Avrupal Cüzzam Hastalar n yilefltiren Yar madan n S rr

Transkript

1 Evrensel Bak fl Aç s Gürbüz Evren Avrupal Cüzzam Hastalar n yilefltiren Yar madan n S rr Mu la n n Datça ilçesine ilk kez 1986 y l nda gitmifltim. Strabon un, Tanr sevdi i kulunu uzun ömürlü olsun diye Datça Yar madas na b rak rm fl sözünü de yine ilk kez o tarihte duymufltum. Ç ok düflük nem oran, eflsiz havas ile solunum ve baz deri hastal klar için flifa kayna - d r. Datça ya gitti im ilk y llarda, herkes iyi niyetle Yar mada hakk nda bildiklerini anlat yor, bölgenin çok farkl bir yer oldu unu kan tlamaya çal fl yordu. Doksanl k ninelerden ve dedelerden bile Datça yar madas hakk nda çok fley ö rendim. Anlat lanlar n ço u tarihsel ve bilimsel gerçeklere ayk r bile olsa, Kayna n z ne? Bunlar n kayd var m? diyerek kimseyi incitmedim. Akl ma yatmayan konular, Bat l ve Eski M s r kaynaklar na ulaflarak araflt r p, do ru bilgileri bulmaya çal flt m. Datça n n baz köylerinin Avrupa ( spanyol ve talyan) as ll kifliler taraf ndan kuruldu u yönündeki söylenceyi birçok kifliden dinledim. 74

2 Anlat lanlara göre, Avrupa daki cüzzaml hasta say s art nca, krallar, korsanlara para vermifl ve hastalar uzaklara götürüp b rakmalar n istemifltir. Korsan gemilerinden birkaç da, cüzzaml lar Datça Yar madas k y lar na tafl m flt r. Hastalar ise Datça n n, muhteflem havas sayesinde eski sa l klar na kavuflmufl, köyler kurarak burada yaflamay seçmifltir. Datça n n hangi köylerini cüzzam hastalar kurmufltur? Anlat lanlarda yüzde 1 de olsa gerçeklik pay var m d r? Bu konuyu çok araflt rd m. Avratlar Cenneti Fransa adl son kitab m için uzun y llar önce bafllatt m çal flmalarda, Katolik dünyas n n ruhani merkezleri Avignon ve Vatikan da ulaflt m belgeleri incelerken, yaz ya konu olan iddialar hakk nda rastlad m bilgileri bir kenara not etmifltim. Tarihi kaynaklar, Kudüs baflta olmak üzere Anadolu ve Ortado u daki kutsal mekânlar ele geçirmek isteyen Hristiyanlar n, ilk Haçl seferini 1096, sonuncusunu ise 1272 y l nda düzenledi ini yazar. Özellikle son seferlerde, Haçl askerleri Ortado u da cüzzam hastal na yakalanm flt r. Böylelikle hastal k, Avrupa da spanya, Fransa, talya k y lar (o tarihlerde talya adl bir ülke yok), ngiltere ve Almanya da salg na dönüflmüfltür. Salg n büyük u rafllar sonucu BD A USTOS 2014 bitiren Avrupal krallar, yeni hastalar n geliflini önlemek istemifltir. Çözüm olarak ise Kilisenin de onay ile cüzzaml Haçl askerlerinin, bugünkü Suriye, Lübnan, srail k y lar ndan bindirildikleri gemilerden aç k denizde at lmas ya da Avrupa ya uzak yerlere b rak lmas kabul edilmifltir. Vatikan a, 1377 y l nda tafl nmalar ndan önce Katolik dünyas n n ruhani liderleri Papalar n merkezi, Fransa n n Avignon kentidir. Avignon Kilisesi nin özellikle y llar aras ndaki kay tlar nda, konuyla ilgili bilgiler vard r. Papa 4. Alexandre, Papa 4. Clement, Papa 10. Gregorius, Papa 3. Nicholas dönemindeki belgelerde, cüzzaml Haçl askerlerinin Avrupa ya getirilmemesini isteyen emirler bulunmaktad r. Pierre d Auvergne adl bir Haçl Haçl askerleri Ortado u da cüzzam hastal na yakalanm flt r. 75

