T.C. Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN AĞIZ BAKIMI VE SİGARA KULLANIM ALIŞKANLIKLARININ KLİNİK PERİODONTAL DURUM İLE İLİŞKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ BİTİRME TEZİ Stj. Dişhekimi Çağrı ŞİMŞEK Danışman Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Eralp BUDUNELİ İZMİR - 2007
Önsöz Bu çalışmanın hazırlanmasında bana yardımcı olan, sürekli daha iyisini yapmam için bana yol gösteren değerli hocam Sayın Doç.Dr.Eralp BUDUNELİ ye sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Bana her zaman destek olan ve bu günlere gelmemi sağlayan aileme çok teşekkür ederim. Ayrıca klinik çalışmalar boyunca bana yardım eden tüm sınıf arkadaşlarıma ve 1. sınıftaki arkadaşlarını organize ederek bana çok yardımcı olan Sevgi MENEVŞE ye de teşekkür ederim. İzmir, 07.09.07 Stj. Dişhekimi Çağrı ŞİMŞEK
İÇİNDEKİLER Giriş... 1 Genel Bilgiler... 2 Gereç ve Yöntem... 9 Bulgular... 12 Tartışma... 43 Sonuç... 52 Özet... 54 Ekler... 56 Kaynaklar... 60
Giriş ve Amaç Bu çalışma, Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi nde okuyan öğrencilerin ağız bakımı ve sigara içme alışkanlıklarının klinik periodontal durum ile ilişkisinin değerlendirilmesi için yapılmıştır. Birinci ve beşinci sınıf öğrencilerinden oluşturulan gruplar kendi içlerinde ve birbirleriyle karşılaştırılmıştır. Dişhekimliği Fakültesinde okuyan öğrencilerden oluşturulan, sigara içen, içmeyen, kadın, erkek, 1. ve 5. sınıf olmak üzere 8 grubun ağız bakımı alışkanlıkları 27 soruluk bir anket ile karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca 1. sınıfta ve 5. sınıfta ayrı ayrı olmak üzere sigara içenler ve içmeyenler ile kadın ve erkeklerin alışkanlıkları birbirlerine göre karşılaştırılmıştır. Genel olarak ise 1. ve 5. sınıf öğrencilerinin de birbirlerine göre ağız bakım alışkanlıkları değerlendirilmiş ve karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma şekiller üzerinde gösterilmiş, tablolar ile de genel hatlarıyla farklılıklar yansıtılmıştır. Sigara içimi ile dişetlerinde oluşabilecek olan değişiklikler kanama değerleri, plak değerleri ve mevcut cep derinliklerinin klinik ölçümlerinin karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi ile incelenmiştir. Yine bu ölçümlerde de yukarıda bahsettiğimiz 8 grup ayrı ayrı dikkate alınmış, bununla birlikte 1. ve 5. sınıf genel olarak da karşılaştırılmıştır.
Genel Bilgiler Periodontal hastalıklar, mikrobiyal dental plaktaki patojen mikroorganizma topluluğu ile konak savunma sistemi arasındaki dengenin bozulması sonucunda ortaya çıkan kronik yangısal hastalıklardır. Yapılan birçok epidemiyolojik çalışma, yetişkin toplumun büyük bir kısmının yıkıcı periodontal hastalıktan etkilendiğini göstermiştir (1, 2) Sigara, yaş, ağız bakımı, cinsiyet, sosyoekonomik durum gibi faktörler periodontal hastalıklar için hazırlayıcı rol oynamaktadır (3). Sigara kullanımı oldukça yaygın bir alışkanlıktır. Sigara içen erkeklerin oranı kadınlara göre %24 ile %34 daha fazladır. Sigara kullanımı genellikle genç yaşlarda (20-24 yaş) başlamaktadır. Sosyoekonomik farklılıklar sigara kullanımında etkili bir faktördür, şöyle ki; sosyoekonomik düzeyin düşük olduğu toplumlarda sigara kullanımı daha fazladır. Üçüncü Dünya ülkelerinde de sigara içenlerin oranı yüksektir (4). Sigara içimi ile koroner arter hastalığı, periferik arter hastalığı, mide ülseri, ağız, larinks, özofagus, pankreas, mesane ve uterus kanseri riskinin arttığı bildirilmiştir. Ayrıca kronik obstrüktif akciğer hastalığının da en önemli sebebi sigaradır (4).
Sigara içilmesi sonucunda bilinen 4000 in üzerinde, karmaşık ve zararlı maddelerden etkilenilir. Bunlardan bazıları, formaldehit, karbonmonoksit, hidrojen siyanür, serbest oksijen radikalleri, nikotin (yüksek oranda kanserojen) dir. Bu etkenlerin çoğu periodontitis oluşumunda da önemli rol oynamaktadır (4). Ayrıca, bunların 50 kadarı kanser öncüsü maddelerdir. Aynı şekilde dumansız tütün (çiğneme) 3000 civarında kimyasal madde içerir ve bunların da 28 den fazlası kanserojendir (5). Nikotin etkisi ile kan basıncında yükselme, kalp atım hızı ve solunum hızında artış olur. Diğer taraftan iskelet kaslarında vazodilatasyon yapar (4). Nikotin kandaki epinefrin seviyesini artırarak nabzı hızlandırır ve periferik damarlarda daralma sonucunda deri ısısını düşürür. Tam açığa kavuşturulamamış olmakla beraber, nikotinin farmakokinetik etkisiyle, sempatik sinir sistemini uyardığı düşünülmektedir. Nikotinin bir başka etkisi de tükürük salgısının azalmasıdır (6). Sonuç olarak ağız kuruluğu diş ve dişetleri üzerinde bakteri plaklarının oluşmasını kolaylaştırır. Sigaranın doğrudan zararlı etkileri ağızda ortaya çıkan kimyasal maddelere bağlıdır. İrritan ve tehlikeli kimyasal ürünlerle temas nispeten kısa zamanda ağız dokularında yaygın hasara neden olabilir. Sigara ve diğer tütün ürünleri hoş olmayan nefes kokusunun da sebebi olabilir. Ayrıca, genç ve erişkin sigara içicilerde içmeyenlere göre daha yüksek seviyede diştaşı oluşumu bildirilmiştir (5). Sigara içenlerde içmeyenlere göre çeşitli periodontal hastalıkların oluşması için daha elverişli bir ortam vardır. Daha uzun zamandır ve daha fazla sigara içenlerde etkilenen dişlerin çevresindeki periodontal dokularda daha büyük yıkımlar oluşabilir. Bu etkiler kadın ve erkek için eşittir (5). 3
Sigara içen bireylerde ağız bakımının daha kötü olmasına da bağlı olarak daha yüksek oranda plak oluşumu vardır. Çeşitli araştırmalar da göstermektedir ki; sigara içenler daha fazla çeşit bakteri türünü ağız ortamında barındırırlar (4). Sigara ve tütün ürünleri periodontopatojen koloniler ile birlikte subgingival ekolojiyi doğrudan etkilemektedirler (7). Bu patojenlerden en sık bulunan beş tanesinden Actinobacillus actinomycetemcomitans (A.a.), Porphyromonas gingivalis (P.gingivalis), Prevotella intermedia (P.intermedia), Eikenella corrodens (E.corrodens), Fusobacterium nucleatum (F.nucleatum) herhangi birinin varlığında sigara içimi periodontitis için güçlü bir risk faktörü olmaktadır (8). Sigara içenlerde Treponema denticola (T.denticola) nın da periodontal ceplerde varlığı tespit edilmiştir (9). Yine periodontal yıkım ve sigara ilişkisinin incelendiği bazı çalışmalarda, içicilerde daha şiddetli ataşman ve alveol kemik kaybı, daha derin ve daha yüksek oranda periodontal cepler gözlenmiştir. Ancak kanama, kızarıklık ve ödem gibi enflamasyon belirtileri baskılanmış olabildikleri için gözlenememiş olabilmektedir (10, 11). Kanamanın azalması nikotinin damarlarda gösterdiği vazokonstrüksiyon etkisi ile açıklanabilir (12). Ayrıca sondalama derinliğinin sigara içimi nedeniyle azalması, azalmış olan enflamasyon, kanama ve artmış fibrozis ile sonda ucunun bağlantı epiteline kadar gidememesi şeklinde açıklanmaktadır (10). Tütün ve ürünleri mikrobiyal dental plak bileşiminde bir değişime neden olmamakta, bunun yerine zararlı etkisini konağın bakteriyel plağa cevabını değiştirerek göstermektedir. Sigara içenlerin dişeti oluğu sıvısı içindeki artmış sitokin seviyesi bu hipotezi desteklemektedir (13). Sigara içenlerden elde edilen oral 4
