HUMİK ve FULVİK ASİT KAYNAĞI OLARAK TKİ-HÜMAS IN BİTKİ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE KULLANIMI

HUMİK ve FULVİK ASİT KAYNAĞI OLARAK TKİ-HÜMAS IN BİTKİ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE KULLANIMI TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETLERİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ- Humik asit Müdürlüğü - 0312 5401772 Prof. Dr. Sait GEZGİN Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü TKİ-Danışmanı sgezgin@selcuk.edu.tr Adres: İstasyon Caddesi No:2 Çavuşçugöl Kasabası PK:14 2625 Ilgın/KONYA Tel: 0332 893 42 11-893 42 21-893 42 41, Fax: 0332 8934090 1

Topraklarımız ph: %85 i bazik reaksiyonlu O.madde:%94 ünde yetersiz (%75.6 sı az ve çok az,%18.3 orta) Kireç:%58 i orta,fazla,çok fazla kireçli Bünye:%59 u ağır bünyeli Tuzluluk:Akdeniz-Sera, GAP ve İç Anadolu da önemli sorun Mikro besin elementi noksanlıkları yaygın; Ör: Birçok araştırma, Fe noksanlığını en ucuz gidermenin yolunun Humik asit+feso4 uygulaması olduğunu ortaya koymaktadır.

Organik madde-humus Organik madde: Toprakta değişik derecelerde ayrışma ve parçalanmaya maruz kalmış her türlü organik hayvansal ve bitkisel materyalleri içerisine almaktadır. Organik materyaller Kimyasal ve Biyolojik ayrışma parçalanma Hümik olmayanlar: K.Hidratlar Amino asitleri, proteinler, Lipitler, nükleik asitler, lignin HUMUS Fulvik, Ülmik, Hümik asit, Humin Humus; bitkisel ve hayvansal artıkların mikroorganizmaların etkisiyle ayrışma ve parçalanmasında meydana gelen, rengi koyu kahverengiden siyaha kadar değişen, kompleks, amorf ve oldukça stabil bir maddedir.

HUMUSUN YAPISI Humusun 4 esas maddeden oluştuğu tespit edilmiştir. Humusu meydana getiren 4 esas yapı maddesi ve bunların alkali, asit ve alkoldeki çözünürlükleri Tabloda verilmiştir. Fraksiyon Alkali Asit Alkol Fulvik asitler Çözünür Çözünür ---- Himatomelanik asitler Çözünür Çözünmez Çözünür Humik asitler Çözünür Çözünmez Çözünmez Huminler Çözünmez Çözünmez Çözünmez

HUMUSUN FRAKİYONLARINA AYRILMASI Organik madde Koyu renkli humin maddesi Alkali ile muamele(%2 NaOH veya KOH Çözünmez Humus Çözelti (Humin) Asitleştirme ve Süzme Çözelti :Fulvik asitler (Sarı ve portakal renkli) Humik olmayan maddeler Çökelti (Koyu renkli) Alkolle kaynatma ve süzme Çökelti: Humik asitler Çözelti: Himatomelanik asitler Bazla yeniden muamele Çökelti: Gri Humik asitler Çözelti:Kahverengi Humik asitler

HUMİK ASİTLER-1 Humik asitlerin elementel yapısı büyük ölçüde değişiklik göstermektedir. Humik asitlerin molekül ağırlığı en az 600 g/mol olup çoğunlukla çok daha yüksek düzeylerdedir. Humik asitlerin kimyasal bileşiminde %45-65 C, %30-50 O, %2.5-5 H,%3-5 N ve %0.3-0.5 S mevcuttur. Humik asitler bünyelerinde ihtiva ettikleri aktif gruplar nedeniyle toprakta önemli bir negatif yük kaynağıdır. Katyon değişim kapasitesi 350-1500 me/100gr. arasında değişmektedir.

HUMİK ASİTLER-2 Humik asitlerin ihtiva ettiği en önemli aktif gruplar; karboksil grubu (COOH), fenolik ve alkolik gruplar (OH), metoksil grupları (OCH 3 ), kuinoid grubu (-CH=CH-) ve karbonil grubu (CO) dur. 7

HUMİK ASİTLER-3 Humik asidin hidrolizi sonucu alanin, amino-valerik asit, aspartik asit, glutamik asit, leusin, diğer bazı amino asitleri, bazı protein parçalanma ürünleri (prolin, histidin) ve bazı düşük molekül ağırlıklı organik asitler açığa çıkmaktadır. Katyon değişim siteleri hidrojen haricinde herhangi bir katyon ile doldurulursa bu madde humat olarak tarif edilmektedir.

FULVİK ASİTLER Fulvik asitlerin molekül ağırlığı 300 g/mol civarındadır. Fulvik asitlerin kimyasal bileşiminde %44-46 C, %44-49 O, %5-6 H ve%2-6 N mevcuttur. Fulvik asit, humik aside oranla daha az karbon ve daha fazla oksijen ihtiva eder. 9

FULVİK ASİTLER Fulvik asidin humik aside göre rengi daha açıktır (açık sarı -sarı kahverengi), suda ve asitlerdeki çözünürlüğü daha fazladır ve asitlerle hidroliz olma kapasitesi daha fazladır. Fulvik asidin bileşiminde galaktoz, glikoz, mannoz, arabinoz, ksiloz, uronik asitler ve diğer birçok karbonhitratlar da mevcuttur. Fulvik asidin ihtiva ettiği azotun, en az % 20-30 kadarı protein formunda bulunmaktadır.

