İlgili Yönetmelikler -Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği. Resmi Gazete tarihi: 30.11.2000, sayısı: 24246. - Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği. Resmi Gazete tarihi: 04.11.1984, sayısı: 18565. - Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği. Resmi Gazete tarihi: 21.08.2001, sayısı: 24500. Standartlar
30.11.2000 tarihinde 24246 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Uygulama ve Tanımlar Amaç ve kapsam Madde 1- Bu Yönetmelik, elektrik kuvvetli akım tesislerinin kurulmasının,işletilmesinin ve bakımının can (insan hayatı) ve mal emniyeti bakımından güvenlikle yapılmasına ilişkin hükümleri kapsar. Aşağıdaki tesisler bu Yönetmeliğin kapsamına girmez: - Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği kapsamındaki tesisler, - Elektrikle işleyen taşıtlara ilişkin besleme ve cer hatları, - Maden işletmelerindeki elektrik tesisleri. Ancak, elektrikle ilgili öteki yönetmeliklerde karşıt bir hüküm bulunmadıkça bu Yönetmelik hükümleri uygulanır. İlgili Türk standartları bu Yönetmeliğin tamamlayıcı ekidir. Yönetmelikte bulunmayan hükümler için EN, HD, IEC, VDE gibi standartlar göz önüne alınır. Çelişmeler durumunda sıralamaya göre öncelik verilir. Herhangi bir tesisin bu Yönetmelik kapsamına girip giremeyeceği konusunda bir kararsızlık ortaya çıkarsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın bu konuda vereceği karar geçerlidir. Dayanak Madde 2- Bu Yönetmelik, 3154 sayılı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 28 inci maddesine göre hazırlanmıştır. Uygulama Madde 3- Bu Yönetmelik yeni kurulacak tesislere ve kurulu tesislerde değişikliğe uğrayacak kısımlara uygulanır. Bu Yönetmeliğin herhangi bir maddesinin uygulanması yerel koşullar nedeniyle zorluklar, yada teknik gelişmeyi önleyecek durumlar ortaya çıkarırsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı na yapılacak gerekçeli başvuru üzerine, Bakanlık yalnızca o başvuru için söz konusu maddenin uygulanmamasına izin verebilir. Tanımlar Madde 4- Tanımlar; genel tanımlar, elektrik tesislerinde aşırı gerilimlere ilişkin tanımlar, hava hatlarına ilişkin tanımlar, kablo şebekelerine ilişkin tanımlar olmak üzere dörde ayrılmıştır. a) Genel tanımlar: 1) Elektrik kuvvetli akım tesisleri: İnsanlar, diğer canlılar ve eşyalar için bazı durumlarda (yaklaşma, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek ve elektrik enerjisinin üretilmesini, özelliğinin değiştirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek kullanılmasını sağlayan tesislerdir.
STANDART DEĞERLER Standart gerilimler Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği' nin 4. maddesinde, etkin değeri 1000 V ya da 1000 V un altında olan faz-faz gerilimi alçak gerilim (AG), etkin değeri 1000 V un üstünde olan faz-faz gerilimi yüksek gerilim (YG) olarak tanımlanmıştır.
Alçak gerilim (AG): 125 V, 220 V, 380 V, 500 V, 1000 V Yüksek gerilim kendi içinde orta gerilim, yüksek gerilim ve çok yüksek gerilim olarak üç sınıfa ayrılır. Orta gerilim (OG): 3 kv, 6 kv, 10 kv, 15 kv, 20 kv, 25 kv, 33 kv,52 kv Yüksek gerilim (YG): 60 kv, 110 kv, 154 kv Çok yüksek gerilim (ÇYG): 220 kv, 380 kv, 500 kv, 750 kv (letim Sistemi Ülkemizde şebekelerde genellikle kullanılan gerilimler koyu yazılmıştır). (gerilim seviyesi 380 kv ve 154 kv ile standartlastırılmıstır. Gürcistan ve Ermenistan ile olan enterkonneksiyon hatlarımız bu ülkelerdeki gerilim seviyesine uygun olarak 220 kv tur.)
Elektrik kuvvetli akım döşemleri üç ayaklı sacayak üzerine oturur: Üretim, İletim, Dağıtım. Ülkemizde üretim için TEÜŞ (Türkiye Elektrik Üretim A.Ş.), iletim için TEİAŞ (Türkiye Elektrik İletim A.Ş.) ve dağıtım için TEDAŞ (Türkiye Elektrik DağıtımA.Ş.) yetkili ve görevli kılınmıştır.
