ELEKTRONİK TİCARET (OSP254) Yazar: Öğr.Gör. Hakan TUNAHAN S1
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Adapazarı Meslek Yüksekokulu Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2006 by Sakarya University All rights reserved No part of this course contenet may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. Sürüm 1 Sakarya... 2006 S 1
ELEKTRONİK TİCARET TÜRLERİ E-DEVLET VE C2C Bu Haftanın Hedefi: Bu Haftanın Materyalleri Bu haftaki dersimizde kullanacağımız bir materyal bulunmamaktadır. Kullanılan semboller Animasyon Soru Veritabanı Bağlantılı Soru Simülasyon Püf Noktası 1
Giriş Elektronik ticaret, kullanılan teknolojiler ve uygulamalar benzer olmasına rağmen taraflarına göre çeşitli kaynaklarda farklı şekillerde sınıflandırılmıştır. Birçok kaynakta işletmeler arası ve işletmeden tüketiciye olmak üzere iki tipte incelenen elektronik ticaret, taraflara karşılıklı olarak devletin de katılmasıyla dokuz türe kadar çıkabilmektedir. Aşağıdaki şemada, e-ticarette yer alan taraflar ve birbirleriyle olan ilişkileri şekillendirilmiştir. E- Ticaret Türleri İngilizcede, "iki" anlamına gelen "two" kelimesi kısaltmalarda bazen yukarıda olduğu gibi aynı dilde "to" kelimesinin ifade ettiği "bir yerden bir yere" anlamında kullanılabilmektedir. Kısaltmalarda öndeki harf (Örneğin Devleti ifade eden G), diğer harfi simgeleyen tarafa (Örneğin İşletmeyi ifade eden B) veri sağlamaktadır. Örneğin G2B; devletten işletmelere bilgi akışını ifade etmektedir. Aşağıdaki şekilde yukarıdaki şemanın ağlar vasıtasıyla işleyişi çizilmiştir. 2
Avrupa standartlarında ise E- Ticaret ile ilgili olarak dörtlü bir sınıflandırma yapılmıştır. Tüketici-Devlet (Consumer to Government-C2G) İşletme-Devlet (Business to Government-B2G) İşletme-İşletme (Business to Business-B2B) İşletme-Tüketici (Business to Consumer-B2C) Dersimizde ise aşağıdaki ayırım tartışılacaktır. 1. E- Devlet 2. Tüketiciden Tüketiciye E-Ticaret 3. İşletmeden İşletmeye E Ticaret 4. İşletme ve Tüketici Arasında E-Ticaret E-ticaretin esas konusunu oluşturan İşletmeden İşletmeye ve İşletmeden Tüketiciye e- ticareti incelemeden önce kullanımı günümüzde sınırlı olan diğer e-ticaret şekillerini inceleyelim. 1. E-Devlet E-Devlet, "Devletin vatandaşlara karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu görev ve hizmetler ile vatandaşların buna karşılık devlete karşı olan görev ve hizmetlerinin karşılıklı olarak elektronik iletişim ve işlem ortamlarında kesintisiz ve güvenli olarak yürütülmesidir." E-Devletin, geleneksel devlete göre farklılığı aşağıdaki şekilde verilmiştir. 3
E-Devlet uygulamaları aşağıdaki şekillerde ortaya çıkmaktadır. 1.1. Devletten Devlete E-Ticaret 1.2. Devlet ile İşletme Arasında E-Ticaret a. Devletten İşletmeye E-Ticaret b. İşletmeden Devlete E-Ticaret 1.3. Devlet ile Tüketici Arasında E-Ticaret a. Devletten Tüketiciye E-Ticaret b. Tüketiciden Devlete E-Ticaret 1.1. Devletten Devlete E - Ticaret (G2G) Devlet kurumları arasında koordinasyonu ve bilgi paylaşımını sağlayan e-ticareti açıklamaktadır. 