DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 2017-2018 GÜZ YARIYILI Yrd. Doç. Dr. Uğur DAĞDEVİREN
4 5 2 3 İnşaat mühendislerinin mesleklerini icra ederken gerek tasarım gerekse uygulama aşamasında vermiş oldukları tüm kararlardan toplum ve çevre doğrudan ya da dolaylı olarak etkilendiği gibi meslektaşları, işçileri, tesislerinin güvenliği ve inşaat mühendisliği mesleğinin itibarı da etkilenmektedir. Bu yüzden, inşaat mühendisleri verdikleri kararlarda çevreye ve topluma karşı sorumluluklarını dikkate almak ve meslek ahlakı kurallarına uymak zorundadır. Meslek etiği ya da kısaca ETİK olarak da bilinen meslek ahlakı; Çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü olarak tanımlanır. İş etiği çeşitli toplumsal kurumlardan oluşmuş ve tıp etiği, siyasal etik, bilimsel etik, hizmet etiği, mühendislik etiği gibi kavramlar ortaya çıkmıştır. Bu kavramın ortaya çıkış amacı; çalışma hayatında karar verme yetkisine sahip kişilerin meslek alanında daha iyi gelişme sağlanması ve meslek içinde bireye ve topluma karşı yükümlülüklerini yerine getirmeye çalışmasıdır. Örneğin; Bir mühendisin çalıştığı firmanın sırlarını açıklamaması gerekir, ancak bu firma gizli olarak çevreyi kirletiyorsa mühendis halen sessiz mi kalmalıdır? Bunlara benzer sayısız kritik kararlar vermek durumunda kalan inşaat mühendisleri çevreye ve topluma karşı sorumluluklarını bilerek hareket etmeli ve meslek ahlakı kurallarına uymalıdır. 1
8 9 6 7 Dünyada mühendislikte etik kurallarının oluşturulmasıyla ilgili ilk yazılı kurallar Amerikan Elektrik Mühendisleri Örgütü tarafından çıkartılarak 1912 yılında kabul edilmiştir. Mühendisler için ortak etik kural arayışları 1932'de başlamış ve 1947 yılında Etiğin Temel İlkeleri kabul edilmiştir. ABD de Ulusal Profesyonel Mühendisler Örgütü (National Society of Professional Engineers) tarafından 1954 yılında kabul edilen "Mühendislerin Yemini" etik ilkelerin özü olarak görülmektedir. Avrupa da, Fransa ve İngiltere nin başını çektiği atılımlar sonucunda etik kurallar 21. yüzyıldan önce tamamlanmıştır. Türkiye de ise 2003 yılında gerçekleşen Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Kurultay ında mühendis ve mimarların mesleki etkinliklerinde göz önünde bulundurmaları gereken değerleri, kararlarına kılavuzluk edecek bir toplumsal sözleşmenin öğelerini vermek için hazırlanan ve kabul edilen TMMOB Mesleki Davranış İlkeleri mühendislik mesleği etik kodları anlamında ilk ulusal belge niteliğindedir. Bu ilkeler ülkemizde mühendislik etiği bilincini geliştirme açısından atılmış önemli bir adım olmasına rağmen mühendislerimiz tarafından pek bilinmeyen bu ilkelere karşı gösterilen duyarlılık yabancı ülkelerin düzeyinde değildir. Bu nedenle, meslek hayatına yeni atılan genç mühendislerin bu ilkeleri esas alarak yetişmeleri ve mesleklerini icra etmeleri ülke geleceği açısından büyük önem arz etmektedir. NATIONAL SOCIETY OF PROFFESSIONAL ENGINEERS (NSPE) ULUSAL PROFESYONEL MÜHENDİSLER DERNEĞİ 2
