Yabancı Ziyaretçi Profilindeki Gelişmeler TÜĐK Yabancı Ziyaretçi Çıkış Anketlerinin Analizi 2001-2008 TÜRSAB Ar-Ge Departmanı, Mart 2009
Yabancı Ziyaretçi Profilindeki Gelişmeler (TÜĐK Yabancı Ziyaretçi Çıkış Anketlerinin Analizi (2001-2008) TÜRSAB Ar-Ge Departmanı, Mart 2009 2001-2006 yılları arasında pek çok bakımdan yatay bir seyir izleyen Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçilerin profili özellikle son iki yıldır bir değişim içinde. Yabancı ziyaretçilerin Türkiye ye geliş nedenlerini, mesleklerini ve yaptıkları harcamaların türlerine göre dağılımı gibi konularda sorular yönelten TÜĐK in Yabancı Ziyaretçi Çıkış Anketinin yıllara göre analizi yabancı turistlerin yaptığı harcamalar arasında son yıllarda payını en çok artıran harcama türünün yeme-içme olduğunu gösteriyor. Buna karşın, konaklama ve paket tur harcamalarında gerileme gözlendi. Anketin en fazla dikkat çeken sonuçlarından biri yabancıların tercih ettikleri konaklama tipinde oldu son üç yıldır otel, motel, pansiyon türü konaklamalarda yüzde 15 civarında gerileme gerçekleşirken, kendi evlerinde ve arkadaş, akraba evlerinde yapılan konaklamaların payında da yükseliş gözlendi. Bu gerilemelerin ise yabancıların en çok mülk edindikleri son üç yılda keskin bir artış göstermesi Türkiye de mülk sahibi yabancılar arasında sahibi oldukları evleri diğer yabancılara kiralama ya da arkadaş ve akrabalara tatil için kullandırma eğilğiminin yaygınlaştığına işaret ediyor. Bu makalenin konusu olan 2001-2008 dönemi Türk turizminin en büyük çıkışlarından birini gerçekleştirdiği bir dönem. Bu dönem içinde yabancı ziyaretçi sayısı 2,3 katına yükselerek 11 milyon 569 binden, 26 milyon 379 bine yükseldi. Bu nedenle bu analiz incelenirken seçeneklerin payında oransal gerilemeler olsa da rakamsal olarak hemen hepsinde önemli artışlar olduğunu da akılda tutmak gerekiyor. Kadınların oranı artarken erkeklerin oranı azalıyor Yabancı Ziyaretçi Çıkış Anketleri sonuçlarına göre Türkiye ye gelen yabancıların içinde kadınların oranı 2008 yılı itibarıyla yüzde 46,7 oldu. Bu oran hala erkeklerin altındaysa da 2001-2006 yılları arasında bu oranın yüzde 41 ile yüzde 43,6 bandında kaldığı düşünüldüğünde birkaç yıl içinde kadınların payının erkeklerinki ile eşitleneceği düşünülebilir. Gelen yabancı ziyaretçilerin cinsiyetlerine göre dağılımı Kadın 41.04 Erkek 58.96 42.26 57.74 41.03 58.97 43.63 56.37 42.26 57.74 41.03 58.97 46.58 53.42 46.65 53.35 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Eğitim seviyesi yükseliyor 2008 yılında Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçilerin içinde eğitim durumlarına göre en büyük pay yüzde 38,5 ile fakülte veya yüksekokul mezunlarının. Bu kesimi yüzde 30,4 ile lise ve dengi okul mezunları izliyor. Anket sonuçlarına göre 2001-2008 yılları arasında payını en çok artıran kesim Yüksek lisans, doktora mezunları bu kesimin payı 2001-2006 yılları arasında yüzde 8,8 ile yüzde 9,7 arasında dalgalanırken son iki yıldır sırasıyla yüzde 12,0 ve yüzde 12,7 olarak gerçekleşmiş. Türkiye ye gelenlerin arasında fakülte veya yüksekokul mezunlarının payında 2005 yılındaki küçük bir gerileme hariç son sekiz yıl içinde istikrarlı bir yükseliş var. Buna göre lisans ya