ÖLÜMÜNÜN 20. YILINDA BURHAN ESEN Hazırlayan: Ödemiş Belediye Başkanı BEKĐR KESKĐN (www.odemis.net 28 Mayıs 2010) Đzmir Büyükşehir Belediyesi nin, Đzmir'in kültür, sanat, siyaset, edebiyat, mimarlık, şehircilik ve tüm uygarlık birikimlerine katkıda bulunmuş olan ve artık aramızda olmayan Đzmirlileri ve Đzmir dostlarını yaşatmak için hayata geçirdiği Vefa Borcu projesi kapsamında Vefa Borcumuzu birlikte ödeyelim sloganıyla ismi anılan Burhan Esen (1920-29 Kasım 1987), Demokrat Đzmir Gazetesi ve Akbaba mizah dergisi yazı ailesinden olup, ulusal çapta tanınmış bir mizah yazarıdır diye tanıtılır. Asıl biz Ödemişlilerin Burhan Esen e vefa borcumuz vardır. Çünkü, Burhan Esen 60 yıldır yayın hayatını sürdüren Cephe Gazetesi nin kurucusu ve Ödemiş in ilk yerel gazetecilerindendir. Yerel gazeteler, o beldeyi seven inançlı insanların çıkardığı gazetelerdir. Tirajları düşük olan bu gazetelerde, genellikle aydınlar, öğretmenler ve gençler çalışırlar. Yerel gazeteci idealisttir. Yarı tok, yarı açtır. Para kazanmak için yapılacak iş değildir taşra gazeteciliği. Başka türlüsü de olamaz zaten. Đlkeleri ağır basar, taviz vermez; doğruyu söylese bir dert, söylemese yağcılıkla suçlanır. Mum ışığı ile etrafı aydınlatmaya çalışır. Haber bulmakta zorlanır. Kendi ismini görmek isteyen eşrafın kaprisi de cabası. Anadolu nun yarı meçhul değerleridir yerel gazeteciler. Türkiye de 407 si il merkezlerinde, 469 u ilçe merkezlerinde olmak üzere 876 yerel gazete yayımlanmaktadır. Bu gazetelerden 588 inin tirajları 1.000 den azdır. Yerel gazetelerin 330 u günlük, 319 u ise haftalıktır. Yerel gazetelerin 247 si elle, 342 si makineyle, 274 ü ise bilgisayarla dizilmektedir. 146 yerel gazete 1 kişi tarafından, 227 gazete ise 2 kişi tarafından hazırlanmakta, dizilmekte ve basılmaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında, kentlerdeki kültürel faaliyetlerin Halkevlerine bırakıldığı dönemde Ödemiş Halkevi, yanı başındaki Tire Halkevi nin çıkardığı Küçük Menderes, Đzmir Halkevi nin çıkardığı Fikirler dergisi gibi ciddi ve kapsamlı sayılabilecek dergi hazırlayamamıştı. 1930 lu yıllarda Ödemiş te basın faaliyeti olarak kısa süre yayın hayatında kalan Mahmut Nedim Bey in çıkardığı Yeni Ödemiş Dergisi vardı. Belki de Yeni Ödemiş Dergisi, Halkevinin fikirlerine uygun bir çizgide olduğu için böyle bir faaliyete gerek duyulmamıştı. 1932 yılında Ticaret Odası Başkâtibi M. Nedim Bey tarafından çıkarılan aylık Yeni Ödemiş dergisi, yayın amacını Đlmi, Đçtimaî, Đktisadî, Edebi Türk Mecmuası olarak tanımlıyordu. Yeni Ödemiş te birçok yerel haber ve yorum o günleri günümüze taşımıştır. Đsimleri anılan iki dergiden sonra, Ödemiş te ilk yerel gazetenin öyküsü Ödemiş in yaşayan en eski gazetecileri Faik Gülkoparan (d.1924) ve Mustafa Erdal ın (d.1929) anıları, Burhan Esen in damadı Şakir Örs ün kitabından alıntılar ve Cephe Gazetesi sahibi Mehmet Bozoğlu nun anlattıkları ile yerli yerine oturuyor. Mahmut Burhanettin Esen, 1920 yılında PTT Müdürlüğünde çalışan babasının görev yeri olan Urfa nın Suruç ilçesinde doğmuştur. Babasının tayinleri dolayısıyla, ailesi Havza, Merzifon ve Samsun dan sonra 1938 yılında Ödemiş e gelir. Liseyi Samsun da bitirmiş olan Burhan Esen in ilk yazısı 1936 yılında