polimorf nüveli lökositlerin (PNL), içmeyenlerin lökositlerinden daha az canlı ve fagositoz yeteneklerinin daha düşük olduğu görülmüştür (14). Sigaranın Periodontal Hastalıkların Prevalans ve Şiddetine Etkileri; Gingivitis; * Gingival enflamasyon ve sondalama derinliği azalır. Periodontitis; * Periodontal yıkımın şiddeti ve prevalansı artar. * Derin cep, ataşman kaybı ve kemik kaybı artar. * Periodontal yıkım hızlanır. * Diş kayıpları artar. * Günde içilen sigara sayısı arttıkça prevalans da artar. * Sigara bırakılınca periodontal hastalık şiddet ve prevalansı azalır. Periodontal Hastalığın Patogenezi ve Etiyolojisinde Sigaranın Etkisi; Mikrobiyoloji; * Plak birikim hızında etkisi yoktur. * Sığ periodontal ceplerde periodontal patojenler birikir. * Derin periodontal ceplerde periodontal patojenlerin miktarı artar. 5
İmmünoloji; * Nötrofillerin kemotaksisini, fagositozunu ve oksidatif patlamayı değiştirir. * Dişeti oluğu sıvısında tümör nekrotizan faktör-alfa ve prostaglandin E 2 seviyeleri artar. * Monositlerden prostaglandin E 2 yapımı artar. * Dişeti oluğu sıvısı içindeki nötrofil kollagenaz ve elastaz enzimi artar. Fizyoloji; * Enflamasyonun artışı ile dişetlerindeki kan damarları azalır. azalır. * Enflamasyonun artışı ile sondalamada kanama ve dişeti oluğu sıvısı akışı * Subgingival ısı azalır. * Lokal anesteziklerin etkisinin geçmesi daha çok zaman alır (15). Sigara içenlerde ortaya çıkan ısı ve yanma ürünleri özellikle yara iyileşmesini olumsuz etkiler. Sigara içenlerdeki bazı oral değişiklikler; 1) Diş üzerinde kahverengi, zift gibi eklenti ve renklenmeler. 2) Dişetinde lökoplazi ve grimsi renklenmeler. 3) Damakta, mukozadaki bezlerde enflamasyon ile karakterize olan yaygın eritem veya kaldırım taşı görüntüsü (16). 6
Sigara içiciliği ve akut nekrotizan ülseratif gingivitis (ANUG) arasındaki bağlantı açıkça gösterilmiştir ancak neden sonuç ilişkisi tam olarak ispatlanamamıştır (16). Sigaranın periodontitis, dişeti çekilmesi ve ANUG oluşumuna neden olduğu şeklindeki görüş son on yılda ortaya çıkmıştır (17, 18). Ancak sigara içmenin genç yetişkinlerdeki periodontitis prevalansı üzerine olan etkisi henüz tam olarak bilinmemektedir (18). Gingivitis ve periodontitisin sigara içenlerde daha şiddetli olduğu bildirilmiştir (17). Sigara içenlerin ağız bakımına daha az dikkat ettikleri, plak birikiminin daha fazla olduğu ve bu nedenden dolayı periodontal hastalığa yatkın oldukları kanısı yaygındır (18). Ağız Bakımı: Mikrobiyal dental plağa bağlı bir enfeksiyon olan periodontal hastalığın başlamasında pek çok lokal faktör etkili olmaktadır. Çalışmalar, enflamatuar periodontal hastalığın dünya çapındaki prevalans ve şiddetinin, mikrobiyal dental plak, diştaşı, debris ve kötü ağız bakımı ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Plak kontrolü, mikrobiyal dental plağın uzaklaştırılması ve plağın diş ve komşu dişeti yüzeyinde birikimine engel olunmasıdır. Bu temizlik hasta tarafından sağlanan ağız bakımı veya kimyasal plak kontrolü ile gerçekleştirilebilir. Plak kontrolünün en güvenilir şekli, diş fırçası ve diğer araçlar ile mekanik temizlik yapmaktır. Ağız bakımı eğitimi ile hastaya mekanik temizliği neden ve nasıl yapması gerektiği öğretilir (19, 20, 21). 7
Bu çalışmanın amacı Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi nde okuyan öğrencilerin ağız bakımı ve sigara içme alışkanlıklarının klinik periodontal durum ile ilişkisinin bir anket yardımıyla ve klinik periodontal parametrelerle değerlendirilmesidir. 8
Gereç ve Yöntem Çalışmamız Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesinde okuyan öğrencilerle gerçekleştirildi. Çalışmaya 1. ve 2. sınıflar ile 4. ve 5. sınıflar olmak üzere 2 temel grup dahil edildi. Bu gruplar da kendi içlerinde 4 alt gruba daha ayrıldı ve toplam 8 grup çalışmaya dahil edildi. 1. Grup: 10 kişi, kadınlar (1. ve 2. sınıf) 2. Grup: 10 kişi, erkekler (1. ve 2. sınıf) 3. Grup: 10 kişi, Sigara içen kadınlar (1. ve 2. sınıf) 4. Grup: 10 kişi, Sigara içen erkekler (1. ve 2. sınıf) 5. Grup: 10 kişi, kadınlar (5. ve 4. sınıf) 6. Grup: 10 kişi, erkekler (5. ve 4. sınıf) 7. Grup: 10 kişi, Sigara içen kadınlar (5. ve 4. sınıf) 8. Grup: 10 kişi, Sigara içen erkekler (5. ve 4. sınıf)
(EK. 1). Ağız bakımı alışkanlıklarını sorguladığımız anket tüm gruplara uygulandı Klinik ölçümlerde; papil kanama indeksi (22), plak indeksi (23) ve sondalanan cep derinliklerine bakıldı. Papil Kanama İndeksi Kanama, dişlerin mezyal ve distal kısımları boyunca, papil tabanına hafif basınç uygulayarak, keskin olmayan periodontal sond ile uyarılır. Sondalamadan 20-30 saniye sonra kanama skoru belirlenir. İncelenen tüm dişler için ortalama değer hesaplanır. 1: Nokta şeklinde kanama. 2: Noktalar veya çizgi şeklinde kanama. 3: İnterdental üçgeni dolduran kanama. 4: İnterdental üçgenden taşan kanama. Plak İndeksi Dişlerin üzerine plak boyayıcı ajan sürülerek tüm dişlerin (üçüncü büyük azılar hariç) vestibül ve lingual yüzlerinden değerlendirme yapılır. Çalışmamızda 16, 11, 24, 44, 31, 36 numaralı dişlerden mezyal, distal, vestibül ve lingual yüzlerden plak değerleri kaydedildi. İncelenen tüm dişler için ortalama değer hesaplandı. 10
Plağın skorlanması; 0: Hiç plak yok. 1: Dişin kole bölgesinde parça parça bakteri plağı boyanmaları. 2: Dişin kole bölgesinde 1mm ye kadar ince, devamlı plak varlığı. 3: Diş üzerinde 1mm den daha geniş, fakat diş kronunun 1/3 ünden daha az bant şeklinde plak varlığı. 4: Diş üzerinde, diş kronunun en az 1/3 ü kadar veya 2/3 ünden daha az kısmının bakteri plağı ile örtülü olması. 5: Diş üzerinde, diş kronunun en az 2/3 kadar veya daha fazla kısmının bakteri plağı ile örtülü olması. Cep Derinliği: Ağızda bulunan her dişin mezyal, distal, lingual ve vestibül yüzlerinden olmak üzere, periodontal sond ile milimetre cinsinden ölçümler yapıldı. İncelenen tüm dişler için ortalama cep derinliği hesaplandı. 11
