TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERİ İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Sözlü Dönem Yazılı Dönem İslamî Dönem Türk Edebiyatı Geçiş Dönemi Divan Edebiyatı Halk Edebiyatı Batı etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı Tanzimat Edebiyatı Servet-i Fünun Edebiyatı Fecri Âti Edebiyatı Millî Edebiyat Anonim Halk Tekke Âşık Tarzı Edebiyatı Edebiyatı Halk Edebiyatı Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI SÖZLÜ DÖNEM (... 8.YY) Bu dönem edebiyatı, atlı göçebe yaşamın izlerini yansıtır. Yabancı etkilerden uzak olduğu için millî nitelik taşır. Şamanizm, Budizm ve Maniheizm gibi dinler etkilemiştir. Ürünlerin gelişip yayılmasına sığır, şölen ve yuğ törenleri etkili olmuştur. Bu törenler şaman, baksı, oyun, ozan, kam adı verilen kişiler tarafından yönetilmiştir.
Şiirler kopuz adı verilen saz eşliğinde söylenirdi. Dörtlük nazım birimi ve hece ölçüsü kullanılmıştır. Hece ölçüsünü 7 li, 8 li ve 11 li kalıpları kullanılmıştır. Yarım kafiye ve redif kullanılmıştır. Dili saf bir Türkçedir. Doğa, aşk, kahramanlık, cesaret, at sevgisi, ölüm gibi konular işlenmiştir.
KOŞUK: Sığır ve şölen törenlerinde söylenen şiirlerdir. Konusu daha çok doğa, aşk, savaş ve yiğitliktir. Uyak düzeni aaab / abab, cccb, dddb Halk Edebiyatı Divan Edebiyatı Koşuk koşma gazel SAGU: Yuğ törenlerinde okunan şiirlerdir. Ölen kimsenin erdemlerini ve onun ölümünden duyulan üzüntüyü anlatan şiirlerdir. Halk Edebiyatı Divan Edebiyatı Sagu ağıt mersiye SAV: Bugünkü atasözlerinin ilk şekilleridir.
DESTAN: Toplumu derinden etkileyen ve tarihi önem taşıyan savaş, göç, doğal afet, yangın gibi olaylar sonucunda tarihin eski çağların meydana gelmiş ürünlerdir. ÖZELLİKLERİ Sözlü edebiyat ürünü olup anonimlerdir. Oluştuğu toplumun özelliklerini yansıtır. Genellikle manzundur, nazım nesir karışık olanlar da vardır. Olaylar ve kişiler olağanüstü özelliklere sahiptir. Kahramanlar, lider ve kurtarıcı rolündedir. Epik şirin en eski örnekleridir.
Destanlar üç aşamada oluşur: 1. Doğuş safhası: Destana konu olan olay ya da kahramanın ortaya çıktığı aşamadır. 2. Yayılma safhası: Olay ya da kahramanın uzun zaman dilimi içinde kuşaktan kuşağa aktarılarak halkın ortak ürünü haline geldiği aşamadır. 3. Derleme (yazıya geçirme) safhası: Sözlü gelenekte yaşayan destanı güçlü bir şair tarafından derlenip manzum olarak yazıya geçirdiği aşamadır. Derleyen şair, destanın yazarı değil sadece olayları toplayıp bir araya getiren kişidir.
Destanlar oluşum biçimlerine göre ikiye ayrılır: 1. Doğal (Tabii) destanlar: Doğuş, yayılma ve derleme aşamalarını tamamlayıp bir şair tarafından yazıya geçirilen destanlardır. Kendiliğinden oluşur, yazarı yoktur, derleyicisi vardır. 2. Yapay (Suni) destanlar: Bir şairin, toplumu etkileyen bir olayı destan kurallarına göre manzum biçimde yazmasıyla oluşan destanlardır. Doğal destanların sahibi millet iken, yapay destanların sahibi tek kişidir.
1. Altay Yakut Dönemi: İSLAMİYET TEN ÖNCEKİ TÜRK DESTANLARI Yaradılış Desranı: Konusu evrenin nasıl yaratıldığı ile ilgilidir. 2. Sakalar Dönemi: Alp Er Tuna Destanı: Türk İran savaşlarında İran Hükümdarı Keyhüsrev tarafından hileyle öldürülen Saka (İskit) Türklerinin ünlü hükümdarı Alp Er Tunga nın yiğitlikleri anlatılır. Şu Destanı: Şu adlı Saka hükümdarı Makedonya Kralı Büyük İskender ile savaşları ve Şu nun yiğitlikleri anlatılır.
3. Hun Dönemi: Oğuz Kağan Destanı: Hun Hükümdarı Mete nin hayatı, yiğitlikleri, Türk birliğini kuruşu, ölümünden önce ülkesini oğulları arasında nasıl paylaştırdığı anlatılır. Atilla Destanı: Batı Hun Hükümdarı Atilla nın yaşamını ve kahramanlıklarını anlatan destandır. 4. Göktürk Dönemi: Bozkurt Destanı: Ailesinin tamamı öldürülmüş bir Türk çocuğunun dişi bir kurt tarafından beslenip büyütülmesi ve Göktürklerin bu dişi kurttan yeniden türeyişi anlatılmaktadır. Ergenekon Destanı: Savaşta yenilen Göktürklerin Ergenekon denilen yere sığınması, orada dört yüz yıl kalıp çoğalması, sonra da demir bir dağı eriterek çıkıp intikam almalarını anlatır.
5. Siyenpi Dönemi: Siyenpi Destanı: II. yy. ortalarında yaşamış ve adı Çin kaynaklarında Ta-şe-hoay olarak geçen Siyenpi yabgusunun efsaneleşmiş hayatını anlatır. Daha çok Altay Türkleri arasında yaygınlık kazanmış bir destandır. 6. Uygur Dönemi: Türeyiş Destanı : Uygur hakanı kızlarını insanlarla evlendirmeye kıyamayıp Tanrı ya kızlarıyla evlenmeleri için yalvarır. Tanrı da kurt suretinde görünerek hakanın kızlarıyla evlenir. Göç Destanı: Türkler kutsal Yeda Taşı nı çeyiz olarak Çinlilere verince Tanrı tarafından cezalandırılırlar. Açlık ve kuraklık başlar. Böylece ana vatanlarını terk etmek zorunda kalırlar. Mani Dininin Kabulü Destanı