İktisada Giriş I 17 Ekim 2016 II. Hafta
Ekonomilerdeki Temel Sorunlar İktisat Biliminin ortaya çıkış nedeni kıtlıkla savaştır. Tam kullanım sorunu: Tam istihdam Eksik İstihdam Etkin kullanım sorunu: Hangi mal, ne kadar, nasıl ve kimin için üretilecek? İktisadi büyüme/kalkınma Üretim olanakları eğrisinin sağa kayması
Temel Sorunlar ve Ekonomik Sistemler İKTİSADİ SİSTEM toplum ihtiyaçlarını karşılayacak olan kıt kaynakların koordinasyonunun sağlandığı bir organizasyon olarak tanımlanabilir. Kapitalist Sistem: Serbest girişim, sözleşme özgürlüğü, serbest piyasa ve serbest işleyen fiyat mekanizması Özel mülkiyet ve girişim özgürlüğü Piyasa ve fiyat mekanizması
Kumanda Ekonomileri Sistemi Merkezi Plan Temel ekonomik sorulara ilişkin kararlar merkezi otorite tarafından alınır. Kamu mülkiyeti bireysel girişim için teşvik edici değildir. Karma Ekonomiler Sistemi Özel mülkiyetin yanında kamu mülkiyeti Piyasa mekanizmasının yanında devlet müdahalesi Fiyat mekanizmasının yanında merkezi planlama
Analiz Yöntemleri Ekonomik Ayrımlar Bir ekonomik olayın analizi, içerdiği değişkenleri ve değişkenler arasındaki ilişkileri belirlemekten geçer. İktisat = Mikro İktisat + Makro İktisat Mikro İktisat = Değer Teorisi + Refah Teorisi Değer Teorisi = Fiyat Teorisi + Üretici Teorisi Makro İktisat = Ulusal Gelir ve İstihdam + Ekonomik Büyüme ve Kalkınma
Mikro ve Makro Analiz Statik ve Dinamik Analiz Kısmi ve Genel Denge Analizi İktisatta dönemler Çok Kısa Dönem Kısa Dönem Uzun Dönem
Talep, Arz ve Piyasa Dengesi Hangi mallar, ne miktarlarda, nasıl ve kimler için üretilecek sorularının cevapları piyasa ekonomilerinde fiyat teorisi ile açıklanır. FİYAT Ayni ekonomilerden para ekonomilerine geçişte farklı fiyat tanımlamaları yapılmıştır. Nispi fiyat Mutlak fiyat
PİYASA Alıcı ve satıcıların mal ve hizmetlerini mübadele edebilmeleri amacıyla yapılan düzenlemeler. Değişimin yapılabildiği her yerde ve zamanda piyasa oluşmuş olur. (Coğrafi olarak piyasalar) Değişime konu olan mal ve hizmetin türüne göre piyasalar mal ve hizmet piyasası ile faktör piyasaları olarak iki gruba ayrılır. Rekabetin varlığına göre de tam rekabet ve aksak rekabet piyasaları söz konusudur.
Satıcı Sayısı Alıcı Sayısı Tek Az Çok Satıcı Sayısı çok, diğer şartların eksik olduğu durum Tek İki taraflı monopol Zayıf monopson Monopson Eksik Monopson Az Zayıf monopol İki taraflı oligopol Oligopson Eksik oligopson Çok Monopol Oligopol Tam rekabet Alıcı sayısının çok, diğer şartların eksik olduğu durum Eksik monopol Eksik oligopol Eksik alıcılı eksik rekabet Eksik satıcılı eksik rekabet Monopollü rekabet
Atomisite Mobilite Şeffaflık Homojenite Akıcılık TALEP Piyasada alıcı ve satıcılar olmak üzere iki taraf vardır. Her istek ya da arzu talep olarak kabul edilemez. Kişiler neden tercih yaparlar? Fayda ölçülebilir mi?