12 13 10 11 Bu dernek; Profesyonel Mühendis unvanına sahip mühendislerin kurmuş olduğu bir dernektir (1934). Profesyonel Mühendis (Professional Engineer P.E.) lisansı alabilme koşulları genel olarak akreditasyon, iki aşamalı yazılı sınav ve teknik sorumluluk taşıyan iş tecrübesi şartları aranmaktadır. Bu şartları sağlayarak P.E. unvanını elde eden mühendisler çeşitli ayrıcalıklar kazanır. P.E. lisansını alıp NSPE ye üye olan mühendisler 1954 ten beri doktorların Hipokrat Yemini ne benzer olarak mühendislik andı içmektedir. Bu uygulamada mühendisler, kısaca, mesleki bilgi ve becerilerini insanlığın refahını ve güvenliğini arttırmak ve geliştirmek için kullanacaklarına, kar etme amacından önce hizmete, kişisel çıkarlardan önce mesleklerinin onurunu korumaya önem vereceklerine dair yemin etmektedir. Bu yemini edenler kararlarında etiksel sorumluluk bilinci ile hareket etmeyi taahhüt etmiş olurlar. NSPE aynı zamanda etik kurallarının yorumlanması amacıyla NSPE Board of Ethical Review (Etik İnceleme Kurulu) adlı kurulu kurmuştur. Bu kurula ikilemde kalan mühendisler, devlet görevlileri ya da toplumdan bireyler isim vermeden başlarından geçen vakayı anlatarak başvururlar. Değişik bölgelerden seçilen 7 profesyonel mühendis kurul üyeleri olarak önlerine gelen vakayı etik kurallar ışığında inceler ve tartışır. Bu süreçten sonra kurul yazılı bir rapor ile vakayı açıklar, varsa yapılan etik kural ihlallerini belirtir, konuyla ilgili soruları cevaplar ve bir sonuca varır. NSPE Etik Temel Prensipleri; aşağıda 2 başlık altında verilmiştir. Mühendislerin mesleki görevini yerine getirirken uyması gereken temel ilkeler: 1. Toplumun sağlık, güvenlik ve refahını her şeyden önce tutmak; 2. Sadece yetkin oldukları alanda hizmet vermek; 3. Kamuoyuna objektif ve gerçekleri saptırmadan ifade vermek, aldatıcı hareketlerden kaçınmak; 4. İşveren veya müşterilerinin sadık temsilcisi olarak hareket etmek; 5. Mesleğinin şeref, itibar ve kıymetini arttırmak için davranışlarında dürüst, etiksel ve sorumluluk sahibi olmaya ve kanunlara uymaya özen göstermek. 3
16 17 14 15 Mühendislerin mesleki yükümlülükleri: 1. Mühendisler tüm ilişkilerinde en yüksek dürüstlük ve karakter bütünlüğü standartlarına uyarak hareket etmelidir. 2. Mühendisler her zaman toplumun çıkarlarını gözetmek için gayret vermelidir. 3. Mühendisler toplumu aldatıcı her türlü davranış ya da uygulamadan kaçınmalıdır. 4. Mühendisler hizmet verdikleri (yeni ya da eski) müşterilerinin, işverenlerinin veya kamu kuruluşlarının iş ilişkileri veya teknik süreçleri hakkında izin almadan gizli bilgileri açıklamamalıdır. Mühendislerin mesleki yükümlülükleri: 5. Mühendisler mesleki görevlerini yerine getirirken çıkar çatışmalarının etkisi altında kalmamalıdır. 6. Mühendisler, başka bir mühendisin çalışmasının hakkını vermeli ve çalışma sahibinin çıkarlarını gözetmelidirler. 7. Mühendisler, mesleğinde ilerleme kaydetmek için diğer mühendisleri gerçeklerle bağdaşmayan ya da uygun olmayan yöntemlerle eleştirmemelidir. Mühendislerin mesleki yükümlülükleri: 8. Mühendisler, kötü niyetli veya haksızca, doğrudan veya dolaylı, diğer mühendislerin istihdam, mesleki faaliyet, görünüm ve mesleki itibarını zedelemeye kalkışmamalıdır. Etik ihlali ya da yasal olmayan faaliyetler yaparak suçlu olduklarını düşündüğü mühendisleri ilgili delil ile birlikte uygun otoriteye şikayet etmelidir. TÜRK MÜHENDİS VE MİMARLAR ODASI BİRLİĞİ 9. Mühendisler mesleki faaliyetleri için sorumluluk üstlenmek zorundadırlar. Ancak, mühendislerin, ağır ihmal görüldüğü hizmetler hariç, çıkarlarının başka bir şekilde korunamadığı durumlarda tazminat yoluna gidebilirler. Bu bölümün hazırlanmasında, aşağıda belirtilen makaleden yararlanılmıştır. www.tedmer.org.tr/akademik_makaleler/nahit_kumbasar.pdf 4
