İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ KAMU YÖNETİMİ LİSANS PROGRAMI TÜRKİYE'DE ÇEVRE SORUNLARI DOÇ. DR. SEVİM BUDAK
Katı Atıklar Dünya nüfusu gün geçtikçe ve hızlı bir şekilde artmaktadır. UNEP in (Birleşmiş Milletler Çevre Programı) yaptığı araştırmalara göre 2015 yılında dünya nüfusunun 7.2 milyar olacağı tahmin edilmektedir. Tüketim toplumu olarak adlandırılan günümüz toplumunun bu kadar hızlı bir biçimde artmasıyla birlikte katı atıklar en önemli sorunların başında gelmektedir. 1
Hızlı nüfus artışıyla birlikte düzensiz ve plansız bir kentleşme yaşanmakta ve bunun sonuçları olarak doğa ve doğal yaşam alanları ciddi zarar görmektedir. Yeşil alanlar, nehirler, göller, denizler, hava ve toprak kirlilikle karşı karşıya kalmaktadır http://cevremuhendisiyim.com/kati-atiklar http://www.radikal.com.tr/yasam/kuresel_isinma_hastaliklari_arttiriyor-973075 2
Katı Atıklar 1.1 Katı Atık Tanımı Evsel, ticari veya endüstriyel alanlardan oluşan; madencilik, tarımsal işlemler ve su arıtım ünitelerinin de dahil olduğu proseslerden kaynaklanan yarı-katı çamurları da içeren, hem ayrışabilen hem de ayrışma özelliği olmayan maddelerdir. Katı atık en yalın ifadeyle; tüketicisi tarafından bir işe yaramadığı nedeniyle atılan evsel, ticari ve endüstriyel işlevler sonucu oluşan, düzenli şekilde bertaraf edilmesi gereken katı maddelerdir. 3
1.2 Katı Atık Türleri Katı atıkları kaynaklarına göre beşe ayırabiliriz. Bunlar; Evsel katı atıklar Endüstriyel nitelikli katı atıklar Tarımsal katı atıklar Tıbbi katı atıklar Özel katı atıklardır. 4
Evsel katı atıklar Evsel katı atıklar; tehlikeli ve zararlı katı atık kavramına girmeyen yiyecek atıkları ve kullandığımız ürünlerin ambalajları veya kutularıdır. Evsel katı atıkların % 68 ini organik atıklar, kalan kısmını ise kağıt, karton, cam, plastik, deri, metal, tekstil, kül gibi atıklar oluşturmaktadır. http://www.igedder.org.tr/news.asp?id=7 5
Endüstriyel nitelikli Endüstride kullanılan malzemelerin artıkları olarak adlandırabileceğimiz bu tür atıklar; tehlikeli ve tehlikesiz atıklar olmak üzere ikiye ayrılır. Tehlikeli atıklar; patlayıcı-parlayıcı, kendiliğinden yanmaya uygun, suyla temas halinde parlayıcı gazlar çıkaran, oksitleyici, organik peroksit içerikli, zehirli, hava ve suyla temasında toksik gaz çıkaran özellikler taşıyan atıklardır. Tehlikesiz atıklar; endüstrilerden kaynaklanan ancak tehlikeli ve zararlı özelliği olmayan atıklardır ve evsel atıklarla aynı kategoride değerlendirilir. http://www.loadtr.com/520849-fabrika_dumanlar%c4%b1.htm 6
Tarımsal atıklar Parklar, bahçeler, seralar, haller, pazar yerleri gibi daha ziyade yerleşim alanlarında ortaya çıkan katı atıklardır. Genellikle tarımsal işletmelerde, çiftliklerde katı atık olarak nitelendirilebilecek tarımsal atıklar pek olmaz. Asıl ürün üretiminden sonra ortaya çıkan atıklar hayvan yemi, gübre ve yakacak olarak kullanılırlar. http://www.ilgazetesi.com.tr/2011/01/17/baskandan-pazar-denetimi/067054/a 7
