Toplantı yeter sayısı varsa, bir kanun tasarı veya teklifinin kabul edilebilmesi için toplantıya katılanların salt çoğunluğunun, yani yarısından bir fazlasının kabul oyu gerekir. Ancak bu kabul yeter sayısı, hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından, yani 139 milletvekilinden az olamaz (Anayasa, m.96). Yayım: Kanunlaşan kanunların yürürlüğe girebilmeleri için Cumhurbaşkanı tarafından yayımlanmaları gerekir. Kanunlar cumhurbaşkanına sunulur ve cumhurbaşkanı yayınlarsa yürürlüğe girer. Yayınlamazsa (bütçe kanunu hariç), gerekçesiyle meclise iade eder (15 gün içinde). Meclis kanunu aynıyla tekrar kabul ederse, artık cumhurbaşkanı o kanunu yayınlar. kanunların Cumhurbaşkanı tarafından geri gönderilmesi, Ergun Özbudun a göre, Cumhurbaşkanına tanınmış bir uyarı yetkisinden ibarettir. Meclis, kanun yaparken anayasa ve içtüzük hükümlerine uyar. Kanunların Resmî Gazetede yayımlanmaları yasama fonksiyonuna dahil değildir. Bu tamamıyla bir idarî işlemdir. 8

Hukukun Kaynakları Ünite 2 Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilen kanun, yayımlanmamış olsa bile yine de bir kanundur. Ancak böyle bir kanun vatandaşları bağlamaz. Öte yandan Resmî Gazetede yayımlanmayan bir kanun hakkında Anayasa Mahkemesinde iptal davası da açılamaz. Çünkü, böyle bir kanun için iptal davası açma süresi (m.151) hiçbir zaman başlamaz (Gözler. 2004). Yürürlüğe girme: Kanunlar TC Resmi Gazete de (kuruluşu 7 Ekim 1920) yayınlanırsa yürürlüğe girer. Genellikle her kanun kendisinin hangi tarihte yürürlüğe gireceğini kendisi tespit eder: Bu kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer ibaresinde bu tarih belirtilir. Tarih belirtilmemişse 45 gün içinde bütün yurtta geçerli olur. Başbakanlık, Düstur adıyla kanunları derlemekte, her yasama yılında bir cilt yayınlamaktadır. Kanunlar, mevzuat bilgi sistemleriyle internette yayınlanmaktadır. Bütün kanunlar anayasa denilen temel kanuna göredir. Bir kanun, başka bir kanunla veya mahkeme kararıyla yürürlükten kalkar. Süreli kanunlar ise, kendiliğinden kalkar (Bütçe Kanunu gibi). Anayasa Mahkemesi nin kanun iptalleri Resmi Gazete de yayınlandığı anda o kanun yürürlükten kalkar. Bütün bu yapılan açıklamalardan sonra şu özetlemeleri yapmak yararlı görülmüştür: Yasa yapma yetkisi; Anayasanın 7. maddesinde yasa yapma yetkisinin Türk Milleti adına TBMM nindir. Bu yetkini devredemez. TBMM kanun koymak, değiştirmek kaldırmak, Bakanlar Kurulu KHK çıkarma yetkisine sahiptir. Yasa önerme yetkisi: Milletvekilleri yasa teklifi ve Bakanlar Kurulu da yasa tasarısı hazırlamaya yetkilidir. Yasa hazırlanması: İlgili Bakanlık ve kurum tarafından taslak hazırlanır. İlgili Komisyonlarda görüşülüp kabul edildikten sonra TBMM Genel Kuruluna gelir sıraya alınır. 1-Yasalar geriye işletilemez. 2-Yasalar genele şamildir. Yasanın oylanması: Anayasanın 96. maddesi gereğince TBMM.si üye tam sayısının 1/3 ile (l84).yasa kararı toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile verilir.ancak, karar yeter sayısı üye tam sayısının ¼ nün 1 fazlasından az olmaz.138+1 Yasanın Yayımlanması: TBMM tarafından kabul edilen yasayı 15 gün içinde resmi gazetede yayınlamak zorundadır. Uygun bulmadıklarını bir defa daha görüşmek için geri çevirir. Yasa Resmi Gazetede yayınlandığında yürürlüğe girer. Kanunu bilmemek mazeret sayılmaz. Türk pozitif hukukunda da geçerli olan bu ilkeye göre bir kişinin yasayı bilmemesi mazeret oluşturmaz (TCK md 44). Ancak bu ilke usulüne göre kabul edilip resmi gazetede yayımlanan kanunlar için geçerlidir (Bozkurt, 2000:86). Yasa gücündeki kaynaklar şunlardır: Eski Kaynaklar Padişah iradesi ile çıkarılan metinler. Geçici Yasa (Kanunu Muvakkat) 9

