AKIŞ ÖLÇÜMLERİ Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 1
Akış ölçümleri neden gereklidir? Akış hız ve debisinin ölçülmesi bir çok biyolojik, meteorolojik olayların incelenmesi, endüstrinin çeşitli işlemlerinde ve laboratuarlardaki çeşitli deneylerin gerçekleştirilmesinde için çok önemlidir. İklimlendirme sistemlerinde akış/hız kontrolu yapılmaktadır. Su, doğalgaz, LPG, Benzin gibi ürünleri ölçümünde debi ölçümü yapılmaktadır. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 2
Kütlesel ve Hacimsel debi Akışkanlar mekaniğinin temel prensiplerinden biri olan kütlenin korunumu prensibine göre sürekli rejimde sisteme giren çıkan kütle M M ṁ = ( )giris = ( )cikis = sabit t t yazılabilir. Burada m (kg/s) kütlesel debiyi, M(kg) akışkan kütlesini, t (s) zaman dilimini gösterir. Birim alandan birim zamanda geçen kütle ise kütlesel akı (kg/m 2 s) şeklinde tanımlanır. Süreklilik denkleminde M yerine ρv yazılırsa V. = V x = da = t t vda Burada v (m 3 /s) hacimsel debiyi, v(m/s) herhangi bir noktadaki akışkan hızıdır. Birçok incelemede ortalama hız kullanılır. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 3
Kütlesel debi ölçme düzeni Belirli bir zaman aralığında akan akışkanın kütlesinin tartılarak tespiti en basit ve en hassas yöntemdir. Atmosferik şartlarda buharlaşmayan sıvılar için oldukça kolay bir yöntem olmasına rağmen buharlaşabilen sıvı ve gazlar için bu yöntemi kullanırken özel önlem alınmalıdır. Kütlesel debi ölçme düzeni Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 4
Hacimsel debi ölçme düzeni Belirli bir zaman aralığında akan akışkan, hacmi belirlenebilen bir kapta toplanarak veya hacmi belirli bir kaptan, belirli zaman aralığında bu akışkanın kullanılması ile hacimsel debi bulunur. Hacimsel debi ölçümü, kütlesel debi dışında pratikte kullanılan diğer bir yöntemdir. Cihazların kalibrasyonunda en güvenilir yöntem tartmadır. Hacimsel debi ölçme düzeni Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 5
Kapalı Kanallarda debi ölçme Kapalı kanal akışlarında kullanılan pek çok akış ölçer vardır. Bu cihazlar genellikle "pozitif yerdeğiştirmeli hız ve kütle ölçerler" "diferansiyel basınç ölçerler" olarak sınıflandırılabilirler. Pozitif yerdeğiştirmeli ölçerlerde ise temel prensip, yerdeğiştiren akışkan hacmini ölçmektir. Ölçerin toplam devir sayısı, geçen toplam hacmin ölçülmesini sağlar. Diferansiyel basınç ölçerlerde cihaz üzerinde iki farklı kesitte basınç farkı ölçülerek hidrodinamik teori yardımıyla debi hesaplanır. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 6
Pozitif yer değiştirme yöntemleri 1. Döner diskli akış ölçer 2. Paletli akış ölçer 3. Loplu akış ölçer Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 7
Paletli akış ölçer Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 8
Loplu akış ölçer Pedal.avi Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 9
Döner diskli akış ölçer Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 10
Türbinli tip debi ve hız ölçerler Türbinli tip debi ölçerler sıvı ve gazlarda kullanılabilir. Yatay ve düşey borulara monte edilebilirler. Bu cihazlar ile hacimsel debi veya ortalama hız ölçümü yapılır. Türbinli tip debi veya hız ölçerlerde; akışkanın debisi veya akışkanın ortalama hızı, türbinin saniyedeki dönme sayısı ile doğru orantılıdır. Bu devir sayısı uygun mekanizmalar (mekanik veya elektriksel) ile sayısal ölçümlere çevirilir. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 11
Kapalı Kanallarda debi ölçme yöntemi Kapalı kanallarda kesit daralması oluşturularak, akışta meydana gelen basınç farkının ölçülmesi ile akışkanın debisi ölçülür. Pratikte bu prensiple çalışan, Venturi Orifis Lüle En fazla bu yöntemler kullanılır. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 12
