Frans zlarla Aram z Neden Düzelmiyor

EVRENSEL BAKIfi AÇISI Gürbüz Evren Frans zlarla Aram z Neden Düzelmiyor Frans zlar n Ermeni iddialar n neden desteklediklerini daha önceki yaz lar mda özetlemeye çal flt m. Bu kez Fransa daki Türk karfl tl n n tarihsel nedenlerine de inece im. Türklerin Frans zlarla ilk karfl laflmalar, Hun Türkleri zaman nda olmufltur. Avrupa y kas p kavuran Hun ordular Milattan sonra 451 y l nda, o dönemdeki ad Gaule olan Fransa ya da geldiler. Atilla komutas ndaki Hunlar Paris önlerine ulaflt klar nda, yoksul, pis ve sefaletin pençesindeki bir kentle karfl laflt - 74 lar. Kentin güney cephesine yerleflen Atilla, Paris i almak için acele etmedi. Hunlar n, yollar üzerindeki kentleri yak p y kt klar n duyan Parisliler ise kaçmay düflünüyorlard. flte o s rada Genéviéve adl 19 yafl ndaki bir rahibe ortaya ç kt ve halka Hunlar çekilip gitmeye ikna edece ini anlatt. Bir gece, gizlice Hun ordugâh na gi-

den rahibe, askerlere Atilla y görmek istedi ini söyledi. Hun Hakan, rahibeyi kabul etti. Sabaha kadar çad rda kalan Genéviéve, kente döndü ünde, Parislilere Hunlar n gidece ini ilan ediyordu. Gerçekten de Atilla n n ordular çekildi. O günden itibaren bu rahibe, Saint Genéviéve yani Azize Genéviéve olarak an ld. Ama kentin önde gelenleri, geceyi Atilla n n çad - r nda geçiren genç rahibenin Hun Hakan n ikna etme yöntemini sorgulayarak, Genéviéve in art k bakire olmad ve azize say lamayaca söylentisini yayd lar. Frans z kaynaklar bu konuda çe- BD N SAN 2012 Hun Hakan Atilla liflkili bilgiler içermektedir. Kimi belgelere göre Baltac Mehmet Pafla-Çariçe Katarina olay n n benzeri yüzy llar önce Paris te, Atilla ile Genéviéve aras nda yaflanm flt r. Kimi belgelere göre ise Atilla, bir kad n n kendisine Paris e girmemesini söyleme cesaretinden etkilenmifltir. Baz kaynaklar Genéviéve in çok daha önceden azize oldu unu söylese de, kaynaklar n ço u özetlemeye çal flt m türden yorumlar n d fl na taflmadan, rahibeyi azize seviyesine yükseltmifltir. Saint Genéviéve Öyle ya da böyle, Türk-Frans z iliflkilerinde ilginç bafllang ç de il mi? Bu dönemi özetleyen en anlaml söz ise Atilla ya aittir. Hun Hakan, At m n aya n n de di i yerde ot bitmez demifltir. O y llarda korku yaratan bu ifadeler, bugün de Türklerin sertli ini, ac ma- 75

s zl n anlatmak için kullan lmaktad r. Türklerin Barbar, Tanr tan maz, Dinsiz olarak tan mlanmas da yine ilk kez bu dönemde olmufltur. Frans zlarla ikinci önemli karfl laflma ise Türklerin 1071 deki Malazgirt zaferinin ard ndan Anadolu içlerine h zla ilerleyifli nedeniyle olmufltur. Bu karfl laflman n mimar ise yine bir din adam, Rahip Pierre L Ermite dir. Rahip L Ermite, 1094-1096 y llar aras nda eflek s rt nda, ç plak ayak Fransa y ve Avrupa y dolafl p Selçuklu Türklerine karfl ilk Haçl ordusu için asker toplam flt r. Pierre L Ermite in bu görevi s ras nda yapt konuflmalar nda çok önemli bir ayr nt vard r. Bu, Türklerin di er Müslüman toplulukladan daha farkl bir bak fl aç s yla de erlendirildi- inin de kan t d r. L Ermite köy, kasaba ve kent meydanlar nda, kilise önlerinde halka seslenirken, bir din savafl ndan, slam a karfl mücadeleden çok Türk tehlikesine dikkat çekerek, asker toplamaya özen göstermifltir. Bunun nedeni ise, H ristiyanlar n kutsal mekânlar yla ilgilidir. Efes teki Meryem Ana Kilisesi, ilk H ristiyan kiliselerinin bulundu u Kapadokya, Kudüs'teki K yamet Kilisesinden sonraki en kutsal kilise olan St. Paul Kilisesi ile St. Paul Kuyusu nun bulundu u Tarsus, dünyadaki 76 Rahip L Ermite en eski kiliselerden biri olan, H ristiyan cemaatlerin topland, Aziz Paul un, Aziz Pierre ve Barnabas n vaazlar verdi i St. Pierre Kilisesini bar nd ran Antakya çok önemli merkezlerdir. K sacas H ristiyanlar için Kudüs, tek kutsal mekân de- ildir. Yukar da s ralad m yerler de H ristiyanlar n ziyaret edip, Hac olduklar alanlard r. Frans z Rahip L Ermite, bu mekânlar n gelecekte tamamen Türklerin eline geçece ini görmekte ve Ey H ristiyanlar, slam a karfl savafla kat l n ça r s yapmak yerine Türk tehlikesine dikkat çekmektedir. fiöyle demektedir L Ermite, Ey H ristiyanlar, 5 yüzy l önce Fransa y