Bulgular Araştırmamıza 10 sigara içmeyen kadın, 10 sigara içmeyen erkek, 10 sigara içen kadın, 10 sigara içen erkek olmak üzere 40 kişi 1. sınıftan ve 10 sigara içmeyen kadın, 10 sigara içmeyen erkek, 10 sigara içen kadın, 10 sigara içen erkek olmak üzere 40 kişi 5. sınıftan olmak üzere toplam 80 öğrenci katıldı. Araştırmaya katılan bireylere uygulanan anket soruları ve alınan yanıtlar sırasıyla şöyledir:
% Soru 1: Dişlerinizi hangi sıklıkta fırçalıyorsunuz? a) Günde 2 veya fazla b) Günde 1 c) Haftada birkaç kez d) Ayda birkaç kez Tablo 1 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 8 3 8 1 20 7 4 10 7 28 b) 2 6 2 8 18 3 5-3 11 c) - 1-1 2-1 - - 1 d) - - - - - - - - - - 5. Sınıf Şekil 1 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) Dişlerinizi hangi sıklıkta fırçalıyorsunuz sorusuna 1. sınıflar, %50 günde 2 veya fazla, %45 günde 1, %5 haftada birkaç kez, 5. sınıflar da %70 günde 2 veya fazla, %27,5 günde 1, %2,5 haftada birkaç kez yanıtını vermişlerdir. 13
% Soru 2: Diş fırçanızın kıllarının nasıl olmasına dikkat edersiniz? a) Sert olmasına b) Orta sertlikte olmasına c) Yumuşak olmasına d) Dikkat etmem Tablo 2 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) - - - - - - - - - - b) 8 10 8 8 34 9 10 10 8 37 c) 2-1 2 5 1 - - 1 2 d) - - 1 - - - - - 1 1 5. Sınıf Şekil 2 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) Diş fırçanızın kıllarının nasıl olmasına dikkat edersiniz sorusuna 1. sınıflardan, %85 orta sert, %12,5 yumuşak, %2,5 dikkat etmem, 5. sınıflardan, %92,5 orta sert, %5 yumuşak, %2,5 dikkat etmem cevabı gelmiştir. 14
% Soru 3: Fırça kıllarının diziliminin nasıl olması idealdir? a) Dikdörtgen şeklinde dizilimde, aynı boyda b) Farklı boylarda c) Karışık dizilimli d) Önemli değildir Tablo 3 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 4 5 5 3 17 10 10 10 9 39 b) 2 3 2 2 9 - - - - - c) 3 1 1 5 10 - - - - - d) 1 1 2-4 - - - 1 1 5. Sınıf Şekil 3 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) Fırça kıllarının diziliminin nasıl olması idealdir sorusuna, 1. sınıflar %42,5 oranında dikdörtgen dizilimli aynı boyda, %22,5 farklı boyda, %25 karışık dizilimli, %10 ise dikkat etmem diye cevap vermiştir. 5. sınıflar ise %97,5 oranında dikdörtgen dizilimli aynı boyda, yalnızca %2,5 i dikkat etmem şeklinde cevap vermiştir. 15
% Soru 4: Fırça sapının nasıl olması idealdir? a) Kıvrımlı olmalı b) Fırça başı ile sapının arasında belli bir açı olmalı c) Düz olmalı d) Önemli değildir Tablo 4 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 1 2 3 2 8 - - - - - b) - 3 1 6 10 - - - - - c) 5 3 3-11 10 10 10 10 40 d) 4 2 3 2 11 - - - - - 5. Sınıf Şekil 4 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) Fırça sapının nasıl olması idealdir sorusuna verilen cevaplarda, 1. sınıfların %20 lik kısmı kıvrımlı, %25 i açılı, %27,5 i düz, %27,5 i ise önemli değil cevabını verirken, 5. sınıflarda, %100 ile tamamen düz olmalı cevabı gelmiştir. 16
% Soru 5: Fırçanıza ne kadar macun sürüyorsunuz? a) Fırçanın tamamı kadar b) Fırçanın yarısına c) Fırçanın yarısından da azına d) Dikkat etmem Tablo 5 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 1 1 1-3 - - - - - b) 3 1 2 6 12 1 - - - 1 c) 6 8 7 4 25 9 9 10 9 37 d) - - - - - - 1-1 2 5. Sınıf Şekil 5 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) Fırçanıza ne kadar macun sürüyorsunuz sorusuna verilen cevaplarda, 1. sınıflar, %7,5 tamamına, %30 yarısına, %62,5 yarısından da azına diye cevap verirken, 5. sınıflar %2,5 yarısına, %5 dikkat etmem, %92,5 yarısından da azına diye cevap vermiştir. 17
% Soru 6: Fırçanızı fırçalamadan önce ıslatır mısınız? a) Evet b) Hayır Tablo 6 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 2 5 6 4 17 1 1 - - 28 b) 8 5 4 6 23 9 9 10 10 11 5. Sınıf Şekil 6 100 80 60 40 20 0 Evet Hayır Fırçanızı fırçalamadan önce ıslatır mısınız sorusuna verilen cevaplarda, 1. sınıflar %42,5 oranında evet, %57,5 oranında hayır yanıtını vermişlerdir. 5. sınıflar ise %5 evet, %95 hayır cevabını vermişlerdir. 18
% Soru7:Dişlerinizin ara yüzlerinin temizliğini yapar mısınız? a) Evet b) Hayır Tablo 7 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 7 2 4 5 18 6 5 8 6 25 b) 3 8 6 5 22 4 5 2 4 15 5. Sınıf Şekil 7 100 80 60 40 20 0 Evet Hayır Dişlerinizin ara yüzlerinin temizliğini yapar mısınız sorusuna 1. sınıflar %45 evet, %55 hayır, 5. sınıflar ise %62,5 evet, %37,5 hayır cevabını vermişlerdir. 19
% Soru 8: Dişlerinizin ara yüz temizliği için ne kullanırsınız? a) Diş ipi b) Kürdan c) Ara yüz fırçası d) Diğer ( ) Tablo 8 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 6-4 3 13 6 5 8 7 26 b) 3 1 1 1 6-1 2-3 c) - 1-1 2 - - - - - d) - - - - - - - - - - 5. Sınıf Şekil 8 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) Dişlerinizin ara yüz temizliği için ne kullanırsınız sorusuna verilen cevaplarda, dişlerinin arayüz temizliğini yapanların içerisinde, 1. sınıflar %62 oranında dişipi, %28,5 oranında kürdan, %9,5 oranında arayüz fırçası kullandığını belirtmiştir. 5. sınıflarda ise %90 oranında dişipi, %10 oranında da kürdan cevabı gelmiştir. 20
% nedir? Soru 9: Sizce arayüz temizliğinin dişetleri ve dişlerin sağlığı açısından önemi a)çok Önemlidir b) Fırçalamak kadar önemlidir c) Çok önemli değildir d) Olmasa da bir şey fark etmez Tablo 9 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 3 6 6 3 18 5 7 7 6 25 b) 6 4 4 6 20 4 3 3 4 14 c) - - - 1 1 1 - - - 1 d) 1 - - - 1 - - - - - 5. Sınıf Şekil 9 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) Sizce arayüz temizliğinin dişetleri ve dişlerin sağlığı açısından önemi nedir sorusuna verilen cevaplarda, 1. sınıflar %45 oranında çok önemli, %50 oranında fırçalamak kadar önemli, %2,5 oranlarında da çok önemli değil ve olmasa da fark etmez cevaplarını vermişlerdir. 5. sınıflar ise %62,5 oranında çok önemli, %35 oranında fırçalamak kadar önemli, %2,5 oranında ise çok önemli değil demişlerdir. 21