Eğitim Hukuku Meclis Yorumu. Yeni Kaynaklar. Uluslar arası Antlaşmalar. Kanun Hükmünde Kararname 2.1.3. Kanun Hükmünde Kararname (KHK) Türk hukukunun yazılı kaynaklarından üçüncüsü kanun hükmünde kararnamelerdir. Bunlar adı üstünde kanun hükmündedir. Yani normlar hiyerarşisinde kanunlarla eş düzeydedir. Kanun hükmünde kararnameler mevcut kanunları yürürlükten kaldırabilir; onlarda değişiklik yapabilir veya kanun konusu olmayan bir konuyu kanun gibi düzenleyebilir (Gül. 2014: 41). Kanun Hükmünde Kararname çıkarmanın altında yatan önemli sebeplerden birisi işlerlin hızlı yapılmasına yardım etmektir. Kanun çıkarmının zor oluşu, mecliste milletvekillerinin kanun çıkarmaya harcayacağı zaman düşünüldüğünde, hükümete KHK çıkarma yetkisi vermenin önemi daha iyi anlaşılır. Yetki yasası ve Anayasal gerekler çerçevesinde şu ilkelere uyularak KHK çıkarılmalıdır (Tan, 2015: 336-338): 1. KHK çıkarma yoluna ivedi ve zorunlu durumlarda gidilmesi gerekir. 2. KHK çıkarma yetkisi belli konularda verilmelidir. 3. KHK çıkarma yetkisi anayasa nın yasaklamadığı konularda verilmelidir. Kanun Hükmünde Kararname bütün demokratik ülkelerde uygulanır. Memleketimizde ilk defa 1876 tarihli Kanun-i Esasi de (Anayasa da) Muvakkat Kanun adı altında çıkarılmıştır. Ancak bu durum istismar konusu olduğu için 1921 ve 1924 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunları nda (Anayasalarda) Kanun Hükmünde Kararname Müessesesine yer verilmedi. 1961 Anayasası yapıcıları zaten güçlü hükümetlerden korktukları için hükümetleri güçlü kılan Kanun Hükmünde Kararname yetkisine yer vermediler. Fakat 1961 Anayasası ndaki bu eksiklik 1971 de ortaya çıktı. Yapılan değişiklik sonucu yaklaşık 100 yıl sonra Kanun Hükmünde Kararnameler yeniden Türk Anayasa Hukukuna girdi. 1982 Anayasası nda, Kanun Hükmünde Kararname müessesesi en geniş bir biçimde yer almaktadır (URL 1). Türkiye de 1982 Anayasasının 87. maddesi ile, Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek TBMM nin görev ve yetkileri arasında sayılmıştır. Anayasanın 91. maddesinde de KHK çıkarma yetkisi verme hususu düzenlenmiştir. Bu madde şöyledir: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verebilir. Ancak sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak üzere, Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasi haklar ve ödevler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez.» 10