Hümik ve Fulvik Asit Kaynakları DOĞAL KAYNAK LEONARDİT 40-90 Torf 10-30 Saprofel Torf 10 20 Linyit katmanları 10-30 Hayvan gübresi 5-15 Kompost 2 5 Toprak 1-5 Arıtma Çamuru 1-5 Taş Kömürü 0-1 HÜMİK ve FULVİK ASİT İÇERİĞİ,% 11

LEONARDİT Bitki ve hayvan kalıntılarının tarih öncesi zamanlarda gölsel ortamlarda ve bataklıklarda çökelerek basınç, sıcaklık ve anaerobik koşullarda volkanizma hareketlerinin de etkisiyle milyonlarca yılda parçalanıp bozuşması, humifikasyonu, oksidasyonu ve başkalaşıma uğraması sonucu tabakalaşmış killi organik sedimanter bir kayaçtır. Bitkisel ve hayvansal artıklar Bataklık (Göl ve denizler) Torf Leonardit Linyit kömürü Taş kömürü

Sorunlar 1. Hümik + Fulvik asit belirlemede kullanılan Analiz metotları Ülkemizde kullanılan Yöntem: TSE 5869 Yöntemi (ISO 5073, Turba ve Linyitler için Humik+Fulvik asitlerin tayini,1999) 1. Hümik + Fulvik asitte C oranı 2. Sıvı Hümik ve Fulvik asit ürünlerinde ph 3. Bitkilere uygulama şekli 13

Örnek ve etiket içeriği Analiz Yöntemleri ph Hümik+Fulvik asit İçeriği, % TSE-Yntm BaCl 2 Yntm HCl Yntm TKİ-Leonardit; %65 6,45(1/10) 65,00 80,77 76,00 TKİ-Hümas;%12 10,0 12,00 18,93 15,00 A-%15 4,2 16,00 12,27 12,00 B-%24 5,6 27,45 12,65 2,80 Şlempe 6,5 21,00 7,03 2,00 14

Analiz Yöntemi ve ph nın Getirdiği Analiz yöntemi ve ph: Piyasada gerçekte hümik asit içermeyen, bitkisel kökenli olduğu ifade edilen ancak şlempe, kağıt ve maya fabrikası atıklarından üretilen ürünlerin pazara sunulmasına neden olmaktadır. Çünkü hümik asit organik materyallerin hümifikasyonu sonucu en az 1-2 bin ile 1-2 milyon yıllık bir süreçte oluşmaktadır. Bu süreçten geçmeyen organik artıklarda hümik asitler bulunmamasına rağmen fulvik asitler bulunabilir. 15

Hümik + Fulvik asitte C oranı TSE yönteminde kahverengi kömürlerde hümik+fulvik asit analizinde hümik+fulvik asitin C oranının 0.59 alınması veya Ek-A ya göre bu oranın belirlenmesi gerektiği belirtiyor. Özellikle leonarditlerin hümik+fulvik asit içeriğini belirlerken bu oran 0.30-0.45 arasında alınabiliyor. Bu değerler leonarditin C içeriğini ifade eder. Oysaki bu C oranına sahip leonarditten ekstrakte edilen hümik+fulvik asitin C oranı 0.58-0.61 arasındadır. Analizde C oranının 0.59 yerine daha düşük alınmasıyla leonarditteki hümik+fulvik asitin miktarının 2 kata kadar daha fazla olmasına neden oluyor. (10/0.59=16.9; 10/0.30=33.3) 16

Bitkilere uygulama şekli Literatür bilgilerine göre Hümik asitin molekül ağırlığı 600 ile 10.000 gr/mol arasında değişiyor. Bu molekül ağırlığa sahip bir maddenin molekül çapı bitki yapraklarından difüzyonla içeriye giremeyecek kadar büyük olmasına rağmen hümik asit neden yapraktan püskürterek uygulanıyor. Nitekim yapılan araştırmalar hümik asittin yapraktan uygulanmasının herhangi bir yararının olmadığını ortaya koymuştur. 17

TKİ nin HUMİK ASİT REZERVİ Leonardit: 5 milyon ton civarında Humik üretiminde kullanılabilecek özelliklere sahip düşük kaliteli (genç) linyit: 7-8 milyon ton Bu Humik asit kaynakları 800-1000 kcal/kg enerjiye sahip olduğu için kömür olarak değerlendirilemediğinden son 3 yıla kadar pasa malzeme olarak atılmaktaydı. 18

TKİ nin Amacı Sahibi olduğu düşük kalorili ve humik asit kapsamı yeterli düzeyde olan linyit veya leonarditleri değerlendirerek; Hem humik asit ve leonardit ürünlerinin ithalatının azalmasına katkı sağlayarak, Hemde tarımda verimlilik artışı nedeniyle ülke ekonomisine katkıda bulunmaktır. Piyasada belirleyici olmak 19

(TKİ HÜMAS) Humik ve Fulvik Asitlerin Yararları Toprakların fiziksel özellikleri üzerine etkisi

Toprakta agregasyonu artırır Kaymak tabakası oluşumunu önler Toprak sıkışmasını önler. Toprağın su tutma kapasitesini artırır. Kendi ağırlığının 20 katı fazla ağırlıktaki suyu tutabilme yeteneği vardır Suyun ve havanın toprak içindeki hareketini düzenler. Bitkilerin su alımını artırır. Kütük ve ark, 2000. Effect of Humic Acid on Some Soil Properties, I SD,Konya. 21

Kaymak tabakası oluşumunu önler Toprak sıkışmasını önler. 22

Kaba bünyeli topraklarda su tutmaya etkisi Toprağın su tutma kapasitesini artırır. Suyun ve havanın toprak içindeki hareketini düzenler. Bitkilerin su alımını artırır. 23