20 21 18 19 Ülkemizde, "Mühendislik etiği", meslek odalarımız ve öğretim kurumlarımızca düzenlenen toplantılarda ele alınmakta ve irdelenmektedir. Yukarıda sözü edilen TMMOB Kurultayında bu konunun öğretim planlarına alınıp yüksek öğretim kurumlarınca ders olarak okutulması istenmiştir. Mesleklerle ilgili etik kuralların önemli bir bölümü genel ahlak kuralları içinde veya sadece «iyi insan olma» koşulları içinde çözümlenebilecek sorunlarla ilişkilidir. 2003 yılında gerçekleşen Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Kurultay ında kabul edilen "Mesleki Davranış İlkeleri" ülkemiz için bir etik kurallar taslağı olarak düşünülebilir. Mühendis ve mimarların mesleki sorumlulukları, mühendislik ve mimarlık hizmetlerinin topluma, doğaya, çağımıza ve geleceğimize olan etkileriyle doğrudan bağlantılıdır. Aşağıda yer alan TMMOB Mesleki Davranış İlkeleri, mühendislerin ve mimarların mesleki etkinliklerinde göz önünde bulundurmaları gereken değerleri, kararlarına kılavuzluk edecek bir toplumsal sözleşmenin öğelerini vermek için hazırlanmış ve kabul edilmiştir. Mesleğimizle ilgili olay ve davranışları değerlendirirken, kişisel değer yargılarına dayanmak yerine, bu kurallardan hareket etmek daha uygun olacaktır. TMMOB Mesleki Davranış İlkeleri Mühendislerin ve mimarların; 1. Topluma karşı sorumlulukları 2. Doğaya ve çevreye karşı sorumlulukları 3. İşverene ve müşteriye karşı sorumlulukları 4. Mesleğe ve meslektaşa karşı sorumlulukları 5. Kendilerine karşı sorumlulukları Topluma Karşı Sorumluluklar: Mühendisler ve Mimarlar, 1. Mesleki bilgi, beceri ve deneyimlerini, toplumun ortak çıkarları; evrensel insani kazanımların ve kültürel mirasın korunması ve insan refahının gelişimi için kullanırlar. Toplumun sağlığı, güvenliği ve refahı için duymuş oldukları sorumluluk her zaman kendi kişisel çıkarlarının, meslektaşlarının çıkarlarının ya da mimar ve mühendisler topluluğunun çıkarlarının üstünde yer alır. 2. Kendilerinden istenen işin toplum ve çevre için ciddi bir tehlike yaratacağı sonucuna varırlarsa ve bu konudaki mesleki yargıları işveren ya da müşteri tarafından dikkate alınmıyorsa, görüşlerini işverene ya da müşterilerine yazılı olarak bildirirler; sonuç alamamaları durumunda meslek örgütlerini ve gerektiğinde yetkili makamları ve kamuoyunu bilgilendirirler. 3. Toplumun ilgi alanı içinde bulunan teknik konulardaki görüşlerini, raporlarını, konuyu yerinde ve tam anlamıyla araştırmış, incelemiş ve yeterli bir bilgi ve verilerle donanmış olarak, ticari ve kişisel kaygıları bir yana bırakarak, doğru, tam ve nesnel bir biçimde açıklarlar. 5
24 25 22 23 Topluma Karşı Sorumluluklar: 4. İş yerlerinde işçi sağlığını korumak ve iş güvenliğini sağlamak için gerekli önlemleri alırlar, iş yerlerinde çalışanları bu konularda bilgilendirirler. 5. İşverenleri, müşterileri, meslektaşları da dahil olmak üzere, toplumdaki herkese adil, dürüst ve iyi niyetle davranırlar. Doğaya ve Çevreye Karşı Sorumluluklar: Mühendisler ve Mimarlar, doğayı ve çevreyi korumayı, onlara zarar vermemeyi, uygulamalarının doğayla uyumlu olmasını sağlamayı mesleki sorumluluklarının ayrılmaz parçası olarak görürler, doğal kaynakların ve enerjinin tasarrufuna özel önem verirler. 