1.2. Devlet ile İşletme Arasında E-Ticaret Devlet ile işletmeler arasında yapılan elektronik ticarettir. Bu tür, hükümet kuruluşları ile şirketler arasındaki tüm işlemleri kapsamaktadır. Devlet ile işletme arasındaki e-ticaret iki şekilde ortaya çıkmaktadır. a. Devletten İşletmeye E-Ticaret (G2B)'de devlet, işletmeleri bilgilendirmektedir. Örneğin; hükümet ilanları ve ihaleler internet üzerinden kamuoyuna duyurulmaktadır b. İşletmeden Devlete E-Ticaret (B2G)'de şirketler, devlet tarafından verilen bilgilere elektronik olarak cevap verebilmektedir. Hükümetler, e- ticaretin gelişimini teşvik etmek için faaliyetlerini oldukça hızlı bir şekilde elektronik ortama taşıyarak KDV gelirleri, 4
kurumlar vergisi, sigorta primleri ödemeleri gibi işlemleri elektronik seçenekler vasıtasıyla sunma çabası içindedirler. 1.3. Devlet ile Tüketici Arasında E-Ticaret Devlet ile tüketiciler arasında yapılan elektronik ticarettir. Devlet ile tüketiciler arasındaki e-ticaret iki şekilde ortaya çıkmaktadır. a. Devletten Tüketiciye E-Ticaret (G2C)devletin tüketicileri bilgilendirme fonksiyonunu içermektedir. Bir devlet kurumunun web sitesinin, hükümetin sağlık hizmetleri hakkında bilgi elde etmek isteyen tüketiciler tarafından kullanılması bu kategoriye örnek verilebilir. b. Tüketiciden Devlete E-Ticaret (C2G),Tüketicilerin vergilerini ve maddi sosyal yükümlülüklerini (Örneğin SSK, Bağkur primleri) beyan etmek ve ödemek amacıyla kullanılmaktadır.. E-Devlet ile ilgili makaleyi incelemek için tıklayınız. Türkiye'de gittikçe kullanımı artan e-belediye ile ilgili makaleyi incelemek için tıklayınız. 2. Tüketiciden Tüketiciye E-Ticaret (C2C) Kullanıcıların ürünlerini yine kullanıcılara sattıkları bir alışveriş platformu olan Tüketicilerden Tüketicilere (Customer to Customer-C2C) e-ticaret, yeni başlayan ancak hızla yayılan bir uygulamadır. 2.1. C2C'nin Özellikleri C2C'nin özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir. C2C Modeli bir site üzerinden yapılan açık artırma sürecine dayanır. Başka bir ifade ile C2C yapan bir şirketin aslında alacak ya da satacak bir mal veya hizmeti yoktur. Tek amaç, alıcı ve satıcıyı buluşturmaktır. C2C modelinde satışa sunulan mallar, salon çiçeğinden, Pokemon kartları, pul kolleksiyonları ve hatta lüks otomobillere kadar uzanmaktadır. 5
Belirlenen süre sonunda en yüksek rakamı önerenlere mal satılmaktadır. Mal alımı konusunda anlaşıldıktan sonra e-posta gibi elektronik araçlar vasıtasıyla iki müşterinin bir araya gelerek, mal veya hizmetler için anlaşma yapması söz konusudur. C2C alt yapısını kuran ve işleten site sahibi şirket de satış işlemi üzerinden komisyon almaktadır. Bir C2C sitesinin ücret tarifesini görmek için tıklayınız.(sayfa 18) Site sahibi şirket, ödeme işlemine aracılık etmektedir. Bazı C2C modellerinde alıcılara malla ilgili olarak ekspertiz hizmeti de verilmektedir. Bu modelde, kullanıcılar ayrıca satış yapanlar hakkında yorumlara ulaşabilmekte ve yorum ekleyebilmektedirler. C2C modeli, kullanıcılara, ilan verme ve takas yapma olanakları da sunmaktadır. Dünyada C2C konusunda ilk ve en başarılı site http://www.ebay.com/ 'dur. Ülkemizde, aşağıda verilen iki site (muzayede.com ve sahibinden.com) ve Gittigidiyor.com C2C'yi başarıyla uygulamaktadır. 6
www.muzayede.com www.sahibinden.com www.gittigidiyor.com 7