Merzifon da yayınlanan Taşan dergisinde yayınlanır. Akbaba dergisine ilk yazısını ise 1938 yılında gönderir. Okul yıllarında muhtelif gazete ve dergilerde yazıları yayınlanmış olan Burhan Esen in Ödemiş e geldikten sonra günleri Đzmir Gazeteleri için muhabirlik ve Akbaba dergisine mizah öyküleri yazmakla geçmektedir. 1940 ların başında Ödemiş PTT sine memur olarak girer. PTT Binası Kınnapçılar hanında 2 oda idi, 3 memur çalışıyordu. 1944 yılında, PTT nin hemen karşısında Mustafa Erdal ın babasının işlettiği Merkez Otel, lokanta ve yanındaki Hacı Kadir Ağa nın Hanı nın kahvehanesi Burhan Esen in sık sık uğradığı bir yerdir. Otel, yörede görev yapan memurların kaldığı bir lojman, kahvehane ise bir kıraathane (okuma odası) gibidir. Okumaya, yazmaya tutkun ve düşünce yapısı yeni oluşan bir genç olarak Mustafa Erdal, otelde kalan aydınların sohbetlerinden etkilenmektedir. Burhan Esen, Esat Tozkoparan ve Đlgazi Öner yaptıkları edebiyat ve gazetecilik sohbetleri sırasında biz bir gazete çıkaralım mı? sorusunu sorduklarında aslında Burhan Esen in kaderi de çizilmiştir. Gazeteciliğe duydukları büyük ilgi onları Ödemiş in ilk yerel gazetesine götürecektir. Mustafa Erdal bu serüvene bir genç olarak katılacaktır. Ödemiş teki ilk yerel gazetede Burhan Esen in bir PTT memuru olmasına karşın, gazete çıkarmak için gösterdiği ısrarlı çabalar vardır. Esat Tozkoparan Mal Müdürlüğüne gazetenin tescili için gerekli parayı yatırdıktan sonra gazetenin imtiyazı Merkez Otel de kalan, Kiraz da yedek-subay öğretmenlik yapan Mehmet Đlgazi Öner adına alınır. Gazetenin basımı için matbaacı Faik Arkant a giderler. Faik Arkant ın haftada iki gün çıkacak bir gazetenin basımı için istediği fiyat onların karşılayamayacağı kadar yüksektir. Pazarlık da
yaptırmaz Faik Bey. Gazeteyi elle çoğaltarak, duvar gazetesi biçiminde çıkarmaya karar verirler. Çini mürekkep, kırık uçlu divit ve kâğıt, gazete heveslisi kafadarların kendi matbaalarının ilk malzemeleri olur. Gazetenin adını da yörenin kültürüne uygun bir isim olarak EFE koyarlar. Đlgazi nin el yazısı güzeldir. Kargı kalem, çini mürekkep, hokka ve iki mektup sayfası büyüklüğündeki kâğıda elle çoğalttıkları gazeteden akşamları 25-30 kopya hazırlarlar ve hükümet binası, camii duvarı, kahvehane gibi şehrin uygun yerlerine asarlar. Gazetenin bir kopyasını da Faik Arkant ın pazarlığa yanaşmaz tutumu yüzünden matbaanın dış duvarına çiriş tutkal ile güzelce yapıştırırlar. Faik Bey gazeteyi yırtar duvarı temizler, onlar yine yapıştırırlar. Yedi hafta böyle devam ettikten sonra Faik Bey pes eder ve gazeteyi matbaada basmaya razı olur. 1946 yılında Arkant Matbaasında basılan EFE, aralıklarla 1947 ye dek tek yapraklık bir gazete olarak yayınını sürdürür. 1947 de kendisi bir matbaa kuran Burhan Esen, gazeteyi kendi makinesinde basmaya başlar. Sayfa sayısı dörde çıkar ve gazetenin içeriği daha doyurucu olur. Örneğin; 20 Mart 1947 tarihli Efe Gazetesinde; Nimet Özlü nün, Kazamızdaki toprak ürünlerimizin 1945 istatistiklerine dayanarak ve sıhhatli bir surette dökümü veya 20 Mart 1948 tarihli gazetede Halkevi Binasının yapım maliyetleri veya 1 Mayıs 1948 tarihli gazetedeki; Halkevi Futbol Kupası haberleri kentimizin yerel belleği için önemli belgelerdir ve gazetenin neleri haber yaptığına ışık tutmaktadır. 