Hukukun Kaynakları Ünite 2 Kanun Hükmünde Kararnameler, kendi arasında olağan dönem kanun hükmünde kararnameleri ve olağanüstü dönem kanun hükmünde kararnameleri olarak iki türdür. Olağan dönemde, her konuda KHK çıkartılamaz. Anayasanın 91. maddesine göre, temel haklar, kişi hakları ve siyasi haklarla ilgili olarak KHK çıkarılamaz. Ancak savaş ve olağanüstü hallerde bu konular da dâhil olmak üzere her konuda KHK ile düzenleme yapılabilir. Olağan dönemde çıkartılan Kanun Hükmünde Kararnameler bir yetki kanununa dayanır. Bu yetki kanunuyla KHK lerin amacı, kapsamı, ilkeleri ve kullanılma süresi ve bu kanuna dayanarak birden fazla KHK çıkarılıp çıkarılamayacağı belirtilir. Kanun Hükmünde Kararname ile ilgili bir özet tablo verilmiştir. OLAĞAN DÖNEM KHK LERİ 1. Yetki Kanunu Gerekli Gereksiz 2. Yetkili Makam Bakanlar Kurulu 3. Konu Unsuru Temel hak ve hürriyetler düzenlenemez (Sosyal haklar hariç). OLAĞANÜSTÜ HÂL VE SIKIYÖNE- TİM KHK LERİ Cumhurbaşkanının Başkanlığında Toplanan Bakanlar Kurulu Her konu düzenlenebilir. (Ancak düzenlemeler gerekli olacak ve çekirdek alana (m.15/2) müdahale etmeyecek). 4. Sebep Unsuru Belirlenmemiş Olağanüstü hâl ve sıkıyönetim 5. Resmî Gazete de Yayım 6. TBMM nin Onayına Sunma 7. TBMM de Görüşme Süresi 8. Anayasa Mahkemesinin Denetimi Var Var. (RG de Yayın Gününde) Yok (Öncelikle ve ivedilikle görüşülür) Var 9. Uygulanma Süresi Süresiz 10. Uygulanacağı Yer Tüm ülke Var Var. (RG de Yayın Gününde) 30 gün Yok Olağanüstü hâl ve sıkıyönetim süresince Olağanüstü hâl ve sıkıyönetim ilân edilmiş yerler KHK ler Meclis in onayına gerek olmadan Resmi Gazete de yayınlandığı gün yürürlüğe girer. Olağan dönemde çıkartılan KHK lerin anayasaya uygunluğunun denetimi aynen kanunlar gibidir. Ancak olağanüstü dönemde çıkartılan KHK ler için iptal yolu kapalıdır. Anayasanın 148. maddesinin üçüncü cümlesine göre olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan KHK lerin şekil ve esas bakımından anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesi ne başvurulamaz. KHK lerin fazla kullanılması yani istisnai bir yol olmaktan çık- 11

Eğitim Hukuku ması demokrasilerin güvencesi olan kuvvetler ayrılığı ilkesinin yasama aleyhine ve yürütme lehine olarak bozulması anlamına gelir. KHK ler kanunlarla eşit güce sahiptir; bununla kanunların kaldırılması ve değiştirilmesi mümkündür. Meclis, hükümete yetki verdiği kanunda, çıkarılacak Kanun Hükmünde Kararname amacını, nelerle sınırlı olacağını, kullanma süresini ve bu süre içinde birden fazla Kanun Hükmünde Kararname çıkarılıp çıkarılmayacağını belirler. Hükümet değişse de yeni gelen hükümet, eski hükümete verilen Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisinden faydalanır. Meclis, hükümete verdiği bu yetkiyi her zaman kaldırabilir. Hükümete Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi genellikle bir yıllık süre için verilmektedir; fakat bu Anayasa da tespit edilmiş bir süre değildir. 12

Hukukun Kaynakları Ünite 2 2.2. KAYNAKLAR Adal, Erhan (1985). Hukukun Temel İlkeleri El Kitabı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, yayın no; 428 Gözler, Kemal (2008). Meslek Yüksekokulları İçin GENEL HUKUK BİLGİSİ (7. Baskı), http://www. anayasa.gen.tr/ghb.pdf erişim: 3.8.2015 Anayasa nedir? (2015) (http://anayasa.nedir.com/#ixzz3jho4i58q). Erişim tarihi: 20.8.2015 Anayasa hakkında bilgi (2015). http://www.turkcebilgi.com/anayasa Erişim tarihi: 20.8.2015 1982 Anayasası (2015). https://tr.wikipedia.org/wiki/t%c3%bcrkiye_cumhuriyeti_ Anayasas%C4%B1_(1982) Erişim tarihi: 20.8.2015 Gözler, Kemal (2004). kanun Türk Anayasa Hukuk Sitesi, http://www.anayasa.gen.tr/kanun. htm Erişim tarihi: 20.8.2015 Gül. İbrahim (2015). Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi, Samsun: Ceylan Ofset Bozkurt, Enver (2000). Hukukun Temel Kavramları, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Tan, Turgut (2015). Türk Hukukunda Kanun Hükmünde Kararname Uygulaması ve Sorunlar, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/468/5412.pdf URL (2015).Normlar Hiyerarşisi, http://www.udybelgesi.com/anayasa_normlar_hiyerarsisi. asp URL 1 Kanun hükmünde kararname nedir? http://kanunhukmundekararname.nedir.com/#ixzz3jl0g5gb0 Erişim tarihi: 20.8.2015 Bu Ders Notu Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Uzaktan Eğitim Merkezince kullanılmak üzere hazırlanmıştır. Ticari amaçlarla kullanılamaz. Kopyalanması, çoğaltılması ve dağıtılması ilgili birimin yazılı iznine tabidir. 13

Eğitim Hukuku 14