Ağır bünyeli topraklarda etkisi Toprak sıkışmasını azaltır veya önler. Toprakta orta çaplı gözenek hacmini artırarak su-hava dengesi üzerine olumlu etki yapar. Kaymak tabakası oluşumunu azaltır veya önler. 24

Marul - Humik asit Kaymak tabakası Humik asit uygulaması

Marul - Humik asit Humik asit uygulamasının marul çıkışına etkisi

Humik asit Toprağın Fiziksel Özellikleri üzerine yaptığı olumlu etkilerle; Ayrıca toprakta parçalanması ile açığa çıkan organik ve amino asitler, hormonların etkisi ile; Tohumun çimlenmesini artırır. Kök gelişimini artırır. 27

Toprağın Kimyasal-Biyolojik Özelliklerine Etkisi Toprağın KDK ve tamponlama kapasitesini artırır. Tuz zararını azaltır. Besin elementlerin elverişliliği ve alımını artırır. Topraktaki mikroorganizma faaliyetini arttırır. SONUÇ: Bitkilerde verim ve kaliteyi artırır

Hümik Maddelerin Katyon Değişim Kapasitesi İle Besin Maddelerini Tutması 29

Hümik asit bazında, 1 lt sıvı hümik asitin 8 ton hayvan gübresine, 1 kg katı hümik asitin de 30 ton hayvan gübresine eşdeğer olduğunu ileri sürmektedir (Schnitzer 1978). Schnitzer, M., 1978. Soil Organic Matter. Editörs: M. Schnitzer and S.U. Khan, Elsevier Scientific Publishing Co., New York. 30

Alaşehir de TKİ-HUMAS ın Bağ da Gelişme ve Üzüm Verimine Etkisi-2013 Uygulam a ml/omca Üzüm Verimi kg/omc a Değişi m % Sürgün uzunlu ğu cm Değişi m % 0 22.0 -- 45.0 --- 25 26.0 18 65.0 44 50 36.0 64 64.3 43 100 35.0 59 75.7 68 200 31.0 41 90.0 100 300 36.7 67 86.7 93 Üzüm Verimi ile sürgün uzunluğu (r=0.68**), 31

Alaşehir de TKİ-HUMAS ın Bağ da Yaprakların Besin Elementi İçeriğine Etkisi-2013 Uyg ml/o mca Toprakta: P= 2.6; Mg=152; Fe=3.5; Mn=1.3 mg kg -1 noksan Üzüm Verimi ile P(r=0.44**),K(r=0.37**), S(r=0.27*), Mn(r=0.39**) Zn(r=0.25*) P K Ca Mg S Fe Cu Mn Zn B -------------------%----------------------- ------------------mg/kg------------------ 0 0.16 2.45 1.11 0.34 0.25 225.6 8.3 73.6 43.4 76.9 25 0.14 2.35 0.97 0.35 0.24 216.4 16.1 79.9 62.6 78.9 50 0.15 2.54 1.20 0.35 0.28 219.5 11.8 92.7 67.3 57.5 100 0.17 2.30 1.24 0.34 0.27 221.2 11.2 63.5 63.6 83.3 200 0.15 2.55 1.06 0.33 0.27 230.7 14.2 71.5 62.3 68.9 300 0.22 2.44 1.34 0.34 0.27 223.5 11.3 59.1 60.2 101.8

Eğirdir de TKİ-HUMAS ın 5 Yaşındaki Kiraz Ağaçlarının Verimine Etkisi-2010 Uygulama ml/ağaç Verim (kg/ağaç) Değişim Kontrol 3.47 --- 100 4.04 %16 200 5.45 %57 400 6.25 %80 800 8.12 2.3 k 1600 7.32 2.1 k 33

Isparta-Eğirdir de Artan Miktarlarda TKİ-Hümas Uygulanan 5 yaşındaki Kiraz Ağaçları Yapraklarının Bazı Besin Elementi İçerikleri Uyg ml/ağ P K Ca Mg Fe Cu Mn Zn B -----------------%--------------- -----------------mg kg -1 ------------------ Kont. 0,24 1,57 1,59 0,36 82,8 9,1 93,7 19,4 65,5 100 0,24 1,69 1,31 0,33 90,6 10,5 91,5 19,4 62,3 200 0,26 1,59 1,34 0,38 108,2 9,6 118,6 20,8 60,5 400 0,27 1,64 1,51 0,33 92,4 14,9 96,3 21,6 72,6 800 0,24 1,54 1,45 0,35 111,4 9,3 87,8 28,6 60,7 1600 0,26 1,74 1,39 0,35 101,2 9,7 62,4 28,0 62,9 Toprakta: Fe=3.03 mg kg -1 ; Zn=0.23 mg kg -1 Verim-Fe; r=0.779**, ve Verim-Zn;r=0.924**

Manisa-Soma da TKİ-HUMAS Uygulamasının 3 Yaşındaki Erik Ağaçlarının Sürgün Gelişimine Etkisi Uygulanan TKİ-HUMAS Miktarı (ml ağaç -1 ) Yıllık sürgün uzunluğu (cm) I.Tek II.Tek III.Tek Ortalama % Değişim 1- KONTROL 10 11 14 11,7-2- 100 11 14 15 13,3 14 3-200 30 29 37 32,0 1,7 kat 4-400 23 27 28 26,0 1,2 kat 5-800 20 22 23 21,7 86 6-1600 23 26 30 26,3 1,3 kat Toprak: Fe,Zn,B noksan; Yaprak: K, Ca, Mg, S, Fe, Cu, Mn, B Sürgün uzunluğu: K,Ca

