ÇANAKKALE ONSEKZ MART ÜNVERSTES ATATÜRK ve ÇANAKKALE SAVALARI ARATIRMA MERKEZ Çanakkale Aratõrmalarõ Türk Yõllõõ 95 nci Yõl Özel Sayõsõ Yõl : 8 Sayõ : 8-9 Bahar Güz 2010 Çanakkale The Turkish Aratõrmalarõ Yearbook of Türk Yõllõõ Gallipoli Studies
ATATÜRK VE ÇANAKKALE SAVALARINI ARATIRMA MERKEZ Atatürk ve Çanakkale Savalarõnõ Aratõrma Merkezi (AÇASAM), 1992 yõlõnda Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörlüü ne balõ olarak kurulmutur. Merkezin amacõ, Atatürk ün Çanakkale Savalarõ ndaki rolü, bu savalarõn Türk ve dünya tarihindeki yeri, önemi konularõnõ aratõrmaktõr. Bu alanda yurt içi ve yurt dõõnda yayõmlanmõ, belge ve eserleri toplayõp bir ariv ve kitaplõk oluturmak, yayõnlar yapmak, bilimsel toplantõlar düzenlemek ve bu amaçlarla, yurtiçi ve yurtdõõndaki resmi kurum ve üniversitelerle ibirlii yapmaktõr. Yukarõdaki amaçlar dorultusunda Atatürk ve Çanakkale Savalarõnõ Aratõrma Merkezi bugüne kadar ulusal ve uluslar arasõ düzeyde çeitli toplantõlar düzenlemi, bu toplantõlarda sunulan teblilerin yanõ sõra Çanakkale Savalarõ tarihiyle ilgili kitaplar da yayõmlanmõtõr. Bunlar Atatürk ve Çanakkale Savalarõnõ Aratõrma Merkezi Müdürlüü nden temin edilebilir. 1999 yõlõndan itibaren, Atatürk ve Çanakkale Savalarõnõ Aratõrma Merkezi tarafõndan gerek Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) ve gerekse dier üniversite örencilerine, Gelibolu Yarõmadasõ Sava Alanlarõ ve ehitliklere yapõlan gezilerde, olanaklar ölçüsünde rehberlik hizmetleri sunulmaktadõr. Ayrõca Atatürk ve Çanakkale Savalarõnõ Aratõrma Merkezi, çeitli resmi ve özel kurumlara, Çanakkale Savalarõ Tarihi ve Gelibolu Tarihi Milli Parkõ nõ ilgilendiren konularda, danõmanlõk hizmetleri de vermektedir. AÇASAM õn son etkinlii ise, Çanakkale Savalarõ tarihi ve Çanakkale ile ilgili bilimsel aratõrmalara yer verecek Çanakkale Aratõrmalarõ Türk Yõllõõ (The Turkish Yearbook of Gallipoli Studies) adlõ, yõllõk bir akademik çalõmayõ balatmak olmutur. Yõllõk 18 Mart 2003 te, ilk sayõsõyla yayõn hayatõna balamõtõr. ii
ABOUT THE ATATÜRK AND GALLIPOLI CAMPAIGN RESEARCH CENTRE AT ÇANAKKALE ONSEKIZ MART UNIVERSITY The Atatürk and Gallipoli Campaign Research Centre (AÇASAM) was founded in 1992 under the administration of the Rectorate of Çanakkale Onsekiz Mart University (ÇOMÜ). The aim of the Centre is primarily to research all aspects of the Gallipoli Campaign and its significance in Turkish and world history, together with the decisive role played by Mustafa Kemal (Atatürk) in the campaign. We have recently decided to broaden the scope of research coordinated by the Centre to include other aspects of the history of the Çanakkale region, the results of which can be seen in the contents of the present Yearbook. With these aims in mind, the Centre organises conferences in conjunction with institutions and universities in Turkey and abroad and gathers documents and books from inside and outside Turkey for its archive. AÇASAM also publishes, in English and Turkish, Gallipoli conference proceedings which may be obtained by writing to the address given. Since 1999, the Centre has been involved in organising and guiding trips to the Gallipoli battlefields and memorials for students at ÇOMÜ and other universities. In addition, the Centre also acts in a consultative capacity to institutions and private organisations on topics related to the Gallipoli Campaign and Gallipoli National Park. The latest initiative of AÇASAM has been the commencement of an annual academic study, the Turkish Yearbook of Gallipoli Studies, that will give space to scholarly historical research into the Gallipoli Campaign and Çanakkale region. The first issue of the Yearbook came out on 18 March 2003. The second issue presents expanded coverage on different aspects that we hope will meet with interest and encourage further inter-disciplinary and inter-university ventures in the future. iii
