Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 7, Sayı 2 (Haziran 2010), 57-72 DOI: 10.5001/MTAD.7.2010.2.21 Telif Hakkı Ankara Üniversitesi Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki: Bakış ve Yaklaşımlar M. Selcen Çürük Çukurova Üniversitesi, SBE (Adana) ÖZET Yapılan araştırmalar ve incelemeler olumsuzluğun ilgi çekici olduğu kadar karmaşık ve hacimli bir konu olduğunu da ortaya çıkarmıştır. Geçen süre içerisinde olumsuzluğun özellikle kiplikle ilişkisi hatta birçok araştırmacının bunu kipliğin bir alt türü olarak kabul etmesi dikkat çekicidir. Bu çalışmada doğal dillerin evrensel özelliklerinden biri olan olumsuzluğun anlam biliminin başka bir ulamı olan ve dillerde çeşitli biçim, sözlük, söz dizimi işaretleyicileri hatta parçalar üstü ses birimlerle ifadesini bulan kiplikle etkileşimi üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Kip, kiplik türleri, olumsuzluğun farklı kiplik anlamların ortaya çıkışındaki rolü etrafında şekillenen eldeki çalışmada amaç kiplik-olumsuzluk ilişkisine dair bakış ve yaklaşımları ortaya koyarak konuyla ilgili kuramsal çerçeve oluşturulmasına katkıda bulunmak böylece gelecekteki çalışmalarda kullanmak üzere ortak bir terminoloji belirlenmesine çalışmaktır. ANAHTAR SÖZCÜKLER olumsuzluk, kiplik, kiplik türleri, gerçeklik-gerçekdışılık kipliği ABSTRACT The research and studies undertaken have shown that negation is a complicated and comprehensive subject as well as attractive. In the course of time, the relation of negation especially with modality and moreover that many researchers have Bu makale, 2005 yılında Çukurova Üniversitesi nde başladığım doktora öğrenimimin ders dönemi sırasında Türk dilinde olumsuzluk konusunu art süremli ve işlevsel olarak ele alıp bütün yönleriyle incelememi öneren hocam Prof. Dr. Sema Barutcu Özönder in teşvikiyle başladığım doktora tezimden yararlanılarak hazırlanmıştır. Hocam Prof. Dr. Deniz Abik in danışmanlığında hazırladığım doktora tezimde, Harezm Türkçesinin önemli eserlerinden olan Ķıÿaÿu l enbiyā, Türk dilinde olumsuzluğun araştırılmasında bir karşılaştırma noktası olarak alınıp incelenmektedir.
58 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 7. Sayı 2. Haziran 2010 accepted this as subcategory of modality are interesting. In this study we tried to underline the reaction of negation, one of the common characteristics of natural languages, with mood, a different category of semantics, which finds its expression with different styles, lexicon, syntax markers, suprasegmental phonemes. This paper dealing with mood, types of modality and role of negation for different meaning of modality, aims to lay down views and approaches for modality-negation relation and to contribute to establishing a corporate frame and to standardize a common terminology to be used in future studies. KEY WORDS negation, modality, types of modality, realis-irrealis modality 1. Giriş Bütün dillerin ortak ulamlarından biri olan ve disiplinler arası bir kavram olarak karşımıza çıkan olumsuzluk, her dilde, söz konusu dillerin kendilerine özgü ifade sistemleri ile dile getirilir. Olumsuzluk üzerinde Aristo dan beri farklı bilim dalları tarafından farklı bakış açılarıyla durulmuş, olumsuzluğun biçimsel ve anlamsal yönleri çok boyutlu olarak anlaşılmaya çalışılmış, hâlâ da çalışılmaktadır. Olumsuzluk, bir dil bilgisi ulamı olarak dil bilgisi kitaplarında yer almazken anlam biliminin -genellikle kiplikle birlikte- başlı başına bir ulamını teşkil eder. Olumsuzluğun dillerde ifade edilişi öteden beri araştırmacıların ilgisini çekmiş, söz konusu ifade edişleri farklı biçimsel ve söz dizimsel kurallara dayandıran araştırmacılar olmuştur. Özellikle olumsuzluğun tipolojisi üzerinde duran araştırmacılardan Jespersen (1917), Dahl (1979), Payne (1985) olumsuz biçimbirimlerin fiile ulanan eklerle, bağımsız biçimbirimler ya da fiil yapıları şeklinde görüldüğünü ileri sürmüşlerdir. Bütün bu görüşler hiç şüphesiz dilin yüzey yapısının çeşitli yönlerini ortaya koymada önem taşır. Olumsuz yapılar yukarıda da ifade edildiği üzere birçok dilde çoğunlukla biçimbirim, söz dizimi (Progovac 1994; Heageman 1995; Zanuttini 2001, Zeijlstra 2004) ve anlam bilimi (Horn 1989; Carston 1996/2002) açısından incelenmiştir. Sözlü ve yazılı metinlerde son zamanlarda edim bilimi ve söylem bilimi açısından incelendiği de görülmektedir. Horn (1985/1989), Hidalgo Downing (2000), Givon (2001) gibi araştırmacılar söz konusu yapıların metin içerisindeki işlevlerine odaklanarak dildeki bu yapıların metin (text) ve özellikle de söylem (discourse) deki bağdaşıklığı ve tutarlılığı nasıl sağladıkları üzerinde durmaya başlamışlardır. Türkiye de ise anlam bilimi ve edim bilimi gibi olumsuzluğun metin içerisindeki işlevlerine ağırlık vererek kavramın anlaşılmasında farklı yöntemler ileri süren çalışmaların aksine konu ile ilgili çalışmalarda daha çok olumsuzluğun yapısal boyutları üzerinde durulmuştur. Karmaşık bir dizge olan dil, sadece biçimsel açıdan bakılarak anlaşılmaz; tümcenin söylenilen şekli olan yüzey yapı (surface structure) dan daha önemli olan
Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki M. Selcen Çürük 59 tümcenin anlamını taşıyan derin yapı (deep structure)dır. Dil birimlerinin yalnızca yapısal yönden incelenmeleri, kendi içlerinde son bulan birimler olarak algılanmaları yetmez, bunların dilsel değerlerinin anlaşılması içerdikleri söz eylemin (speech act), konuşmacı ya da dinleyicinin dil olayı karşısındaki tavrının, sözcenin kullanıldığı bağlamın, kısacası ilgili dil içi ve dil dışı etmenlerin göz önüne alınmasını gerektirir. (Kocaman 1981: 81). Olumsuzluk ulamının, üzerinde durulmaya muhtaç birçok cephesi olmakla birlikte bu çalışmada olumsuzluğun bir anlam bilimi ulamı olan kiplikle ilişkisi üzerinde durulmaya çalışılacaktır. Anlam biliminin çok tartışılan fakat tanımlanmasında ve sınırlarının çizilmesinde tam bir fikir birliğine varılamayan kiplik (modality) ulamı üzerinde çok şey söylenmiş, farklı görüşler ileri sürülmüştür. En genel ifadeyle kiplik konuşurun ifade edilen önermeye karşı ne yaptığını; önerme hakkındaki bilgi durumunu, öznel bakışını, görüş ve duygularını içeren anlam bilimsel bir ulamdır. 1 Kip, anlam biliminde kipliğin muhtelif işaretlerle eylemde çekim eki olarak biçimlenişini sağlayan bir dil bilgisi ulamı olarak tanımlanırken kipin geleneksel tanımları, onu kiplikle eş değer tutar. 2 Kiplik, fiil ulamlarından biri olarak değerlendirilmesine karşın sadece fiilin morfolojik işaretleyici 3 leri ile değil, çeşitli sözlük, söz dizimi işaretleyicileri ile hatta parçalar üstü birimlerle bağlama bağlı olarak da ortaya konulabilmektedir. Dolayısı ile Türkçede kipliği ifade etmek için sadece belirli morfolojik işaretleyicilerin varlığından söz etmek yanıltıcı olacaktır. Nitekim kip/kiplik konusunda bir başucu kitabı niteliğinde olan eserinde Palmer kipliğin anlam bilimsel olarak sadece fiille ilgili olmadığını cümlenin bütünüyle ilgili olduğunu ifade eder (1986: 2). Kiplikler genellikle -dillerdeki farklı ifade şekilleri ve olası alt sınıflandırmalar istisna olarak- izin ya da zorunluluk bildiren yükümlülük kipliği (deontic modality) ve olabilirlik, varsayım ya da kesinlik bildiren bilgi kipliği (epistemic modality) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. 4 Yükümlülük kipliğinde ifade edilen önerme zorunluluk, 1 Kipliğin türlü tanım ve sınıflandırmaları ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Lyons 1977, Coates 1983, Frawley 1992 ve 2006, Bybee vd. 1994, Papafraguo 2000, Palmer 2001, Givon 2001, Narrog 2005, De Haan 2005, Boland 2006, Hogeweg 2009. 2 Kiple kiplik kavramını eşdeğer tutan araştırmacılar yanında kiple fiil zamanını eşdeğer tutan araştırmacılar da vardır. Bununla ilgili bkz. Dilaçar (1971:106 vd.),vardar (2002:235), Gencan (2001:304 vd.) Ediskun ( 2007: 171-173 vd.) vb. 3 İşaretleyici terimi bildiğimiz kadarı ile ilk kez Filiz Kılıç tarafından Kırgız Türkçesinde Bilgi Kipliği: Delile Dayananların Diğer Bilgi Kiplikleriyle İlişkisi başlıklı doktora tezinde kullanılmıştır (2004). Biz de söz konusu terimi bu ve bundan sonraki çalışmalarımızda hem sözlüksel hem de bağımlı biçimbirimsel unsurlar için kullanacağız. 4 Typological Approaches to Modality adlı yazısında De Haan kiplik kavramının mantıkçılarla birlikte (von Wright la 1951 de) kullanılmaya başlandığını ve kiplik için yaygın tasnifin epistemic
60 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 7. Sayı 2. Haziran 2010 gereklilik, izin, tercih etme gibi kavramlar etrafında dile getirilirken bilgi kipliğinde ifade edilen önermenin doğruluğu, olabilirliği ya da kesinliği söz konusudur. Buna göre Bu akşam sinemaya gidebilirsiniz. cümlesi bağlama göre olasılık ifade ederse bilgi, izin ifade ederse yükümlülük kipliği olur. Kip ve kiplik konusunu detaylı bir şekilde ele alan ve bu olgunun tanımı, sınırlarının çizilmesi, diğer anlam ulamlarıyla ilişkisinin araştırılması gibi sorunların ortaya atılıp çözülmesinde tartışmasız en önemli isimlerden biri olan Palmer Mood and Modality adlı eserinin ilk baskısında (1986) kipliği deontic ve epistemic olarak ikiye ayırırken 2001 de bu iki temel kavram yerine önerme kipliği (propositional modality) ve olay kipliği (event modality) başlıklarını kullanmıştır. Bilgi kipliğini delile dayalı kiplik (evidential modality) 5 ile birlikte önerme kipliğinin alt başlığına yerleştirirken yükümlülük kipliğini de hareket kipliği (dynamic modality) ile birlikte olay kipliğinin alt başlığına yerleştirmiştir (2001: 6-22 vd.). Palmer a göre olay kipliği henüz gerçekleşmeyen fakat gerçekleşmesi muhtemel olan olaylara işaret ederken, önerme kipliği ise konuşurun ifade edilen bilginin gerçekliğine dair takındığı tutumdur (2001: 7). Ferdinand de Haan Typological Approaches to Modality adlı yazısında bilgi kipliğinin konuşurun söylediğinin doğruluk derecesiyle ilgili olduğunu, yükümlülük kipliğinin ise bir hareketin yapılmasında cümlenin öznesine uygulanan itici gücün 6 derecesiyle ilgili olduğunu ifade eder; ancak o, kiplik için yapılan bu ayrımı (bilgi/yükümlülük kipliği) yeterli bulmaz, bu ayrımın başka bir kiplik gerektirdiğini belirtir ve bu kipliğin de yeteneği kodlayan (yazara göre buna irade de eklenebilir), hareket kipliği (dynamic modality) olduğunu ifade eder. Bunun için John can swim (John yüzebilir) örneğini verir ve buradaki kiplik gösteren yardımcı fiil can in öznenin yüzmeye yetenekli olduğunu gösterdiğini ifade eder (2005: 6). Bilgi kipliğinin statüsünde herhangi bir şüphenin olmadığını vurgulayan De Haan, aynı şeyin ve deontic şeklinde yapılan ikili ayrım olduğunu belirtir ve bu ayrımı benimseyen araştırmacıları şöyle sıralar: Lyons (1977), Palmer (1979 [1990], 1986 [2001]), Frawley (1992), De Haan (1997), Van der Auwera and Plungian (1998) (2005:6). Kiplik kavramı ve türleri etrafında şekillendirdiği çalışmasında Nuyts bu iki terime dynamic modality yi de ekler ve söz konusu üç terimin adlandırmasında farklı araştırmacıların farklı tercihleri olduğunu belirtir. Örneğin dynamic modality yi kullanan Palmer ve Perkins e karşın Goossens in facultative, Hengeveld in inherent sözcüklerini kullandıklarını dile getirir. Kendisi de bu terim için situational sözcüğünü tercih etmektedir. Ayrıca Nuyts deontic ve epistemic için daha kapsamlı bir bakış sergileyerek bu kipliklerin kapsamına olumsuzluğu da alır. Geniş bilgi için bkz. Nuyts (2005:2 vd). 5 Delile dayalı kiplik, delile dayalılık terimleri de ilk Kılıç tarafından kullanılmıştır. Tanımları ve kullanımları hakkında daha geniş bilgi için bkz. Kılıç (2004, 2005) 6 De Haan söz konusu zorlayıcılığın konuşurdan gelebileceği gibi belirsiz bir kaynaktan da gelebileceğini belirtir.
Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki M. Selcen Çürük 61 yükümlülük kipliği için geçerli olmadığını, araştırmacıların yükümlülük kipliği için yeni bir terim önerdiklerine dikkati çeker. Bununla ilgili en geçerli önerinin kök kiplik (root modality) olduğunu da ekler; zira kök terimi ona göre hem yükümlülük hem hareket kipliğini kapsar. De Haan bu terimin temel (root) cümlelere gönderimde bulunduğunu ve fakat bu terim için bir yanlış adlandırmanın da söz konusu olduğunu belirtir; zira o sadece temel cümlelerde görülmez. İngilizcedeki kiplikler üzerine bütünce çalışması yapan ve kök kiplik kavramını kullanan Coates deontic teriminin öncelikli olarak zorunluluk ve izin mantıksal kavramların ifadesi için kulanıldığını, fakat must ve may gibi kipliklerin başka anlamlara da gelebileceğini ileri sürerek kabul etmez (2005:6). Ona göre kök (root) terimi hem yükümlülük hem hareket kipliğini kapsar. Kipliklerin bir temel bir de yan anlamları olduğunu düşünen Coates, deontic ve dynamic terimlerinin sadece temel anlamları ifade ettiğini düşünür, dolayısıyla Coates, tarafsız bir terim olan kök kipliği terimini kullanır. 7 Bybee, Perkins ve Paglucia The Evolution of Grammar adlı eserlerinin Mood and Modality başlıklı kısmında kipliği, bilgi kipliği (epistemic modality), kılıcı-odaklı kiplik (agent-oriented modality), konuşucu-odaklı kiplik (speaker-oriented modality) ve bağlı/bağımlı kiplik (subordinating) olmak üzere dörde ayırmışlardır (1994: 177 vd.). Kılıcı-odaklı kiplikte olayın gerçekleşmesi kılıcının hem iç hem de dış şartlarına bağlıyken konuşucu-odaklı kiplikte konuşucu, olayın gerçekleşmesinden -söz konusu şartlar olmaksızın- yükümlüdür. (Bybee vd. 177-179). Frawley kipliği, bilginin gerçekliğiyle ilişkilendirir; kipliğin ifadenin içeriğinin inandırıcılığına, geçerliliğine, gerçekçiliğine işaret ettiğini ifade eder. Ona göre kiplik, ifadenin bütünüyle hissettirilebilmesini etkiler ve bu yüzden kendi alanı içinde bütün önermeyi kendi yürütür ve sadece gerçek durumların nesnel ölçütlerini değil, ayrıca, ifadenin içeriğine karşı söyleyenin öznel tutumlarını da dile getirir. Frawley in aşağıda verdiği örnek kimi belirteçlerin de kiplik işlevi üstlenebildiğini gösterir: Apparently, Maria bought another cat. (Görünüşe bakılırsa Maria başka kedi satın aldı.) Bu cümle, olumlu bir gerçeği, basit bir şekilde öne sürmüyor. Cümlenin olumsuz olmadığı veya gerçek dışı olmadığı kabul edilse bile yine de en azından kabul edilebilirliği; değeri daha azdır: Kesin olmamakla beraber, Maria nın başka bir kedi aldığını belirtiyorum. Bu cümlenin gerçekçiliğinin sınırlandırılması tamamiyle apparently (görünüşe göre/galiba) belirtecinin cümle içindeki işleviyle ilgilidir, zira bu belirteç olmadan ifade gayet belirleyicidir.apparently belirteci, epistemik tutumu veya konuşmacının bilgi durumunu işaret eder (Biber ve Finegan 1988) McCawley (1978) ve 7 Bununla ilgili olarak bkz. Palmer (1986: 103 vd).
62 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 7. Sayı 2. Haziran 2010 Fauconnier (1985) in ifadelerinde belirteç, dünya yaratan (world-creating) bir kavramdır; yani önermenin içeriğine karşı yargılanmak zorunda olan muhtemel bir dünya veya inanç bağlamı oluşturur. Daha klasik felsefî tanımlarda belirteç, ifadenin içeriğine karşı konuşmacının yorumunun veya uyumunun belirtisi demek olan önermesel tutumu aktarır (Frawley 1992, 385-386). Kiplikle ilgili yakın zamanda çalışan araştırmacılardan biri olan Nordström kendinden önceki kiplik tasniflerini de dikkate alarak yeni bir tasnif denemesi yapmıştır. Nordström özellikle Palmer in tasnifini temel almış ve fakat ondan farklı olarak söz eylem kipliği (speech-act modality) adı ile yeni bir kiplik türü ortaya koymuş, kiplik türlerini de farklı gruplara yerleştirmiştir. Nordström (2010:47) kiplik tasnifini farklı kiplik türleri başlığı ile şöyle vermiştir: Söz-eylem Kipliği Önerme kipliği Olay Kipliği emir bilgi kipliği/bildirme yükümlülük kipliği nasihat yüklü emir (hortative) delile dayalı kiplik/bildirme hareket kipliği yumuşatıcı kip/emir (jussive) 8 bildirme-istek yasaklayıcı gerçeklik-gerçekdışılık dilek-istek şartlılar Soru Genel yan tümce bağlayıcıları Doğal dil, çok sayıda çeşitli kavramı kip olarak saymaktadır. Öyle ya da böyle, bir varsayımda bulunma (hypotheticality), şüphelenme (doubt), tahminde bulunma (supposition), yetenek (ability), koşulluluk (conditionality), gerçeklik karşıtlığı (counterfactuality), alıntı (quotation), gerçeklik (actuality), fark edilebilirlik (realizability), sorgulama (interrogation), olumsuzluk (negation), olasılık (possibility), 8 Jussive terimi sözveriler (promissives), emirler (imperatives) ve özendirmeler ( exhortatives) in bütününü kapsayan bir kiplik ve/veya tek bir tümce çeşidi olarak görülür. Mauck, Pak, Portner ve Zanuttini jussive i muhtelif yazılarında kullanan araştırmacılardandır. Ortak hazırladıkları bir çalışmada (Mauck vd. 2005:146) söz konusu terim için şu açıklamayı yapmışlardır: It makes sense that promissives would be members of the same clause type as imperatives. Just as an imperative is canonically used to place a requirement on the addressee, a promissive is canonically used to place a requirement on oneself, the speaker. An exhortative canonically places a requirement on both speaker and hearer. A promissive can be thought of as a first person singular jussive, an exhortative as a first person plural jussive, and an imperative as a second or third person jussive.
Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki M. Selcen Çürük 63 zorunluluk (obligation), yargılama (judgement) ve gereklilik (necessity) kipliğin birer parçası olarak sunulmaktadır. Ayrıca bunlara üslup (honestly-dürüstçe söylemek gerekirse), gerçekçi tutum (actually- gerçekçi olmak gerekirse), gerçekçi olmayan tutum (allegedly-iddia ediyorum ki), bilgi alanı (biologically speaking- biyolojiden yola çıkarsak) ve bunun gibi devam eden belirteç cümleleriyle kodlanmış, uzun bir epistemik tutum listesi de ekleyebiliriz (Frawley 1992: 386). De Haan Typological Approaches to Modality adlı yazısının Modality and Negation başlıklı kısmında, tipolojik yazında son zamanlarda yöneltilen iki soruya - kip anlamlarının mantıksal olasılıklar üzerinde nasıl (şekille) gösterileceği ve dillerin olası kapsam belirsizliklerini nasıl gidereceği- dikkat çeker. Dilbilimsel konularla kiplik mantığı (modal logic) 9 konuları arasında tam bir benzerlik olmasa da kolaylık sağlaması için De Haan temel kiplik mantığı simgelerini İngilizceden aldığı örnek cümleler üzerinde şöyle göstermiştir: a. John must be a bachelor. p John bir bekâr olmalı. b. John may be a bachelor. p John bir bekâr olabilir. c. John must not be a bachelor. p John bir bekâr olmamalı. d. John need not be a bachelor. p John un bekâr olması gerekmez. e. John may not be a bachelor. p (or p) John bir bekâr olmayabilir. (2004 : 41) Kiplik ve olumsuzluk arasında bir ilişki olduğu gerçeği en azından 2500 yıldır bilinmektedir. Aristo dan beri filozoflar ve mantıkçılar konuyla ilgilenmişler ve fakat konu, ancak son zamanlarda nispeten dilbilimcilerin de dikkatini çekmiştir (De Haan 2004, 40). Olumsuzluk, bazı bilim adamları tarafından kipliğin bir parçası olarak kabul edilmektedir. 10 Bu noktada gerçeklik/gerçekdışılık (realis/irrealis) 11 terimlerinden 9 Kiplik mantığı zorunlu ve mümkün önermeleri kapsayan mantıktır. Zorunlu eklemi " " sembolüyle, mümkün önerme " " sembolüyle gösterilir. Bu sembollere kiplik değişmezleri adı verilir. Kiplik mantığında p önermesinin doğru olması gerçek dünyada ya da diğer olası dünyaların sadece birinde doğru olmasına bağlıyken p önermesinin doğru olması, yalnız gerçek dünyada değil, diğer tüm olası dünyalarda da doğru olmasına bağlıdır. 10 Bazı dilbilimcilere göre olumsuzluk bildirim kipliğinin üç ulamından biridir, diğer iki ulam ise soruşturma ve tumturaktır (Pottier, 1985), ya da sözceleme bir seri kiplikle sözce çeşitlerine yol açar: bunlar bildirim (olumlu ya da olumsuz), soruşturma, ünlem, emir, tumturak, bitmemiş sözce vb. (Perrot, 1983). Bir başka dilbilimciye göre olumsuzluk, olumluluğun reddedilmiş
64 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 7. Sayı 2. Haziran 2010 bahsetmek yerinde olacaktır. Konuşurun, olay ve durumların nesnel gerçeklikle ne derece bağdaştığına (gerçeklikle bağdaşıp bağdaşmadığına) dair aldığı tutumu ifadesine yansıtması gerçeklik-gerçekdışılığın odağını oluşturur. Gerçeklik-gerçekdışılık terimlerinin kullanımı çok eskilere gitmez; söz konusu terimler birçok araştırmacı tarafından betimleyici dil bilgisi geleneğine bağlı olarak bildirme kipi-dilek kipi olarak kullanılmaktadır. 12 bildirme-dilek kipi terimlerini kullananlardan biri olan Palmer bu yeni terimlerle ilgili olarak şunları kaydeder: It might have seemed wise, in the interest of consistency, to use only one set of terms, either indicative or subjunctive or realis and irrealis for both sets of data, preferably the former. However this is probably impractical now that both traditions are firmly established (2001:148). Gönderim yapılan dünya ile ifade edilen dünya birbiriyle uyuştuğunda gerçeklik (kipliği) (realis) ortaya çıkarken bu iki dünya örtüşmediğinde ise gerçekdışılık (kipliği) (irrealis) söz konusu olur. Gerçeklik kipliği geçmişte ya da şu anda olan olaylarla ilgiliyken gerçekdışılık kipliği karşıtlıklar, hayaller ya da gelecekle ilgilidir. Gerçeklik kipliği ile gerçekdışılık kipliği ayrımının temelini gerçek olaylar ile gerçekdışı olayları birbirinden ayırma gereksinimi oluşturur. Dolayısı ile gerçekleşmiş olayların karşısında henüz gerçekleşmemiş, fakat gerçekleşme olasılığı bulunan olaylar yer alır. Geleceğe yönelen eylemler, hayaller, tasarılar, niyetler ve bir dizi varsayıma dayalı istek ve planlar gerçekdışılık kipliğinin kavram alanını oluşturur; zira bütün bu varsayımsal niyetlerin gerçekleşebilirliğinin bilinmezliği olayın gerçekleşme anına kadar korunur (Frawley 1992, 387 vd.). Chafe (1995), Mithun (1995), Van den Berg (1989), Bybee (1998) gibi araştırmacılar biçimi değil özgün bir kipselleştirmedir, olumsuzluk düzeltme yapar ve önemli bir konuşma içi işlev gerçekleştirir. Ayrıca olumsuzlukla soruşturma arasındaki ilişki olumlulukla olumsuzluk arasındaki ilişkiden çok daha fazladır (Hagège). Alango (2000: 74). 11 Gerçeklik-gerçekdışılık terimi son zamanlarda kendisinden sıkça söz ettirmekle beraber söz konusu terimlerle aynı anlama gelen muhtelif terimlerin araştırmacılar tarafından kullandıkları da görülmektedir: Chafe real irreal; Mithun actualized nonactualized; Palmer ve Noonan factualnonfactual, Elliott reality status vb. Nuyts, kiplik için kullanılan ancak yaygınlığı olmayan alethic modality, volition, intention, boulomaic modality gibi terimlere de yer verir çalışmasında. Bu terimler ve bunlar etrafında gerçekleştirilen tartışmalarla gerçeklik-gerçekdışılık a dair geniş bilgi için bkz. (Nuyts 2005: 1-27; De Haan 2005: 41-48 vd.). 12 Palmer kiplik tasnifinde realis irrealis e yer vermez zira o haber-dilek kiplerinin bu iki terimin karşılayacağı anlamları zaten karşıladığını ifade eder ve gerçeklik-gerçekdışılığın esasen Avstronezya, Papuan, Tibet-Burman ve Amerindia dillerinde görüldüğünü, dolayısı ile özelde İngilizce genelde Avrupa dilleri için değilse bile, diller arası (cross linguistic) çalışmalarda bu terimlerden bahsedilebileğini belirtir. Nitekim Palmer in tasnifindeki önermesel kiplik olayların gerçeklere dayanan statüsüyle ilgilenirken, olay kipliği gerçekleşmemiş (non-actualized) olaylara gönderim yapar. De Haan da (2005) Yeni Gine ile Kuzey Amerika dillerinde görülen gerçeklik-gerçekdışılığın biçimbilimsel olarak kodlandığına işaret eder.
Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki M. Selcen Çürük 65 muhtelif dillerde, konuşurların, ifade edilen durum ve/veya olaylarla ilgili bilginin gerçekliğine dair tutumlarını, inanışlarını sözceye yansıttıklarını belirterek gerçeklikgerçekdışılık ı konuşurlar tarafından tercih edilen birtakım dil birlikleri ile sistematik olarak birbirinden ayıran birtakım dillerin varlığından bahsederler. Chafe ve Palmer geçmiş ve şimdiki zamanlı tümcelerin umumiyetle gerçeklik kipliğini ihtiva ettiğini, gerçekdışılığın ise olması muhtemel olayları gösterdiğini belirtirler. Bununla birlikte olumsuzluğun, gelecek zamanın, olay kipliğinin, dilek/isteğin, zorunluluğun, evet-hayır sorularının, emrin, yasaklamanın ve şartlıların tipik birer gerçekdışılık kipliği gösterdiklerini en azından bunların olumsuzluğa izin veren yapılar olduğuna işaret ederler (1995: 350; 2001: 22,149, 168 vd.). Olumsuzluğun, kipliğin bir parçası gibi görülmesinin nedeni, var olmayan olaylar ve durumlar hakkında konuşarak aslında gerçek olmayan olaylar ve durumlar hakkında konuşuyor olmamızdır. Frawley e göre (1992: 384 vd.) olumsuzluk, yanlışlık/sahtelik ve yadsıma üzerinden doğrudan gerçeklik ile bağlantılıdır; dolayısı ile kipliğin alt bölümleri arasında yer alır. Frawley kipliği 1. olumsuzluk ya da gerçeğe aykırı bilgi, 2. epistemik kiplik ya da olası gerçek bilgi, 3. deontik kiplik ya da zorunlu gerçek bilgi olarak üçe ayırmıştır (1992, 384 vd.). 13 Kiplik Frawley e göre bir çeşit bilgi merkezli gösterim (epistemic deixis) dir ve bu yapı, bütün kip sistemleri için asıl bağlamsal parametreleri oluşturur (1992:387). Bilgi merkezli gösterim açısından olumsuz kiplik, ifade edilen/tanımlanan dünya (expressed world) ile gönderim yapılan dünya (reference world) arasındaki ayrışmayla ortaya çıkar. Kiplik, gönderim yapılan dünya ile ifade edilen dünyaya ve bu ikisi arasındaki yön ve uzaklık kavramlarına ihtiyaç duyar. Birçok dilde bu gösterim yapısı, realis (gerçek) ve irrealis (gerçekdışı) ayrımında yüzeysel olarak bulunurken, diğer dillerde bu parametreler, fiil zamanı, kişi ve özgüllükle iç içe girmiştir. Bilgi merkezli gösterim olarak kiplikten yola çıkarak, olumsuzluk için, ifade edilen dünya ile gönderim yapılan dünyanın uyuşmamasıdır diyebiliriz. De Haan dillerin kiplik ve olumsuzluk alanındaki kapsam belirsizliğini nasıl çözdüğü üzerinde durduğu yazısında şu iki örneği verir: a) John must not go to school p (John okula gitmemelisin:okula gitmen yasak) 13 Kipliği, ifadenin gerçeklik statüsü olarak tanımlayan ve kiplikle ifade edilen dünya ile gönderim yapılan dünya arasındaki ilişkinin kodlandığını ileri süren başka araştırmacılar da olmuştur: bkz. Chung ve Timberlake 1985, Chafe 1995, Mithun 1995, Givon 2001, Palmer 2001, Narrog 2005.