Manisa-Soma da TKİ-HUMAS Uygulamasının 3 Yaşındaki Fıstık Çamı Ağaçlarının Sürgün Gelişimine Etkisi Uygulanan TKİ-HUMAS Miktarı (ml ağaç -1 ) Yıllık sürgün uzunluğu (cm) I.Tek II.Tek III.Tek Ortalama % Değişim 1- KONTROL 9 10 12 10,3-2- 100 22 30 14 22,0 1,1 kat 3-200 16 26 30 24,0 1,3 kat 4-400 20 25 19 21,3 1,1 kat 5-800 17 22 25 21,3 1,1 kat 6-1600 19 24 25 22,7 1,2 kat Toprak: P,K,Mg,Zn,B noksan; Yaprak: P, K, Ca, S, Mn, B

Kütahya-Tunçbilek te TKİ-HUMAS Uygulamasının 10 Yaşındaki Ceviz Ağaçlarının Sürgün Gelişimine Etkisi Uygulanan TKİ-HUMAS Miktarı (ml ağaç -1 ) Yıllık sürgün uzunluğu (cm) I.Tek II.Tek III.Tek Ortalama % Değişim 1- KONTROL 28 30 32 30,0-2- 250 59 60 61 60,0 100 3-500 68 69 70 69,0 1,3 kat 4-1000 71 72 73 72,0 1,4 kat 5-2000 72 73 73 72,7 1,4 kat 6-4000 83 82 81 82,0 1,7 kat Toprak: P,B noksan; Yaprak: S, B Sürgün uzunluğu: S, B

Muğla-Yatağan da TKİ-HUMAS Uygulamasının 3 Yaşındaki Zeytin Ağaçlarının Sürgün Gelişimine Etkisi Uygulanan TKİ-HUMAS Miktarı (ml ağaç -1 ) Yıllık sürgün uzunluğu (cm) I.Tek II.Tek III.Tek Ortalama % Değişim 1- KONTROL 12 14 13 13,0-2- 100 16 17 18 17,0 31 3-200 20 21 20 20,3 56 4-400 22 21 23 22,0 69 5-800 23 25 24 24,0 85 6-1600 25 26 24 25,0 92 Toprak: P, K, Mg noksan; Yaprak: P, K, Ca, Mg, Fe, Cu, Zn, B Sürgün uzunluğu: P, Ca, Mg, Fe, Cu, Zn, B

Muğla-Yatağan da TKİ-HUMAS Uygulamasının 10 Yaşındaki Zeytin Ağaçlarının Sürgün Gelişimine Etkisi Uygulanan TKİ-HUMAS Miktarı (ml ağaç -1 ) Yıllık sürgün uzunluğu (cm) I.Tek II.Tek III.Tek Ortalama % Değişim 1- KONTROL 13 12 13 12,7-2- 250 15 14 14 14,3 13 3-500 22 22 21 21,7 71 4-1000 25 21 23 23,0 81 5-2000 23 24 23 23,3 84 6-4000 26 27 25 26,0 105 Toprak: P, K, Mg noksan; Yaprak: P, K, Ca, Mg, S, Fe, Cu, Mn, B Sürgün uzunluğu: Ca, Mg, S, Cu, Mn

Muğla-Milas da TKİ-HUMAS Uygulamasının 3 Yaşındaki Zeytin Ağaçlarının Sürgün Gelişimine Etkisi Uygulanan TKİ-HUMAS Miktarı (ml ağaç -1 ) Yıllık sürgün uzunluğu (cm) I.Tek II.Tek III.Tek Ortalama % Değişim 1- KONTROL 12 11 10 11,0-2- 100 15 14 12 13,7 25 3-200 18 19 20 19,0 73 4-400 20 24 20 21,3 94 5-800 19 20 19 19,3 76 6-1600 20 19 18 19,0 73 Toprak: P, K, Mg, B noksan; Yaprak: P, Mg, S, Fe, Cu, Mn, Zn, B Sürgün uzunluğu: P, Mg, Fe, Cu, Mn, Zn, B

Meyve ağaçlarına TKİ-HUMAS Uygulaması Meyve ağaçlarına 1 yaş için 50-100 ml TKİ- HUMAS uygulanmalıdır. Uygulama ağaç taç izdüşümüne, Sonbahar veya Erken ilkbaharda yapılmalıdır.

Meyve Ağaçlarına Uygulama 52

K-Humat Uygulamasının Ceviz fidanlarında Boy ve Çap Gelişimine Etkileri (2 yıllık ortalama) K-Humat Uygula Boy Gelişimi, cm Çap Gelişimi, cm İlk ölçü Son ölç Artış Değişim İlk ölçü Son ölç Artış Değişim 0 15.775 101.707 85.932 -- 5.550 20.032 14.482 --- 1 ml/fidan 15.685 149.298 133.613 %56 5.680 23.787 18.107 %25 1.5ml/f 16.133 202.307 186.174 2.2 kat 5.360 28.595 23.235 %60 2.25ml/f 14.594 60.373 45.779 -%47 5.740 18.531 12.791 -%12 Sıvı K-Humat (%12 HA), 2000 ve 2001 yılı ağustos aylarında aşılanmış ceviz fidanlarına takip eden yılın şubat ayında 100 ml su ile fidan dibine verilmiştir. İlk Ölçümler: Mart ayı sonunda Son Ölçümler: Eylül ayı sonunda (180 gün sonra) yapılmıştır. Bostan, S.Z., 2003. BAHÇE 32 (1-2): 1 6. 53