da daha yüksek bir eğitime sahip olanların oranı 2001 yılında 45,8 iken 2008 yılına kadar bu oran 2005 yılı hariç istikrarlı bir yükselişle yüzde 50, 7 ye çıkıyor. Ortaokul ve altındaki eğitim seviyelerinden mezun olanlar son sekiz yıl içinde en büyük paya yüzde 21 ile 2001 yılında yani anılan dönemin başında sahip oluyorlar. Sonra bu kesimin payında yüzde 3 civarında bir düşüş oluyor ve geri kalan yıllar içinde yüzde 17,8 ile 19,6 bandında yatay bir dalgalanma göze çarpıyor. 2008 yılında ise bu kesimin payı 18,9 olarak beliriyor. Orta sınıf mesleklerin payı azalıyor TÜĐK anketinde Mesleki durum ile ilgili soruda bulunan 11 seçenek arasında anlaşılması ve analizi kolay olmayan şıklar var. Örneğin Profesyonel meslek mensupları seçeneği oldukça geniş bir kategori. Bu kategoriye kendileri için ya da ücretli çalışan avukatlar, doktorlar girebileceği gibi, ücretli çalışan bankacılık, finans uzmanı vb. pek çok meslek kategorisi de girebilir. Pek çok işyeri sahibi de kendini bu kategoriye dahil etmiş olabilir. Bu soruda verilen diğer bir seçenek de Đş yeri sahipleri, kanun yapıcılar, üst düzey yöneticiler şeklinde. Ancak bu seçenek içinde 2007 yılına kadar iş yeri sahipleri ibaresi yoktu. Böyle olunca da 2007-2008 yıllarındaki anketlerde seçekenekteki bu değişikliğe bağlı olduğu çok belli olan bir sıçrama gözleniyor. Buna göre, 2001-2006 yılları arasındaki payı ortalama 8,6 olan Kanun yapıcılar, üst düzey yöneticiler meslek gurubunun payı 2007-2008 yıllarında bu şıkka iş yeri sahipleri ibaresi eklenince birden bire 6,7 puan artarak yüzde 15,4 e çıkıyor. Buna karşın, seçenekler arasında bu ilk seçeneğin hemen altında yer alan profesyonel meslek mensupları seçeneği ise aynı dönemler arasındaki ortalamalarında tam da aynı oranda yani yüzde 6,7 oranında pay kaybediyor. Bu nedenlerle Ankette şıklar arasında güvenebileceğimiz şıkların eğilimlerine ve paylarındaki gelişmelere bakmak daha sağlıklı görünüyor. Bu bakımdan biz 11 seçenek içinde yüksek gelir kesimine daha uygun olan bu ilk iki şıkkı toplam olarak ele almayı bize anlamlı eğilimler verebilmesi açısından uygun bulduk. Bu iki gurubun toplam payı bir arada değerlendirildiğinde son sekiz yılda yatay bir seyir görüyoruz. Yüzde 36,9 ile yüzde 38,8 aralığında seyreden bu kesimin payı bu sekiz yılık dönem içinde 2008 yılında yüzde 38,8 ile maksimum seviyesine çıkmış. Dip seviye ise 2002 yılında yüzde 36,9 ile gerçekleşmiş. Mesleki durum seçenekleri arasında güvenle analiz edilebilecek bir diğer meslek grubu Büro ve müşteri, hizmetleri. Bu mesleki gurubu işaretleyen yabancı ziyaretçilerin oranında özellikle son iki yıl içinde net bir gerileme söz konusu. 2001-2006 yılları arasında yüzde 12,8-
14,3 arasında seyreden bu kesimin payı, 2007 de yüzde 10,8 e ve 2008 de de yüzde 9,8 e geriliyor. Sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışanlar ilk 6 yıllık dönemde ortalama yüzde 5,5 pay alırken, son iki yılın ortalaması yüzde 4,7 ye düşmüş. Mesleki durum sorusundaki şıklardan birisi olan ve gelir seviyesi açısından en alt segmentleri temsil ettiğine inandığımız Nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar segmentinde ise aynı dönemlerde dikkati çeken bir artış söz konusu. Bu kesimin payı 2001-2006 yılları arasında ortalama yüzde 3,2 iken, 2007 ve 2008 yıllarında ortalalama yüzde 5,4 olarak gerçekleşiyor. 