% Soru 10: Kullandığınız başka diş bakım ürünü var mı? Varsa nelerdir? a) Gargara b) Ağız duşu c) Elektrikli diş fırçası d) Diğer (..) Tablo 10 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 2 3 1-6 - - 2 1 3 b) - - - - - - - - - - c) 2-3 2 7 - - - 1 1 d) - - - - - - - - - - 5. Sınıf Şekil 10 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) 1.Sı nı f 5.Sı nı f Kullandığınız başka diş bakım ürünü var mı sorusuna cevap veren 1. sınıf öğrencilerinin, %46 sı gargara, %54 ü elektrikli diş fırçası yanıtını vermiştir. Ancak, bu soruya cevap veren kişi sayısı sadece 13 dür. 5. sınıflarda ise 4 kişi yanıtlamış 3 ü gargara, 1 i ise elektrikli diş fırçası cevabını vermiştir. 22
% Soru 11: Dişlerinizi hangi amaçla fırçalıyorsunuz? (Birden fazla şık işaretleyebilirsiniz) a) Mikropları uzaklaştırmak için b) Dişleri beyazlatmak için c) Ağız kokusunu önlemek için d) Diştaşı oluşumunu engellemek için Tablo 11 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 8 6 8 8 30 8 8 10 8 34 b) 7 6 7 6 26 2 5 6 2 15 c) 6 4 7 7 24 7 6 7 6 26 d) 5 5 8 2 20 5 7 7 7 26 5. Sınıf Şekil 11 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) Dişlerinizi hangi amaçla fırçalıyorsunuz sorusuna verilen cevaplarda 1. sınıflar %30 oranında mikropları uzaklaştırmak, %26 dişleri beyazlatmak, %24 ağız kokusunu önlemek, % 20 oranında da diştaşı oluşmasını engellemek için cevabını verirken, 5. sınıflar %34 mikropları uzaklaştırmak, %14 dişleri beyazlatmak, %26 oranında ağız kokusunu ve diştaşı oluşumunu engellemek için cevabını vermişlerdir. 23
Puan Soru 12: Diş fırçalamanıza (ideali 10 puan ise) kaç puan verirsiniz? Tablo 12 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek 5. Sınıf Ort. 6,8 6 6,9 6,5 6,55 7,5 7 8,1 7,5 7,52 Şekil 12 10 8 6 4 2 0 kadın s+ erkek s+ kadın s- erkek s- Diş fırçalamanıza kaç puan verirsiniz sorusuna verilen cevaplarda, sigara içen 1. sınıf kadınlar 6,8 puanını verirken, erkekler 6, sigara içmeyen 1. sınıf kadınlar 6,9 puanını erkekler ise 6,5 puanını vermişlerdir. Sigara içen 5. sınıf kadınlar ise 7,5 puanını, erkekler 7, sigara içmeyen 5. sınıf kadınlar 8,1 puanını erkekler ise 7,5 puanını vermişlerdir. Bu sonuçlara göre; sigara içmeyen gruplar, içenlere göre, kadınlar, erkeklere göre, 5. sınıflar da 1. sınıf gruplara göre, diş fırçalama alışkanlıklarına daha yüksek puanlar vermişlerdir. 24
% Soru 13: Dişetlerinizde kanama oluyor mu? a) Sık sık kendiliğinden kanıyor. b) Fırçalarken genelde kanıyor c) Fırçalarken nadiren kanıyor d) Kanamıyor Tablo 13 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) - 1 - - 1 - - - - - b) 2 3-3 8 - - - - - c) 1 2 5 2 10 3 1 1 1 6 d) 7 4 5 5 21 7 9 9 9 34 5. Sınıf Şekil 13 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) Dişetlerinizde kanama oluyor mu sorusuna 1. sınıflardan, %2,5 sık sık kendiliğinden, %20 fırçalarken genelde, %25 fırçalarken nadiren, %52,5 oranında kanamaz cevabını vermişlerdir. 5. sınıflarda ise sık sık kendiliğinden veya fırçalarken genelde kanıyor cevabı gelmezken, %15 fırçalarken nadiren, %85 kanamaz cevabını vermişlerdir. 25
% Soru 14: Ağız kokusu sorununuz oluyor mu? a) Her zaman b) Genellikle c) Bazen (örneğin sabahları) d) Hiçbir zaman Tablo 14 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) - - - - - - - - - - b) 1 - - - 1 3-1 - 4 c) 5 8 8 9 30 5 5 6 6 22 d) 4 2 2 1 9 2 5 3 4 14 5. Sınıf Şekil 14 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) Ağız kokusu sorununuz oluyor mu sorusuna 1. sınıflar %2,5 genelde, %75 bazen, %22,5 hiçbir zaman cevabını verirken, 5. sınıflar %10 genelde, %55 bazen, %35 hiçbir zaman cevabını vermişlerdir. 26
% Soru 15: Sizce ağız kokusu için ne tür bir ağız bakım ürünü özellikle etkilidir? a) Gargara b) Dişipi c) Diş fırçası d) Elektrikli diş fırçası Tablo 15 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 5 7 3 3 18 2 1 1 1 5 b) 1 3-2 6 1 3 6 2 12 c) 4-6 4 14 7 6 3 6 22 d) - - 1 1 2 - - - 1 1 5. Sınıf Şekil 15 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) Sizce ağız kokusu için ne tür bir ağız bakım ürünü özellikle etkilidir sorusuna verilen cevaplarda, 1. sınıflar, %45 gargara, %15 dişipi, %35 diş fırçası, %5 elektrikli diş fırçası cevabını vermişlerdir. 5. sınıflarda ise %12,5 gargara, %30 dişipi, %55 diş fırçası, %2,5 elektrikli diş fırçası cevaplarını vermişlerdir. 27
% Soru 16: Genel olarak ağız sağlığınızı nasıl buluyorsunuz? a) Çok kötü b) Kötü c) Orta d) İyi e) Çok iyi Tablo 16 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) - - - - - - - - - - b) - - - 1 1 - - - - - c) 6 8 5 7 26 5 2 1 3 11 d) 4 2 5 2 13 3 8 9 4 24 e) - - - - - 2 - - 3 5 5. Sınıf Şekil 16 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) e) Çalışmamıza katılan öğrencilerin ağız bakımlarını nasıl bulduklarını sorduğumuzda, 1. sınıflarda, %2,5 kötü, %65 orta, %32,5 iyi cevabı gelirken, 5. sınıflarda, %27,5 orta, %60 iyi, %12,5 çok iyi cevabını vermişlerdir. 28
% Soru 17: Sizce dişeti hastalığı tedavi edilebilir mi? a)evet edilebilir b)hayır edilemez c)bir fikrim yok Tablo 17 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 8 9 8 10 35 10 10 10 10 40 b) - - - - - - - - - - c) 2 1 2-5 - - - - - 5. Sınıf Şekil 17 100 80 60 40 20 0 a) b) c) Sizce dişeti hastalığı tedavi edilebilir mi sorusuna verilen yanıtlarda 1. sınıflar %87,5 oranında evet edilebilir derken, %12,5 fikrim yok diye yanıt vermiştir. 5. sınıflarda ise %100 oranında evet edilebilir yanıtı gelmiştir. 29
% Soru 18: Sizce dişetleri fırçalamada kanar mı? a) Evet kanayabilir b) Hayır kanamaz c) Bir fikrim yok Tablo 18 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 6 5 6 7 24 4 6 2 8 20 b) 3 4 2 2 11 6 4 8 2 20 c) 1 1 2 1 5 - - - - - 5. Sınıf Şekil 18 100 80 60 40 20 0 a) b) c) Sizce dişetleri fırçalamada kanar mı sorusuna verilen yanıtlarda, 1. sınıflar %60 evet, %27,5 hayır, %12,5 fikrim yok diye yanıt verirken, 5. sınıflar %50 evet kanar, %50 hayır kanamaz demiştir. 30
Soru 19: Dişeti hastalıklarının oluşmasında sizce hangileri etkilidir? (Birden fazla şık işaretlenebilir) a) Diş ipi kullanmamak b) Sigara içmek c) Diş taşlarını temizletmemek d) Ağız kuruluğu e) Doğru fırçalamamak f) Kalıtım g) Yeterli flor almamak Tablo 19 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 4 7 5 3 19 8 10 9 10 37 b) 10 9 7 6 32 5 8 4 7 24 c) 5 9 5 4 23 7 8 7 9 31 d) 3 1 2 1 7 6 10 5 7 28 e) 7 8 10 7 32 8 9 10 10 37 f) 6 4 6 6 22 4 6 6 5 21 g) 4 4 5 4 17 1 3 2 3 9 5. Sınıf 31
