Göz ve Gözün Korunması

Göz ve Gözün Korunması Yazar Opr.Dr.Nur ÖZKALP ÜNİTE 22 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; gözün anatomisi hakkında bilgi sahibi olacak, göz yaralanmalarında ilk müdahalenin nasıl ve kimler tarafından ne şekilde yapılacağını öğrenecek, ultraviole ve radyasyonun gözde meydana getireceği hasarları ve nasıl korunulacağını kavrayabileceksiniz. İçindekiler Giriş 501 Gözün Anatomisi 501 Göz Yaralanmaları ve İlk Müdahale 504 Göz Korunması Ne Zaman Gereklidir? 506 Özet 506 Değerlendirme Soruları 507 Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar 507

Çalışma Önerileri Bu konuda daha fazla bilgi edinmek için kaynakçada verilen diğer kitaplara başvurabilirsiniz. Gözle ilgili herhangi bir sonununuz olduğunda da konunun uzmanına başvurmayı ihmal etmeyiniz. Bilgili olmayan insanların gözünüze faydadan çok zarar vereceğini de unutmayınız. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

GÖZ VE GÖZÜN KORUNMASI 501 1.Giriş Okul laboratuarlarında, derslerde ve ders aralarında öğretmenler gözle ilgili birçok kazaya şahit olmaktadırlar. Bu sebepten öğretmenlerin gözün yapısı konusunda, hangi kazalarla karşılaşılabileceği ve bu durumlarda neler yapılabileceği hakkında kabaca bilgilerinin olmasında fayda vardır. Bu bölüm ana hatları ile bu konuyu işleyecektir. (Şekil 22.1) Şekil 22.1: 2.Gözün Anatomisi Gözler, orbita diye adlandırılan kemik yapı içindeki yağ dokusu ile korunmaktadır. 2.1. Göz Kapakları Kapaklar gözleri ıslatmak, korumak ve yüzeyini sürekli temizlemek amacı ile yüz derisinin özel olarak biçimlenmiş bir parçasıdır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

502 GÖZ VE GÖZÜN KORUNMASI Göz kapakları gözü koruyan, istemli ya da refleks olarak açılıp kapanabilen iki kanatlı perde olarak tanımlanabilir. Kırpma refleksi, kirpiklerle beraber göze yabancı cisimlerin girmesini önler ve gözü yaralanmalardan korur. 2.2. Konjonktiva Konjonktiva ince bir zar olup, gözün ön yüzeyini ve göz kapaklarının arka yüzeylerini örtmektedir. 2.3. Kornea Kornea transparan ve damarsız bir dokudur. Yetişkinlerde 1 mm kalınlıkta ve ortalama 11.5 mm çaptadır. Travma ile en çok hasar gören doku korneadır. Çizilme, yırtılma ve yabancı cisimlerin yerleşmesi hep bu dokuda olur. 2.4. Sklera Sklera, konjonktiva altında gözü koruyan bir dokudur. Gözün arkasında görme sinirine kadar uzanır. 2.5. İris İris gözün renkli kısmıdır. İrisin fonksiyonu, göz içine giren ışığın şiddetini ayarlamaktır. Bunu da pupilla yardımı ile yapar. Pupilla irisin ortasında yuvarlak bir açıklıktır. Işık altında refleks olarak pupillla kasılarak küçülür, karanlıkta ise tersine genişler. 2.6. Retina Retina gözün en önemli kısmıdır. Benzetmek gerekirse fotoğraf makinası içindeki film ile eşdeğerdir. Retinadaki hücreler, uzak ve yakın görmeyi, renk görmeyi, gece görmeyi ve cisimlerin hareketlerini takip etmeyi sağlarlar. Ayrıca retina objeyi gören ve bunu beyine ileten bir dokudur. (Şekil 22.2) ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

GÖZ VE GÖZÜN KORUNMASI 503 Şekil 22.2: 2.7. Lens Lens, irisin arkasında 4 mm. kalınlıkta ve 9 mm. çapında transparan, renksiz bir oluşumdur. Lensin fonksiyonu ışık hüzmelerini retina üzerine odaklamaktır. 2.8. Vitreus Vitreus, yetişkin bir kişinin gözünün üçte ikisini dolduran jelatinöz bir oluşumdur. Vitreusun % 99'u sudur. 2.9. Orbita Orbitanın dört duvarı vardır ve yağ dokusu içinde göz küresini muhafaza eder ve onu yaralanmalardan korur. Orbita boşluğu piramit şeklindedir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