ÇANAKKALE ONSEKZ MART ÜNVERSTES Atatürk ve Çanakkale Savalarõnõ Aratõrma Merkezi Müdürlüü SAHB EDTÖRLER HAKEM KURULU BU SAYIDA ÖZEL Çanakkale Aratõrmalarõ Türk Yõllõõ 95 nci Yõl Özel Sayõsõ Yõl : 8 Sayõ : 8-9 Bahar Güz 2010 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savalarõnõ Aratõrma Merkezi Müdürlüü (AÇASAM) Adõna Rektör Prof. Dr. Ali AKDEMR Prof. Dr. Ahmet Mete TUNCOKU AÇASAM Müdürü Yrd. Doç. Dr. Mithat ATABAY Prof. Dr. Musa ÇADIRCI Ankara Üniversitesi, DTCF, Ankara. Prof. Dr. Ahmet ÖZGRAY Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, zmir (emekli) Prof. Dr. hsan GÜNE Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Eskiehir Prof. Dr. Ali Osman UYSAL Prof. Dr. zzet ÖZTOPRAK Ankara Üniversitesi, DTCF, Ankara. Prof. Dr. Zafer ÖNLER Prof. Dr. Murat TÜRKE Doç.Dr. Rüstem ARSLAN Yrd. Doç. Dr. Mithat ATABAY Yrd. Doç. Dr. Mehmet Fatih YAVUZ Yrd.Doç.Dr. Muhammet ERAT Yrd.Doç.Dr.smet GÖRGÜLÜ Bakent Üniversitesi, Ankara. Doç.Dr. Server Özözen KAHRAMAN Çanakkale ISBN 975-8100.30.0 iv
ÇANAKKALE ARATIRMALARI TÜRK YILLII 95 NC YIL ÖZEL SAYISI ÇNDEKLER SUNU... 1 Çanakkale 1915 e Sahip Çõkabilmek... 3 Ahmet Mete TUNCOKU Çanakkale... 9 Turgut ÖZAKMAN Çanakkale Muharebelerinin ve Komutan Kadrosunun Türk Kurtulu Savaõna Etkileri... 13 smet GÖRGÜLÜ Çanakkale Muharebelerinde Gelibolu ve Civarõ... 33 Ahmet ESENKAYA Dardanos Tabyasõnda Sava Alanõ Arkeolojisi ve Sonuçlarõ... 57 Reyhan KÖRPE Çanakkale Savalarõna Sualtõndan Bir Bakõ... 91 H.Barõ ÖZALP Gerçeklemeyen Bir Fransõz Teebbüsü: Çanakkale- zmir Demiryolu... 111 M. Mustafa KULU Gelibolu Vilayetinin Tarihi Corafyasõ... 125 Mithat ATABAY Sözlü Tanõklarõn Dilinde Çanakkale de Öretmen Yetitiren Kurumlarõn Tarihi (1915-1992)... 161 Selçuk UYGUN 1909,1913 ve1914 Tarõm statistiklerine Göre Osmanlõ Devleti Son Döneminde ve Kale-i Sultaniye Sancaõ nda Tarõmõn Deerlendirilmesi... 195 Okan YAAR Kitap Tanõtõmõ: Haydar Mehmet Alganer in Çanakkale Kara Savalarõ Günlüü... 233 Ahmet ESENKAYA v
ı ı
SUNU 2010, Çanakkale Savalarõnõn 95 nci yõldönümüne rastladõõ için, Çanakkale Aratõrmalarõ Türk Yõllõõ nõn 8 ve 9 uncu sayõlarõnõ tek bir ciltte ve özel sayõ olarak sunmaya karar verdik. Atatürk ve Çanakkale Savalarõnõ Aratõrma Merkezi olarak bu yõl ayrõca, iki önemli bilimsel etkinlie de ev sahiplii yaptõk. lk olarak 08 Ocak 2010 tarihlerinde Türkiye Barolar Birlii ile birlikte Uluslararasõ Atatürk ü Çada Yorumlama ve Anma Programõ kapsamõnda Çanakkale 1915, Mustafa Kemal Atatürk ve Modern Türkiye konulu bir Panel ve Çanakkale Savalarõ nda Hava Harekatõ Fotoraflarõ Sergisini gerçekletirdik. Daha sonra da 24 26 Mayõs 2010 tarihlerinde; Genelkurmay Bakanlõõ Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Bakanlõõ (ATASE) ile 95 nci Yõldönümünde Çanakkale Muharebeleri ve ATATÜRK konulu sempozyum yapõldõ. Her iki etkinlikte, Atatürk ve Çanakkale Savalarõ konusunun çeitli yönleri bilimsel olarak ele alõnõp tartõõldõ. Yõllõõmõzõn bu özel sayõsõna da, bize ulaan çok sayõda çalõmalar arasõndan seçtiimiz yazõlarõ aldõk. Bunu yaparken; konusunda uzman kiilerden, Çanakkale Savalarõ Tarihi ne bilimsel, yeni ve özgün bir bakõ ya da yorum getirecek çalõmalara öncelik verdik. Aratõrmacõ yazar Sayõn Turgut ÖZAKMAN, Çanakkale balõklõ yazõlarõ ile yõllõõmõza onur konuu olarak katkõda bulundular. Aynõ ekilde, Sayõn smet GÖRGÜLÜ de; Çanakkale Muharebelerinin ve Komuta Kadrosunun Türk Kurtulu Savaõ na Etkileri konulu önemli çalõmalarõ ile katõldõlar. Yõllõõmõzõn bu özel sayõsõnda ayrõca; deerli aratõrmacõlarõn ilgi ve beeniyle okuyacaõnõza inandõõmõz deerli aratõrma incelemeleri de yer almaktadõr. Sizlere sunduumuz bu çalõma ile temel amacõmõz olan; Çanakkale Savalarõnõn bilimsel, yansõz ve doru bir ekilde aratõrõlõp bilinmeyen yönlerine õõk tutmak ilkemiz dorultusunda, biraz olsun katkõda da bulunabildiimize inanõyoruz. Yõllõõmõzõn bu sayõsõnõn hazõrlanõp yayõnlanmasõnda; deerli çalõmalarõyla bizlere destek veren aratõrmacõlar bata olmak üzere, emei geçen herkese en içten teekkürlerimizi sunuyoruz. Saygõlarõmõzla Prof. Dr. Ahmet Mete TUNCOKU Atatürk ve Çanakkale Savalarõnõ Aratõrma Merkezi Müdürü