% Şekil 19 100 80 60 40 20 0 a) b) c) d) e) f) g) yanıtlarda; Dişeti hastalıklarının oluşmasında sizce hangileri etkilidir sorusuna verilen a)diş ipi kullanmamak, 1. sınıflar %12,5, 5. sınıflar %20 b)sigara içmek, 1. sınıflar %21, 5. sınıflar %13 c)diş taşlarını temizletmemek, 1. sınıflar %15, 5. sınıflar %216,5 d)ağız kuruluğu, 1. sınıflar %5, 5. sınıflar %15 e)doğru fırçalamama, 1. sınıflar %21, 5. sınıflar %20 f)kalıtım, 1. sınıflar %14,5, 5. sınıflar %11 g)yeterli flor almamak, 1. sınıflar %11, 5. sınıflar %4,5 oranlarında cevap vermişlerdir. 32
% Soru 20: Sigara kullanıyor musunuz? a) Evet kullanıyorum b) Hayır kullanmıyorum Tablo 20 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 10 10 - - 20 10 10 - - 20 b) - - 10 10 20 - - 10 10 20 5. Sınıf Şekil 20 100 80 60 40 20 0 a) b) 1,Sınıf Çalışmamıza katılan 80 kişinin 40 ı 1. sınıf, 40 ı 5. sınıftı. Bu 40 kişilik gruplarda ise 10 kadın 10 erkek olmak üzere 20 kişi sigara içmekteydi. Yine 10 kadın 10 erkek 20 kişi sigara içmiyordu. Toplamda ise 20 kişi 1. sınıf, 20 kişi 5. sınıf olmak üzere 40 kişi sigara kullanmaktaydı. 33
Adet Soru 21: Günde kaç adet sigara içiyorsunuz? Tablo 21 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek 5. Sınıf Ort. 7,3 16,9 - - 12,1 10,9 14,5 - - 12,7 Şekil 21 20 15 10 5 1.Sı nı f 5.Sı nı f 0 Kadı n Erkek Ort. Günde ortalama kaç adet sigara içtiklerinin öğrenilmesinin amaçlandığı bu soruya verilen yanıtların ortalamasına göre; en fazla sigara içen grubu 1. sınıf erkekler 16,9 tane sigara ile oluştururken, 5. sınıf erkekler de 14,5 ile yüksek bir sayıya sahiptir. Kadınlarda ise 5. sınıflar 1. sınıflara göre daha fazla sigara içmektedir ( sırasıyla; 10,9 ve 7,3 adet / gün). Genel olarak bakıldığında erkekler kadınlara göre çok sigara tüketirlerken, ortalamada 5. sınıflar 1. sınıflara oranla daha fazla sigara tüketmektedirler. 34
Yıl Soru 22: Kaç senedir sigara içiyorsunuz? Tablo 22 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek 5. Sınıf Ort. 2,3 4,8 - - 3,5 4,7 7,1 - - 5,9 Şekil 22 8 6 4 2 1.Sı nı f 5.Sı nı f 0 Kadı n Erkek Ort. Kaç senedir sigara içildiğini sorduğumuz soruya verilen yanıtlarda 5. sınıf erkekler ortalama 7,1 yıl ile en uzun süredir sigara tüketen grubu oluşturmuştur. 5.sınıf kadınlar ile 1. sınıf erkekler ise sırasıyla ortalama 4,7-4,8 yıldır sigara kullandıklarını belirtmişlerdir. En kısa süredir sigara içen grubu ise 2,3 yıl ile 1. sınıf kadınlar oluşturmuştur. 35
% Soru 23: Sizce sigaranın dişeti ve dişe etkisi nedir? a) En önemli zarar veren faktörlerden biridir b) Zararlıdır ama çok fazla zararlı denemez c) Belirgin zararı olduğunu sanmıyorum Tablo 23 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 5 6 8 7 26 5 7 6 6 24 b) 5 4 2 3 14 3 3 4 3 13 c) - - - - - 2 - - 1 3 5. Sınıf Şekil 23 100 80 60 40 20 0 a) b) c) Sigaranın diş ve dişetine etkisinin ne olduğunu sorduğumuz bu soruya, 1. sınıflar %65 en önemli zarar veren faktörlerden biridir, %35 çok zararlı değil cevabını verirken, 5. sınıflar %60 en önemli zarar veren madde, %32,5 çok zararlı değil, %7,5 de zararsız yanıtını vermişlerdir. 36
% Soru 24: Sizce ağız bakımı ile sigaranın zararlı etkisi tamamen yok edilebilir mi? a) Hayır edilemez b) Evet edilebilir c) Kısmen edilebilir Tablo 24 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek a) 3 2 3 6 14 4 4 4 6 18 b) - 2 - - 2 4 2 2 3 11 c) 7 6 7 4 24 2 4 4 1 11 5. Sınıf Şekil 24 100 80 60 40 20 0 a) b) c) Sizce ağız bakımı ile sigaranın zararlı etkisi tamamen yok edilebilir mi sorusuna verilen cevaplarda, 1. sınıflar %35 edilemez, %5 edilebilir, %60 kısmen cevabını verirken, 5. sınıflar %45 edilemez, %27,5 edilebilir, %27,5 kısmen edilebilir demiştir. 37
% Soru 25: Sigaranın genel sağlığınıza etkisini biliyor musunuz? Tablo 25 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek Evet 4 8 7 5 24 9 10 10 9 38 Hayır 5 1 3 4 13 1 - - - 1 Biraz 1 1-1 3 - - - 1 1 5. Sınıf Şekil 25 100 80 60 40 20 0 Evet Hayır Biraz Sigaranın genel sağlığa etkisinin bilinip bilinmediğinin öğrenilmek istendiği bu soruya, 1. sınıflar %60 evet, %32,5 hayır, %7,5 biraz cevabını vermişlerdir. 5. sınıflar ise % 95 oranında evet, %2,5 oranında hayır ve biraz cevabını vermişlerdir. 38
% Soru 26: Sigaranın ağız sağlığınıza etkisini biliyor musunuz? Tablo 26 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek Evet 4 7 6 2 19 9 10 10 8 37 Hayır 5 1 3 5 14 1 - - - 1 Biraz 1 2 1 3 7 - - - 2 2 5. Sınıf Şekil 26 100 80 60 40 20 0 Evet Hayır Biraz Sigaranın ağız sağlığına etkisini 1. sınıflar %47,5 evet biliyorum, %35 hayır bilmiyorum, %17,5 biraz biliyorum şeklinde yanıtlamışlardır. 5. sınıflar ise %92,5 oranında evet, %2,5 hayır, %5 biraz cevabını vermiştir. 39
% Soru 27: Sigaradan dolayı dişlerinizde renklenmeler oluyor mu? Tablo 27 Cevap Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek Evet 3 6 - - 9 7 8 - - 15 Hayır 7 4 - - 11 3 2 - - 5 5. Sınıf Şekil 27 100 80 60 40 20 0 Evet Hayır Sigaradan dolayı dişlerinizde renklenmeler oluyor mu sorusuna 1. sınıftan %45 oranında evet, % 55 oranında hayır, 5. sınıftan ise %75 oranında evet, %25 oranında hayır cevabı gelmiştir. 40
Klinik Ölçümlerin Değerlendirilmesi Tablo 28 Cevap Papil kanama indeksi PIak indeksi Cep derinliği. Sigara içen 1. Sigara içen Kadın Erkek Kadın Erkek Sınıf Kadın Erkek Kadın Erkek 5. Sınıf 0,2 0,24 0,12 0,27 0,21 0,1 0,17 0,12 0,19 0,15 1,88 2,21 1,48 1,94 1,88 2,32 2,08 1,28 1,71 1,85 1,27 1,32 1,05 1,16 1,2 1,28 1,43 1,08 1,19 1,25 Şekil 28 0,3 0,2 Kadın S+ Erkek S+ 0,1 Kadın S- Erkek S- 0 Papil kanama indeksi ü Şekil 29 2,5 2 1,5 1 0,5 0 PI Plak İndeksi Kadın S+ Erkek S+ Kadın S- Erkek S- ü 41
Şekil 30 2 1,5 1 0,5 0 Sondalana cep derinliği Cep Derinliği Kadın S+ Erkek S+ Kadın S- Erkek S- ü Çalışmamızda yaptığımız klinik ölçümlerin sonucunda; ölçülen değerler yönünden gruplar arasında anlamlı farklar bulunmamıştır. Ancak dişeti kanama indeksi sonuçları, sigara içenlerde içmeyenlere oranla az bir fark olmakla beraber daha düşük çıkmıştır. Kadın ve erkekler karşılaştırıldığında ise erkeklerde kadınlara oranla daha yüksek kanama skorları gözlenmiştir. 1. ve 5. sınıflar genel olarak karşılaştırıldığında 5. sınıflarda genel olarak kanama skoru daha düşük bulunmuştur. Plak indeksi ise sigara içen grupta içmeyenlere göre daha yüksek çıkmıştır. Genel olarak ise erkeklerde plak skorları kadınlara göre daha yüksek bulunmuştur. 1. ve 5. sınıflar arasında anlamlı bir fark ortaya çıkmamıştır. Cep derinliklerinin milimetre değerinden ölçüm sonuçları, sigara içen grupta içmeyenlere göre, erkeklerde ise kadınlara göre daha yüksek bulunmuştur. Sınıflar arasında ise çok az fark olmakla birlikte 5. sınıflarda daha derin ceplere rastlanmıştır. Genel olarak; sigara içenlerde ve erkeklerde plak birikimi ve cep derinliği miktarı sigara kullanımına paralel olarak daha yüksek bulunmuş, kanama ise sigara kullanımı tarafından baskılanmış olduğu için daha düşük bulunmuştur. Ancak erkeklerde kanama yine kadınlara göre yüksek bulunmuştur. 1. ve 5. sınıflar arasında ise anlamlı bir fark bulunmamıştır. 42