Ekonomik sorunların piyasa sistemi çerçevesinde çözümlendiği toplumlarda hangi malların üretileceğine tüketici tercihleri yön verir. Rasyonel davranan tüketici hangi maldan ne kadar satın alacağına kendi iradesi ile karar verir. Tüketici dengesi iki ayrı yöntem yardımı ile incelenebilir : Kardinal / Ordinal yaklaşım
Kardinalist Yaklaşım Fayda ölçülebilir: Marjinal fayda, toplam fayda, azalan marjinal fayda Kardinalist yaklaşımda fayda «UTIL» yahut para cinsinden ölçülür. İhtiyacın giderilmesi safhasında tüketilen her ilave birim ile duyulan ihtiyacın şiddeti azalacağından marjinal fayda da azalır. Para ile ölçüldüğünde tüketici ilave bir birim mal tüketmek için vazgeçmek istediği paranın miktarı ile faydasını açıklar
Tüketici sonsuz olan ihtiyaçları karşısında sınırlı olan gelirini kendisine en çok fayda sağlayacak mal ve hizmet bileşimleri arasında tahsis eder. Peki bunu nasıl yapar Tüketicinin geliri sabit Piyasadaki mal ve hizmetlerin fiyatı sabit Azalan marjinal fayda ilkesi geçerli Tüketici her mal ve hizmetten sağladığı faydanın miktarını bilmektedir. Her mala harcanan son liradan sağlanan marjinal faydalar bütün mallar için eşitlendiğinde denge sağlanmış olur.
Ordinalist Yaklaşım Fayda ölçülemez ancak kayıtsızlık eğrileri ve bütçe doğrusu yardımı ile sıralanabilir. Farksızlık eğrisi tüketiciye aynı fayda düzeyini sağlayan farklı mal bileşimlerinin geometrik yeri olarak tanımlanabilir. Farksızlık eğrileri negatif eğimlidir. Farksızlık eğrileri birbirlerini kesmez. Farksızlık eğrileri orijine göre dışbükeydir.
Tercihler tamdır. Tüketici iki mal sepeti ile karşılaştığında, birini diğerine tercih eder veya aralarında kayıtsızdır. Tercihler dönüşlü (reflexive) dür. A=B ise, A, B den farksızdır. Tercihler geçişlidir. A, B ye; B, C ye tercih edilirse, A, C ye tercih edilir. Tüketici A ve B, B ve C arasında kayıtsızsa, A ve C arasında da kayıtsızdır. Tercihler doyumsuzdur. Çok daha iyidir.
Tüketilen mal ve hizmetler tam ikame ise kayıtsızlık eğrisi negatif eğimli bir doğrudur. Tüketilen mal ve hizmetler tamamlayıcı ise kayıtsızlık eğrisi pozitif eğimli olur. Tüketilen mal ve hizmetler tam tamamlayıcı ise farksızlık eğrileri birbirini 90 derecelik açılarla kesen dik doğrular halindedir.
Kayıtsızlık Eğrilerinde Farklı Durumlar
Bütçe Doğrusu Belirli olan geliri ve veri piyasa fiyatları ile tüketicinin çeşitli mallardan satın alabileceği mal miktarlarını belirleyen bütçe kısıt bütçe doğrusu ile ifade edilir. Tüketici Dengesi Tüketici sınırlı gelirini veri mal fiyatlarını dikkate alarak kendisine en yüksek faydayı sağlayacak mal ve hizmet bileşimi arasında tahsis ettiğinde dengeye gelir.
Tüketicinin geliri, mal ve hizmetlerin fiyatları ile tüketicilerin zevk ve tercihlerinde meydana gelen değişmeler tüketici dengesini değiştirebilmektedir. Tüketici dengesi üzerinden fiyat değişmelerine bağlı olarak fiyat tüketim eğrisi gelirdeki değişmelere bağlı olarak gelir tüketim eğrisi elde edilir.