yak p y kan, ac mas z, barbar ve Tanr tan maz Türkler flimdi de kutsal mekânlar m z tehdit ediyor. Hac vazifesini yerine getirdi imiz bu yerlerin, Araplar n paral askeri kâfir Türklerin eline geçmesine müsaade edecek misiniz? Putperest Türklere karfl savaflmak üzere Haçl Ordusu na kat lmak için ne bekliyorsunuz flte bu söylemler onbinlerce asker toplam flt r. lk Haçl Ordusu nun znik önlerinde Selçuklu Sultan I. K l çaslan n Ordusu na yenilmesi ise Frans zlarda Atilla döneminde yefleren olumsuz Türk imgesinin temellerinin güçlenmesine yol açm flt r. Türkler ve Frans zlar bundan sonraki Haçl seferlerinde de s kl kla karfl laflacakt r. BD N SAN 2012 bildirmek üzere VI. Charles e mektup yazm fl, Kral da memnuniyetini bildiren bir yan t vermifltir. Türklerle Frans zlar aras ndaki bir di er önemli geliflme de Fatih Sultan Mehmet'in 1481'de ölümünün ard ndan yaflanm flt r. Fatih ten sonra o ullar Beyaz t ve Cem aras nda taht kavgas n n bafllam flt. Mücadeleyi kaybeden Cem Sultan, Rodos Adas 'ndaki flövalyelere s nm flt. Buradan 1482 de Fransa ya giden Cem Sultan İlk Haçlı Ordusu nun Selçuklu Sultanı 1. Kılıçaslan ın Ordusu na yenilmesi ise Fransızlarda Atilla döneminde yeşeren olumsuz Türk imgesinin temellerinin güçlenmesine yol açmıştır. Bu iki kötü tecrübeden sonra Frans zlar sevindiren ilk olay 1402 de meydana gelmifltir. Osmanl Padiflah Y ld r m Beyaz t' n, Ankara n n Çubuk Ovas ndaki savaflta, Mo ol Hükümdar Timur'a yenilmesi Avrupa'da büyük bir sevinç yaratm flt r. Öyle ki, Fransa Kral VI. Charles, Timur'a bir mektup yazarak zaferini kutlam flt r. Söz konusu mektup, Frans zca ve Farsça yaz lm flt r. Mektuplardan Farsça olan 3 flövalye taraf ndan Timur a götürülmüfltür. Baz kaynaklara göre ise bu mektup hiçbir zaman Timur a ulaflt r lamam flt r. Çünkü flövalyeler yolda u rad klar sald r larda öldürülmüfltür. Baz kaynaklara göre ise Timur zaferini daha sonra 1486 dan 1489 a kadar Bourganeuf da yaflayacakt r. Cem Sultan n durumunu merak eden Padiflah II. Beyaz t ise 1484 y l nda Lemnos lu bir Yunan elçi olarak görevlendirir. Bu, Türk-Frans z iliflkilerindeki ilk elçidir. Yunan elçi, Kral XI. Louis den Cem Sultan konusunda bilgi almak için Fransa ya gitmiflti. Olumlu iliflkilerin bafllang c ise Kanuni Sultan Süleyman dönemidir. Türk e itim sisteminde ö rencilere ö retilen, Fransa da ise gündeme bile getirilmeyen Osmanl Padiflah n n esir Fransa Kral n kurtarma olay iliflkilerin geliflimi aç s ndan önemlidir. Fransa Kral 1. François, 24 fiubat 77