6. Ülkenin teknoloji ve mühendislik yeteneğinin yükselmesi için, teknolojinin, teknolojinin uygun kullanımının ve potansiyel sonuçlarının toplum tarafından anlaşılması için çaba gösterirler. İşverene ve Müşteriye Karşı Sorumluluklar: Mühendisler ve Mimarlar, 1. İşveren/müşteriyle teknik konulardaki mesleki alışverişlerinde her zaman güvenilir bir iş gören ya da vekil ya da danışman olarak ve işveren/müşterinin çıkarları için, toplumun refah ve sağlığını ve güvenliğini tehlikeye atmaksızın, mesleki beceri ve deneyimlerini sonuna kadar kullanarak, uygun ve düzgün bir iş düzeyi ile çalışırlar. 2. İşverenleri ya da müşterileriyle olan iş ilişkilerini etkileyecek şekilde doğrudan ya da dolaylı olarak herhangi bir armağan, para ya da hizmet ya da iş teklifi kabul etmezler; başkalarına teklif etmezler, mesleki ilişkilerini geliştirmek amacıyla siyasal amaçlı bağış yapmazlar. 3. İşverenin/müşterinin ticari ve teknolojik sırlarını izin almadan başkalarına açıklamazlar, kişisel çıkarları için kullanmazlar. Mesleğe ve Meslektaşa Karşı Sorumluluklar: Mühendisler ve Mimarlar, 1. Mesleki etkinliklerini, tüm meslektaşlarının güvenini kazanacak bir biçimde ve mesleğin saygınlığına azami özen göstererek sürdürürler. 2. Tüm meslektaşlarına saygıyla yaklaşırlar; meslektaşlarıyla haksız rekabet içinde olmazlar ve astlarının gelişimi için özel çaba harcarlar, onlara yardımcı olurlar, telif haklarına ve özgün çalışmalara saygı gösterirler, çalışmalara katkıları ve katkıda bulunanları belirtirler. 3. Yalnızca yeterli oldukları alanlarda mesleki hizmet verirler; hizmetlerini etkileyebilecek diğer uzmanlık alanlarındaki yetkililerin görüşlerine başvururlar, disiplinler arası ortak çalışmayı özendirirler. 6
28 26 27 Mesleğe ve Meslektaşa Karşı Sorumluluklar: 4. Mesleki görev, yetki ve sorumluluklarını, sadece zorunlu durumlarda ve ehil olan meslektaşlarına devrederler. 5. İşlerini yalnızca kendilerine tanınmış mesleki görev, yetki ve sorumluluk çerçevesinde yaparlar, yalnızca resmi olarak hak kazanmış oldukları sıfat ve unvanları kullanırlar. 6. Bu mesleki davranış ilkelerine aykırı davrananlara yardımcı olmazlar, onların etkinliklerinin içinde yer almazlar, onları uyarırlar, bu konuda meslek örgütleriyle işbirliği yaparlar; bu ilkelere uygun davrananları bütün güçleriyle desteklerler. Kendilerine Karşı Sorumluluklar: Mühendisler ve Mimarlar, 1. Mesleki bilgilerini güncelleştirirler, kültürlerini ve mesleki yeterliliklerini geliştirirler. 2. Mesleki etkinliklerine ilişkin olarak meslektaşlarının dürüst ve nesnel eleştirilerini dikkate alırlar, gerektiğinde kendileri de eleştirmekten kaçınmazlar. 3. Birlikte çalıştığı insanları anlamaya, çok kültürlü çalışma ortamlarına uyum sağlamaya çalışırlar. 7. Meslek örgütlerinin etkinliklerine aktif olarak katılmaya çaba gösterirler, onları desteklerler, mesleğin gelişmesine katkıda bulunurlar. Bana verilen Mühendislik ünvanına daima layık olmaya; onun bana sağladığı yetki ve yüklediği sorumluluğu bilerek, hangi şartlar altında olursa olsun, onları ancak iyiye kullanmaya; yurduma ve insanlığa yararlı olmaya, kendim ve mesleğimi maddi ve manevi alanlarda yükseltmeye çalışacağıma namusum ve şerefim üzerine yemin ederim. 7