2008 yılında diğer belirgin seçenekler olan Tesis, makine operatörleri ve montajcılar ın payı yüzde 2,5, Nitelikli tarım, hayvancılık gibi işlerde çalışanlar ın payı yüzde 1,3, Hizmet ve satış elemanları nın payı da yüzde 7,5 oranında gerçekleşmiş. Bu meslek gruplarının payı sekiz yıllık dönem içinde genellikle küçük değişikliklerle yatay bir seyir izlemiş. Meslek grupları seçenekleri arasında daha orta düzey guruplar olarak Yardımcı profesyonel meslek mensupları ile Büro ve müşteri hizmetlerinde çalışanlar seçeneklerini ele alabiliriz. Bu iki kesimin payı son sekiz yıllık dönemde gerileme göstermiş. Biz tüm bu eğilimlerden şöyle bir sonucun çıkarılabileceğine inanıyoruz. Türkiye ye gelen yabancıların mesleki durumlarına göre dağılımlarında gelir durumu açısından en yüksek segmente mensup toplum kesiminin oranında bir değişiklik yok. Buna karşın orta kesimin payı azalırken, en alt kesimin payı artıyor. Yüksek gelir kesimin payı artıyor Düşük gelir kesiminin payı 2001 deki yüzde 11,7 seviyesinden 2008 yılına kadar hafif artışlarla yüzde 14,5 seviyesine kadar yükselmiş. 2008 yılında ise yüzde 12,8 e gerilemiş. Buna karşın yüksek gelirli kesimin payı ile orta gelirli kesimin payları 2007 yılına kadar yüzde 72,6 - yüzde 73,4 aralığında yatay bir çizgi izlerken 2007 yılından sonra yüzde 65,6 ve yüzde 67,3 e geriliyor. Ancak, bu iki yıl içinde ankette bu soruya ilişkin yapılan değişikliğin bu sonuca yol açmış olma ihtimali çok yüksek. Nitekim bu değişiklik eskiden düşük, orta ve yüksek olarak üç seçenekli olarak sorulan bu soru, 2007 den itibaren çok düşük, düşük, orta, yüksek ve çok yüksek olmak üzere beş seçenekli olarak sorulmaya başlanmış. Bu durumda üç seçenekli sistemde kendini orta gelirli görerek orta seviyeyi işaretleyen bazı yabancı ziyaretçiler beş seçenekli yeni sistemde kendini bir üst gurup olan yüksek gelir gurubuna dahil etmiş olabilir. Bu nedenle son sekiz yıllık dönem açısından bu sonuçları oldukça flu olarak değerlendirmek ve güvenmemek durumundayız. Ama en azından 2008 yılı itibarıyla ülkemize gelen yabancı tusitlerin gelir durumlarına olan dağılımını sizlerle paylaşabiliriz. Anket sonuçlarına göre 2008 yılında yabancı ziyaretçilerin gelir durumlarına göre dağılımında en büyük pay yüzde 67,3 ile Orta gelirli kesiminken, bu kesimi yüzde 19,9 ile Yüksek gelirli kesim ve yüzde 12,8 ile de Düşük gelirli kesim izliyor.
Yabancı ziyaretçilerin gelir durumlarına göre dağılımı % 2008 Yüksek Gelir, 19.87 Düşük Gelir, 12.78 Orta Gelir, 67.34 Kültürel motivasyonun payı azalıyor Yabancı ziyaretçilere Türkiye ye geliş nedenleri 13 ayrı şık halinde soruluyor. Bunlar arasında Gezi, eğlence seçeneği açık ara en fazla işaretlenen geliş nedeni oluyor. Geliş nedenleri arasında turizm endüstrisi için çok önemli sonuçlar üretebilcek güneş-deniz-kum tatili, şehir gezisi, doğa sporları, kar turizmi gibi seçenekler bulunmuyor. Ayrıca bu sorunun toplamının aslında bize göre 100 ün üzerinde sonuca sahip olması gerekirdi. Çünkü, pek çok yabancı ziyaretçi Türkiye ye birden fazla geliş nedeni ile gelebiliyor. Mesela, aynı ziyaretçi 3 gün