2.2. C2C'de İşlem Süreci C2C'de İşlem Süreci aşağıdaki adımlardan oluşmaktadır. 1. Adım: Kayıt Yaptırma - Mal almak ve satmak isteyenler bir müzayede sitesine üye olurlar. 2. Adım: Satış Formu vasıtasıyla Satış Koşullarının Belirlenmesi Süreci - Malını satmak isteyen kişi, bir Satış Formu (sayfa 17) vasıtasıyla, satışa sunduğu ürünün teklif alma süresini ve fiyat arttırma miktarını belirler. Böylece satıcı, kendi belirlediği bir zaman aralığında, daha önce belirlediği fiyat artırma miktarını da belirterek açık artırmayı talep eder.ayrıca müzayededen en yüksek karı elde etmek için iki fiyat seviyesi belirleyebilir. Bunlar, Minimum Kabul Edilebilir Teklif ve Rezerve Fiyattır. Minimum Kabul Edilebilir Teklif:Açılış fiyatı olarak da adlandırılan bu miktarın altındaki teklifler kabul edilmemektedir. Rezerve Fiyat: Mal için teklifte bulunanlardan gizlenen fiyattır. Eğer en yüksek teklif rezerve fiyatı geçmezse mal satılmaz. 3. Adım: Müzayede (Açık Arttırma) Süreci Tüketiciden Tüketiciye olan e-ticarette yapılan müzayedelerde aşağıdaki yöntemlerinden biri veya birkaçı kullanılmaktadır. 2.2.1. C2C'de Müzayede Yöntemleri i. İngiliz Müzayedesi (English Auction) Alıcıların bir malı almak için fiyat arttırdığı tek bir satıcının ve birden çok alıcının olduğu müzayede çeşididir. En fazla kullanılan modeldir. ii. Hollanda Müzayedesi - Açık Eksiltme (Dutch Auction) Tek bir satıcının ve birden çok alıcının olduğu satıcının yüksek bir başlangıç fiyatından başlamak suretiyle alıcılardan birinin almayı kabul edeceği yere kadar fiyat üzerinde indirim yaptığı müzayededir. iii. İlk Fiyat Kapalı (Gizli) Teklif Müzayedesi (Sealed-Bid Auction ) Tek satıcı ve çok sayıda alıcının katıldığı ve alıcı tekliflerinin gizli tutularak en yüksek teklifin kazandığı müzayede şeklidir. Gizli-Teklif Müzayedesi iki şekilde uygulanmaktadır. 8
iv. İkinci Fiyat Kapalı (Gizli) Teklif Müzayedesi (Vickrey Auction) İngiliz müzayedesine benzeyen ve tek bir malın satışında kullanılan yöntemdir. Farkı, açık artırmada en yüksek teklifi veren kişi mala, ikinci en yüksek fiyat üzerinden sahip olur. v. Çifte Müzayede (Double Auction): Bu açık arttırma modelinde, alıcılar ve satıcılar tekliflerini sürekli olarak revize etmekte yani değiştirmektedirler. Sonuçta, alım fiyat teklifi, satım fiyat teklifini aştığı anda işlem tamamlanmaktadır. Aşağıda muzayede.com'da yer alan bir müzayede örneği verilmiştir. Şekil: muzayede.com'da açık artırımda bulunan mallar ve teklifleri 4. Adım: Mutabakat ve Anlaşma Süreci - Mal alımı konusunda anlaşıldıktan sonra e-posta gibi elektronik araçlar vasıtasıyla iki müşteri bir araya gelerek, mal veya hizmetler için anlaşma yaparlar. 5. Adım: Ödeme Süreci - Anlaşma yapıldıktan sonra alıcı, belirlenen bir süre içerisinde ödemeyi kredi kartı, banka havalesi veya EFT ile yapar. Ödeme bir banka üzerinden gerçekleştirilir ve site sahibi firma, alıcı tarafından yapılan ödemeyi bir havuz hesabında tutar. 9
gittigidiyor.com'da ödeme bilgileri sayfası 6. Adım: Satıcıya Ödeme Teyiti - Site sahibi firma, ödemenin yapıldığı satıcıya bildirir. gittigidiyor.com'da teyit bilgileri sayfası 7. Adım: Mal Teslimi - Satıcı malı alıcıya kargo ile gönderir. 8. Adım: Teslim Alındığının Teyiti - Alıcı, malı aldığını site sahibi firmaya onaylar. 9. Adım: Satıcıya Mal Bedelinin Ödenmesi - Firmanın havuzunda tutulan ürün bedeli, firma tarafından satıcının banka hesabına aktarılır. 10