19 Ağustos 1946 da Seyrekli li Mehmet Ağanın torunu Nilüfer Hanım la evlenen Burhan Bey, hem PTT deki memuriyeti, hem de kızının doğumuyla üstlendiği sorumluluğun ağır basmasıyla 1948 yılı sonunda gerektiği gibi ilgilenemeyeceği kaygısıyla gazete işini bırakmaya karar verir. Gazeteyi devralmak isteyen Şeref Üsküp ile masaya oturur ama anlaşamazlar. Hukuk Fakültesinden yeni mezun Đlhan Sipahioğlu, Şeref Üsküp e akıl verir; Efe nin başına Hür koy, sen yeni bir gazete çıkar. Nitekim, Şeref Üsküp 1948 yılında, günümüze kadar yayın hayatına devam eden bir başka yerel gazete olan HÜR EFE yi Đzmir de çıkarmaya başlar. Burhan Esen in EFE Gazetesi ise kapanır. 1950 lere doğru ısınan siyasi ortamda Ödemiş te yerel bir gazete yoktu. Burhan Bey aydın, CHP yanlısı bir kimse idi. Genel seçimler yapılmış, ülkedeki siyasi eğilim DP lehine dönmüştü. Ödemiş te DP oyları Türkiye genelinin aksine CHP lehineydi. Belediye seçimleri daha sert geçecekti. Seçimlere doğru gazetecilik sevdası tekrar depreşir. 1950 yılı Ağustos ayında Cephe Gazetesi ni kendi matbaasında çıkarmaya başlar. Aynı zamanda Demokrat Đzmir Gazetesi bölge muhabirliğini de üstlenir. 1950 lerin başında Ödemiş te DP iktidarına muhalif bir ses olarak yayınlanmaya başlayan Faik Gülkoparan ın Altıok Gazetesi uzun ömürlü olmamıştır. 1950 lerde yine Faik Gülkoparan ın çıkardığı ve Ali Gezer in (Gazete Bayii Mustafa Gezer in oğlu) matbaasında basılan ve Yeni Ödemiş Gazetesi bir resmi ilan gazetesi niteliğini aşamamıştır. Burhan Bey in muhalif tavrı DP iktidarı boyunca değişmez. Örneğin, 1951 yılındaki bir başyazısında Đşçiye Grev Hakkı Tanınmalıdır diyerek grevden söz etmektedir. Veya; 1951 yılında Kürtçe şiir yazdığı için cezaevine giren Musa Anter e bir yerel gazetede yer vermesi Cephe gazetesini döneminin ilerisinde görmemiz için yeterli örneklerdir. Burhan Esen bu yıllarda, Cephe Gazetesindeki yazılarının yanı sıra; Papağan, Akbaba, Amcabey, Dolmuş gibi değişik mizah dergilerine de yazılar göndermektedir. Burhan Bey DP iktidarı döneminde sürgünlere uğrar. Tire, Kırkağaç, Söke, Dikili gibi ilçelere tayini çıkar durur. Kırkağaç ta görev yaparken, Faik Gülkoparan ile Manisa da bir gazete çıkarma girişiminde bulunur. Burhan Esen, başka bir ilçede görev yaparken dahi, Cephe Gazetesini yürütmeye ve ulusal basına yazılar yazmaya devam eder. Hatta, DP karşıtı görüşleriyle tanının Demokrat Đzmir Gazetesinin muhabirliğini de aralıksız yürütür. Ödemiş ten ayrı olduğu dönemlerde Cephe Gazetesinin yönetimini bazen eşi veya kızı, bazen de güvendiği dostları yürütür. Gazetenin çıkmasını aksatmamak için gazeteyi zaman zaman Tire ve Đzmir deki matbaalarda da bastırır. 1959 yılında matbaa ve gazetenin yönetimini Arap Mehmet lakâplı Mehmet Keskin ile büyük kızı Figen e bırakır. Cephe 1960 lı yıllarda Ödemişli gençlerin şiir, öykü ve düşünce yazılarını yayınladıkları bir