TKİ HUMAS- ŞEKER PANCARI DENEMESİ Bitki= Şeker pancarı Giraf çeşidi,gaucolu,kaplanmış NPK: (N - P 2 O 5 - K 2 O=16.9-13,5-5,4 kg/da) Deneme Yeri Toprağının Bazı Özellikleri; ph=7,8 EC (Tuz)=275 µs/cm Kireç=%31 Organik Madde=%1,7 NH 4 +NO 3 -N=85 mg/kg-yeterli Fosfor (P)= 20mg/kg-Yeterli Potasyum (K)= 410 mg/kg-yeterli Çinko (Zn)=0,30 mg/kg-noksan Diğer besin elementlerinin hepsi yeterli düzeydedir Vejetasyon:21.04.2009(Ekim)-19.10.2009(hasat)=176gün 54

Konya Şeker AŞ nin deneme arazisinde artan miktarlarda TKİ- HUMAS uygulamasının şeker pancarının yumru verimine ve çiftçinin bir dekardan elde edeceği brüt gelir miktarına etkisi Uygulamalar Verim kg/da Değişim % Brüt Gelir TL/da Değişim % 1-NPK 0 +HA 0 5204 --* 579,38 -- 2-NPK+HA 0 5019 --** 606,41 5 3-NPK 0 +HA-4,5lt/da 5614 8*-12** 667,80 15 4-NPK+ 0,5 lt/da 5006 -------- 578,57 -- 5-NPK +1 lt/da 5214 0,2-4 627,72 8 6-NPK +1,5 lt/da 4951 ----- 570,79 -- 7-NPK +2 lt/da 5448 5-9 655,89 13 8-NPK +4 lt/da 5386 4-7 645,72 12 9-NPK +8 lt/da 5546 7-11 687,62 19 10-NPK+12 lt/da 5867 13-17 748,08 29 55

Konya Şeker AŞ nin deneme arazisinde artan miktarlarda TKİ- HUMAS uygulamasının şeker pancarının Şeker oranına ve buna göre şeker pancarı yumrusu alım fiyatına etkisi Uygulamalar Şeker Değişim oranı,% % 1-NPK 0 +HA 0 15,49 -- 111,334 Pancar alım fiyatı,tl/ton 2-NPK+HA 0 16,81 -- 120,822 3-NPK 0 +HA-4,5lt/da 16,55 7*-- 118,953 4-NPK+ 0,5 lt/da 16,08 4-- 115,575 5-NPK +1 lt/da 16,75 8-- 120,391 6-NPK +1,5 lt/da 16,04 4-- 115,288 7-NPK +2 lt/da 16,75 8-- 120,391 8-NPK +4 lt/da 16,68 8-- 119,888 9-NPK +8 lt/da 17,25 11-3 123,984 10-NPK+12 lt/da 17,74 15 6 127,506 2009 yılı pancar alım fiyatı Şeker oranı %16 olan pancarın için 115 TL/ton dur 56

Gözlüde Kuru Koşullarda Ekmeklik Buğdaya (Altay 2000) Farklı Şekil ve Miktarlarda Uygulanan TKİ-Hümas ın Tane Verimi Üzerine Etkileri Uygulama Konusu Tane Verimi, kg/da Değişim % Kontrol (TKİ-Hümas yok) 244 --- Toprağa 1 litre TKİ-Hümas /da 282 16 Toprağa 2 litre TKİ-Hümas /da 272 12 Toprağa 4 litre TKİ-Hümas /da 306 25 Tohuma %0.5 TKİ-Hümas 315 29 Tohuma % 1 TKİ-Hümas 323 32 Tohuma %5 TKİ-Hümas 294 21 Tohuma %10 TKİ-Hümas 325 33 50kg/da TKİ-Leonardit 319 31 100kg/da TKİ-Leonardit 367 50 57

Buğdaya TKİ-Hümas ın Etkisi-1 Uygulama Ekim 2012 de Kulu da Üzeyir Orhan nın arazisinde KÖÇD mühendisleri kontrolünde yapıldı. Örnekler 31.01.2013 de alındı. Qualite ekmeklik buğday 58

Buğdaya TKİ-Hümas ın Etkisi-2 Sap-Kök gelişimindeki farklar Uygulama Ekim 2012 de Kulu da Üzeyir Orhan nın arazisinde KÖÇD mühendisleri kontrolünde yapıldı. Örnekler 31.01.2013 de alındı. Qualite ekmeklik buğday 59

Buğdaya TKİ-Hümas ın Etkisi-3 Sekonder kökler İç Anadolu da buğdayda sekonder kök oluşumu Nisan da başlar Sekonder kökler Sekonder kökler Uygulama Ekim 2012 de Kulu da Üzeyir Orhan nın arazisinde KÖÇD mühendisleri kontrolünde yapıldı. Örnekler 31.01.2013 de alındı. Qualite ekmeklik buğday 60

TKİ-HÜMAS ŞEKER PANCARI Uygulama: 6 lt TKİ- Hümas/da Yumru verimi, t/da Değ. % Şeker Oranı,% Değ. % Kontrol 8.25 --- 16.33 --- Ekim öncesi 9.05 10 17.70 8.4 Çapa sonrası 8.65 5 17.19 5.3 Ekim Öncesi: TKİ-Hümas (6 lt/da) belli oranda sulandırarak toprak yüzeyine püskürtüp 10-15 cm derinliğe karıştırılarak, Çapa sonrası: Sulama suyu ile üstten 6 lt/da TKİ- Hümas uygulandı. Not: Deneme yeri toprağında besin elementi noksanlığı yok 61