504 GÖZ VE GÖZÜN KORUNMASI 2.10. Görme Siniri Görme siniri, göz ile beyini birbirine bağlayan ve beynin uzantısı olan bir dokudur. Görme siniri retinadan başlar, skleradan ve orbitadan geçtikten sonra kafa boşluğuna girer, burada diğer gözden gelen görme siniri ile birleşir ve beyne katılır. 3. Göz Yaralanmaları ve İlk Müdahale Gözün ve göz çevresi dokularının yaralanmaları tek başına olabildiği gibi, baş ve yüz yaralanmaları ile de birlikte olabilir. 3.1. Göz Kapağı Yaralanmaları Künt ve delici olmak üzere iki ana gruba ayırmak mümkündür. Künt yaralanmalarda; göz kapağında morarma (ekimoz) ve şişlik (ödem) olabilir. Herhangi bir müdahale ve tedaviye gereksinim olmadan kendiliğinden düzelir. Kesici ve delici yaralanmalarda; ilk önce yaralanan bölge bol su ile yıkanmalıdır. Daha sonra yaralanan bölgenin çevresi antiseptik bir solüsyon (Betadin) ile temizlenmelidir. Doku canlılığını bozabileceğinden, yaralanan bölgeyi Betadin solüsyon ile yıkamaktan kaçınmalıdır. Bunların ardından yaralanan kişi en yakın sağlık merkezine götürülmelidir. Göz kapaklarının tümüyle yerinden koparılması, en sık köpek ya da bir başka kişi tarafından ısırılma durumunda görülür. Koparılan kapak parçası bulunabilirse, buzla korunarak onarım anına kadar saklanmalıdır. Göz kapağındaki yüzeysel yabancı cisimler bir pense yardımı ile kolayca çıkarılabilir. Fakat derin olan yabancı cisimlerde radyolojik muayene için kişiyi hastaneye götürmekte fayda vardır. Göz kapaklarında ısı ya da kimyasal ajanlarca değişen derecelerde yanıklar oluşabilir. Bu yanıklarda genellikle çevre dokularda da hasar vardır. Ani alev parlamalarında göz kapaklarında ısı yanıkları oluşabilir. Ayrıca sıcak sıvıların göze sıçraması ile de göz kapaklarında yanıklar olabilir. Bu anda refleks olarak göz kapakları kapandığından göz küresi genellikle yanıktan etkilenmez. Kimyasal ajanlarca oluşan yanıklarda ise göz küresi de çoğunlukla etkilenir ve yanık daha derindir. Kimyasal maddenin konsantrasyonu ve göz dokuları ile temas müddeti yanğın şiddetini tayin eder. Laboratuarlarda asitlerle tehlikeli yanıklar meydana ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

GÖZ VE GÖZÜN KORUNMASI 505 gelir (Sülfür dioksit, amonyum hidroksit, alkol gibi). Buna rağmen asitle meydana gelen yanıklar genellikle alkalilerle meydana gelen yanıklardan daha az şiddetlidir. Diğer bir deyişle asitlerin göz dokularını tahrip etme özelliği alkalilerden daha azdır. Alkalilerle olan yanıklarda göz PH'sında ani bir yükselme olur, bu da gözü koruyan dış tabakaların (kornea, sklera) bozulmasına ve ölümüne sebep olur. Bunun sonucunda da gözde delinmeler görülebilir. Alkali yanıkların şiddeti de, alkali maddenin PH'sına ve gözle temas süresine bağlıdır. Kimyasal yanıklarda yapılacak ilk tedavi, gözü ve göz kapaklarını musluk suyu ile bolca yıkamaktır. Kimyasal maddeden eser kalmayıncaya kadar yıkamaya devam edilir. Bu yıkama süresi asıt yanıklarında 15-20 dk., alkali yanıklarında ise en az 2 saattir. İlk müdahaleden sonra kişi en yakın göz doktoru olan bir merkeze götürülmelidir. 3.2. Orbita Yaralanmaları Bu bölgenin yaralanmalarında, orbita çevresindeki kemik yapılar ve orbita içindeki yumuşak dokular değişik derecelerde zarar görürler. Ayrıca orbita içi yabancı cisimler de sık karşılaşılan bir yaralanma şeklidir. Orbita yaralanmalarında ilk önce göz sağlam gibi görünse de, muhakkak daha sonra göz doktoru tarafından görülerek iyi bir göz incelemesi yapılmalıdır. Göz çevresinin yumuşak doku yaralanmalarında, ilk önce bölge iyice yıkanmalıdır, daha sonra yapılacak buz kompresi hem bu bölgedeki şişmeyi hem de kanamayı önler ve oluşturacağı yüzeysel anestezi ile de yaralı kişiyi rahatlatır. 3.3. Göz dokularının (Kornea, İris, Lens, Sklera, Retina) Yaralanmaları Bu gibi yaralanmalarda yapılacak ilk müdahale, böyle bir olaydan şüphelenildiğinde gözü temiz bir gazlı bez ile kapatıp en yakın göz doktoru olan bir hastaneye yaralıyı ulaştırmaktır. Bu durumda göz doktorunda başka bir kimsenin yaralıya faydası olamaz. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