66 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 7. Sayı 2. Haziran 2010 b) John need not go to school p (John okula gitmek mecburiyetinde değilsin:okula gitmene gerek yok.) Bu örneklerde must dar kapsamda (narrow scope) kullanılırken need geniş kapsamda (wide scope) kullanılmıştır. De Haan (1997) belirsizliğin giderilmesine yönelik olarak bu durumu kipin farklı biçimleniş stratejisi (modal suppletion strategy) olarak adlandırır. Birinci tümcede olumsuzluk, kipliğin kapsamında iken ikinci tümcede kiplik, olumsuzluğun kapsamındadır. Örneklerde açıkça görüldüğü gibi İngilizcede kapsamdaki farklılığı ifade etmek için iki farklı kiplik gösteren yardımı fiil (modal verb) kullanılır. Olumsuzluk-kiplik ilişkisine dair bir başka stratejiyi Rusçadan örnekler vererek dile getiren De Haan (1997) kiplik gösteren yardımcı fiil moč -Abil- in ne olumsuzluk işaretleyicisi ile olan ilgisini şu şekilde göstermiştir: Ivan ne možet rabotat p Ivan olms. -Abil- 3tk çalış- (Ivan çalışabilir =çalışmasına izin var) Ivan možet ne rabotat p Ivan -Abil- 3tk olms. çalış- (Ivan çalışamaz =çalışmasına izin yok) Haan Rusçada kiplik gösteren yardımcı fiil aynı kaldığı hâlde olumsuzluğun yerinin değiştiğini belirterek bu stratejiye olumsuzluk(un) yerleşim stratejisi (negation placement strategy) adını verir: Olumsuzluk, kiplik gösteren yardımcı fiilden önce gelirse geniş kapsama (açıya), doğrudan doğruya ana fiilden önce gelirse dar kapsama sahiptir. Güven, Türkçede yeterlik, izin ve olasılık gibi farklı kiplik ifadelerini karşılayabilen çok işlevli kiplik işaretleyicisi -Abil in -ma olumsuzluk işaretleyicisinin konumuna göre farklı kiplik anlamları yüklenebileceğini, dolayısı ile söz konusu işaretleyicinin konumuna göre hem yapım eki hem çekim eki olabileceğini ifade eder. Bunun için şu örnekleri verir: - gel-e-mem (yükümlülük+olumsuzluk) - gel-me-yebil-ir-im (olumsuzluk+bilgisellik) - gel-e-me-yebil-ir-im (yükümlülük+olumsuzluk+bilgisellik) Güven, birinci ve üçüncü tümcelerde -ma olumsuzluk işaretleyicisinden önce gelen -Abil in yapım eki olduğunu, ikinci tümcede ma den sonra gelen ve sadece
Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki M. Selcen Çürük 67 olasılık gösteren -Abil in ise çekim eki olduğunu 14 ve melez bir zaman/görünüş/kiplik öbeğinde yer aldığını ileri sürmüştür (2001:84). 15 Palmer, olay kipliğini oluşturan hareket kipliği (dynamic modality) ve yükümlülük kipliğinin olması muhtemel olan ve fakat gerçekleşmemiş olaylarla ilgili olduğunu belirtir (2001:8). Gönderim yapılan dünya ve ifade edilen dünyanın bütün ayrışmasını kodlayan yapıları düşünelim: not, never, nobody, no one, none ve diğerleri. Bu yapılar ayrıca, önermesel olumsuzluk için tanılayıcı testleri (diagnostic tests) de başlatırlar. Bütün tanılayıcıları karşılamayan yapılar seldom (nadiren), hardly (neredeyse hiç), few (birkaç) ve bunun gibi diğerleridir. Bu yapıların anlamlarını betimleyen tek şey, gönderim yapılan dünya ile ifade edilen dünyanın kısmî uyuşmazlığı (partial mismatch) dır. Örneğin, eğer Bob nadiren eve gitti. dersem Bob un eve gittiği ve gitmediği zamanlar olmuştur. demek istemişimdir. Seldom kısmen gerçekdışılıka neden olur; yani semantik olarak never gibi bir yapının çağrışımından daha az gerçekdışıdır. Aynı iddialar, scarcely (hemen hemen hiç, pek az, neredeyse hiç) ve barely (hemen hemen hiç, pek az, neredeyse hiç) gibi bütün tanılayıcıları karşılamayan diğer yapılar için de geçerli olabilir. Dolayısıyla gerçekdışılık kipliğinin neden olduğu boyut ne kadar büyükse, tam bir önermesel olumsuzluk olasılığı da o kadar büyük olur diyebiliriz. (Frawley 1992, 395-396 vd.). Olumsuzluğu kiplikle ilişkilendiren araştırmacılardan biri de Ahmet Kocaman dır. Türkçede Kip Olgusu Üzerine Görüşler adlı makalesinde verdiği şu örnekler olumsuzluğun kiplik değerini ortaya koymada dikkat çekicidir: - Arkadaşınız bu işi yapabilirdi. - Arkadaşlarınız bu işi yapmayabilirdi. -Arkadaşınız bu işi yapamayabilirdi. Yukarıdaki üç tümce de 'yeterlilik/yetersizlik' anlattığı hâlde 1. ve 2. tümceler öznesinin istemine bağlı bir yetersizliği 3. tümce ise nesnel bir yetersizliği ön plana 14 Güven, söz konusu ekin çekim eki olduğunu ifade etmekle birlikte Sweetser in kök kipliğin (izin, yeterlik vb.) artsüremde bilgi kipliğine doğru değişim gösterdiğini, yine Cinque nin de izin ve yeterlik gösteren işlevleri tek bir baş altında toplama olasılığından bahsettiğini dile getirir ve bu noktadan hareketle de Türkçede -Abil in aynı zamanda hem izin, hem yeterlik hem de olasılık ifade ettiğinin düşünülebileceğini ve bu durumda söz konusu ekin esasen çekim değil yapım eki olma olasılığının güçlendiğini belirtir (2001:84). 15 Abil i bir yazım tasarrufu ile asıl fiile bitişik yazmak suretiyle, ek saymak dikkat çekidir; ancak Türkiye Türkçesindeki bu tür bir yazım tasarrufunun, bu kuruluşun dilbilgiselleşmedeki biçimbilgiselleşmenin daha ileri basamaklarına taşıyabileceğini ön görebiliriz, tıpkı -AmAyapısında olduğu gibi. Modern Türkiye Türkçesindeki bu kuruluşların fiil birleşmeleri yolu ile ortaya çıktığını ve art süremli olarak izlendiğinde dilbilgiselleşmenin aşamalarını belirleyebileceğimizi söyleyebiliriz. Konu ayrıntılı olarak doktora tezimizde de ele alınmıştır.