kültür gazetesi niteliğindedir. Genç yeteneklerin buluştuğu, tanıştığı, deney kazandığı bir gazete okulu gibidir. Đmtiyaz Sahibinin Behiç Duygulu olarak yazıldığı 19 Ağustos 1961 tarihli Siyasi Müstakil Cephe Gazetesi nde Cephe 12. yaşında başlıklı başyazıda Cephe nin ilk onbir yılı Burhan Esen in kaleminden özetlenir; Bir gazete için 11 yıl çıkarabilmek uzun ömür sayılmaz. Ancak Đzmir, Đstanbul gazetelerinin toplam 500 adet gazete satabildikleri bir ilçede dar imkânlarla ilgisizlik içinde 11 yıl yayında bulunmak hayli alınteri ve emek ister. Bu ilçede şirketler kurulmuş, büyük şirketler temin edilmiştir ve çıkarılan gazeteler ençok 1-2 yıl yaşayabilmiştir. Cephe ölümsüzlük gücünü sebat ve sabrından almaktadır. Teknik imkânsızlıklara rağmen sahifelerindeki zenginlik sık sık Đstanbul gazetelerinde iktibas edilen yazılarından anlaşılmaktadır. 10 yıllık dikta idaresinde en ağır tenkitler gazetemizde çıkmıştır. 1952 de keyfi idareye DUR diyen gazetemiz 5 defa mahkemeye verilmiş ve hepsinden beraat ederek çıkmıştır. Bundan sonra da hak bildiğimiz yolda azimle yürüyecek, hakikati söylemekten korkmayacağız. Hepinize sevgiler 1960 lı yıllar Burhan Esen in en verimli gazetecilik ve yazarlık yıllarıdır. Bir Akbaba Dergisi yazarı olarak tanınan Burhan Esen, Ödemiş i aşmış, ülke çapında solcu bir gazeteci olmuştur. Bu yılların serüvenini kendisinden dinleyelim; Taşra muhabirleri gazetelerin görünmez kahramanlarıdır. Küçücük çevrelerinden haberler çıkarabilmek için didinir durular. Đşte ben de, böyle bir mücadele içindeydim. Gönderdiğim haberler rahmetli Adnan Düvenci nin dikkatini çekmiş, yazılarımı birisine okutmuş ve dikkatlice dinlemiş. Sonra bir daha, bir daha dinlemiş. Sanırım mizahi uslübumun gelip geçici olup olmadığını araştırmıştı. Sonra; bu adam muhabir değil, yazar olacakmış. Bunu derhal yazar yapalım demiş. Rahmetlinin söylediklerini bana bildirdiklerinde dünyalar benim olmuştu. Önceleri Sadun Tanju nun bıraktığı A dan Z ye sütununda yazmaya başladım. Sonra sütunumun ismi Dikiz Aynası oldu. 1964 den kapanıncaya kadar, tam 17 sene Demokrat Đzmir de köşe yazarlığı yaptım. Bir ara Đlhan Esen Ekspres i yönetirken Şaka ile Karışık isimli sütunda yazdım. Taşradan yetişen bir yazar olarak, bu sonuç benim için çok sevindiricidir. Çünkü, görünmez kahramanların savaşlarda madalya aldıkları pek görülmez Burhan Esen 1970 yılında ailesiyle birlikte Karşıyaka ya yerleşir ve 1972 yılında emekli olur. Ödemiş te bir yerel gazeteyi Đzmir den yönetmek zordur. Ödemiş teki matbaada çalışan Mehmet Bozoğlu (d.1948), yerel gazeteciliği kavramış, böyle bir gazetenin içeriğinden dizgisine ve baskısına kadar tüm safhalarını yürütmeye gönüllüdür. Mehmet Bozoğlu nun matbaa ve gazetecilik ile tanışması 1960 da PTT nin arka sokağında, Ali Gezer in sahibi olduğu Ödemiş Matbaasına çırak olarak girmesiyle başlamıştı. Bu matbaada basılan Ödemiş Gazetesi nin okuyucuya ulaşıncaya kadar geçirdiği tüm aşamalarında çalışmıştı.1960 yılındagazete kapanınca Bozoğlu, matbaacılık ve Gazetecilik mesleğine Cephe gazetesinde sürdürdü. 5 yıl gibi bir süre Cephe gazetesinde çırak ve kalfa olarak çalıştı, Bozoğlu, 1965 te akşam ortaokulunda okumak için Đzmir e gidince görevini gündüzleri gazete basılan bir matbaada devam etmiş, askerliğini (1969-1971) yaptıktan sonra Ödemiş e döndüğünde, Esen Matbaası Cephe
