359 BĠYOLOJĠ EĞĠTĠMĠ LĠSANSÜSTÜ ÖĞRENCĠLERĠNĠN LĠSANSÜSTÜ YETERLĠKLERĠNE ĠLĠġKĠN GÖRÜġLERĠ Osman ÇİMEN, Gazi Üniversitesi, Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı, Ankara, osman.cimen@gmail.com Gonca ÇİMEN, Milli Eğitim Bakanlığı, Şehit Piyade Er Murat Eroğlu, Ankara, gonca_cebeci@hotmail.com Mehmet YILMAZ Gazi Üniversitesi, Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı, Ankara, myilmaz@gazi.edu.tr Özet Bu çalışmanın amacı biyoloji eğitimi lisansüstü öğrencilerinin lisansüstü eğitim yeterliklerine ilişkin görüşlerini belirlemektir. Çalışmada betimsel tarama modeli şeklinde tasarlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 40 biyoloji eğitimi lisansüstü öğrencisi oluşturmaktadır. Çalışma verileri araştırmacılar tarafından oluşturulan Lisansüstü Yeterlik Anketi ölçeği ile toplanmıştır. Ölçekte yer alan maddeler lisansüstü öğrencilerinin lisansüstü eğitim alanlarıyla ilgili yeterliklerine ilişkin maddeleri içermektedir. Çalışma sonucunda biyoloji eğitimi lisansüstü öğrencilerinin lisansüstü yeterlik algılarının orta düzeyde olduğu belirlenmiştir. Bu çalışma sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda şu önerlerde bulunulabilir; lisansüstü eğitimde yabancı dil ve istatistikle ilgili alanlarda lisansüstü öğrencilerinin yeterliklerini arttıracak düzenlemeler yapılmalıdır. Anahtar sözcükler: Biyoloji eğitimi, yeterlik, lisansüstü GĠRĠġ Lisansüstü eğitim bilim insanı yetiştirme ve ulusal bilim politikasının yürütülmesindeki en önemli etmenlerden biri olarak kabul edilmektedir. Temel amacı; bilgiyi üreten, kullanan, eleştiren ve üreten bir düşünce tarzıyla problem çözebilecek nitelikte insan gücünü yetiştirmektir. Bu nedenle lisansüstü eğitimin planlaması ve etkin şekilde yürütülmesi, o ülkenin gelişmişlik düzeyi ile yakından ilgilidir (Alhas; 2006). Lisansüstü eğitim; lisans eğitimine dayalı olan yüksek lisans ve doktora eğitimi ile sanat dallarında yapılan sanatta yeterlik çalışması ve tıpta uzmanlık ile bunların gerektirdiği eğitim, öğretim, bilimsel araştırma ve uygulama etkinliklerinden oluşan eğitim olarak tanımlanır (Sevinç; 2001). Başka bir ifadeyle lisansüstü eğitim, Lisansüstü öğretim, lisans derecesi ya da diploması almış olanlara ilgi duydukları bir bilim dalında yüksek lisans ya da doktora öğrenimi yaparak uzmanlaşma olanağı sağlamak üzere düzenlenen eğitimdir (Oğuzkan, 1993). Lisansüstü Eğitim, Yüksek Lisans, Doktora ve sanat dallarında yapılan Sanatta Yeterlik programlarından oluşur (Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği). Lisanüstü eğitimin amacı, yaratıcı, araştırmacı, etik değerlere saygılı, sorunlara akılcı yöntemlerle çözümler üreten, bilimsel bakış açısı kazanmış, grup çalışmalarına ve disiplinler arası çalışmalara katılan, nitelikli çalışmalar üreten ve bu yolla toplumun gereksinimlerine yanıt veren bilim insanları yetiştirmek olarak ifade edilebilir (Aslan, 2010). Lisansüstü eğitim sürecinde lisansüstü öğrencilerin alanında edindiği bilgileri kullanabilmek, sorunlara nitel ve nicel bilimsel araştırma yöntemlerini kullanarak çözümler üretmek, bilişim ve iletişim teknolojilerini ileri düzeyde kullanabilmek, ileri düzeyde araştırma yapma becerisine sahip olmak, özgün bir araştırmayı tasarlamak ve gerçekleştirmek, bilinen bir yöntemi farklı bir alana uygulayabilmek gibi becerilerde yeterlikleri edinmeleri beklenmektedir (Aslan, 2010). Lisansüstü eğitimde; lisans eğitimine göre bireye daha kapsamlı bilimsel araştırmalar yapma, karmaşık sorunları çözebilme, mesleki alanlarda uzmanlaşma, bilgi üretebilme ve sentez yapabilme yöntem ve becerisi kazandırılmaya çalışılır. Günümüzde üniversitelere öğretim elemanı yetiştirmenin dışında, endüstriyel alanlarda ve diğer çalışma alanlarında is edinmenin bir ön koşulu olarak yüksek lisans ve