ulusal elektrik dizgesi (UED) AG ile çok dar bir alana dağıtım yapıldığı yıllarda üretim santralları tüketim merkezlerinin yakınına kurulmaktaydı. Bu küçük güçlü santrallar genellikle dizel, kuruluş yeri enerji kaynağına yakınsa termik ve hidrolik santrallardı. Elektrik enerjisine olan gereksinimin her yıl katlanarak artması ve geniş alana yayılması, küçük güçlü birçok yerel santral yerine büyük güçlü bölge santrallarının kurulmasını zorunlu kılmıştır. Termik bölge santralları enerji kaynağı olan kömür, doğal gaz, vb ulaşımına yakın ve yeterli kondens suyunun bulunabileceği yerlerde, hidrolik bölge santralları ise büyük su düşülerinin yakınında kurulmaktadır. Bölge santrallarında YG üretildiğinden, üretilen YG santralın bulunduğu yerde kurulan yükseltici transformatör merkezinde iletim hattının YG ine yükseltilir ve güç iletimi büyük tüketim merkezlerine YG iletim hatlarıyla yapılır. Bölge santralları ile tek başına çevresindeki büyük tüketim merkezleri beslenebileceği gibi, santrallar birbirine bağlanarak ortak üretim dizgesi oluştururlar. Bu bölge santralları birbirine YG iletim hatlarıyla bağlanırlar. Bölge santralları YG iletim hatlarıyla birlikte tüm ulusu kaplarsa, bu dizgeye ulusal elektrik dizgesi (UED) denir.
33 kv İH 154 kv 154 kv 33 kv 33 kv İH 154 kv 380 kv 380 kv İH 380 kv 380 kv 2 380 kv İH 1 G1 T1 T2 G2 Hidrolik santral 3 Termik santral G3 380 kv UED Termik santral T3 380 kv İH 380 kv 380 kv İH 380 kv İH 7 G1 T1 Jeotermal santral 154 kv İH 6 154 kv İH Aracı T0 380 kv 154 kv 380 kv 154 kv İH 4 380 kv İH Büyük tüketiciler Özel Rüzgar santralı 8 G3 T3 5 154 kv UED Müşteriler 33 kv G2 T2 Termik santral 154 kv İH 154 kv İH 154 kv İH Aracı T0 Organize sanayi bölgesi 154 kv 154 kv 9 TR1 Yedek TR2 10 60 kv fider 33 kv Büyük tüketiciler Dağıtım şirketi TM 33 kv 11 3 kv 400/230 V Su pompaları Lojmanlar
UED ne bağlı olan üretim santrallarında üretilen güç, aynı yerde kurulu bulunan yükseltici transformatörlerle YG e dönüştürüldükten sonra, YG İH ları ile büyük güçlü TM lerine iletilir ve bu merkezlerde kullanma gerilimine indirilir. İndirici transformatör merkezlerinde YG genelde 33 kv a indirilir. Transformatör merkezlerinde (TM), 33 kv fiderlerden alınan güç 33 kv OG dağıtım hatlarıyla dağıtım merkezlerine (DM) girer. Giren güç, DM lerinde birçok çıkışa ayrılır, her bir çıkıştan yine 33 kv OG dağıtım hatlarıyla tüketim birimleri beslenir. Tüketim birimlerindeki TM lerinde 33 kv veya daha küçük gerilimli OG AG e indirilir. Bu AG in en son tüketiciye kadar dağıtımı AG hava hatlarıyla ve/ya AG kabloları ile yapılır. Tüketim birimlerindeki TM leri aynı zamanda DM olarak (DTM) da kullanılabilir.
1 1500 kw 10 kv ÜRETİM SANTRALI 2 3 2000 kva 33 kv/10 kv 36 kv 31,5 ka 33 kv 3 36 kv 31,5 ka OG İLETİM HATTI 4 33 kv 3xAWG 3 6 36 kv 630 A 80 A TM 7 9 8 AG DAĞITIM 5 10 11 ADP 12 1600 kva 33 kv/0,4-0,230 kv 3x3150 A 14 15 16 M 13 400 V/230 V 3x630 A 0,6/1 kv 3x(1x500)+1x240 mm 2 YVV 1 : Generatör 2 : Yükseltici transformatör 3 : Kesiciler 4 : İletim hattı (İH) 5 : Dağıtım transformatörü 6 : Sigortalı ayırıcı 7 : Akım transformatörü (AT) 8 : Gerilim transformatörü (GT) 9 : OG Sigortası (GT için) 10 : Ana dağıtım panosu (ADP) 11 : AG Güç şalterleri (Ana şalter) 12 : AG Güç şalterleri (Çıkış şalterleri) 13 : AG Besleme kablosu 14 : İkincil dağıtım panosu 15 : Sigortalar (Çıkışlar) 16 : Tüketiciler
Üretim-İletim-Dağıtım zincirini betimleyen sadeleştirilmiş OG/AG tek hat şeması. 1, 2 : Üretim santralının gerilimi, yükseltici transformatörle 10 kv tan 33 kv a yükseltilmektedir. 3 : OG giriş ve çıkış fiderleri. Çıkış fiderlerinden 33 kv İH na çıkış yapılmaktadır. 4 : OG iletim hattı ile TM beslenmektedir. 5 : TM nde 1600 kva, 33/0,4-0,230 kv dağıtım transformatörü kuruludur. 6 : Dağıtım transformatörü sigortalı ayırıcı ile devreye alınmakta ve devreden çıkarılmaktadır. Transformatör OG sigortası ile korunmaktadır. 7 : Ölçü aletleri için akım transformatörü (AT) 8 : Ölçü aletleri için gerilim transformatörü (GT) 9 : GT OG sigortası ile korunmaktadır. 10 : Dağıtım transformatörü ile ana dağıtım panosu (ADP) beslenmektedir. 11, 12 : ADP nun girişinde 3x3150 A güç şalteri, çıkışlarda 3x630 A güç şalterleri bulunmaktadır. 13 : İkincil panolar ADP ndaki 630 A güç şalterlerinden 0,6/1 kv YVV kablo ile beslenmektedir. 14 : İkincil dağıtım panosu. 15 : İkincil dağıtım panosundaki sigortalı çıkışlar. 16 : İkincil dağıtım panosundan beslenen motorlar, prizler ve aydınlatıcılar.