Ilgın-Çiftçi Tarlasında TKİ-Hümas Uygulamasının Silaj Mısırın Verim ve Koçan Doldurma Oranına Etkisi Uygulama Silaj Değişim Koçan Değişim Dozu Verimi, % Doldurma % (lt TKİ- t/da Oranı, % Hümas /da) Kontrol 3.90 --- 85 --- 4 4.30 10 90 6 8 4.40 13 93 9 12 4.45 14 95 12 Not: Deneme yeri toprağında besin elementi noksanlığı yok 62

Topraktan Humik Asit Uygulamasının Domatesin (Çeşid: Kero) Meyve Verimine (t/dekar) Etkisi TKİ-Hümas Uyg., lt/da +NPK % +N % Kontrol 14.6 c --- 11.3 c --- 4 12.8 d -- 11.7 c 4 8 18.7 b 28 17.5 b 56 12 15.9 c 9 22.2 a 97 16 20.5 a 40 19.4 b 73 20 20.9 a 43 18.4 b 64 Not-1: Deneme yeri toprağında 35 ppm P, 330 ppm K ve diğer elementler yeterli düzeydedir. Not-2:TKİ-Hümas uygulaması toprakta ve bitkide bütün besin elementlerinin miktarının önemli düzeyde artışına neden olmuştur. Verim artışı ile birlikte kalite de artmıştır. Fide Dönemi (Mayıs- Haziran ayları): 75 ppm N, 40 ppm P, 75 ppm K Gelişme Dönemi (Temmuz ayı) : 100 ppm N, 40 ppm P, 100 ppm K Hasat Dönemi (Ağustos-Eylül ayları): 100 ppm N, 20 ppm P, 150 ppm K Öktüren Asri, Arı, Demirtaş, Maral, Zengin,2011-Batem,Ant

Damlama ile TKİ-Hümas uygulamasının bazı bitkilerin verimine etkisi TKİ-Hümas uygulaması Patlıcan Biber Hıyar Verim kg/da Değişim %*** Verim kg/da Değişim % Verim kg/da Değişim % Kontrol* 4.31 --- 2.34 --- 9.27 --- 1** 4.53 5 2.41 3 10.17 10 2 4.73 10 2.47 6 10.46 13 4 4.98 16 2.51 7 10.61 14 *, Kontrol uygulamasında TKİ-Hümas uygulanmamıştır. **, 1 ton suyla verilen TKİ-Hümas ın litre miktarıdır. ***, Abdullah Kontrole Suat göre NACAR % olarak (Koordinatör) artışı gösterir. Nesibe Devrim ALMACA (Pamuk) Dr. Ayşe Gülgün ÖKTEM (Buğday, Kırmızı Mercimek) Fide dönemi: 50 ppm N - 100 ppm P - 50 ppm K Gelişme Sibel dönemi: SÖYLEMEZ 100 ppm (Antepfıstığı) N -100 ppm P - 50 ppm K Hasat dönemi: 100 ppm N - 40 ppm P - 100 ppm K Abdullah ŞAKAK (Laboratuar) GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü

GAP Bölgesinde sulu şartlarda Buğdaya (Akçakale 2000) TKİ- HÜMAS uygulamasının tane verimlerine etkisi TKİ-Hümas Uygulaması 2010 2011 Verim, kg/da Değişim,% Verim, kg/da Değişim, % Kontrol 484 -- 637 -- 2 L/da* 479 -- 673 6 4 L/da 504 4 686 8 6 L/da 534 10 670 5 8 L/da 531 10 673 6 %1.25** 517 7 666 5 %2.5 555 15 664 4 %5 550 14 689 8 %10 547 13 687 8 *TKİ-Hümas ekim öncesi belli oranda sulandırılıp toprak yüzeyine püskürtülmüştür. ** TKİ-Hümas ekim öncesi tohuma belirtilen oranda karıştırılmıştır. Dr. Ayşe Gülgün ÖKTEM ve ark 2012, GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü 65

GAP Bölgesinde kuru şartlarda K. Mercimeğe (Fırat-87) TKİ- HÜMAS uygulamasının tane verimlerine etkisi TKİ-Hümas Uygulaması 2010 2011 Verim, kg/da Değişim,% Verim, kg/da Değişim, % Kontrol 59 -- 208 -- 2 L/da* 63 7 225 8 4 L/da 61 3 237 14 6 L/da 63 7 229 10 8 L/da 61 3 238 14 %1.25** 64 8 249 20 %2.5 62 5 213 2 %5 70 19 227 9 %10 87 47 221 6 *TKİ-Hümas ekim öncesi belli oranda sulandırılıp toprak yüzeyine püskürtülmüştür. ** TKİ-Hümas ekim öncesi tohuma belirtilen oranda karıştırılmıştır. Dr. Ayşe Gülgün ÖKTEM ve ark 2012, GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü 66

GAP Bölgesinde Pamuğa (Stoneville-468) TKİ- HÜMAS uygulamasının tane verimlerine etkisi TKİ-Hümas Verim, kg/da Değişim,% Uygulaması Kontrol 371 -- 2 L/da* 501 35 4 L/da 558 50 6 L/da 599 61 8 L/da 576 55 %1.25** 603 63 %2.5 483 30 %5 542 46 %10 541 46 *TKİ-Hümas ekim öncesi belli oranda sulandırılıp toprak yüzeyine püskürtülmüştür. ** TKİ-Hümas ekim öncesi tohuma belirtilen oranda karıştırılmıştır. Nesibe Devrim ALMACA ve ark 2012, GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü 67

