KIRSAL YAPIDA TOPLUMSAL DEĞİŞİM LÜTFİ SUNAR Yararlanılan Kaynak: Ertan Özensel, Köylerden Kırlara: Türkiye de Kırın Dönüşümü, Türkiye de Toplumsal Değişim, Ed. Lütfi Sunar, Ankara: Nobel Yayınları, 2014, ss. 125-154
Türkiye de Kır Çalışmaları Son on-on beş yıl öncesine kadar popülerleşen kentin gölgesinde kalan kır çalışmaları, günümüzde yeniden yoğun bir şekilde gündeme gelmeye başlamıştır. Nüfusun kırla kent arasındaki değişen bu oranı, kırı sosyal bilimlerin konusu olmaktan uzaklaştırdı. Kır mı Köy mü? Toprak reformu / toprak dağıtma ya da toprak birleştirme Çiftçilik, Küçük toprak mülkiyeti Fiyatların uzun vadede tarım aleyhine dönmesi
Türkiye de Kır Çalışmaları 1940 lar Tarıma kapitalist ilişkilerin girişi ile köy toplumlarında oluşan değişimler Niyazi Berkes, Behice Boran, İbrahim Yasa 1950 ler Kırda kalkınma ve gelişme Daniel Lerner, Mümtaz Turhan 1960 lar Marksist yaklaşımlar: zihniyet ten sermaye ye Mübeccel Kıray, Bahattin Akşit 1980 ler Kırın Unutuluşu / GAP Hurigül Cihan İslamoğlu 1990 lar Tarımda Küreselleşme / GATT, Uruguay ve Wasington Anlaşmaları Çağlar Keyder, Zafer Yenal, Fuat Ercan
Kırsal Yapı ve İç Göç 1927 sayımında 13,5 milyonluk Türkiye nüfusunun yüzde 83,7 sinin kırsal bölgelerde yaşarken, 1980 lerden itibaren oran tersine döndü ve bugün ülke nüfusunun yaklaşık olarak %85 i şehirlerde yaşamaya başladı. Köylüyü köyde tutmak (1923-50) Köyden indim şehire (1950-1980) Kentin düşmanı olarak köylü (1980-2000) Köylüyü köyde Tutmak (2000- )
Osmanlı dan Cumhuriyete Kır Tımar sistemi Miri toprak rejimi Çift-hane sistemi 1858 Arazi Kanunnamesi Kırda tarımsal kapitalizmin başlangıçları
İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye de Tarım Politikaları Emek yükümlülüğü: Askerlik hizmeti emek yükümlülüklerinin en önemlisiydi. Para olarak vergilendirme: Savaş yılları boyunca kırsal nüfustan para olarak toplanan üç tür vergi vardır; Arazi vergisi, Hayvan vergisi ve Yol vergisi. Tarıma el koyma: Savaş yılları boyunca devletin kırsal nüfustan talepleri arasında hiç şüphesiz en önemlisi ve en ağırı, ürünün bir bölümüne ya piyasanın çok altında kalan fiyatlardan zorunlu satış yoluyla ya da, ayni vergilendirme yoluyla el konulmasıdır
1950 ler: Makinalaşma ve Liberalizasyon Marshall yardımları tarımda makineleşme artar uygulanan liberal politikalarla kırın yapısı değişir 1. traktör sayısı 1948 den 1955 e 1750 den 40000 e çıktı 2. biçer-döver sayısı 1948 den 1955 e 1.000 den 6.000 e çıktı 3. Ziraat Bankası ve Tarım Kooperatifleri tarafından kullanılan kredi 1948 den 1957 ye 250.000 TL den 2,1 milyon TL ye çıktı 4. Ekilen toprakların miktarı 1948 de 140 milyon dönümdü, 1950 de ise 220 milyon dönüme ulaştı 5. 1950 ziraat sayımı ile 1963 sayımı arasında kendi topraklarını işleyen aile işletmeleri 2,3 milyondan 3,1 milyona çıktı 6. 1950 li yıllarda karayolları 44.000 km den 60.000 km ye ulaştı. En büyük dört büyük şehrin nüfusu %75 arttı, nüfusu 10.000 den büyük şehirlerde oturanların oranı %19 dan %26 ya çıktı.
1950 ler: Artan İç Göçler Uygulanan liberal politikalar köylünün, gerek işgücü, gerek ürün, gerekse de pazarla ilişkilerinin önemli ölçüde değişmesine yol açtı. 1. Şehir ile köy arasında bağlantı sıkılaştıkça, köyün şehirle bütünleşmesi ilerledikçe, köy daha çok dışa açılır, daha çok dışa bağımlı olur. 2. Uygulanan liberal politikalar köylünün, gerek işgücü, gerek ürün, gerekse de pazarla ilişkilerinin önemli ölçüde değişmesine yol açtı.