3 1349 y l nda kay tlara al nan bir notta Rodos un karfl s ndaki adan n aç klar nda bulunan uzun kara parças na b rak lan cüzzaml lar iyilefltiler ve da n k flekilde yerlefltiler denilmektedir. komutan ndan, Papa 13. Benedictus e, 1303 y l nda yaz lan mektupta, cüzzam hastal na yakalanm fl haçl askerlerinden bir bölümünün Rodos Adas çevresine b rak ld belirtilmifltir. Benzeri bir bilgi de, Papa 5. Clement a, 1306 y l nda yaz lan bir raporda vard r. Burada da, cüzzaml Haçl askerlerinin Rodos un karfl k y lar na b rak ld, yanlar na yiyecek ve içecek verildi i vurgulanm flt r. G örüldü ü üzere aç kça isimleri verilmese de Rodos un karfl k y lar denilerek Bozburun ve Datça yar madalar iflaret edilmektedir. Ya da bu sonuç ç kar labilir. Kilise kay tlar nda, belki de en etkileyici olan, Papa onnes e, (1317 de olabilir) y l nda iletilen bir bilgi notudur. Belgede, söz konusu bölgelere b rak lan cüzzaml lar n iyileflti i ve Avrupa ya dönmek için Papa dan izin istedi i bildirilmektedir. Avrupa ise o s rada, 1307 y l nda bafllayan ve 15 y l süren cüzzam salg n n n etkisindedir. Papa onnes, hastalar n iyileflti i bir bölgenin varl ndan haberdard r. Kilisenin, cüzzaml lar günahkârlar olarak nitelendirip, sürülmelerini ya da öldürülmelerini istedi i bu y llarda, onnes yeni bir karar al r. Buna göre cüzzam hastalar gemilere bindirilerek, Rodos Adas çevresi ya da karfl k y lar olarak tan mlanan yerlere b rak lacakt r. Böylelikle hem hastalar iyi olacak hem de imaj bozulan Katolik Kilisesinin, asl nda insan düflündü ü ve insan hayat na de er verdi i kan tlanacakt r. on giden kafilenin ak beti hakk ndaki bilgileri ise Papa 6. Clement döneminde, 1349 y l nda kay tlara al nan bir notta görüyoruz. Buradaki yer tan mlamas da çok ilginçtir. Rodos un karfl s ndaki adan n aç klar nda bulunan uzun kara parças na b rak lan cüzzaml lar iyilefltiler ve da n k flekilde yerlefltiler denilmektedir. Rodos un karfl s ndaki ada denilerek Sömbeki (Simi), uzun kara parças tan mlamas yla da Datça Yar madas n n tarif edildi ini söylemek mümkün. Belgelerde eksik olan bilgi, hastalar n milliyetleridir. Sonraki y llara ait belgelere bakt m zda, Datça k y lar na getirilen hastalar n sadece S

4 BD A USTOS 2014 cüzzaml lar olmad n anl yor, Avrupa y kas p kavuran veba salg nlar ndan kaçan baz spanyol, talyan ve Frans z gruplar n da bölgeye s nd n gösteren bilgilere rastl yoruz. Özellikle 1392, 1401, 1414, 1418, 1420 ve 1436 y llar ndaki veba salg nlar na iliflkin belgelerde, Rodos fiövalyelerinin korumas ndaki gemilerin, Akdeniz deki korsan tehlikesini yaflamadan Rodos civar na ulaflt belirtilmektedir. Bu konudaki ilk anlafl l r belge, Fransa n n Avignon kentindeki Papa 7. Clement n, Aral k 1392 de, Saint Jean fiövalyeleri olarak da bilinen Rodos flövalyelerine gönderdi i bir mektuptur. Papa, flövalyelere, Avrupa y kas p kavuran veba salg n ndan kaçan baz Hristiyanlar, sa l k içinde yaflayacaklar yeni topraklara gitmek istiyor. spanya ve Fransa limanlar ndan yola ç kacak bu Hristiyanlar n Akdeniz deki korsan tehlikesinden korunmalar gerekiyor demektedir. Rodos fiövalyelerinden, fiubat 1393 de gelen yan tta ise Hristiyan dünyas n her türlü tehlikeden korumak görevini baflar yla yerine getirecekleri belirtilmektedir. Bu yan ttan tam 5 ay sonra da, Rodos fiövalyelerinden Papa ya gönderilen bir mektupta, içinde spanya dan gelen Hristiyanlar n bulundu u 3 geminin Rodos civar ndaki adalara demirledi i, bunlardan ikisinin, bir ucunda Cnide di er taraf nda ise Loryma n n bulundu u k y lara gitmek üzere hareket etti i bildirilmektedir. Söz konusu bölgenin, Rodos adas n n karfl s nda, Bozburun Yar madas ndaki Bozukkale ve Datça Yar madas n n ucundaki Knidos aras ndaki k y lar oldu u anlafl lmaktad r. Bu bilgileri do rulayacak baflka belgelerden de bahsetmek gerekiyor. Katolik dünyas nda iki ayr papan n oldu u bu dönemde, Romal Papa 9. Boniface n flövalyelere yazd mektup ve ald yan t ta bu bak mdan önemlidir. Papa 9. Boniface, Mart 1393 de, Rodos fiövalyelerine gönderdi i mektupta, Napoli deki veba salg n n, kent nüfusunun yar s n k r p geçirdi ini, rahipler ve rahibelerin ço unlukta oldu u kalabal k bir grup Hristiyan n, hastal n ulaflamayaca ülkelere deniz yoluyla gönderilece ini söylemektedir. Bu Papa 7. Clement 77