GAP Bölgesinde 5 yaşındaki Antefıstığına TKİ- HÜMAS uygulamasının yıllık sürgün uzunluğuna etkisi TKİ-Hümas, lt/ağaç Ort.Sürgün Uzunluğu,cm 0 11,15 -- 100 18,00 61 200 12,96 16 400 16,04 44 800 11,81 6 1600 11,7 5 Değişim,% Sibel SÖYLEMEZ ve ark 2012, GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü 68

Farklı Demir Bileşikleri ve TKİ-Hümas Uygulamalarının Ispanak Bitkisinin Yaş ve Kuru Ağırlığına Etkisi Konular Yaş ağırlık g/saksı Değişim % Kuru ağırlık g/saksı 1. Kontrol 29.2 -- 4.3 -- 2. FeSO 4. 7H 2 O (% 19 Fe) 35.9 23 5.6 30 3. FeEDDHA (% 6 Fe) 38.8 33 5.9 37 4. 250 ppm TKİ-Hümas 32.6 12 5.0 16 5. 500 ppm TKİ-Hümas 34.8 19 5.2 21 6. FeSO 4. 7H 2 O + 250 ppm TKİ-Hümas 38.7 33 6.0 40 7. FeSO 4. 7H 2 O + 500 ppm TKİ-Hümas 39.1 34 6.0 40 8. %0.96 Fe içeren TKİ-Hümas 31.3 7 4.8 12 Değişim % Not-1: 2,3,6,7 ve 8 nolu konularla 12 ppm Fe uygulanmıştır. Not-2: 4,5,6 ve7 nolu konularda belirtilen miktarda humik+fulvik asit sağlayacak miktarda TKİ-Hümas uygulanmıştır. Not-3:Deneme toprağı %33 kireç,%0.71 o.madde ve 1.5 ppm Fe içermektedir. 69

Farklı Demir Bileşikleri ve TKİ-Hümas Uygulamalarının Ispanak Bitkisinin Aktif ve Toplam Fe Kapsamlarına Etkisi Konular Aktif Fe mg kg -1 Değişim % Toplam Fe mg kg -1 1. Kontrol 86.9 -- 113.9 2. FeSO 4. 7H 2 O (% 19 Fe) 106.9 23 182.8 60 Değişim %, kat 3. FeEDDHA (% 6 Fe) 126.2 45 237.3 2.1k 4. 250 ppm TKİ-Hümas 113.4 30 169.9 49 5. 500 ppm TKİ-Hümas 125.1 44 184.1 62 6. FeSO 4. 7H 2 O + 250 ppm TKİ-Hümas 116.4 34 256.0 2.25k 7. FeSO 4. 7H 2 O + 500 ppm TKİ-Hümas 127.4 47 296.8 2.6 k 8. %0.96 Fe içeren TKİ-Hümas 103.3 19 137.1 20 Not-1: 2,3,6,7 ve 8 nolu konularla 12 ppm Fe uygulanmıştır. Not-2: 4,5,6 ve7 nolu konularda belirtilen miktarda humik+fulvik asit sağlayacak miktarda TKİ-Hümas uygulanmıştır. Not-3:Deneme toprağı %33 kireç,%0.71 o.madde ve 1.5 ppm Fe içermektedir. 70

Farklı Demir Bileşikleri ve TKİ-Hümas Uygulamalarının Ispanak Bitkisi Yapraklarının Klorofil Kapsamlarına Etkisi Konular Klorofil a+b mg/ kg taze ağ 1. Kontrol 576 -- 2. FeSO 4. 7H 2 O (% 19 Fe) 722 25 3. FeEDDHA (% 6 Fe) 759 32 4. 250 ppm TKİ-Hümas 738 28 5. 500 ppm TKİ-Hümas 768 33 6. FeSO 4. 7H 2 O + 250 ppm TKİ-Hümas 733 27 7. FeSO 4. 7H 2 O + 500 ppm TKİ-Hümas 753 31 8. %0.96 Fe içeren TKİ-Hümas 723 26 Değişim % Not-1: 2,3,6,7 ve 8 nolu konularla 12 ppm Fe uygulanmıştır. Not-2: 4,5,6 ve7 nolu konularda belirtilen miktarda humik+fulvik asit sağlayacak miktarda TKİ-Hümas uygulanmıştır. Not-3:Deneme toprağı %33 kireç,%0.71 o.madde ve 1.5 ppm Fe içermektedir. 71

Samsun-Terme de Fındık Ağaçlarına Topraktan Artan Seviyelerde Uygulanan TKİ-Hümas ın Yıllık Sürgün Uzunluğu Üzerine Etkisi TKİ-Hümas Sürgün Değişim Uygulama Dozu uzunluğu % L/ocak (cm) 0 17.4 --- 1 20.4 17 2 22.8 31 3 25.5 47 5 28.0 61 Not: 1. TKİ-Hümas uygulaması 20 Mart 2012 de belli oranda sulandırılıp her bir ocağa homojen olarak dağıtılıp 15-20 cm toprak derinliğine karıştırılarak yapıldı. 2. Deneme yeri toprağında B (0.32 ppm) yetersiz, diğer besin elementleri yeterli düzeydedir. Toprak kireçsiz, orta düzeyde organik madde içermekte ve nötr reaksiyona sahiptir.