Đstanbul u gezdikten sonra, 5 gün süren bir mavi yolculukla Marmaris e gidip orada bir otelde beş gece konaklayabilir. Dolayısıyla bu turistin birden fazla geliş nedenini işaretlemesi doğal olacaktır. Anketteki diğer bir geliş nedeni seçeneği olan Sağlık seçeneği spa ve temal turizm ile medikal turizmi birbirinden ayırmadığından Türk turizmi için son yıllarda büyük önem kazanan bu iki turizm türüne ilgi duyan kesimin sayısal gelişimi hakkında da pek fazla fikir vermiyor. Bu bakımlardan anket soruları gerçeği birebir ve istediğimiz detayda yansıtmasa da biz yine de var olan seçenekler üzerinden bir değerlendirme yapalım. Bu bize biraz flu da olsa geliş nedenlerindeki eğilimler hakkında bir resim çizebiliyor. Ankette, Gezi, eğlence geliş nedeninin oranında 2001 ve 2006 yılları haricinde son sekiz yıl içinde sadece 57,2-58,5 aralığında yatay bir seyir söz konusu. Bu seçeneği işaretleyenlerin payı 11 Eylül saldırılarının gerçekleştiği 2001 yılında yüzde 51,3 ve kuş gribi vakalarının arttığı 2006 yılında da yüzde 51,9 olarak gerçekleşmiş. Geliş nedeni için Kültür şıkkını işaretleyenlerin payında ise anılan sekiz yıllık dönem içinde bir gerileme eğiliminin söz konusu olduğunu söyleyebiliriz. 2001 yılında 9,2 olan bu seçeneğin payı 2008 yılına kadar yavaş yavaş azalarak yüzde 6 ya gerilemiş. Geçen yıl da hafif bir yükselmeyle yüzde 6,4 e tırmanmış.
Yabancı ziyaretçilerin geliş nedenlerine göre dağılımı Toplam içinde pay % 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Gezi, Eğlence 52.27 57.19 56.32 56.74 57.2 51.9 56.6 58.5 Kültür 9.17 9.10 8.31 7.71 7.6 6.1 6.0 6.4 Sportif ilişkiler 1.28 1.16 1.30 1.48 1.4 1.1 1.6 1.5 Yakınları ziyaret 7.94 8.78 6.96 7.21 8.6 11.7 10.8 11.1 Sağlık 0.97 0.74 0.86 0.92 1.0 0.9 0.8 0.7 Dini 0.31 0.54 0.49 0.42 0.6 0.6 0.7 0.4 Alışveriş 8.29 6.80 8.03 7.19 6.3 6.9 5.7 4.8 Toplantı, konferans, kurs, seminer 2.40 2.11 2.48 2.24 2.4 2.7 3.4 2.9 Görev 5.00 5.12 6.05 5.62 5.0 6.3 3.0 2.7 Ticari ilişkiler, Fuar 5.03 3.37 3.69 4.38 3.5 4.5 4.5 4.3 Transit 3.08 2.27 1.99 1.16 2.3 2.0 0.2 1.1 Eğitim (2003'ten itibaren) 0.00 0.00 0.66 0.86 0.5 0.6 0.7 0.7 Diğer 4.27 2.82 2.86 4.06 3.6 4.6 6.1 4.9 Yüzler 0.15 Kültür Yakınları ziyaret Alışveriş Toplantı, konferans, kurs, seminer Ticari ilişkiler, Fuar TÜĐK Yabancı Ziyaretçi Çıkış Anketlerinde bazı geliş nedenlerindeki gelişmeler 0.10 0.05 0.00 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kendi evinde konaklayanların oranında büyük yükseliş Yabancı Ziyaretçiler Çıkış anketinin yıllara göre analizinden ortaya çıkan dikkat çekici bir sonuç ta otellerde konaklama yapan ziyaretçilerin oranındaki büyük oranlı gerileme. Konaklama tipi olarak Otel motel ve pansiyon şıkkını işaretleyenlerin oranı 2001 yılında yüzde 63,4 iken 2005 yılında yüzde 79,7 ye tırmanarak zirveye ulaştığı halde o yıldan sonra büyük bir gerileme kaydederek 2008 yılı itibarıyla yüzde 51,4 e kadar gerşiliyor. Buna karşın anketin konaklama tipleriyle ilgili sorusunda yabancı ziyaretçilerin kendi evi ve Arkadaş, akraba, ev şıkalrını işarfetleyenlerin oranında da son üç yıldır büyük bir artış gözleniyor. 2001 2004 yılları arasında yüzde 25,7 ile yüzde 20,1 bandı aralığında olan bu