360 doktora derecesinin de aranır hale gelmesi, lisansüstü eğitime olan ihtiyacı daha da artırmıştır. Bu ihtiyaca cevap vermek üzere lisansüstü eğitim programları ortaya çıkmıştır. Bu programlara başvuru ve kabul edilme koşulları üniversiteden üniversiteye bazı farklılıklar göstermekle birlikte hepsinde ortak olan koşul, adayların başvurdukları programın gerektirdiği bilimsel yeterliği göstermektir (Demirtaşlı, 2002). AraĢtırmanın Amacı Bu çalışmanın amacı biyoloji eğitimi programında lisansüstü eğitimi gören öğrencilerinin lisansüstü eğitimiyle ilgili yeterlik düzeylerini belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda şu sorulara yanıt aranmıştır: 1. Biyoloji eğitimi lisansüstü öğrencilerinin alanla ilgili yeterlik düzeyleri nasıldır? 2. Biyoloji eğitimi lisansüstü öğrencilerinin yabancı ilgili yeterlik düzeyleri nasıldır? 3. Biyoloji eğitimi lisansüstü öğrencilerinin araştırma yapmayla ilgili yeterlik düzeyleri nasıldır? YÖNTEM Çalışma betimsel bir alan çalışması olup, tarama modeli olarak oluşturulmuştur. ÇalıĢma Grubu Araştırma Gazi Üniversitesi Biyoloji Eğitimi Programında öğrenim gören 40 lisansüstü eğitimi öğrenciyle gerçekleştirilmiştir. Tablo1: Biyoloji Eğitimi Lisansüstü Eğitim Programı Öğrencilerinin Demografik Bilgileri DeğiĢkenler N Yüzde(%) Lisansüstü Düzeyi Eğitim Yüksek Lisans 27 %68 Doktora 13 %32 Cinsiyet Kız 31 %78 Erkek 9 %22 Tablo 1 incelendiğinde araştırmaya katılan biyoloji eğitimi lisansüstü eğitim programı öğrencilerinden 27 sinin (%68) 4. Yüksek lisans öğrencisi, 13 nün (%32) doktora öğrencisi olduğu görülmektedir. Ayrıca çalışma grubunu oluşturan lisansüstü eğitimi öğrencilerinden 31 nin (%78) kız, 9 nun (%22) erkek olduğu anlaşılmaktadır. Verilerin Toplanması Çalışmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen Lisansüstü Eğitimi Yeterlik Ölçeği kullanılmıştır. Ölçek geliştirilme sürecinde önce konuyla ilgili literatür incelenmiştir. (Aslan,2010; Karaman ve Bakırcı, 2010; Kilmen, Kösteroğlu ve Kösteroğlu, 2007; Keskinkılıç ve Ertürk, 2008). Lisansüstü eğitimle ilgili alan, yabancı dil ve araştırma yeterlik alanları belirlenmiş ve bu alanlarla ilgili 25 maddelik soru havuzu oluşturulmuştur. Geliştirilen taslak anket alan uzmanları tarafından incelenmiş ve 3 madde taslak anketten çıkartılmıştır. Yapılan faktör analizi ve güvenirlik çalışması sonucunda anketteki madde sayısı 14 olarak belirlenmiştir. Ölçeğin güvenirlik katsayısı 0,88 olarak tespit edilmiştir. Verilerin Analizi
361 Çalışma sonucunda elde edilen veriler çözümlenerek ortalama, yüzde, frekans olarak ifade edilmiştir. BULGULAR Çalışma sonucunda elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Tablo2: Biyoloji Eğitimi Öğrencilerinin Lisansüstü Eğitim Yeterlik Puanları Ortalaması Lisansüstü eğitim yeterlik algı puanları 3,22 Tablo2 e göre biyoloji eğitimi lisansüstü öğrencilerinin lisansüstü yeterlik ölçeğinden aldıkları puanların ortalamasının orta düzeyde olduğu anlaşılmaktadır. Biyoloji eğitimi programı lisansüstü öğrencilerinin alanla ilgili yeterlik düzeyleri nasıldır? Sorusuna ait bulgulara Tablo 2 de yer verilmiştir. Tablo 3 :Biyoloji Eğitimi Lisansüstü Öğrencilerinin Alanla İlgili Lisansüstü Yeterlik Düzeyleri Alanla ilgili terim ve kavramları bilmek 3,92 Alanla ilgili bir araştırma projesi yapabilmek 3,56 Alanla ilgili bir makale yazabilmek 2,84 Toplam 3,44 Tablo 3 incelendiğinde eğitimi lisansüstü programında öğrenim gören öğrencilerinin alanla ilgili yeterlik algılarının orta düzeye yakın olduğu görülmektedir. Öğrencilerin alanla ilgili temel kavram bilgisi yeterlik algılarının iyi düzeyde, alanla ilgili proje yapabilme algılarının orta ile yüksek düzey arasında, alanla ilgili makale yazma algılarının düşük ile orta arasında olduğu görülmektedir. Biyoloji eğitimi programı lisansüstü öğrencilerinin yabancı dille ilgili yeterlik düzeyleri nasıldır? Sorusuna ait bulgulara Tablo4 de yer verilmiştir. Tablo4: Biyoloji Eğitimi Lisansüstü Öğrencilerinin Yabancı Dil Yeterlik Düzeyleri Alanla ilgili yabancı dille yazılmış bir çalışmayı çevirebilmek Konferans, sempozyum v.b yabancı dilde sunu yapmak 3,04 2,16 Toplam 2,60 Tablo 4 e bakıldığında biyoloji eğitimi lisansüstü programından öğrenim gören öğrencilerin yabancı dille ilgili yeterlik algılarının düşük düzeyde olduğu anlaşılmaktadır. Öğrencilerin alanla ilgili çeviri yeterlik algılarının orta düzeyde, yabancı dille sunu yapabilme yeterlik algılarının ise düşük düzeyde olduğu görülmektedir.
