ünya Ticaretinin erbestleşmesi: Küreselleşme ve Ekonomik Birleşmeler Küreselleşme Ekonomik küreselleşmenin üç boyutu Mal ve Hizmet Ticaretinin Küreselleşmesi ermaye Piyasalarının Küreselleşmesi MNC aracılığıyla Üretimin küreselleşmesi Ticaretin Küreselleşmesi 1948 de oluşturulan GATT veya sonradan WTO bünyesindeki düzenlemeler Avrupa Birliği ve NAFTA gibi iktisadi birleşmeler ile ticaretin gelişimi 1
GATT ın Amaçları Ticaretin serbestleştirilmesi Engellerin kaldırılması ve uluslararası ticaretin kural ve disiplinlere dayandırılması Şeffaf ve öngörülebilir bir ticaret sistemi oluşturulması Miktar kısıtlamaları yerine tarifeler yoluyla koruma sağlanması Tarifelerin bağlanması ve zaman içinde aşağı çekilmesi GATT ın Politika ve İlkeleri Koruma Aracı Olarak Gümrük Tarifelerinin Tercih Edilmesi Haksız Rekabet Uygulamaları ampinge karşı anti-damping vergisi yetkisi verilmiştir. İhracat subvansiyonlarına karşı ithalatçı ülkenin telafi edici vergi uygulama hakkı verilmiştir. Çevrenin Korunması GATT politikalarının en çok eleştiri aldığı alanlardan birisidir. Yeni Korumacılık Akımı Üye bir ülkenin ihracatı, ithalatçı üye ülkede ciddi bir zarara yol açıyorsa ithalatçı ülke hükümeti iç piyasasını korumak amacıyla kısıtlayıcı önlemler alabilir. GATT tan WTO ya GATT (Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması 1948) Uruguay Görüşmeleri (Rounds), 1986-1994 tarihleri arasında GATT ın genel çerçevesini belirleyen 8 kez düzenlenen çok taraflı ticaret görüşmeleri Uruguay Görüşmeleri, 15 Nisan 1994'te ilan edilen Marakeş (Fas) eklerasyonu ilan edilerek 123 üye ile WTO nun kurulumu kararlaştırılmıştır. WTO (ünya Ticaret Örgütü 1995) 2013 yılı itibariyle 159 üyesi bulunmaktadır. Üyesi olmayan en büyük ekonomi İran dır. 2
WTO nun Faaliyetleri Anlaşmaların ygulanması, yönetimi ve işleyişinin sağlanması. Çok taraflı ticaret görüşmeleri için bir forum oluşturma ve serbest ticaret alanlarını artırma Üyeler arasında çıkabilecek anlaşmazlıkları çözümü için arabuluculuk yapma Üyelerin dış ticaret politikalarını gözden geçirme ve değerlendirme IMF ve ünya Bankası ve bunlara bağlı kuruluşlarla yakın işbirliği Uluslararası ticaretten yararlanma düzeylerini artırmak için gelişmekte olan ülkelere yardımcı olma. WTO nun İki Temel Kuralı En çok kayrılan ülke kuralı Üye bir ülkenin diğerinin mallarının ithaliyle ilgili olarak ona verilen bir ödün, ayrım yapılmadan diğer bütün ülkelere de aynen geçerli kılınmalıdır. Ulusal işlem kuralı Yurt içinde uygulanan vergi ve öteki müdahalelerde yerli mallarla yabancı mallar arasında bir fark gözetilmeden hepsine aynı işlem yapılmalıdır. erbestleşmenin Boyutu anayi ürünlerinde gümrük tarifeleri, bazı sektörlerde %3 oranına kadar gerilemiştir. Tekstil ürünlerini kapsayan Çok Elyaflılar Anlaşması 1 Ocak 2005 te yürürlükten kalkarak serbest ticaretin sınırları genişlemiştir. Tarım ürünlerinin serbest ticaretinde henüz çok ciddi bir gelişme kaydedilememiştir. 3