78 1525 teki Pavie Savafl nda, Roma Germen mparatoru Charlken e yenilerek, esir düflmüfltü. Bunun üzerine hem Kral hem de annesi Savoie Düflesi Kraliçe Louise, Büyükelçi Kont Jean de Franjipan arac l yla Sultan Süleyman a birer mektup göndererek yard m isterler. Kraliçe mektubunda özetle, Dünyaya siz hükmediyorsunuz. Art k herkesin bildi i gücünüz ve ününüzle o lumu kurtarman z için size yalvar yorum demektedir. Kanuni bu mektuplara özetle, Geliflmelerden haberim oldu. çinizi rahat tutun. Gece gündüz at m z eyerlenmifl, k l c m z da belimizdedir yan t n vermifltir. Osmanl Devleti nin uyar - lar n dikkate alan Charlken ise 1. François y serbest b rakacakt r. flte bu olay, Frans zlar n Kanuni yi Muhteflem Süleyman (Soliman le Maqnifique) olarak anmalar na ve ilk diplomatik iliflkinin kurulmas na yol açm flt r. liflkiler, 12 fiubat 1536 da imzalanan ttifak Antlaflmas ile taçland r lm flt r. Kapitülasyonlar olarak bilinen antlaflma Fransa ya, Osmanl topraklar nda temsilcilikler kurma ve ticaret yapma hakk vermifltir. Kanuni döneminde verilen Kapitülasyon ad alt ndaki ayr cal klar, 13 Nisan 1604 te Padiflah I. Ahmet ile Kral IV. Henry, 22 May s 1673 te II. Mustafa ile Kral XIV. Louis aras nda yap lan anlaflmalarla geniflletilmifltir. Son olarak ise, 11 Haziran 1740 ta, tüm kapitülasyonlar bir anlaflmada toplanarak yenilenmifl ve geniflletilmifltir. Bu yeni anlaflma ile de kutsal yerleri ziyarete giden Frans zlar üzerinde Fransa ya koruyuculuk hakk verilmifltir. 1543 y l, iliflkilerde ilk kez askeri boyutun ortaya ç kmas bak m ndan önemlidir. Fransa Kral n n daveti üzerine Kaptan- Derya yani Donanma Komutan Barbaros Hayrettin Pafla komutas nda, 95 gemiden oluflan filo, Fransa n n Toulon Liman nda demirleyerek k fl burada geçirmifltir. Bu olay, Kral I. François n n Roma Germen mparatoru Charlken e, arkamda Osmanl n n deste i var mesaj olarak kaydedilmifltir. Burada aktar lmas gereken önemli bir bilgi de, bugün Fransa n n Güney ve Güneydo u bölgelerinde Murad soyad tafl yan Frans z ailelerle ilgilidir. Söz konusu soyad n n, Toulon da demirleyen Osmanl gemilerinden ayr lan denizcilerin (Levend) Frans z kad nlar yla evlenmesinin ard ndan ortaya ç kt belirlenmifltir. Türk askerlerinin din de ifltirmemesi nedeniyle, do an çocuklar uzunca bir süre kayda geçirilmemifl, resmi kay tlarda yer buluncaya kadar Murad ad kullan lm flt r. Padiflah III. Ahmet dönemi de iliflkiler aç s ndan önemlidir. Padiflah, Elçi olarak atad Yirmisekiz Mehmet Çelebi yi Mart 1721 de Fransa ya gönderecektir. Fort Comme Un Turc yani Türk gibi kuvvetli sözünü dillerden düflmedi i bu y llarda Osmanl ya verilen önem, Elçi Paris'e girerken, bir Mareflal ve bir alay asker taraf ndan karfl lanmas ndan anlafl lmaktad r (Baz Frans z kaynaklar nda Seçkin bir üst düzey subay komuta-

s ndaki bir grup asker denilmektedir). Osmanl ya gösterilen ilginin bir di er göstergesi ise Türk elçiyi görmek için ço unlu unu kad nlar n oluflturdu u çok büyük bir kalabal n Paris sokaklar n doldurmas d r. Sonralar Paris Belediyesi ne aktar - lan baz kay tlarda, Türk Elçisini görmek üzere tüm Parislilerin sokaklar doldurdu u anlat lmaktad r. Paris'e yerleflen Türk elçisinin, 11 yafl ndaki Kral XV. Louis taraf ndan büyük bir törenle kabul edilmesi de kayda de er bir geliflmedir. Kal c olmayan elçinin ziyaretinin amac n n Fransa daki yenilikleri, özellikle de askeri alandaki geliflmeleri yerinde görüp incelemek oldu u, Yirmisekiz Mehmet Çelebi ve o lu Sait Çelebi nin an ve raporlar ndan anlafl lmaktad r. 1796 ise Osmanl Devleti nin ilk kez bir ikamet büyükelçisini Paris e göndermesi bak m ndan önemlidir. Osmanl elçisi Moral Esseyid Ali Efendi nin bafl ndaki sar n Frans z kad nlar taraf ndan be enilmesi, moda olmas da ilginç bir geliflmedir. Frans zlar n Türban ad n verdikleri sar k sadece Parisli kad nlar taraf ndan de il ülkenin farkl bölgelerinde de benimsenmifltir. Napolyon Bu dönemdeki bir önemli olay da, ileride Fransa mparatoru olacak Napolyon un Osmanl ya duydu u ilgidir. Osmanl yönetimi stanbul da, 1795 y l nda aç lan topçu okulu için Fransa'dan subay ve teknisyen istemiflti. Gönüllü Frans z subaylar n aras nda y ld z parlayan bir isim, Napolyon da vard r. Frans z ordusunda genç bir subay olan, özellikle topçu s n f ndaki baflar ve önerileriyle de dikkat çeken Napolyon, Osmanl n n hizmetine girmeye karar vermiflti. Yayg n inan fl, Napolyon un Fransa'y yöneten Komiteye yapt baflvurunun reddedildi i yönündedir. Oysa Napolyon un baflvuru dilekçesinin kay tlar Paris teki Ecole Militaire yani Harp Okulu ndad r. Napolyon dilekçesinde, Türk Ordusu'na harp sanat n ve topçu s - n f ndaki yenilikleri ö retmek istedi- 79

