DERS NOTU 01 TÜKETİCİ TEORİSİ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "DERS NOTU 01 TÜKETİCİ TEORİSİ"

Esen Tarcan
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 DERS NOTU 01 TÜKETİCİ TEORİSİ Bugünki dersin işleniş planı: I. Hanehalkı Karar Problemi... 1 A. Bütçe Doğrusu... 1 II. Seçimin Temeli: Fayda... 5 A. Azalan Marjinal Fayda... 5 B. Fayda Fonksiyonu... 9 C. Fayda Ençoklaştırma Kuralı D. Kayıtsızlık Eğrileri için Özel Durumlar III. Kayıtsızlık Eğrisi ve Bütçe Doğrusundan Talep Eğrisini Elde Etme ve Fiyat Tüketim Eğrisi IV. Kayıtsızlık Eğrisi ve Bütçe Doğrusundan Engel Eğrisini Elde Etme ve Gelir-Tüketim Eğrisi I. Hanehalkı Karar Problemi A. Bütçe Doğrusu Bir tüketicinin, mevcut fiyatlar ve geliri veri iken, satın alabileceği mal ve hizmetlerin bileşimlerini gösteren eğriye bütçe doğrusu denir. Seçim Kümesi veya Fırsat Kümesi Bütçe doğrusu ile belirlenen, sınırları çizilen noktaların kümesidir. Ayda 1000 YTL Kazanan (vergiler çıkınca) Bir Kişi için Harcama Seçimleri SEÇİM AYLIK KİRA GIDA DİĞER MESRAFLAR TOPLAM OLASI? A 400 YTL 250 YTL 350 YTL 1000 YTL Evet B Evet C Evet D Hayır 1

2 Şekil 1 Bütçe Doğrusu ve Seçim Kümesi Genel olarak, bütçe doğrusu şu şekilde ifade edilebilir: P X X + P Y Y = I Burada: P X = X in fiyatı, X = Tüketilen X miktarı, P Y = Y nin fiyatı, Y=Tüketilen Y miktarı, ve I = Hanehalkı geliridir. Yukarıdaki denklemde Y yi çekersek: Y P = X X + P Y I P Y Örnek: Varsayalım ki, Px=20, Py=10 ve sizin nominal geliriniz de 200 YTL olsun.bu durumda bütçe doğrusu şu şekildedir: 20X+10Y= 200 Bütçe doğrusu nun eğimi (-P X /P Y ) X in vazgeçilen Y cinsinden fırsat maliyetini gösterir. 2

3 Reel Gelir: Sınırları fiyatlar ve parasal (nominal) gelir tarafından belirlenen, hanehalkı nın erişebildiği seçim kümesi. Şekil 2 de, fiyat düşmesi sonucunda seçim kümesinin genişlediği görülmektedir. o Dolayısıyla, fiyat düşmesi sonucunda tüketicinin reel geliri artmıştır. 3

4 Şekil 2-2 Gelirdeki Artış (Azalma) Bütçe Doğrusunu Sağa (Sola) Kaydırır Şekil 2-3 X in Fiyatındaki Bir Düşme (Artış) Bütçe Doğrusunu Sağa (Sola) Döndürür Şekil 2-4 Y in Fiyatındaki Bir Düşme (Artış) Bütçe Doğrusunu Yukarı (Aşağı) Doğru Döndürür 4

5 Bütçe doğrusu gelir ve fiyatlar tarafından belirlenir. o Bütçe doğrusu sınırları içinde, hanehalkları tüketmek için herhangi bir ürün bileşimini seçmekte özgürdürler. o Hanehalklarının hangi ürün bileşimini seçecekleri, neden hoşlandıkları ve hoşlanmadıklarıyla ilgilidir. o Böylece, Fayda denilen kavrama geliyoruz. II. Seçimin Temeli: Fayda Fayda Bir ürünün (mal veya hizmet) tüketiminden gelen tatmin olarak tanımlanabilir. Toplam Fayda Bir mal veya hizmetin tüketiminden elde edilen toplam tatmin miktarıdır. Marjinal Fayda (MU) Tüketicilerin tükettikleri mal veya hizmetin her ekstra biriminden aldıkları ek tatmin veya fayda miktarıdır. A. Azalan Marjinal Fayda Azalan Marjinal Fayda Kanunu: Bir insan bir ürünün tüketimini artırdıkça, her ekstra tükettiği birimden aldığı fayda gittikçe azalır. Kayıtsızlık Eğrisi Tüketicinin tercih etmekte kayıtsız olduğu ürün sepetlerinin geometrik yeridir. 5