Samsun-Bafra da Çeltik Bitkisine Artan Seviyelerde Uygulanan TKİ-Hümas ın Çeltik Bitkisi Dane Verimi Üzerine Etkisi TKİ-Hümas Uygulama Dozu L/dekar Dane Verimi kg/da Değişim % 0 575 --- 4 625 9 8 645 12 12 675 17 16 749 30 Not: 1. TKİ-Hümas uygulaması ekimden 5 gün önce belli oranda sulandırılıp toprak yüzeyine püskürtülerek yapıldı. (Osman Akbaş ın arazisi) 2. Deneme yeri toprağında Zn (0.45 ppm), B(0.47 ppm) yetersiz, diğer besin elementleri yeterli düzeydedir. Toprak kireçsiz, orta düzeyde organik madde içermekte ve nötr reaksiyona sahiptir.

Samsun-Bafra da Çeltik Bitkisine Uygulanan TKİ-Hümas ın Çeltik Bitkisi Bayrak Yaprakları Besin Elementti Kapsamına Etkisi Uygula ma, L/da P K Ca Mg S Fe Cu Mn Zn B ------------------------%------------------------- -----------------------mg/kg----------------------- Kontrl 0.23 1.33 0.51 0.22 0.21 184.1 6.8 71.8 28.2 7.3 4 0.24 1.37 0.53 0.22 0.25 199.7 8.3 77.4 31.1 8.7 8 0.26 1.38 0.54 0.23 0.24 207.7 8.3 80.2 31.7 9.0 12 0.25 1.42 0.56 0.23 0.25 218.5 8.5 78.9 32.2 9.6 16 0.24 1.50 0.57 0.24 0.26 222.3 8.7 78.0 32.8 10.7 Ort. 0.24 1.40 0.54 0.23 0.24 206.5 8.1 77.3 31.2 9.1 LSD 0.05 ö.d. 0.102 0.037 ö.d. 0.015 17.34 ö.d. ö.d. 1.55 0.74

Kontrole göre değişim HA uygulamasının mısır ın gövde ve kök gelişimi ve P konsantrasyonlarına etkisi HA uygulamasıyla mısır bitkisinin gövde ve kök gelişimine etkisi 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Humik 0 asit uygulaması, 250 500 ppm Gövde Kök Erdal ve ark,2000, Turk J. Agri For,24(6):663-668 Gövde ve kökün P konsantrasyonunda değişim 75

Humik asit uygulamasının toprağın elverişli P ve mısır bitkisinin aldığı P miktarına etkisi (Erdal ve ark,2000) Toprak: toprağın elverişli P konsantrasyonu Bitki : Mısır bitkisinin topraktan kaldırdığı P miktarı 76

77

Humik asit uygulamasının Nohut bitkisi verimlerine etkisi 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 %16 %36 %12 Kontrol 40 kg/da Biyolojik Verim,kg/da Dane Verimi,kg/da Bindane ağırlığı, g Ünsal ve Tüfenkçi, 2007. Y.lisans Tezi,100.y Üniv. Fen Bil Ens. 78

Söke şartlarında humik asit uygulamasının pamuk bitkisinin verim ve verim unsurlarına etkisi Verime etkisi Koza ağırlığına etkisi Ören ve Başal, ADÜ Zir. Fak.Der.2006; 3(2) : 77-83 79

Söke şartlarında humik asit uygulamasının pamuk bitkisinin verim ve verim unsurlarına etkisi Yüz tohum ağırlığına etkisi Erkenciliğe etkisi Ören ve Başal, ADÜ Zir. Fak.Der.2006; 3(2) : 77-83 80

Tohuma K-Humat Uygulamasının Ayçiçeği Fidesinin Bazı Özelliklerine Etkisi K-Humat uygula* Kök uzunluğu Fide boyu Kök Kuru ağırlığı Fide Kuru ağırlığı cm % değ. cm % değ. mg/bitki % değ. mg/bitki % de 0 8.44 -- 7.06 -- 26.3 -- 97.7 -- 60 g 11.23 33 8.09 15 29.2 11 123.8 27 120 g 10.58 25 7.98 13 30.3 15 114.2 17 180 g 9.81 16 7.84 11 30.1 14 115.1 18 Sıvı K-Humat (%15 HA); 100 kg tohum a 60 g (400 ml), 120 g (800 ml) ve 180 g (1200 ml) HA gelecek şekilde son hacim 2.2 litre çözelti şeklinde uygulanmıştır. Kolsarıcı ve ark., 2005,Akdeniz Üniv. Zir. Fak. Dergisi, 18(2), 151-155. 81

Toprakta elverişli Fe ve Mn miktarına Humik asit uygulamasının etkisi Kütük ve ark, 2000. Effect of Humic Acid on Some Soil Properties, I SD,Konya. 82

Toprakta elverişli Zn miktarına Humik asit uygulamasının etkisi Kütük ve ark, 2000. Effect of Humic Acid on Some Soil Properties, I SD,Konya. 83

TKİ HÜMAS GARANTİ EDİLEN İÇERİK % w/w Toplam Organik Madde 12.5 Toplam (Hümik+Fülvik) 12 Suda çöz Potasyum Oksit 3 ph (11-13) KDK 900 me/100g E4/E6 3.26

Uygulama önerilerimiz Şekli: Toprak yüzeyine püskürtüp 10-15 cm derinliğe karıştırarak, Yada sulama suyu ile veya Tohum ile Miktar: 1-8 lt/da (4-6 lt/da) Zaman:Ekim/Dikim esnası veya hemen öncesi, Sulama suyu ile her zaman Sulama suyuna: 1-2 lt TKİ-Hümas/1ton suya 85

DİNLEDİĞİNİZ için ÇOK TEŞEKKÜRLER 86