Kapalı Kanallarda debi ölçme yöntemi Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 13
Kesit daralması ile debi ölçümü Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 14
Kesit daralması ile debi ölçümü Kesit daralması olan kesitin Hızı, basınç farkı bulunarak hesaplanır.elde edilen hız, Süreklilik denkleminde yerine Konularak debi bulunur. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 15
Venturimetre Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 16
Lüle=Nozul Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 17
Orifis Orifis plakası bir hatta iki flanş arasına monte edildiğinde akışkanın giriş yeri yüksek basınçta çıkış yeri ise daha düşük basınçtadir. Bu basınç farkı içinden geçen akışkanın oranıyla değişecektir. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 18
Orifis Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 19
Orifis montajı Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 20
Rotametreler Rotametreler, pratikte çok kullanılırlar. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 21
Mafsallı kanal ile debi ölçümü Sabitleştirilmiş kanat ve kanada bağlanmış ibre ile debi ölçülür. Kanat hareketi İbreye iletilir ve debi belirlenir. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 22
Merkez kaç etki ile debi ölçümü Eğrisel bir kanal içinde akan akışkanlarda, merkezkaç kuvvetin etkisi ile kanalın içkısmı ile dış kısmı arasında farklı hız nedeniyle bir basınç farkı oluşur. Ölçülen basınç farkı yardımıyla kanal içindeki debi tespit edilir. Lüle, diyafram ve venturimetre gibi cihazların montajının zor olduğu ve sıvı akışkanlarda tercih edilir. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 23
Vorteks üreten debi ölçer Akışı bozan köşeli cisim, akışta avortex oluşturur. Oluşan vortexin Frekansı akış hızı veya debisi ile doğru orantılıdır. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 24
Manyetik akış ölçer Manyetik alanda akan elektriksel bir akışkan gözönüne alınsın. Faraday kanununa manyetik alanda hareketli bir iletken üzerinde elektriksel gerilim oluşur. Oluşan gerilim akışkan hızı ile orantılıdır. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 25
Montajda dikkat edilmesi gerekenler Akışın tam gelişmiş ve üniform olabilmesi için, manyetik debimetreden önce kullanılan boru çapının en az 5 katı, debimetreden sonra da kullanılan boru çapının en az 2 katı mesafe gerekmektedir Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 26
Sıkıştırılabilir akışkanların debi ölçümünde dikkat edilecek hususlar Hassas olarak sıcaklık ve basınç ölçülmelidir. Ticari gaz debi ölçme cihazları, Standart ve normal debi ölçümleri için kullanılmalıdır. Bu durum dışında ölçülen değerlere düzeltme yapılır. Standart hacimsel debi (Sm3/s) 1 atm (1.0332bar) basınç ve 15C sıcaklık Normal hacimsel debi (Nm3/s) 1 atm (1.0332bar) basınç ve 0C sıcaklık Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 27
Haznesi ısıtılmış termometre ile hız ölçümü Haznesi ısıtılmış termometre ile ısıtılmamış termometre arasındaki sıcaklık farkı ve Termometreye verilen ısı gücü yardımı ile akışkan hızı ölçülür. Akışkan hızı artıkça Küre ile akışkan arasındaki sıcaklık farkı azalır. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 28
KATA termometresi Kata termometresi genellikle iklimlendirme tesisatlarında düşük hava hızlarının bulunmasında kullanılır. Ölçme prensibi termometrenin τ zaman sabiti tespitine dayanır. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 29
Pitot tüpü Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 30
Pitot tüpü Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 31