6 Şekil 3.a Gıda ve Seyahat Harcamaları için Kayıtsızlık Eğrisi Diğer bir deyişle, Şekil 3.b X ve Y malları için Kayıtsızlık Eğrisi Bir Kayıtsızlık Eğrisi, üzerindeki her noktanın tüketiciye aynı miktar toplam fayda verdiği X ve Y malı bileşimlerini gösteren noktalar kümesidir. 6

7 Kayıtsızlık eğrileri eşit miktarda tercih edilen ürün sepetlerini içerir. Eşit miktarda tercih aynı düzeyde fayda getirmesi demektir. Bu yüzden, farksızlık eğrisi üzerindeki bütün ürün sepetlerinin tüketiciye verdiği fayda düzeyi aynıdır. Daha sağda olan kayıtsızlık eğrileri daha yüksek bir fayda düzeyini gösterirler. Veri tercih ilişkisi için bütün kayıtsızlık eğrilerinin oluşturduğu gruba Kayıtsızlık Paftası denir Kayıtsızlık Paftasında sağa doğru gidildikçe fayda düzeyi artar Şekil 4 Kayıtsızlık Paftası ve Sağa Doğru Faydada Artış Kayıtsızlık Paftasının biçimini tüketicinin tercihleri belirler 7

8 Şekil 5 Farklı Tüketim Tercihleri ve Farklı Kayıtsızlık Paftaları o Hasan, pirinci patatese göre daha çok sevmektedir Şekil 5-2 Bir Çayseverin Farksızlık Eğrisi (Neden Böyledir?) Dikkat: Kayıtsızlık Eğrileri asla kesişmezler!!! Şekil 8 Kayıtsızlık Eğrileri asla kesişmez 8

9 Bir kayıtsızlık paftası aslında bir fayda fonksiyonuna karşılık gelir. B. Fayda Fonksiyonu Fayda Fonksiyonunu şu şekilde yazabiliriz: Fayda Fonksiyonu U=U(X,Y) Fayda fonksiyonları ve Kayıtsızlık Eğrileri arasındaki ilişki aşağıdaki grafiklerdeki şekilde gösterilebilir. U=U(X,Y) şeklinde verilen Fayda fonksiyonunu çizersek, Fayda Tepesini elde ederiz Şekil 9 Fayda Tepesi (Fayda Fonksiyonu U(X,Y) nin 3 Boyutlu Çizimi) Kayıtsızlık eğrileri aslında, bu Fayda Tepesinin kesitlerinden başka bir şey değildirler. Bu kesitlere matematikte düzey eğrileri denir (Diğer bir deyişle, coğrafya derslerinden bildiğiniz izohips eğrileri ). 9

10 Şekil 9b Fonksiyonların Düzey Eğrileri ve İzohipsler Yani, başka bir değişle, kayıtsızlık eğrileri fayda fonksiyonunun düzey eğrilerinden (level curves) başka bir şey değildirler. Şekil 9b U( X, Y) 2 2 = X Y Şeklindeki Fayda Fonksiyonu 10

11 Şekil 9c U( X, Y) 2 2 = X Y Şeklindeki Fayda Fonksiyonunun Düzey Eğrileri veya Kayıtsızlık Eğrileri Şekil 10 Kayıtsızlık Eğrileri, Fayda Tepesinin Düzey Eğrileridir. 11

12 Şekil 12 U=XY şeklindeki Fayda Fonksiyonunun Kayıtsızlık Eğrileri Marjinal Fayda, Fayda Fonksiyonunun kısmi türevidir! o MU X U = ve MU Y X U = Y Bir kayıtsızlık eğrisinin matematiksel ifadesi aşağıdaki şekilde verilebilir: 0 0 U(X,Y)= k, burada k bir sabittir. İki tarafın toplam türevselini (diferansiyelini) alırsak, aşağıdaki ifade elde edilir: U X dx U + dy = 0 Y U Y U dy = X dx 12

13 dy U / X MU dx = U / Y = MU X Y Kayıtsızlık eğrisinin eğiminin mutlak değerine ( dy dx ) Marjinal MU İkame Oranı denir (MRS= X MU ) Kayıtsızlık eğrisi üzerindeki herhangi bir noktadaki Marjinal İkame Oranı (MRS), tüketicinin yatay eksendeki ürünün bir birimi karşılığında vermeye hazır olduğu dikey eksendeki ürün miktarını verir. Y Şekil 13 Marjinal İkame Oranı (MRS) C. Fayda Ençoklaştırma Kuralı Kayıtsızlık eğrisi orijine göre dışbükey (konveks) ise: o Fayda ençoklaştırması durumu kayıtsızlık eğrisinin bütçe doğrusuna teğet olduğu noktada gerçekleşir. o Eğer bu eğriler birbirlerine bu noktada teğetlerse, bu durum kayıtsızlık eğrisi ve bütçe doğrularının eğimlerinin teğet noktasında aynı olduğu anlamına gelir. O zaman matematiksel olarak aşağıdaki ifade yazılabilir: 13