ini vurgulad ktan sonra, projelerini s ralamakta, geçici olarak stanbul a gitmesine izin verilmesini istemektedir. Yetkililerden sözlü olarak olumlu yan t alan Napolyon, resmi izin beklerken pasaportunu ç karm fl, kardefline de, Büyük Türk ün hizmetine girmek ve askerlerini e itmek için stanbul a gidiyorum. Nas l bir subay oldu- umu herkese gösterece im ifadeleri ile bafllayan bir mektup göndermifltir. Yolculuk öncesi son günlerini geçirdi i Paris sokaklar nda dolafl rken, Palais Royal semtinde düzenlenen bir gösteri kaderini de ifltirecektir. Yönetimden memnun olmayan göstericiler sloganlar eflli inde Bastille semtine do ru yürürken, içlerinden baz lar ünü giderek yay lan genç subay Napolyon u fark eder. Bir anda kendini omuzlarda bulan Napolyon un kaderi o anda de iflmeye bafllam fl, bekledi i resmi izin ç kmay nca da Paris te kalmaya karar vermifltir. Bundan sonraki dönemde askeri iliflkilerin ön plana ç kt geliflmeler yaflanm flt r. 1800 lü y llar n bafllar nda ngiliz-osmanl iliflkilerindeki gerginlik, 25 Ocak 1807 de ngiltere nin Osmanl Devleti ne verdi i ültimatom ile üst düzeye ç km flt r. Fransa ile iyi iliflkiler yürüten Padiflah III. Selim ültimatomu reddedecektir. Bu karar nda Padiflaha en büyük destek Frans z büyükelçisi General Sebastiani den gelmifltir. ngiltere ise Amiral Duckworth komutas ndaki donanmas n stanbul önlerine göndermifltir. Osmanl baflkentinin savunulmas nda en önemli görevi Frans z Büyükelçisi General Sebastiani alacakt r. ngiliz donanmas yo un top atefli alt nda geri çekilecek, Osmanl Devleti de katk lar ndan dolay Frans z Büyükelçisi ne hediyeler verecektir. Ama iliflkilerdeki en önemli askeri iflbirli i K r m Savafl nda yaflanm flt r. Padiflah Abdülmecit in 4 Ekim 1853 te Ruslara savafl ilan etmesinin ard ndan, ngiltere, Fransa, Avusturya ve o dönemdeki ad Piemento-Sardunya Krall olan talya da Osmanl n n yan nda yer alacakt r. Müttefiklerin zaferiyle biten K r m Savafl s ras nda birçok yenilik Frans zlar taraf ndan Osmanl topraklar na tafl nm flt r. Üst düzey devlet yöneticilerinin ziyaretleri ise Sultan Abdülaziz in 1867 deki Paris ziyareti ile bafllam flt r. Fransa daki sistemden etkilenen Padiflah Paris dönüflünde, e itimin Frans zca olarak yap ld Galatasaray Lisesi nin kurulmas emrini vermifltir. Fransa dan üst düzey ziyaret ise 1869 y l ndad r. mparatoriçe Eugenie, Sultan Abdülaziz e iade-i ziyarette bulunmak üzere stanbul a gelmifl ve ola- anüstü kutlamalarla karfl lanm flt r. Bu karfl l kl ziyaretlerin ard ndan, 1890 l y llar n bafl na kadar geçen süreç, Fransa n n Osmanl topraklar ndaki yat r mlar n n artmas ve en büyük yabanc sermaye olmas yönünde geliflmifltir. 1890 lardan günümüze kadar olan süreçte yaflananlar ise bir baflka yaz da anlataca m. Bu yaz n n konusuyla bilgileri ve çok daha fazlas n Avratlar Cenneti Fransa adl yeni kitab mda yeralacakt r. gurbuzevren@butundunya.com.tr 80