Tartışma Bu çalışmada sigaranın Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi 1. ve 5. sınıf öğrencilerinde papil kanama indeksi, plak indeksi ve sondalanan cep derinliklerine etkisinin yaş ve cinsiyet açısından karşılaştırmalı değerlendirmesini yapmayı amaçladık. Çalışmamıza dahil edilen grupta sigara kullanımının genel olarak erkeklerde kadınlara göre fazla olduğu görüldü. 5. sınıflarda kanama değerinin daha düşük olması sigara içenlerde kanamanın baskılanmış olması ile, içmeyenlerde ise ağız bakımı alışkanlıklarının daha bilinçli yapılması ile açıklanabilir. Ayrıca genel olarak kadınlarda dişeti kanaması erkeklere göre daha az bulunmuştur. Plak ve sondalanan cep derinlikleri yönünden gruplar birbirine çok benzer olmakla beraber, sigara içenlerde ve erkeklerde az da olsa daha yüksek değerler bulundu. Pindborg (1947) sigara içimi ve periodontal hastalık arasındaki ilişkiyi araştırdığı çalışmada, sigara içenlerde ANUG prevalansının daha yüksek olduğunu bildirmiştir.
içenlerin; Bugüne kadar yapılan araştırmalarda sigara içmeyenlere oranla sigara 1) Daha derin ceplere ve daha fazla sayıda derin cepli bölgeye sahip olduğu, 2) Daha fazla ataşman kaybı ve daha çok dişeti çekilmesi olduğu, 3) Daha fazla alveol kemiği kaybı olduğu, 4) Daha çok diş kaybı olduğu, 5) Daha az gingivitis ve sondalamada kanama görüldüğü bildirilmiştir (4). Baab ve arkadaşları (24) sigara kullanımının insanlardaki gingival kan akışına etkisini bir seri araştırmayla incelemiştir. Laser Doppler Flowmetre kullanarak ölçümlerini bireylerin sulkuslarından yani intrasulkuler olarak elde etmişlerdir. Sigara içiminden sonra kan akışı önce artmış sonra da azalma göstermiştir. Yine uzun süreli olarak yapılmış bir çalışmada, sigara kullanan ve kullanmayan bireyler, kemik yıkımları yönünden karşılaştırılmışlardır. Araştırma sonucunda, sigara kullanan bireylerde periodontal sağlığın daha kötü olduğu, ayrıca kemik yıkımının daha fazla olduğu bildirilmiştir (25). Yapılan diğer bir araştırmada (26), 958 olgunun sigara içme durumları değerlendirilmiş, bireyler sigara içme miktarlarına göre; hiç sigara içmemiş olanlar, az sigara içmiş olanlar, çok sigara içmiş olanlar, az ama hala içenler ve hala çok içenler şeklinde gruplara ayrılmışlardır. Sondalamada kanama, sondalama derinliği ve klinik ataşman kaybı incelenmiş ve araştırmanın sonucunda hala çok fazla sigara içenlerde sondalama derinliği ve klinik ataşman kaybı değerleri daha yüksek bulunmuş ancak sondalamada kanamaya sigara içenlerde daha az rastlanmıştır. 44
Sigara içmenin periodontal sağlık üzerine etkisinin araştırıldığı bir diğer çalışmaya (27) göre de, sigara içenlerde periodontal sağlık daha kötü olarak bulunmuştur. Eskiden sigara içmiş olan bireylerin halen sigara içenler ile hiç içmeyenler arasında bir periodontal sağlığa sahip oldukları, çok sigara içenlerde periodontal hastalık şiddetinin, az içenlerden kötü olduğu yani, sigara ile periodontal hastalık arasında doza bağımlı ilişkinin varlığı bildirilmiştir. Sonuç olarak; sigara içmek, periodontal hastalık için önemli bir risk faktörüdür. - Hem halen sigara içenler, hem de sigarayı bırakmış olanlarda periodontal hastalık şiddet ve prevalansı daha yüksektir. - Periodontitis şiddeti ve içilen sigara miktarı arasında paralel bir ilişki vardır. - Az miktarda sigara içenlerde bile, ataşman kaybı ve sigara arasında doğrusal bir ilişki vardır. - Sigarayı bırakmış olanlarda periodontal sağlık halen içmekte olanlar ile hiç içmemiş olanların arasındadır (28). Çalışmamızda ağız bakımı alışkanlıkları da sorgulandı ve 5. sınıfların bu açıdan daha bilinçli olduğu görüldü. Dişler genel olarak günde iki defa fırçalanmalı, öğlen fırçalama imkanı var ise 3 kez fırçalanmalıdır. Hem 1. sınıfların hem 5. sınıfların günde 2 hatta daha fazla fırçalama alışkanlıklarının olması sevindiricidir. Diş fırçasının kıllarını sertliğinin orta sertlikte olması en idealidir. Hem 1. hem 5. sınıf öğrencilerinin yüksek oranda orta sertlikte fırça seçmeleri bu konu hakkında bilinçli olduklarını göstermektedir. 45
Diş fırçasının kıllarının dizilimi boyuna 12, enine ise 4 kıl demeti ile sıralanırken, fırçanın kıllarının boylarının eşit olması idealdir. 5. sınıfların çok büyük bir kısmı bu şekilde bir fırça tercih ederken, 1. sınıfların ise fırça kıllarının diziliminde farklı dizilimleri tercih etmeleri bilgi eksikliklerinden kaynaklı olduğu düşünülebilir. Fırça sapı her ne kadar günümüzde çok dikkat edilmese de düz, herhangi bir açı, eğim içermeyen şekilde olması tercih edilmelidir. 5. sınıflar tamamen düz olmalı derken, 1. sınıfların farklı tasarımda fırçaları da tercih etmeleri bu konuda kararsız olduklarını göstermektedir. Diş fırçasına sürülen macunun ideal miktarı yarısından da azına gelecek kadardır. Halk arasında mercimek büyüklüğünde denilen oran doğrudur. Bu soruya yine 5. sınıflar büyük oranda ideal miktarda macun kullandıklarını belirtmişlerdir. 1. sınıflar ise büyük oranda doğru miktarda macun kullanırken, farklı miktarlarda macun kullananlar da az değildir. Buradan gereksiz yere macun kullanımının olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Diş fırçasının fırçalamadan önce ıslatılmaması gerekir. Çünkü ıslak fırça ve macun çabuk köpürme özelliği gösterir ve gerekli mekanik temizliği yapamaz. Önemli olan macunun ağız içinde, kendisinin, fırçalama ile köpürmesidir. 5. sınıflar bu konuda yeterli bilgiye sahipken, 1. sınıflar ağız bakımı bilgisindeki eksiklikten dolayı nerdeyse yarısı fırçasını ıslattığı cevabını vermiştir. Ara yüz temizliği ağız bakımının sağlanması açısından en az diş fırçalamak kadar önemli olup, mutlaka yapılması gereklidir. 1. sınıfların yarısından büyük kısmının ara yüz temizliği yapmaması bu konuya çok fazla önem vermediklerini belki ara yüz temizliğini gereksiz gördüklerini gösterir ki bu üzücü bir durumdur. 46