UED sayesinde, bir bölge santralı arızalandığında veya devreden çıktığında ülkenin enerji gereksinimi dizge içindeki diğer santrallardan sağlanır. Böylece enerji kesintisi yaşanmaz ve enerji sürekli karşılanır. UED bundan başka teknik ve ekonomik yararlar da sağladığından, uluslar kendi UED lerini diğer ulusların UED lerine bağlayarak uluslararası elektrik dizgesinin içine girerler ve uluslararası elektrik dizgesi oluştururlar.
UED farklı gerilimlerdeki gözlerden (ülkemizde UED iki gözdür: 380 kv ve 154 kv)(*) oluşabilir. Bu gözler, dönüştürme oranı YG1/YG2 (380 kv/154 kv) olan büyük güçlü transformatörlerle birbirine bağlanarak UED genişletilir Üretim santrallarındaki generatörler (G) yalıtım güçlükleri nedeniyle 20 kv gerilime kadar üretilirler. Generatörün gerilimi, üretim santralında kurulan yükseltici transformatörle UED nin gerilimine (örneğin, 380 kv) yükseltilmiştir. Gerilimi 380 kv a yükseltilen üretim santralları 380 kv iletim hatlarıyla (İH) UED içindeki diğer üretim santrallarına bağlanmıştır. Üretim santralları girdi-çıktı ile birbirine bağlanarak göz veya ağ (gözler) oluşturmuştur. UED ne doğrudan (saplama) bağlantı yapılmasına izin verilmez. UED ne üretim santralı bağlamak veya ayırım almak için göz açılmış ve bu göze girdi-çıktı yapılarak ayırım alınmıştır. 380 kv ve 154 kv göz 380 kv/154 kv aracı transformatörle birbirine bağlanarak birleştirilmiş ve ortak ağ oluşturulmuştur. 154 kv UED ne de, gerilimi 154 kv a yükseltilmiş olan üretim santralları bağlanmıştır. Gerilimi 33 kv a yükseltilmiş olan üretim santralı 6 daki gibi 154 kv/33 kv(*) aracı transformatörle 154 kv UED ne bağlanmıştır. 154 kv UED nden girdi-çıktı yapılarak tüketim amaçlı çıkışlar alınmıştır. 9 çıkışında gerilim 60 kv, 10 çıkışında 33 kv tur. 9 çıkışı iki fidere ayrılmıştır. Fiderlerin birinden büyük tüketiciler beslenmiş, ikinci çıkış yedek olarak bırakılmıştır. 10 çıkışından, bu çıkışa bağlanan TR2 transformatörü ve 33 kv İH üzerinden uzaktaki transformatör merkezi (TM) beslenmiştir. TM nde çıkış gerilimi 3 kv ve 400 V/230 V olan iki transformatör bulunmaktadır. Transformatörlerin birinden gerilimi 3 kv olan su pompaları, diğerinden lojmanlar AG ile beslenmiştir.
ENTSO-E 50 li yılların basında 7 üye ile senkron paralel isletilmeye baslayan Avrupa Elektrik letim Koordinasyon Birligi (UCTE), son gelismelerle üye sayısı 41 e ulasan Avrupa Elektrik İletim Sistemi İsleticileri (ENTSO-E) çatısı altında toplanmıs olup, dünya üzerinde enerji talebinin en yüksek oldugu bölgelerden birisidir. Enerji temininde birbirlerine ve dısa bagımlı olan ENTSO-E ülkelerinin enerji politikalarını sekillendiren temel unsurlar; daha fazla sebeke senkronizasyonu ile geçerli tek tip piyasa modeli olusturmak ve bu sayede enerji arzı güvenligini artırmak, enerjinin üretim, iletim, dagıtım ve kullanım verimliligini en üst düzeye çıkarmak, çevre sorunlarını en aza indirmek ve sebekelerin enerji çesitliligini fırsatadönüstürmek olarak benimsenmistir. Ticari elektrik enerjisi alısverisleri, Bulgaristan, Yunanistan ve Avrupa dan Türkiye yönüne ve ters yönde sürdürülmektedir.