gittigidiyor.com'da para transfer bilgileri sayfası Yukarıda açıklanan e-ticaret türleri dışında veri paylaşımı sağlayan bir tür de P2P olarak kısaltılan Kişiler arası E-Ticaret (Peer to Peer- P2P)'tir. Paydaşlararası E-Ticaret - (Peer to Peer - P2P) P2P bağlantı, internet ortamında iki bilgisayarın birbiriyle bağlanabilmesi ve hak verildiği takdirde iki bilgisayar arasında dosya alışverişi yapabilmesini sağlayan bir bağlantı çeşididir. Günümüzde bu tip bağlantıları gerçekleştiren bir çok program yazılmıştır ve bu programlar internet üzerinde kolayca bulunabilir hale gelmiştir. Bu tür programlara örnek olarak aşağıdakiler verilebilir. (Bu programları www.download.com dan ücretsiz olarak edinebilirsiniz.) Imesh Kazaa Napster Audio-Galaxy Edonkey Emule Aimster E-ticaretin türlerinden en önemlileri olan B2B ve B2C gelecek hafta derslerinde açıklanacaktır. Bir C2C Sitesinin Satıcılar için Düzenlediği Satış formu bilgileri Bir C2C Sitesinin Satıcılar için Düzenlediği Satış formu bilgileri Başlık- Max. 48 karakter kullanarak, ürününüzü tanımladığınız bölümdür. Ürün listelemesinde, ürününüzün başlığı kısa ama açıklayıcı olsun. Başlığınızı çarpıcı yaparak, bütün dikkatleri ürününüze çekebilirsiniz. 11
Ürün Açıklaması- Ürünün en fazla 4096 karakter kullanarak, ayrıntılarıyla anlatılabileceği, istenildiği takdirde, HTML'den faydalanılarak özgün bir web sayfası şeklinde tanıtılabileceği bölümdür. Html kodlamayı bilmeyen kullanıcılar için Temel Html teknikleri bölümümüz faydalı olacaktır. Satıldığı Bölge- Ürünün bulunduğu bölge, Türkiye'deki şehirler içinden seçilebilir. Kullanıcılar için sistemde bölgeye göre ürün arama kolaylığı da getirilmiştir. Adet- Satılan ürünün adedini belirtmek için kullanılır (Birden fazla ürün satışı Çoklu ürün açık artırmasıdır). Süre- Açık artırmaların süreleri, seçime göre 3,5,7 veya 10 günlüktür. Resim- Kullanıcı kendi hard diskindeki 64K'dan küçük ve.jpeg formatında bir resmi seçerek sisteme yükleyebilir. Birden fazla resim kullanmak isteyen satıcılar, ürün açıklama bölümünde HTML kullanarak web üzerinde istediği resim dosyasına veya dosyalarına link verebilir. Sistem, bu linklerdeki resim dosyalarını verilen adreslerden tek tek toplayıp ürün sayfasına ekler. Bu noktada dikkat edilmesi gereken bir husus, link verilen resim dosyalarının boyutudur. Bu dosyalar ne kadar büyük olursa, ürün sayfanız o kadar geç yüklenir! Vitrin- Vitrin özelliğine sahip ürünler, alıcılara hem ana sayfadan, hem de listelemelerde öncelikli olarak listelenen ürünlerdir. Böylelikle alıcıların ilk gördüğü, ilk incelediği ve teklif verdiği ürünlerdir. Sistem, ana sayfaya gelen her ziyaretçiye farklı 5 adet vitrin ürünü gösterir. Vitrin özelliğine sahip ürününüzün bir gün içinde defalarca ana sayfada listelenme şansı vardır.ayrıca, Vitrin listesinin tümüne ana sayfadaki linkle de ulaşılabilir.(vitrin ücreti) Katalog- Katalog, 70x70 piksellik.jpeg formatında ürün resimlerinin sergilendiği özel bir bölümdür. Katalog sayesinde, her ürünün sayfasına girip tek tek incelemek yerine, tek bir sayfada 15 ürünün resimlerine bakmak mümkündür.(katalog ücreti) Kalın Yazı- Listelemelerde ürün başlıklarını daha ön plana çıkarmak amacıyla kalın formatta gösteren bir seçenektir.