506 GÖZ VE GÖZÜN KORUNMASI 3.4. Ultraviole Radyasyonun Gözde Meydana Getirdiği Hasarlar Şimdiye kadar bahsedilen Mekanik ve Kontakt yaralanmalar haricinde göz, çevremizde normalde bulunan radyasyondan etkilenen yegane vücut organıdır. Bu radyasyon ya güneşten gelen ultraviole radyasyondur, ya da insan yapımı ultraviole radyasyondur. İnsan yapımı ultraviole radyasyona en basit örnek, floresan lambalardır. Eğer kişiler ışık hassasiyetine sebep olan ilaçlar kullanmıyorlarsa bu lambaların normal kişilerin gözlerine zararı yoktur. Buna karşılık bazı laboratuarlarda kullanılan projektör ve koyu renkli lambaların göze zararı vardır. Ultraviole radyasyonun gözdeki en önemli zararlı etkisi lens üzerinedir. Bu da lensin yaşlanmasına ve de katarakta sebep olmaktadır. (Katarakt, lensin netliğini kaybederek görmenin engellenmesi halidir.) Ultraviole radyasyonun zararlı etkilerinden korunmanın en basit ve etkili tedavisi, gözleri uygun gözlüklerle korumaktır. Piyasada satılan gelişigüzel güneş gözlükleri bu iş için yeterli değildir. Hatta ultraviole radyasyondan gözleri hiç koruyamazlar, % 99'unu göze iletirler. Buna karşılık bu iş için özel yapılmış ultraviole filtreli camlar ultraviole radyasyonun % 99'unun göze girmesini önlerler. 4. Göz Korunması Ne Zaman Gereklidir? Öğrencilerin özellikle her türlü laboratuar çalışmaları sırasında koruma gözlükleri takmalarında büyük fayda vardır. Ayrıca bazı sportif faaliyetlerde (eksrim) ve gözün tehlikede olabileceği türden gösterilerde de uygun gözlüklerle gözleri korumak yerinde olur. Özet Hem öğretmenler hem de öğrenciler okul hayatı sırasında çok sıklıkla çeşitli derecelerde göz yaralanmaları ile karşılaşırlar. Bunların hemen hepsinin sonunda bir göz doktorunun görmesi tabii ki en uygun olanıdır. Ama öğretmenlerin de acilen uygulayabilecekleri ve o anda yaralı kişiyi çok rahatlatan bazı önlemleri bilmelerinde büyük yarar vardır. Daha önemli olan bir diğer konu da, çok basit olarak gözün yapısını bilerek yaralı kişiye fayda yerine zarar vermemektedir. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

GÖZ VE GÖZÜN KORUNMASI 507 Değerlendirme Soruları 1. Göze yabancı cisimlerin girmesini önleyen organ hangisidir? A. Orbita B. Göz kapakları C. Sklera D. Lens 2. Aşağıdakilerden hangi maddenin yanığı daha tehlikelidir? A. Sıcak su B. Alkol C. Asitler D. Alkaliler 3. Alkali yanıklarda göz en az ne kadar süre ile yıkanmalıdır? A. 15-20 dk. B. 30-60 dk. C. 60-90 dk. D. 120 dk. 4. Gözü ultraviole radyasyondan korumanın en etkili yolu nedir? A. Ultraviole filtreli camlar B. Güneş gözlükler C. Koruma gözlükleri D. Kontakt lensler Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Fraunfelder, Frederick T., Roy F. Hampton, (1990) Current Ocular Therapy 3, W. B. Saunders Company. Maden, Ahmet (1995) Oculoplastik Cerrahi, Punto Yayıncılık. Sorsby, Arnold (1972) Modern Ophthalmology, Volume 3, Butterworths. Vaughan Daniel, Asbury Taylor, Cook Robert, (1971) General Ophthalmology, Lange Medical Publications. Değerlendirme Sorularının Yanıtları 1. B 2. D 3. D 4. A AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