İktisadi Birleşmeler Tercihli Ticaret Anlaşmaları Anlaşmaya dahil olan ülkeler, tek yanlı veya karşılıklı olarak belirli mallar üzerindeki gümrük tarifelerinde indirimde bulunur erbest Ticaret Bölgesi Bölgedeki ülkeler, aralarındaki ticarette gümrük tarifelerini ve miktar kısıtlamalarını kaldırır. Bölge dışında kalanlara karşı her ülke kendi özel tarifesini uygulamaktadır. İktisadi Birleşmeler Gümrük Birliği Üye ülkeler, hem üyelerin kendi aralarındaki ticarette gümrük tarifeleri ve kotalar kaldırır. Birlik dışında kalan ülkelere karşı tek bir ortak tarife uygulanmaktadır. Ortak Pazar Üyeler, aralarındaki ticareti serbestleştirir. iğer ülkelere karşı ortak tarife uygulanır. Emek ve sermaye gibi üretim faktörleri, bölge içinde serbest dolaşır. İktisadi Birleşmeler İktisadi Birlik Üye ülkeler, makroekonomik politika belirleme ve uygulama yetkisini kısmen birliğe devreder. Ortak bir para ve bankacılık sistemi, ortak mali politikalar ve tüm birlik çapında ortak ekonomik politikaları belirleyecek ve uygulayacak ülkeler-üstü organlar kurulur. 4
Gümrük Birliği nin tatik Etkileri A ülkesinde ürünün arz ve talep koşulları şekildeki gibi olsun. A ülkesi, %100 gümrük vergisi uygulasın. B nin malı 300 TL ye yükselir. A ülkesi için pahalıdır. A ülkesi, C ülkesi ile ticaret yapmayı tercih eder. 225 200 150 Fiyat P 100 - A nın Fiyatı P / P. C nin malı 200 TL yükselir. A ülkesi için ucuzdur. Yurtiçi Üretim = OK Yurtiçi Tüketim = OL C ülkesinden ithalat = KL M V Y C nin Fiyatı + Gümrük Vergisi N B nin Fiyatı A ve B ülkesi gümrük birliği kursun. Birlik içinde fiyat =150 TL olur. %100 gümrük vergisi devam etsin. C nin malı 200 TL ye birlik içine girebilir. A ülkesi, B ile ticareti tercih eder. C nin Fiyatı Yurtiçi Üretim = OL Yurtiçi Tüketim = OT B ülkesinden ithalat = LT O L K R T Miktar Gümrük Birliği nin tatik Etkileri Gümrük Birliği Öncesinde ithalat = KR onrasında ithalat = LT 225 200 150 Fiyat P 100 - O A nın Fiyatı P / P. L C nin Fiyatı + Gümrük Vergisi V Y e f M I J N h E K R H T B nin Fiyatı Gümrük Birliğinin birbirine zıt iki refah etkisi vardır: Refah Artışı LK kadar üretim, kaynakları daha etkin kullanan B ülkesine geçmiştir. e (MVI üçgeni) alanı kadar refah artışı vardır. Fiyatlar düştüğü için RT kadar tüketim artışı olmuştur. f (JYN üçgeni) alanı kadar refah artışı vardır. C nin Fiyatı Refah Azalışı KR kadar üretim kaynakları daha etkin kullanan C ülkesinden B ye geçmiştir. h (EIJH dikdörtgeni) alanı kadar refah azalışı vardır. Miktar Gümrük Birliğinin refahı artırması için e + f > h Gümrük Birliği nin inamik Etkileri Rekabet gücünü ve verimliliği artırabilir. Ölçek ekonomilerinden yararlanma olanağı sağlar. Teknolojik ilerlemeye yardımcı olur. Piyasa büyüklüğü nedeniyle yatırımları özendirir. Emek ve sermayenin hareketliliğini artırır. 5
İkinci En İyi Teorisi Gümrük Birliği analizi, bir ülkenin refahının net bir biçimde artırmadığı durumların da olabileceğini göstermektedir. Tam rekabet ve serbest ticaret, dünya refahını en yüksek düzeye çıkartması bakımından en iyi politikadır. Gerçek hayatta monopoller, hükümet müdaheleleri gibi tam rekabet koşullarını bozan durumlar vardır. Bu nedenle gümrük tarifeleri gibi piyasaları dengelemeye yönelik politikalar, ikinci en iyi politikalar olarak kabul edilir. Kutuplaşma Teorisi İsveçli iktisatçı Gunnar Myrdal tarafından ortaya atılmıştır. Farklı gelişme düzeylerinde bulunan ülkelerin, mal ve faktör hareketlerinin serbest olduğu bir iktisadi gruba katılmaları durumunda, serbest piyasa düzeni, bunlar arasındaki gelişme dengesizliğini artırır. Zengin ülkeler daha zengin, yoksul ülkeler daha yoksul duruma gelirler. Bir ülkenin farklı gelişmişlik düzeyine sahip bölgeleri için de benzer durum geçerlidir. 6