5. sınıfta da biraz daha düşük bir oranda da olsa (%37,5) ara yüz temizliğine önem vermemesi düşündürücüdür. Dişarası bakım ürünlerinin hepsi ara yüz temizliğinde kullanılabilir. Ancak dişarası fırçası ile kürdan daha çok furkasyon bölgesinin temizliğinde, kök konkavitelerinin olduğu durumlarda tercih edilir. Hem 1. hem 5. sınıf öğrencileri ara yüz temizliğinin en azından fırçalamak kadar önemli olduğunu düşünmektedirler, bu ara yüz temizliğine her iki grubunda önem verdiğini göstermektedir. Hem 1. hem 5. sınıf grupları diğer diş bakım ürünlerini çok fazla kullanılmamakta, kullananlar ise çoğunlukla kimyasal bir temizlik ajanı olarak ve hoş kokusu nedeniyle gargarayı tercih etmektedirler. Diş fırçalamak elbette mikropları uzaklaştırır, diştaşı oluşumunu engeller, ağız kokusunun giderilmesinde de etkilidir. Ancak fırçalamak dişleri olduğundan daha beyaz yapmazken sadece plağı uzaklaştırarak renklenmeleri engeller. 1. sınıfların beyazlatma da dahil olmak üzere fırçalamadan beklentileri çürük oluşumunu, diştaşı oluşumunu engellemek, ağız kokusunu önlemek eşit oranlarda tercih sebebi iken. 5. sınıflarda ise beyazlatma daha az bir oran içermekle birlikte yine de tercih sebebi olarak görülmektedir. Grupların fırçalama etkinliklerinin değerlendirmesinde, sigara içenler, erkekler ve 1. sınıfların fırçalama etkinliklerine çok fazla güvenmediklerini göstermektedir. Özellikle sigara içmeyen 5. sınıf kadınlar fırçalama konusunda kendilerine 8,1 puan ortalama vermeleri sevindirici iken, sigara içen 1. sınıf erkeklerde bu puanın 6 olması düşündürücüdür. 47
1. sınıfların yarıya yakınının en azından fırçalarken dişetlerinin kanamasının ya yeterli düzeyde temizlik yapamadıkları için enflamasyon varlığından, ya da travmatik fırçalamadan kaynaklandığı düşünülebilir. Beşinci sınıflarda ise kanamanın daha nadir olması hem fırçalama alışkanlıklarının düzenli olması hem de uygun fırçalama tekniğinin bilinmesi ile açıklanabilir. Ağız kokusu yetersiz ağız bakımından kaynaklandığı gibi sistemik bir hastalığın yansıması şeklinde de oluşabilir. Sigara da kötü ağız kokusu oluşmasında rol oynar. Öğrenciler her zaman ağız kokusu problemi ile karşılaşmasalar da özellikle sabahları yeni kalkıldığında daha fazla olmak üzere bazen ağız kokusu problemi olanlar çoğunluktadır. Ağız kokusu şikayetinin hiç olmadığı kesimin 5. sınıflarda daha yüksek bir oranda olması ağız bakım alışkanlıklarının yeterliliği ile açıklanabilir. Ağız kokusu bakterilerin artıkları olan sülfürlü bileşiklerin kötü koku yayması ile oluşur. Mekanik ağız bakımında en önemli araçlar diş fırçası ile diş ipidir. Çünkü bakteriler diş yüzeyi temizlenmez ise orada yaşamaya devam eder ve kötü kokuya sebep olurlar. Diş ipinin çok önemli olmasının sebebi de bakterilerin ara yüzlerde daha kolay yerleşmeleri ve diş ipinin etkinliğinin de fırçadan farklı olarak bu bölgelerde daha fazla olmasıdır. Beşinci sınıfların büyük kısmı ağız kokusunu önlemede etkin yöntem olarak fırça ve ip kullanımı cevabını vererek ağız kokusunun çözümüne daha doğru bir yaklaşımda bulunmuştur. 1. sınıfların ise büyük kısmının gargarayı tercih etmesi daha çok reklam etkisinde kalarak, hoş kokusu olan gargaranın kötü ağız kokusunu örtbas edeceğini düşündüklerinden ileri gelebilir. 1. sınıflarda büyük bir çoğunluğun ağız bakımı seviyesini orta olarak değerlendirmesi düşündürücü bir sonuç olarak görülürken, bunu ağız bakımı eğitim 48
ve alışkanlıklarının yeterli seviyede olmamasına bağlayabiliriz. 5. sınıflarda ise büyük çoğunluk iyi, hatta bir kısım çok iyi ağız bakımları olduğunu belirtmişlerdir. Periodontal hastalıklar hastanın uyumlu olması, ağız bakımına çok dikkat etmesi ve profesyonel işlemler ile tedavi edilebilir. Yeni kemik oluşumu sağlanamasa da var olan durumun daha kötüye gitmesi engellenir. 5. sınıfların tamamı ile 1. sınıfların çok büyük bir kısmı bu konuda doğru bilgiye sahip olduklarını gösterirken, 1. sınıf grubunun az bir kısmının herhangi bir fikri bulunmamaktadır. Sağlıklı dişetleri fırçalama sırasında, kurallara uygun teknikle veya aşırı şekilde bastırıp travma uygulamadan fırçalanırsa kanamaz. Daha önce de belirttiğimiz gibi kanama dişetinin enflamatuar bir yanıtıdır. Travma olmaksızın kanayan dişetlerinin iltihaplı olduğu bir gerçektir. 5. sınıfların yarısının dişetlerinin kanadığı cevabını vermeleri travmatik fırçalamayı düşünerek cevap verdiklerinin bir göstergesidir. 1. sınıfların ise çoğunlukla dişetlerinin kanadığı cevabını vermeleri, bu konu hakkındaki bilgi eksikliklerinden veya uygun olmayan tekniklerle, travmatik fırçalama yapmaları nedeniyle, kendilerinde gördükleri etkilerden dolayı, yani 5. sınıflar gibi travmatik fırçalamayı düşündükleri için olabilir. Diş ipi kullanmamak; dişeti hastalıklarını oluşmasında etkilidir. Çünkü diş aralarının mekanik temizliği en iyi diş ipi ile yapılır ve bunun kullanılmaması ara yüzlerde plak birikime neden olacaktır. Sonuç olarak hastalık oluşma riski artacaktır. Sigaranın dişetlerine ve vücuda olan zararlı etkileri düşünüldüğünde, sigaranın da dişeti hastalığı oluşmasında rolü olabileceği görülür. 49
Diştaşları dişler üzerinde bulunduğuda bakteri ve toksinlerinin birikmesini kolaylaştıracak aynı zamanda dişetine direkt zararlı etki de yaparak dişeti hastalığına neden olacaktır. Ağız kuruluğu genellikle tükürük miktarının yetersizliği ile bağlantılıdır. Yani ağız kuruluğu olan bireylerde tükürüğün mekanik temizleyici, tampone edici özelliği yetersiz olur ve dişeti hastalıkları için uygun ortan oluşmuş olur. Dolayısıyla, ağız kuruluğu da periodontal hastalıkların oluşmasında etkilidir. Doğru fırçalamama; uygun teknik ve travma uygulamadan diş fırçalamak da dişeti sağlığı açısından önemli olup, travmatik veya yetersiz fırçalama sonucu dişeti hastalıklarının oluşumu kolaylaşır. Ailesinde ağız bakımının orta seviyede gerçekleştirilmesine rağmen çürüğü, dişeti hastalığı çok olan bireyler de hastalık gelişim açısından daha fazla risk altındadır. Flor alımının yetersiz olması florun antibakteriyel özelliği ile diş ve dişeti hastalıklarını önlemeye olan katkısının eksik kalması anlamını taşır. Genel olarak, hem 1. hem 5. sınıflar, bütün bu yukarıda saydığımız faktörlerin hepsinin dişeti hastalığına sebep olabileceği yönünde görüş bildirmişler. En fazla sebep olarak görülen etken doğru fırçalamamak olarak belirtilirken, en az sebep olarak görülen etken olarak da ağız kuruluğu belirtilmiştir. Sigaranın hem sistemik sağlığa hem de ağız, diş ve dişeti sağlığına çok zararlı olduğu bir gerçektir. Kan akışında meydana getirdiği düzensizlikler, savunma hücrelerinin üzerindeki olumsuz etkisi, zararlı etki mekanizmalarından sadece ikisidir. Hem 1. hem 5. sınıfların (yaklaşık %30) sigara için çok zararlı değil cevabını 50