Gazetesinde B.Esen in kızı Figen Esen ile ortak olarak çalışmaya başlamıştı. Gazete o sırada 50 adet basılıyor, 30-40 tanesi dağıtılıyor, 10-15 gazete elde kalıyordu. Burhan Bey, gazetenin ve matbaanın işlerini yarı hisseli olarak Mehmet Bozoğlu na bırakır. Mehmet Bozoğlu, 5 yıl sonra, 1977 yılında Burhan Esen in teklifi ile Cephe Gazetesi ni ve matbaayı tamamen devralır. Burhan Esen in tek yaprak bir gazete ile başladığı, sonra da Zafer Sineması yanındaki Esen Matbaası nda vitrin camına asarak sürdürdüğü yerel gazete öyküsü, 1977 de gazeteyi Burhan Esen den devralan Mehmet Bozoğlu ile günümüze kadar devam ediyor. Mehmet Bozoğlu, ilanlarla zorlukla ayakta kalabilen gazeteyi sürdürebilmek için reklam peşinde koşmanın yanı sıra, edebiyat ve yerel haberler hazırlamak gibi yükümlülükleri de tek başına taşıdı omuzlarında. Cephe Gazetesi sayfalarında Ödemiş gazetecilik ve fikir hayatından gelip geçen ilginç simalara da rastlıyoruz. Eski Milletvekilleri; Mustafa Uyar, Coşkun Karagözoğlu, Alev Çoşkun, Kaya Bengisu, Neccar Türkcan, kültür insanları Mutahhar Başoğlu, Behiç Duygulu, Fethi Savaşçı, Yılmaz Karhan, Hasan Kudar ve diğer aydınlar. Edebiyat öğretmeni Şerif Ali Ezer in, her 15 günde bir hazırladığı edebiyat sayfasını öğrencileri dört gözle beklerdi, çünkü Şerif Ali Bey imtihanlarda soruları gazetedeki makalesinden sorardı.bu dönemde Ödemiş te bir başka yerel gazete teşebbüsü vardır. Mustafa Erdal, öğretmen Yüksel Balcı ile yeni bir gazete çıkarmak için bir araya gelirler. Birlikte çıkardıkları gazeteye Yeni Ödemiş Gazetesi adını koyarlar. Salı-Perşembe yayınlanan gazete duruma göre altı veya sekiz sayfa olur. Ancak, gazete çıktıktan üç yıl sonra kapanır. Cephe Gazetesi cama yapıştırılan tek yapraklık bir gazete olmasına karşın, tekrar Ödemiş in tek yerel gazetesi olmaya devam eder. Bazen, sinema afişleri gibi çarşıda ve pazaryerlerinde duvarlara asılarak bazen de güçlü bir kadro ile okuyucu patlaması yaşayan Cephe Gazetesi 60 yıldır yayın hayatını sürdürüyor. Cephe Gazetesi yayın yaşamı boyunca genellikle günlük, zaman zaman haftada iki-üç gün yayınlandı. Üç yıldan bu yana haftanın altı günü yayımlanıyor. Şu an 5.000inci sayıyı geçmiş durumdadır.yazılı basın kalıcıdır ve etkilidir. Yazının gücü karşısında durulmaz, tıpkı usul usul akan suya bakıp da, sel baskınının nasıl olur da her yeri yıktığına hayret edildiği gibi. Gün gelir, ülke çapında sıradan bir olay kentin gündemini değiştirir, o güne ait bir iz yıllar sonra yerel hafızayı tazeler, kent yaşamına katkısı hatırlanır. Gazeteler, sözlü kültürden yazılı kültüre geçişin en temel araçlarıdır. Cephe Gazetesinin tüm sayıları elimizde yok. Bulunabilen gazete örnekleri dahi bir kentin 60 yıllık bir yaşamının bazı bölümlerinden kesitleri, tanıklıkları dillendiriyor. Kimi eğlenceli, kimi düşünceli... Kesin, abartı yok; düş gücü yok; bire bir ajans haberi gibi, elden geldiğince de
yalın. Ama hepsinin içinde iyi, kötü bir ileti var. Belki konuya ilgi duyan birilerinin işine yarar... Burhan Esen in kendisi gibi gazeteci damadı Şakir ÖRS ve Ege Üniversitesi Đletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü nde öğretim üyesi olan kızı Doç. Dr. Ferlâl Örs ile Mehmet Bozoğlu nun eksiklerimizi tamamlaması dileği ile