İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESINDE GELIŞEN TÜRK EDEBIYATI XIII - XIV yy. Olay Çevresinde Gelişen Metinler
OLAY ÇEVRESINDE GELIŞEN EDEBI METINLER Oğuz Türkçesinin Anadolu daki ilk ürünleri Anadolu Selçuklu Devleti nin son zamanlarında ve Beylikler Dönemi nde verilmiştir. Bu dönemde halkın konuşma dili Türkçedir. Ama sanat ve bilim dili Arapçadır. Beylikler Dönemi nde ise her alanda Türkçenin önemi artmıştır. Türk yazı dilinin 13 15. yüzyıllar arasındaki adı Eski Anadolu Türkçesidir.
Bu yüzyıllar arasında Oğuz Türkçesiyle verilen eserler daha çok dini konularda, tasavvuf ekseninde verilmiştir. Olay çevresinde gelişen edebi metinler iki gruba ayrılır. Anlatmaya bağlı ve göstermeye bağlı edebi metinler. XIII ve XV. Yüzyıllarda oluşturulan olay çevresindeki metinler anlatmaya bağlıdır ve genellikle destan ve mesnevi türündedir.
DESTANLAR XIII. ve XV. Yüzyıllarda oluşturulan destanlar İslamiyet öncesi destanlara göre bazı farklar içerir. Bu dönem destanları Türk diliyle oluşmuş ve yazıya geçirilmiştir. Bunlardan en ünlüleri ;
Battalname Battalname, Battal Gazi ye ait kahramanlık hikâyelerini içine alan bir destandır. Battal Gazi, 8. yüzyılda Emevilerin Anadolu da Bizanslılara karşı açtıkları savaşlarda Battal lakabıyla ün kazanmış Müslüman bir Arap kumandandır. Asıl adı Abdullah dır. Bu Müslüman kumandan hakkında söylenen kahramanlık hikâyeleri ve menkıbeler, 11.yy. itibaren Türkler arasında yayılmış ve destan kahramanı haline getirilmiştir. Battal Gazi Araplar arasında bir halk öyküsüne dönüşmüştür. Daha sonrasında da Türk bir kahramana uyarlanmıştır.
Türkçe Battalname nin 11. yüzyıl sonları ile 12. yüzyıl başları yazıldığı bilinmektedir. Bu destandaki olaylar Malatya çevresinde geçmektedir. İslam dinini yaymak için savaşan Battal Gazi ye ayrıca Dahhak, Rüstem ve Hamza gibi eski ve ünlü savaşçıların silahları da ulaştırılmıştır. Battalname nin düz yazı ve manzum olmak üzere birçok yazması bulunmaktadır.
Danişmendname Türklerin Anadolu yu fethini anlatan destandır. 12.yüzyılda söylene gelen 13.yüzyılda yazıya geçirilen İslamiyet sonrası destanlarımızdan en meşhurlarından biridir.
Battal Gazi soyundan olan Danişmend Ahmed Gazi ve Danişmendliler in kahramanlıklarını, Bizanslılarla olan savaşlarını anlatır. Battalnâme nin devamı gibi görünen eser, ondan daha küçük, daha az olaylı ve daha basittir.
Saltukname Saltukname, XIII. yüzyıl alp-erenlerinden olan Sarı Saltuk un efsanevi hayatını anlatan Anadolu Türk destanlarından biridir. Rumeli nin Türkleşmesinde büyük rolü bulunan Sarı Saltuk un destansı şahsiyeti ve olağanüstü nitelikleri anlatılmıştır.
Eserde, Sarı Saltuk un menkıbelerinin yanı sıra, dönemin önemli kişilerinin menkıbeleri ve bu kişilerin Sarı Saltuk ile olan ilişkileri de anlatılmaktadır. Sarı Saltuk da Battal Gazi ve Danişmend Gazi yle benzerlikler gösterir.
Hamzaname Hz. Muhammet in amcası Hz.Hamza nın savaşlarını, kahramanlıklarının anlatıldığı dini-destani halk hikâyesidir. Hz. Hamza nın yaşamı, Müslümanlığı yayma yolunda giriştiği savaşlar, tarihsel gerçeklere uymadan, çoğu hayali ve olağanüstü serüvenler biçiminde anlatılmıştır.