68 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 7. Sayı 2. Haziran 2010 çıkarmaktadır. - Dün orada olamadı. - Dün orada olamazdı. Yukarıdaki 1. tümce kipte olumsuzlaşmayı anlatırken, 2. tümce tüm önermeyi olumsuzlamaktadır. - Çocuk gelebilir. (isterse ya da isterseniz) - Çocuk gelmeyebilir. (istemezse gelmez) Kocaman, ayraç içindeki açıklamaya bakarak Türkçe -sa, -mali biçimbirimlerin söylem yönelimli bir kiplemeyi anlatmakta olduğunu, yani özne dışı bir etmenin ağırlığı ya da etkisinin söz konusu olduğunu; sözcükleşmiş kiplemede de (gerekmek, zorunda vb.) bu kuralın geçerli göründüğünü, ancak yeterlilik kipi için aynı şeyin söylenemeyeceğini ifade eder. Ona göre birinci tümcede iki yorum da geçerli olabilir, fakat 2. tümce özne yönelimli bir örneği sergiler (1981: 84). Günter Radden Interaction of Modality with Negation/Kiplikle Olumsuzluğun Etkileşimi (2007) adlı makalesinde İngilizcedeki kiplik yapılarının olumsuzlukla birlikte kullanıldığında kiplik fiillerinin tutumunun değişken olduğunu, özellikle must kiplik gösteren yardımcı fiilinin olumsuzlukla kullanıldığındaki durumuna dikkat çeker. Deontic olarak must olumlu tümcede kullanıldığında zorunluluk, olumsuz tümcede kullanıldığında yasak anlamına gelmektedir. Fakat epistemik bağlamda must sadece olumlu cümlelerde kullanılır ve gereklilik ifade eder. Olumsuz kiplerde kullanılan kiplik fiilleri aynı zamanda imkânsızlık anlamında kullanılan can t ile aynı bağlamda kullanılır: (1) a. You must switch off your mobile phone. Cep telefonunu kapatmalısın. ( obligation- zorunluluk ) b. You mustn t switch off your mobile phone. Cep telefonunu kapatmamalısın. (prohibition-yasak ) (2) a. Your mobile phone must be switched off. Cep telefonun kapalı olmalı. (necessity- gereklilik ) b. Your mobile phone can t be switched off. Cep telefonun kapalı olamaz. (impossibility-imkansızlık ) Radden e göre olumsuzluğun kapsamı, sadece olumsuz kip cümlelerinin farklı şekilde ifadesinde görülebilir. Bu yüzden (1b) cep telefonunu kapatmamalısın. cümlesi it is necessary for you/it is required of you NOT to switch off your mobile phone. Senden cep telefonunu kapatmaman isteniyor. cümlesiyle farklı bir şekilde söylendiğinde öneri ortadan kalkmış olur. (2b) Cep telefonun kapalı olamaz. cümlesi It is NOT possible that your mobile phone is switched off. Cep telefonunun kapalı olması mümkün değildir. cümlesiyle farklı bir şekilde söylendiğinde kiplik ortadan kalkmış olur (2007:224-225).
Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki M. Selcen Çürük 69 Sonuç Bu çalışmada bir dil evrenseli (language universal) olan olumsuzluğun kiplikle olan etkileşimine dair bakış ve yaklaşımlar ele alınmıştır. Olumsuzluğun kiplik potansiyeli bazı biçimbirimsel kiplik işaretleyicilerinin olumsuzluk işaretleyicisi aldıklarında ortaya çıkan anlamın işaretleyici ulanmadan önceki anlamın yadsınması şeklinde olmayıp olumsuzluğun ona tamamen yeni bir kiplik anlam yüklemesinde açıkça görülmektedir. Birtakım sözlük birimlerin gerek bünyelerinde gerekse kullanıldıkları bağlama bağlı olarak taşıdıkları anlamlar da tümcenin/sözcenin kiplik anlamına tesir edebilmektedir. Konuşurun durum/olaylara ilişkin tutumu, durum ve olayların gerçeklik statüsü de doğrudan olumsuzlukla ilişkilendirilmektedir. Öyle ki bazı dillerde konuşurun olay/durumun gerçekliğine inanıp inanmaması konuşurken tercih edeceği dilbilgisel birime de yansımaktadır. Gerçeklik-gerçekdışılık terimlerinin dilbilimsel düzleme çıkararak birçok araştırmacı tarafından olumsuzlukla birlikte düşünülmesinin sebebi, var olmayan olaylardan (dilek, istek, şart, hayal, tasarı vb.) bahsetmenin gerçekleşmeyen olaylardan dolayısı ile olumsuzluktan -olumsuzluğun bir şeyin oluş alanına çıkmaması, gerçekleşmemesi, olmaması nı ihtiva eden anlamıyla örtüşmesibahsetmek demek olduğu anlayışıdır. Söz konusu ilişkilendirmede umumiyetle bir birlik gösteren araştırmacıların ayrıştığı noktanın, onun türlü kiplik tasniflerindeki konumudur denilebilir. Genel bir bakışla dillerin sadece olumsuz unsurların biçimi (işaretlenmesi), konumu hususunda değil, aynı zamanda, olumsuz unsurlar içeren tümce/sözcelerin yorumunda da farklılaştıklarını ifade edebiliriz. Kipliğin sadece dilbigiselleşmiş biçimsözdizimsel (morphosyntactic) bir ulam olan kiple değil türlü sözlük, söz dizimi araçları ile bağlama bağlı olarak da ifade edilebilirliği gerçeğinden yola çıkarak olumsuzluğun da dilin hemen her düzeyinde -farklı dilbilgisel, anlamsal, söylemsel boyutlarıyla- karşımıza çıkabileceğini ifade edebiliriz. Nitekim dil sadece tüz tümce üreterek betimsel bir işlev üstlenmez; bireysel özelliğiyle birlikte toplumsal bir etkinlik olmasının gereği, konuşurun, ifade edilen bilginin gerçekliğine, gerçekdışılığına dair tutumlarını da aktarır; dolayısıyla dili yalnızca biçimsel açıdan icelemek dildeki iç ve dış etmenlerin karşılıklı etkileşimini göz ardı etmek olur. Kiplik ulamına dair görüş ileri süren hemen her araştırmacı farklı gerekçelerle farklı kiplik tanımı ve tasnifi ortaya koymuştur. Üzerinde hemfikir oldukları belki de yegane noktanın, kipliğin, durumun/olayın herhangi bir niteliğinden ziyade önermeye bütünüyle işaret etmesidir diyebiliriz. Tümcesel olumsuzluğun (sentential negation) öne çıktığı olumsuzluk-kiplik ilişkisine dair bakış ve yaklaşımlar derinleştikçe söz konusu ilişkinin farklı boyutları da gözler önüne serilecektir.