14 MU X = MUY Diğer bir değişle, faydanın ençoklaştırıldığı noktada Kayıtsızlık eğrisinin eğimi = bütçe doğrusunun eğimi O halde, Fayda Ençoklaştırma Kuralını aşağıdaki şekilde yazabiliriz: MUX MU = Y P P X P P Y X Y Şekil 15 Optimum Nokta, Paramızın Yettiği En İyi Ürün Sepetidir 14

15 Şekil 16 U=XY, P x =4, P y =2, ve I=40 iken Optimum Sepet D. Kayıtsızlık Eğrileri için Özel Durumlar Eğer iki mal tam ikame mallar ise, aralarındaki Marjinal İkame Oranı (MRS) sabittir. o Dolayısıyla, tam ikame mallar için olan kayıtsızlık eğrisi doğru şeklindedir. o Örneğin: Pepsi Cola ile Coca Cola, Normal Aspirin ile Aspirin Fort. Şekil 6 Tam İkame Mallar Durumu. Fayda Fonksiyonu: U=2AF+A (MRS=1/2) (AF Aspirin Fort, A Aspirin) 15

16 Şekil 11 U(X,Y)=(2/3)X + 2Y şeklindeki Fayda Fonksiyonunun Kayıtsızlık Eğrileri ( Y = ( U0 /2) (1/3) X ) Şekil 16-2 Tam İkame Mallar Durumda Optimal Seçim (Köşe Çözümü) Eğer iki mal tam tamamlayıcı ise, o zaman bu iki maldan biri diğeri olmadan kullanılamaz demektir. o Örnek: sağ ve sol ayakkabı tekleri. o Bu durumda, bu iki maldan bir tanesinden daha fazla tüketmek, diğerini de arttırmadan daha fazla fayda getirmiyor demektir. Kayıtsızlık eğrileri bu durumda dik açılı eğrilerdir 16

17 Şekil 7 Tam Tamamlayıcı Mallar Durumu. Fayda Fonksiyonu: U = min{sol Tek, Sağ Tek} Şekil 16-3 Tam Tamalayıcı Mallar Durumda Optimal Seçim 17

18 III. Kayıtsızlık Eğrisi ve Bütçe Doğrusundan Talep Eğrisini Elde Etme ve Fiyat Tüketim Eğrisi Gelir ve Y malının fiyatını sabit tutalım. X malının fiyatını indirelim ve bu yeni durumlar için olan optimum sepetleri bulalım. Bu optimum sepetlerin kümesine Fiyat-Tüketim Eğrisi denir. İktisat yazınında bu eğrilere fiyat-teklif eğrisi (price-offer curve) de denir. Şekil 18 Kayıtsızlık Eğrileri ve Bütçe Doğrularından Talep Eğrisinin Çıkarılışı (Fiyat Tüketim Eğrisi) 18

19 IV. Kayıtsızlık Eğrisi ve Bütçe Doğrusundan Engel Eğrisini Elde Etme ve Gelir-Tüketim Eğrisi Gelir arttıkça, bütçe eğrisi (kısıtı) sağa doğru kayar. Gelir-Tüketim Eğrisi, tercihleri ve göreceli fiyatları sabit tutarsak, gelir değiştiğinde optimum tüketim miktarlarında meydana gelen değişimleri gösteren eğridir. İktisat yazınında bu eğrilere gelir-teklif eğrisi (income-offer curve) de denir. Şekil 19 Kayıtsızlık Eğrileri ve Bütçe Doğrularından Engel Eğrisinin Elde Edilmesi (Gelir Tüketim Eğrisi) 19

Benzer belgeler

IKTI 101 (Yaz Okulu) 04 Ağustos, 2010 Gazi Üniversitesi İktisat Bölümü DERS NOTU 05 ÜRETİCİ TEORİSİ

IKTI 101 (Yaz Okulu) 04 Ağustos, 2010 Gazi Üniversitesi İktisat Bölümü DERS NOTU 05 ÜRETİCİ TEORİSİ DERS NOTU 05 ÜRETİCİ TEORİSİ Bugünki dersin işleniş planı: 1. Kârını Maksimize Eden Firma Davranışı... 1 2. Üretim Fonksiyonu ve Üretici Dengesi... 5 3. Maliyeti Minimize Eden Denge Koşulu... 15 4. Eşürün