5 BD A USTOS 2014 gruplar n güvenli bir flekilde gidecekleri yere ulaflt r lmalar durumunda, flövalyelere 3 bin duka alt n verilece i de ayr ca belirtilmektedir. Gelen yan ttan, bahsi geçen alt nlar n flövalyeleri mutlu etti i anlafl lmaktad r. Çünkü flövalyeler, gerekeni yapmak için hemen harekete geçeceklerini söylemektedirler. Belgelerde, birkaç gemi denildi i için, gelen gemi say s bilinmemektedir. Belgelerde dikkat çeken nokta ise Rodos fiövalyeleri nin Papa 9. Boniface a verdikleri bilgilerdeki baz ayr nt larla ilgilidir. Bunlardan en önemlisi de, Napoli den gelenleri, y llar önce cüzzam hastas Hristiyanlar n yerleflti i bölgenin k y lar na b rakt k cümlesidir. Papa 7. Clement ve Papa 9. Boniface, döneminde gelenlerin ak beti konusunda ilginç bilgiler içeren belgeler vard r. Bunlardan Avignon daki Papa 8. Clement e, din adam Pere Soulage, yani Rahip Soulage taraf ndan Nisan 1424 te gönderilen mektuptaki ifadeleri aktararak, konuyu ayd nlatmak mümkün. Rahip Soulage, Rodos fiövalyeleri nin yard m yla geldikleri bölgede, Uzun y llar önce buralara yerleflmifl cüzam hastas Hristiyanlar n çocuklar ve torunlar yla karfl laflt klar n, onlara misafir olduklar n, çok yard m gördüklerini söylemektedir. Her hastay iyilefltirecek kadar eflsiz bir havaya sahip bu Yar mada, tarihte birçok kavmin istilas na u ram fl diyen Rahip Soulage, bu sözlerinin kan t olarak ise En uç noktada, 78 Papa 9. Clement depremlerle y k lm fl, terk edilmifl çok büyük kentin kal nt lar ndaki Kiliseler dahil dini mekanlar göstermektedir. Söz konusu kentin ad n vermese de, 2 farkl denizde 2 ayr liman var ifadesi de, buran n Knidos antik kenti oldu una iflaret etmektedir. Papa 4. Eugène ise 1435 y l ndan itibaren, Rodos civar na giden Hristiyanlar n durumunu ö renmek ve onlarla ilgilenmek üzere bölgeye din adamlar göndermeye bafllam flt r. Rahip Jean, Rahip Bénédict, Rahip Richard ve Rahip Clement gibi din adamlar n n kaleme ald mektup ve raporlarda, yer isimleri daha net biçimde verilmektedir. Datça Yar madas ve buraya gelenler ile dönenler ya da baflka topraklara gidenler konusunda baz bilgiler aktar lmaktad r. Bir baflka yaz da bunlar anlatmaya çal flaca m. gurbuzevren@butundunya.com.tr