362 Biyoloji eğitimi lisansüstü öğrencilerinin araştırma ile ilgili yeterlik düzeyleri nasıldır? Sorusuna ait bulgulara Tablo5 te yer verilmiştir. Tablo 5: Biyoloji Eğitimi Programı Lisansüstü Öğrencilerinin Araştırmaya Yönelik Yeterlik Düzeyleri Konferans, seminer ya da bilimsel bir toplantıda bilimsel bir çalışmayı sunmak Kütüphanede tarama yapmak, imkânlarını kullanabilmek Bir çalışma için uygun araştırma tekniklerini kullanmak 3,48 4,24 3,40 Araştırmada elde edilen sonuçları yorumlamak 3,44 İstatistik yöntem ve tekniklerini kullanabilmek 2,80 Araştırma veri tabanlarını (Tarama motorlarını) 3,60 kullanabilmek Tez yazım kurallarını bilmek 3,56 Bilgisayar, internet gibi teknolojik birimleri 4,44 kullanmak Bir araştırmanın aşamalarını bilmek 3,68 Toplam 3,62 Tablo 5 e bakıldığında eğitimi lisansüstü öğrencilerinin araştırmayla ilgili yeterlik algı düzeylerinin orta ile yüksek arasında olduğu görülmektedir. Öğrencilerin istatistikle ilgili yeterlik algılarının düşük düzeyle orta düzey arasında olması dikkat çekici bir bulgudur. SONUÇLAR ve TARTIġMA Bu çalışma sonucunda, biyoloji eğitimi lisansüstü öğrencilerinin lisansüstü yeterlik algı düzeylerinin orta düzeyde olduğu belirlenmiştir. Çalışma grubunu oluşturan öğrencilerin yabancı dille ilgili algılarının düşük düzey ile orta düzey arasında olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca eğitimi lisansüstü öğrencilerinin yabancı dilde sunum yapma ile ilgili algı düzeylerinin düşük düzeyde olması da çalışma sonucunda elde edilen dikkat çekici sonuçlardan biridir. Lisansüstü öğrencilerinin istatistikle ilgili yeterlik algılarının orta düzeyin altında olması bu yeterlik alanıyla ilgili öğrencilerin sorunlarının olduğuna işaret etmektedir. Bu çalışma sonucunda şu önerilerde bulunulabilir; Lisansüstü öğrencilerin istatistikle ilgili yeterlik algılarını algılarının arttırılması için, lisansüstü programlarında istatistik derslerinin zorunlu olması sağlanabilir ya da istatistikle ilgili derslerin sayısı arttırılabilir. Ayrıca öğrencilerinin yabancı dille ilgili yeterlik algılarının arttırılabilmesi için bu alanla ilgili daha fazla deneyim edinmeleri sağlanabilir. KAYNAKÇA Alhas, A. (2006), Lisansüstü Eğitim Yapmakta Olan Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmenlerinin Lisansüstü Eğitime Bakış Açıları (Ankara ili Örneği), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Sevinç, B. (2001). Türkiye' de Lisansüstü Eğitim Uygulamaları, Sorunlar ve Uygulamalar, DEÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 34 (1),25-40. Oguzkan, F. (1981), Eğitim Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara.
363 Aslan, C. (2010). Türkçe Eğitimi Programlarında Lisansüstü Öğrenim Gören Öğrencilerin Akademik Özyeterliklerine İlişkin Görüşleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 10 (1), 87-115 Demirtaşlı, N. (2002), Lisansüstü Eğitim Programlarına Girişte Lisansüstü Eğitimi Giriş Sınavı (LES) Sonucunun ve Diğer Ölçütlerin Kullanımına İlişkin Bir Tarama, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi,35 (1). 61-70, Ankara. Karaman, S. Ve Bakırcı, F. (2010). Türkiye de Lisansüstü Eğitim:Sorunlar ve Çözüm Önerileri.Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi. 2.94-114 Kilmen, S., Kösterelioğlu, M. A. Ve Kösterelioğlu, İ. (2007). Öğretmen Adaylarının Ölçme Değerlendirme Araç Ve Yaklaşımlarına İlişkin Yeterlik Algıları. ABÜ, Eğitim Fakültesi Dergisi 7 (1), 129-140 Keskinkılıç, S. B. Ve Ertürk, A. (2009). Eğitim Bilimleri Doktora Öğrencilerinin İstatistiksel Bilgi Yeterlilikleri. KEFAD. 10 (1), 141-151