70 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 7. Sayı 2. Haziran 2010 Kaynaklar ALANGO, Başak (2000) Bir Tarama Çalışması: /-mi-/nın Sözcenin Düzenlenişindeki Rolü, XIV. Dilbilim Kurultayı 27 28 Nisan 2000 Bildiriler, Çukurova Üniversitesi Yayınevi, 74-84. ASLAN, Sema (2007) İstek Kipliği, Gerçeklik ve Gerçekleştirilebilirlik. VII. Uluslararası Dil, Yazın ve Deyis Bilim Sempozyumu Bildiri Kitabı, I, Konya: Selçuk Üniversitesi, 581-590. BOLAND, Johanna H.G. (2006) Aspect, Tense and Modality: Theory, Typology, Acquisition, Utrecht: Amsterdam University, PhD dissertation. BYBEE, J- PERKINS, R- PAGLIUCA, W. (1994) The Evolution of Grammar: Tense, Aspect and Modality in the Languages of the World, Chicago: University of Chicago Press. BYBEE, J. (1998) Irrealis as a Grammatical Category, Symposium on Irrealis, Anthropological Linguistics, 40/2, Bloomington: Indiana University, 257-271. CARSTON, Robyn (1996) Metalinguistic Negation and Echoic Use, Dilbilim Araştırmaları 1996,149-175. CARSTON, Robyn (2002) The Pragmatics of Negation, Thoughts and utterances: The Pragmatics of Explicit Communication, Oxford: Blackwell, 265-319. CHAFE, Wallace (1995) The Realis-Irrealis Distinction in Caddo, the Northern Iroquoian Languages and English, Modality in Grammar and Discourse, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 347-365. CHUNG, S.-TIMBERLAKE A. (1985) Tense, Aspect and Mood (ed.timothy Shopen), Language Typology and Syntactic Description, Vol. III, Cambridge: Cambridge University Press, 202-258. COATES, Jennifer (1983) The Semantics of The Modal Auxiliaries. London: Croom Helm. DAHL, Östen (1979) Typology of Sentence Negation, Linguistics 17: 79 106. DE HAAN, Ferdinand (2005) Typological Approaches To Modality, (ed.: William Frawley), The Expression of Modality, Berlin: Mouton de Gruyter, 27-71. EDİSKUN, Haydar (2007) Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi, 11. baskı. ELLIOTT, J. R. (2000) Realis and Irrealis: Forms and Concepts of the Grammaticalization of Reality. Linguistic Typology 4: 55-90. FRAWLEY, William (1992) Linguistic Semantics. Hillsdale, NJ, Hove/London: Lawrence Erlbaum. FRAWLEY, William vd. (2006) The Expression of Modality, (The Expression of Cognitive Categories) Berlin/New York: Walter de Gruyter. GENCAN, Tahir Nejat (2001) Dilbilgisi, Ankara: Ayraç Yayınları. GÜVEN, Mine (2001) Türkçede -Abil- Eki ve Kiplik Belirteçleri Üzerine, XV. Dilbilim Kurultayı 24 25 Mayıs 2001 Bildiriler, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Vakfı Yayınları. GIVON, Talmy (2001) Syntax, An Introduction, Vol. 1-2, Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company. HAEGEMAN, L., (1995) The Syntax Of Negation, Cambridge Studies in Linguistics 75. Cambridge: Cambridge University Press. HIDALGO DOWNING, Laura ( 2000) Negation, Text World, and Discourse: The Pragmatics of Fiction, Stamford, Connecticut: Ablex. HORN, L. (1985) Metalinguistic, Negation and Pragmatic Ambiguity, Language 61, 121-174. HORN, L. (1989) A Natural History of Negation, Chicago: University of Chicago Press. JESPERSEN, O. (1917) Negation in English and Other Languages, A.F. Høst, Copenhagen. KILIÇ, Filiz (2004) Kırgız Türkçesinde Bilgi Kipliği: Delile Dayananların Diğer Bilgi Kiplikleriyle İlişkisi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Ankara. (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki M. Selcen Çürük 71 KILIÇ, Filiz (2005) Kırgız Türkçesinde Algısal Delile Dayalılık, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, Mart 2005, 68-113. KOCAMAN, Ahmet (1981) Türkçede Kip Olgusu Üzerine Görüşler, TDAY Belleten 1980-1981, Ankara: TDK Yayınları, 81-85. LYONS, J. (1997) Semantics, Volume I-II, Cambridge: Cambridge University Press. MAUCK, S., PAK, M.- PORTNER, P.-ZANUTTINI, R. (2005) Imperative subjects: A Crosslinguistic Perspective, (eds.: C. Brandstetter-D. Rus), Georgetown University Working Papers in Theoretical Linguistics, Georgetown, 135-152. MITHUN, Marianne (1995) On the Relativity of Irreality, Modality in Grammar and Discourse, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 367-388. NARROG, Heiko (2005) On Defining Modality Again, Language Sciences, Vol. 27, 165-192. NORDSTRÖM, Jackie (2010) Modality and Subordinators, Studies in Language Companian Series 116, John Benjamins Company. NUYTS, Jan (2005) Modality: Overview and Linguistic Issues (ed.: William Frawley), The Expression of Modality, Berlin: Mouton de Gruyter, 1-27. PALMER, F. R. (1986) Mood and Modality, Cambridge: Cambridge University Press, First Edition. PALMER, F. R (2001) Mood and Modality, Cambridge: Cambridge University Press, Second Edition. PAPAFRAGOU, A. (2000) Modality: Issues in the Semantics Pragmatics Interface, Amsterdam: Elsevier Publishing Company. PAYNE, John, R. (1985) Negation, Language Typology and Syntactic Description: Clause Structure, Vol. 1, (ed.: T. Shopen), Cambridge: Cambridge University Press, 197-242. PROGOVAC, Ljiljana (1994) Negative and Positive Polarity, Cambridge: Cambridge University Press. RADDEN, Günter, (2007) Interaction of Modality with Negation, (eds.: Władysław Chłopicki, Andrzej Pawelec, Agnieszka Pokojska), Cognition in Language: Volume in Honour of Professor Elżbieta Tabakowska, Kraków: Tertium, 224-254. TÜRKYILMAZ, Fatma (1999) Tasarlama Kiplerinin İşlevleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. VAN DEN BERG, R. (1989) A Grammar of the Muna Language, Dordrecht: Foris. VARDAR, Berke (2002) Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yayınları. ZANUTTINI, R. (2001) "Sentential Negation'', (eds.: Mark Baltin and Chris Collins) The Handbook of Contemporary Syntactic Theory, Blackwell, 511-535. ZEIJLSTRA, H. H. (2004) Sentential Negation and Negative Concord, PhD thesis, Utrecht: LOT Dissertation Series.
72 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 7. Sayı 2. Haziran 2010 M. Selcen Çürük Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı doktora öğrencisi, Adana. E-posta: mselcenc@yahoo.com.tr Yazı bilgisi: Alındığı tarih: 11 Nisan 2010 Yayına kabul edildiği tarih: 5 Mayıs 2010 E-yayın tarihi: 15 Temmuz 2010 Çıktı sayfa sayısı: 16 Kaynak sayısı: 43