Hz. Hamza nın periler tarafından kaçırılması, Kaf dağı na gitmesi, devlerle savaşması gibi olağanüstülükler taşır. X. Yüzyıldan itibaren anlatılmaya başlanan Hz. Hamza Türkmenler tarafından menkıbeleştirilmiştir. Açık,yalın bir üslubu vardır ve yeniçeri ocaklarında, halk kahvelerinde okunmuş, yayılmıştır.
MESNEVİLER Beyitlerle yazılan, Arap edebiyatında yaygın olarak kullanılan bir nazım şeklidir. Türk edebiyatında özellikle Oğuz Türkçesi nin ilk ürünlerinin verildiği dönemde anlatmaya bağlı edebi metinler mesnevi türünde yaygınlaşmaya başlamıştır. Aslında Türk Edebiyatında ilk uzun mesnevî 11. yüzyılda geçiş dönemi eserlerinden Yusuf Has Hacib in Kutadgu Bilig adlı eseridir. 13. yüzyılda Mevlânâ nın yazdığı mesnevi Türk şairleri üzerinde, Anadolu da derin etkiler bırakmış ve örnek alınmıştır.
Cemşid-ü Hurşid İranlı şair Salman Saveci nin aynı adı taşıyan 1500 beyitlik yapıtının genişletilmiş çevirisi olan, Cemşîd ü Hurşîd, ünlü 14. yüzyıl divan şairi Ahmedî nin eseridir. Cemşid ü Hurşid beş bin beyitliktir.
Konusu Çin hükümdarının oğlu Cemşid ile Anadolu imparatorunun kızı Hurşid arasındaki aşktır. Süleyman Şah adına özel olarak hazırlanmış bir eserdir. İran ve Türk edebiyatlarında işlenmiş bir aşk hikâyesidir.
XIII. ve XV. Yüzyıllar arasındaki destanların isimlerini yazınız. 1... 2... 3... 4...
Aşağıdaki cümleler doğruysa karşısına D yanlışsa karşısına Y yazınız. Saltukname, 19. yüzyıl alp - erenlerinden olan Sarı Saltuk un efsanevi hayatını anlatan Anadolu Türk destanlarından biridir. ( ) Cemşîd ü Hurşîd, ünlü 14. yüzyıl divan şairi Ahmedî nin eseridir. ( ) Türklerin Anadolu yu fethini anlatan destan Saltukname dir. ( ) XIII. ve XV. Yüzyıllarda oluşturulan destanlar Arapça ve Farsça ağırlıklı bir dille yazıya geçirilmiştir. ( )
Destansı öğelerin de yer aldığı 12 öyküden oluşan eser destandan halk hikâyeciliğine geçiş dönemi ürünüdür. Oğuz Türkçesi ile yazılmıştır. 15. yüzyılda yazıya geçirildiği sanılmaktadır. Nazım ve nesir karışımı bir anlatımla oluşturulan bu eserin el yazması bir nüshası Dresten de, eksik bir nüshası da Vatikan dadır. Bu parçada sözü edilen eserin adı nedir?
Anadolu nun fethini ve bu mücadelenin kahramanlarını anlatan İslâmî Devir Türk destanı hangisidir? A) Manas B) Şehname C) Yaratılış D) Danişmendname E) Oğuz Kağan
Aşağıdakilerden hangisi İslâmiyet in kabulünden önceki Türk destanlarından değildir? A) Battalgazi B) Şu C) Bozkurt D) Göç E) Atilla
8. yy. da yaşayan., birçok kahramanlık göstermiştir. Arapların Bizanslılara karşı savaşarak Anadolu yu fethettikleri yıllarda kahramanlığıyla öne çıkmıştır. Olağanüstü güç ve zekaya sahip olan bu kahramanın yaşamı hakkında kesin bilgiler yoktur. Peygamber soyundan geldiğine inanılmaktadır. Türk halkı onun tarihsel kişiliği etrafında oluşan menkıbeleri Anadolu nun fethi sırasındaki mücadelelere uyarlayarak onu Türkleştirmiş ve bir alp-gazi tipinde Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Sarı Saltuk B) Dede Korkut C) Köroğlu D) Battal Gazi E) Danişmend Gazi