(kalın yazı ücreti) Güvenli Ticaret Para Transferi- Gerçekleşen satışlar sonrası ürün bedelinin transferi. Para satıcının hesabına, alıcı onayını takip eden ilk iş gününde geçilir. (satış komisyonları) Kargo Ücreti- Açık artırma sonunda nakliye ücretini hangi tarafın ödeyeceği satış formunda satıcı tarafından baştan belirlenir. Açık artırma boyunca alıcılar, satıcıyla karşılıklı görüşerek detayları konuşurlar. Başlangıç Fiyatı- Açık artırmanın başladığı fiyattır. Boş bırakıldığı takdirde sistem, başlangıç fiyatını 0 (sıfır) TL olarak kabul eder. Asgari Satış Fiyatı- Opsiyoneldir. Satıcının ürününü satmak istediği en düşük fiyattır. Verilen teklifler asgari fiyatın altında ise, satıcının ürünü satma zorunluluğu yoktur. 12
Minimum Teklif Artışı- Teklif artışları 100.000 (Yüzbin) TL ve katları şeklindedir. Sistem, satış formunda girmiş olduğunuz asgari satış fiyatına göre otomatik olarak minimum teklif artış miktarı önerir, ancak satıcı isteği doğrultusunda bu miktarı manuel olarak değiştirebilir. Ücretler Ücretler GittiGidiyor'da, alıcılardan hiçbir ücret alınmaz. Ancak satıcılar, ürün satmak için bazı ücretler öderler: 1.)Listeleme ücreti 2.)Satış komisyonu. Listeleme ücreti, satışa ürün koymak için belirli fiyat aralıklarına göre hesaplanan ürün sergileme ücretidir. Satış komisyonu ise, gerçekleşen satış rakamının üzerinden hesaplanan sabit bir yüzdedir.(satışı gerçekleşmeyen açık artırmalardan satış komisyonu alınmaz) Eğer ürün teklif almadıysa veya asgari satış fiyatına ulaşılmadıysa satıcıya ikinci ve ücretsiz listeleme hakkı verilir. Çoklu ürün açık artırmalarında ikinci ve ücretsiz listeleme hakkı yoktur. Listeleme ücretleri GittiGidiyor sitesinde bir ürünü açık artırmaya koyabilmek için, daha sonra hiç bir şart ve koşulda iade edilmeyen bir listeleme ücreti vardır. Açık artırmalar için ödenecek listeleme ücreti, belirlediğiniz başlangıç fiyatına VEYA opsiyonel bir seçenek olan asgari satış fiyatına göre hesaplanır: 13
Fiyat aralığı 0-25 milyon TL arası 25-50 milyon TL arası 50-75 milyon TL arası 75 milyon TL ve üstü için Motorlu araçlar Taşınmazlar Çoklu ürün açık artırmaları Asgari satış fiyatı opsiyonu * Listeleme ücreti 350.000 TL 700.000 TL 1.050.000 TL 1.400.000 TL 1.400.000 TL 1.400.000 TL 2.500.000 TL 350.000 TL (*)Asgari satış fiyatı seçimi, 16 Ocak 2004 tarihinden itibaren ücretlendirilmiştir. Önemli Not: Taşınmazlar ve Motorlu Araçlar kategorileri için sadece sabit bir listeleme ücreti alınır, satış komisyonu (satış gerçekleşse dahi) alınmaz. Satış Komisyonu Satış komisyonu, sadece satışı başarıyla gerçekleşen açık artırmanın sonunda satıcıdan alınır. Gittigidiyor, satış komisyonu ve kredi kartı hizmet bedeli dahil, gerçekleşen satışlar için %10 komisyon almaktadır. Gün seçeneği Komisyon oranı Para hesabıma alıcının onayını takip eden ilk iş gününde %10 geçsin Opsiyonel Seçenekler Bir ürün listelediğinizde, sunduğumuz opsiyonel seçenekler sayesinde ürününüzü daha iyi sergilemek, daha çok alıcının dikkatini çekmek tamamen sizin elinizdedir. Ürününüzü diğerlerinden farklı kılın ve öne çıkarın, karşılığını alacaksınız! Ekstra hizmetler Vitrin (vitrin nedir?) Katalog (katalog nedir?) Kalın yazı (kalın yazı nedir?) Ücret 1.500.000 TL 350.000 TL 350.000 TL 14