oran, 2005 yılında yüzde yüzde 11 e gerilese de son üç yıldır sırasıyla yüzde 26,8, yüzde 36,7 ve yüzde 39,2 olarak gerçekleşiyor. Yabancı ziyaretçilerin ödeme yaparak yaptıkları konaklamaların payını düşmesinde son yıllarda yabancıların artan emlak sahipliğinin ve bunların bir kısmının evlerini kendi ülkelerinde kiraya vermelerinin yada arkadaşlarına açmalarının payı olduğu açıkça gözleniyor. Yabancıların Türkiye'de tercih ettikleri konaklama türü % 63.36 68.20 70.99 68.84 79.70 54.82 otel, motel, pansiyon kendi evi kiralık ev arkadaş, akraba evi 8.94 5.68 16.78 54.3 51.4 8.43 5.28 15.62 4.92 6.00 15.21 5.19 5.27 16.18 5.00 2.32 11.00 5.50 14.95 21.13 5.5 15.1 21.5 5.0 14.3 24.9 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Konaklamaya yapılan harcamalar da azaldı Yabancı ziyaretçilerin yaptığı harcamaların türlerine göre dağılımında da bu tespiti destekleyen veriler görülüyor. Yapılan harcama türleri arasında konaklamaya yapılan harcamaların payı 2001-2005 yılları arasında ortalama yüzde 20,7 iken son üçyılın ortalaması yüzde 16,2 olarak gerçekleşmiş bulunuyor. Harcama türlerinin dağılımındaki gelişmeler arasında bir diğer dikkat çeken eğilim yeme içme harcamalarındaki yükseliş. Bu harcamaların payı 2001-2004 yılları arasında yüzde 16,1 iken, 2005-2008 yılları araında da yüzde 21,9 a tırmanıyor. Harcama kalemleri arasında sekiz yıllık dönem içinde payını yükseltenler Yeme-içme, Sağlık, Ulaştırma oldu. Son sekiz yılın ortalaması yüzde 19 olan Yeme-içme nin payı 2007 yılında yüzde 22,2 ve 2008 de de yüzde 22,6 olarak gerçekleşti. Sağlık harcamaları son sekiz yıl ortalamalarına göre yüzde 1,3 olurken, 2007 yılında yüzde 1,8 ve 2008 yılında da yüzde 1,7 oldu. Aynı dönemde ortalama yüzde 6,1 olan Ulaştırma harcamalarının payı ise 2007 yılında yüzde 7,5 ve 2008 yılında da yüzde 8 olarak gerçekleşti. Paket tur harcamalarında da gerileme Paket tur lara yapılan ödemeler Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçilerin toplam harcamasından en çok payı alan harcama türü. Paket tur ların harcamalar içindeki payı 2008 yılında yüzde 23,2 iken, Yeme-içme nin payı yüzde yüzde 22,6, Konaklama nın payı yüzde 15,4 ve Ulaştırma nın payı yüzde yüzde 8 olarak gerçekleşti.
Bu arada paket tur harcamalarının payında özellikle son üç yıldır önemli gerileme gözleniyor. Son sekiz yıl içinde ilk beş yılın ortalaması yüzde 29,6 iken son üç yıldır ba harcama kalemini payı 2006 da yüzde 24, 2007 de yüzde 22,5 ve 2008 de de yüzde 23,2 olarak gerçekleşti. Paket tur harcamalarının payının son 2-3 yıldır gerilemesinin bir nedeninin tıpkı konaklama harcamalarında olduğu gibi Türkiye de kişisel mülk edinen yabancıların evlerini kiralamaları ya da arkadaş ve akrabalarına açmaları nedeniyle münferit seyahatlerin payının artmasıdır. Ancak burada çnemli bir diğer nedenden de söz etmeliyiz ki o da özellikle son iki yıldır Türk Lirasının değerinin Avro ve Dolar karşısında değer kazanmış olmasıdır. Bu değer kazanma yabancıların Türkiye deki tüketim harcamalarının döviz cinsinden artmasına yol açmış olmalıdır. Buna karşın yurtdışına fiyatlarını döviz cinsinden veren konaklama işletmelerinin ve tur operatörlerinin TL deki değerlenmeyi fiyatlarına çok fazla yansıtamadıkları bilinmektedir. >>