Planlı Kalkınma Döneminde Tarımsal Politikalar 1960 larda Planlı döneme geçişle birlikte, kırsal kesime yönelik altyapı ve kamu hizmetlerinin sunumu ve kırsal kalkınmanın hızlandırılması amacıyla çeşitli stratejilerin geliştirilerek uygulamaya konulur 1. kırsal kesimdeki yaşam kalitesinin kentsel kesime yaklaştırılması, 2. kentsel ve ulusal pazar ağıyla birleşmenin sağlanması, 3. kırsal alana götürülen hizmetlerin maliyetlerinin azaltılması 4. daha geniş topluluklara ulaşarak hizmet etkinliğinin artırılması, 5. kırsal yerleşim planlamasının yapılması ve kalitesinin iyileştirilmesi Modeller savaşı KÖY-KENT TARIM KENTLERİ MERKEZ KÖY
1980 ler: Tarımın Düşen Önemi 1980 yılında serbest pazar ekonomisine geçiş ile tarım sektörüne yönelik uygulanan politikalarda değişimler yaşanmıştır 1. Tarım piyasalarına destekleyici, koruyucu yöndeki devlet müdahalelerinin kapsamının daraltılması. 2. Birçok üründeki pazar desteği azaltılmaya başlamış, sübvansiyonlar kaldırılmış ve tarımsal kredilerdeki faizler piyasa oranlarına yaklaşmıştır. 3. Türkiye deki tarım sektörü, daha çok yapısal önlemleri içermeyen, kısa vadeli politik konjonktüre endeksli fiyat ağırlıklı destekleme politikası araçları ile yönlendirilmeye çalışılmıştır
1990 lar: Küreselleşme nin Etkileri Başlıyor Küresel düzeyde tarımın yapılış biçiminin farklılaşması Uruguay ve Washington anlaşmaları ile tarımın rekabete açılması ve tarım üzerindeki koruma politikalarının kaldırılması «Yeşil devrim»: Yeni tohum ve gübre türlerinin keşfi, GDO 1990 lardan itibaren kırsal alan planlama
2000 ler: Değişen Üretim Rejimi ve Bildiğimiz Tarımın Sonu 9 Aralık 1999 da IMF ye verilen Niyet Mektubu ve Yeniden Yapılandırma Programı, Türkiye deki tarım politikaları açısından yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. 1. Tarıma doğrudan gelir desteği uygulaması 2. Gübre ve tarım ilaçlarında sübvansiyon ve tarım kredilerinde faiz düşürme 2001-2002 de kaldırılmış 3. hububat, şeker pancarı ve tütün fiyatlarının dünya pazarları ile uyumlu olması ve zamanla bunlara verilen desteklerin kaldırılması, 4. çiftçiye verilen kredi sübvansiyonlarının aşamalı olarak kaldırılması, 5. TEKEL, Çay-kur, Et-Balık Kurumu, Süt Endüstrisi Kurumu gibi kamu iktisadi teşekkülleri ve Çukobirlik, Tariş, Trakya Birlik gibi tarım satış kooperatifleri yeniden yapılandırılarak bunların devletten bağımsız çalışmalarının sağlanması
2000 ler: Değişen Üretim Rejimi ve Bildiğimiz Tarımın Sonu Tarıma yönelik yeni politikalar tarımsal üretimde verimlilik, ürün çeşitliliği, kalite ve rekabet gücünün yükseltilmesi amacıyla yapılmaktadır. 1. Tarımda piyasallaşma ile endüstriyel tarıma geçişin imkanları aranmaya başlanmıştır 2. İhtiyaç duyulan ve tüketilen maddeler ile üretilen ürüner arasındaki farklılaşma 3. Dünya fiyatlar seviyesi ile rekabetin zorluğu 4. Kırsal alanda sosyal politika: Doğrudan gelir destekleri 5. Yeni ürün tiplerinin geliştirilmesi / tarımsal AR-GE / ilaç, tohum gübre üretimi Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası na uyum
Sonuç: Tarımın Dönüşüm 1950 lerden itibaren ekonomide uygulanan liberal politikalar, köylünün küçük meta üretimine yaygın bir şekilde geçişini ve pazarla bütünleşmesinin önünü açtı. Tarıma teknolojinin girmesiyle birlikte, kırdan kente göç hızlanarak, kırla kent nüfusları arasındaki oran hızla değişti. Türk tarımındaki hızlı kapitalistleşme eğilimleri, kır sosyolojisi yaklaşımlarında köylülüğün yok olup kırsal proletaryaya dönüşeceği tezlerinin kabulünü beraberinde getirdi. Fakat 1970 lerde bu tezlerin yanlışlandığı görüldü. Bugün Türk köylüsü, geçimlik üretimle birlikte, pazar içinde üretim yapabilen, ekonomik faaliyetlerini çeşitlendirebilen, küçük topraklı ticarileşmiş, ya da modern araçlar ve aile emeğini kullanarak birikim yapabilen küçük ve orta büyüklükteki köylülere büyük oranlarda dönüşmüşlerdir.