vermeleri sigaranın zararlı etkisi hakkında yeterli bilgi sahibi olunmadığını göstermektedir. Sigaranın tüm etkisi dişler ve dişetleri üzerinde mekanik etkenler olmadığı için sadece diş fırçalamak diş ipi yapmak ile tamamen yok etmek mümkün değildir. Kaldı ki sigara sistemik sağlığı da bozarak dolaylı yoldan ağız içinde zararlı etkilerini meydana getirebilir. 1. ve 5. sınıfların bu etkiler kısmen yok edilebilir yönündeki görüşleri kabul edilebilir, çünkü dişte oluşan renklenmeleri, eklentileri mekanik temizliği yaparak kaldırabiliriz ancak sigaranın zararlı etkilerini tamamen yok edemeyiz. Sigara dumanının içerisindeki zararlı maddeler dişler üzerine özellikle lingual yüzler ile pits ve fissürlere penetre olarak eksojen renklenmelere neden olabilirler. Ayrıca, bu renklenmeler etkili ağız bakımı ile bir miktar önlenebilirse de, oluştuktan sonra fırçalamak ile çıkartılamazlar. Ayrıca 1. sınıf renklenme şikayetinin daha az olması içilen sigara miktarının daha az olmasının ve daha kısa zamandır sigara içilmesine bağlı olabilir. 51
Sonuç Dişhekimliği fakültesi öğrencilerinden oluşturulan gruplar üzerinde yapılan klinik çalışmamızda, sigara kullanımının periodontal sağlığa olan etkisi araştırılmış ve sigara kullanımı ile periodontal sağlığın bozulduğu yaş ve cinsiyetin de periodontal sağlığa etkisi olduğu görülmüştür. Çalışmamıza dahil edilen grupta periodontal hastalık düşük seviyededir. Ancak özellikle ağız ve diş sağlığının korunmasında periodontal sağlığın öneminin tartışmasız bir gerçek olduğu düşünülerek, dişhekimliği öğrencilerinden başlayarak sigara kullanımının zararlı etkilerinin duyurulması büyük önem taşımaktadır. Dişhekimliği öğrencilerinin ileride hastalarının sigarayı bırakmasında bir görev üstlenecekleri düşünülerek ilk adım olarak kendilerinden sigara kullanımını bırakmalarının gereği gözler önüne serilmelidir. Sigara kullanımı ile birlikte ağız bakımı alışkanlıklarının değerlendirilmesi için aynı öğrenci gruplarında yaptığımız anket çalışmasının sonuçlarına göre; hem 1. hem de 5. sınıf öğrencileri düzenli diş fırçalama alışkanlıklarına sahip olmakla beraber özellikle 1. sınıf öğrencilerinin fırçalama amaçları ve fırçalama özellikleri açısından yeterli bilgiye sahip olmadıkları görülmüştür.
Arayüz temizliğinin önemi hakkında tüm öğrenciler yeterince bilinçli oldukları halde, arayüz temizliğinin ihmal edildiği görülmüştür. Ağız kokusu probleminin özellikle sabahları olmakla beraber çoğu öğrencide mevcut olduğu görülmüştür. Ağız bakımı alışkanlığının özellikle dişhekimliği öğrencilerinde yerleşmiş olması gereklidir. Böylece dişhekimleri topluma örnek olabilir ve toplumu ağız sağlığının önemi konusunda yönlendirebilir. Dişhekimliği fakültesinde okuyan öğrencilerin 5. sınıfa kadar büyük bir çoğunlukla bu konuda yeterli bilgiye sahip oldukları bir gerçektir. Bu konuda yeterli olan hekimler ağız bakımının önemini halka aktarabilir ve bu konudaki görevlerini yerine getirerek koruyucu dişhekimliği uygulamalarına öncülik edebilirler. 53
Özet Bu çalışmada Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi nde okuyan öğrencilerin ağız bakımı ve sigara içme alışkanlıklarının klinik periodontal durum ile ilişkisinin değerlendirilmesi için yapılmıştır Çalışmamızda ağız bakımı alışkanlıkları sorgulanmıştır. Dişhekimliği Fakültesinde okuyan öğrencilerden oluşturulan, sigara içen, içmeyen, kadın, erkek, 1. ve 5. sınıf olmak üzere 8 grubun ağız bakımı alışkanlıkları bir anket ile karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Yaptığımız anket çalışmasının sonuçlarına göre; hem 1. hem de 5. sınıf öğrencileri düzenli diş fırçalama alışkanlıklarına sahip olmakla beraber özellikle 1. sınıf öğrencilerinin fırçalama amaçları ve fırçalama özellikleri açısından yeterli bilgiye sahip olmadıkları görülmüştür. Kısaca, 5. sınıfların 1. sınıflara göre daha bilinçli olduğu görülmüştür. Yine çalışmamızda sigaranın Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi 1. ve 5. sınıf öğrencilerinde papil kanama indeksi, plak indeksi ve sondalanan cep derinliklerine etkisinin yaş ve cinsiyet açısından karşılaştırmalı değerlendirmesi yapılmıştır.
Çalışmamıza dahil edilen grupta sigara kullanımının genel olarak erkeklerde kadınlara göre fazla olduğu görülmüştür. 5. sınıflarda kanama değeri 1. sınıflara göre daha düşük bulunmuştur. Ayrıca genel olarak kadınlarda dişeti kanaması erkeklere göre daha az bulunmuştur. Plak ve sondalanan cep derinlikleri yönünden gruplar birbirine çok benzer olmakla beraber, sigara içenlerde ve erkeklerde az da olsa daha yüksek değerler bulunmuştur. 55
EK. 1 Ağız Hijyeni ve Sigara Kullanımı nın Dişetine Etkisi Anketi Bu Anket Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji Ana Bilim Dalı ndan Alınan Bir Bitirme Tezidir. Lütfen Formu Dikkatlice Okuyup, Doğru Olarak Doldurunuz. Katılımınız İçin Teşekkürler.. Sorumlu Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Eralp BUDUNELİ Çağrı ŞİMŞEK Dişhekimliği Fakültesi 5. Sınıf Ad / Soyad: Okul No: Sınıf: Cinsiyet: Yaş: Soru 1: Dişlerinizi hangi sıklıkta fırçalıyorsunuz? a)günde 2 veya fazla b)günde bir kez c)haftada birkaç kez d)ayda birkaç kez Soru 2: Diş Fırçanızın kıllarının nasıl olmasına dikkat edersiniz? a)sert olmasına b)orta sertlikte olmasına c)yumuşak olmasına d)dikkat etmem Soru 3: Fırça kıllarının diziliminin nasıl olması idealdir? a)dikdörtgen şekilde dizilimde, aynı boyda b)farklı boylarda c)karışık dizilimli d)önemli değildir Soru 4: Fırça sapının nasıl olması idealdir? a)kıvrımlı olmalı b)fırça başı ile sapının arasında belli bir açı olmalı c)düz olmalı d)önemli değildir Soru 5: Fırçanıza ne kadar macun sürüyorsunuz? a)fırçanın tamamı kadar b)fırçanın yarısına c)fırçanın yarısından da azına d)dikkat etmem Soru 6: Fırçanızı fırçalamadan önce ıslatır mısınız? a)evet b)hayır Soru 7: Dişlerinizin ara yüzlerinin temizliğini yapar mısınız? a)evet b)hayır