Tıbbi atıklar Dünya Sağlık Örgütü nün tanımına göre : Sağlık kuruluşları, araştırma kuruluşları ve laboratuvarlar tarafından oluşturulan tüm atıklar tıbbi atıktır. ve Bunun dışında evde yapılan tıbbi bakım (diyaliz, insülin enjeksiyonları) esnasında üretilen atıklar gibi küçük veya dağınık durumda bulunan kaynaklardan çıkan atıklar da tıbbi atıktır şeklinde tanımlanmaktadır. http://www.atikyonetimi.kadikoy.bel.tr/altsayfa.aspx?id=21 8
Özel nitelikli atıklar Uzaklaştırılması özel önem gösteren radyo aktif atıklar, piller, aküler, kullanılmış yağlar ve inşaat yıkım ve hafriyat atıklarıdır. http://www.kados.org.tr/?p=162 9
1.3 Katı Atıkların Neden Olduğu Çevre Sorunları ve Etkileri Görüntü kirliliği, koku, sızıntı, fiziksel ve kimyasal kirlilik Halk sağlığını etkileme http://cevreci.wordpress.com/cevre-kirliliginin-nedenleri/ 10
1.4 Katı Atıkları Uzaklaştırma Yöntemleri Katı atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermelerini önlemek amacıyla toplanması, taşınması, yeniden kullanım, geri kazanım, geri dönüşüm, yakma ve değerlendirme işlemleri ile çevremizden uzaklaştırılması için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemlerin tümüne katı atık yönetimi denmektedir. 11
Düzensiz depolama Düzensiz depolama; çevreye kötü kokuların yayılmasına, görüntü kirliliğine ve çeşitli haşerelerin oluşmasına elverişli bir ortam oluşturmakla birlikte insan sağlığını olumsuz şekilde etkileyecek hastalıkların oluşmasına olanak sağlamaktadır. http://www.denizhaber.com/haber/32279/1/turkiye-deniz-cevre-kirlilik.html 12
Düzenli depolama Çöplerin yerleşim alanları dışında kalan yerlere gelişigüzel bırakılmasıyla; ortaya çıkan çevre sorunlarının anlaşılması ve giderilmeye çalışılması ile birlikte düzenli depolama kavramı ortaya çıkmıştır. Böylece atıklar çevreye ve insan sağlığına zarar vermeden bertaraf edilmeye başlanmıştır. 13
Kompostlaştırma İçlerinde %50 ile %75 oranında organik madde bulunduran çöplerin kompost tesislerinde humusa dönüştürülmesi mümkündür. http://www.agaclar.net/forum/712452-post23.htm 14
Yeniden kullanım Atıkların toplama ve temizleme dışında hiçbir işleme tabi tutulmadan aynı şekliyle ekonomik ömrü doluncaya kadar kullanılmasıdır. Atığın ilk şekliyle ya amacı doğrultusunda ya da farklı bir amaçla yeniden kullanılabilir hale gelmesidir. http://www.ortakkullanimhareketi.com/2012/04/recycle-upcycle-reusefarklar-nedir.html 15
Geri dönüşüm Atıkların fiziksel veya kimyasal işlemlerden geçirildikten sonra hammadde olarak üretim sürecine kazandırılmasıdır. Cam, metal, plastik, kağıt/karton gibi değerlendirilebilir atıkların çeşitli işlemlerle birlikte tekrar aynı veya başka ürünlere dönüştürülme sürecidir. 16
Geri kazanım Değerlendirilebilir atıkların kaynağında ayrı toplanması, sınıflandırılması, fiziksel ve kimyasal yöntemlerle başka ürünlere veya enerjiye dönüştürülmesi işlemidir. Yeniden kullanım ve geri dönüşüm kavramlarını da kapsamaktadır. http://www.2eylul.com.tr/gundem/geri-kazanim-renklendi-h21694.html 17
1.5 Türkiye de Katı Atık Yönetimi Türkiye Cumhuriyeti nin kurulmasıyla birlikte bir temizlik işi olarak görülen katı atıkların bertarafı sağlık konusunu ilgilendirdiği için Sağlık Bakanlığına verilmiştir. 1991 yılında Çevre Bakanlığının kurulması ile birlikte katı atıklar çevre yönetimi kapsamına alınarak bu bakanlığa bağlanmıştır. Yani önceleri sadece insan sağlığını öne alan bir görüş benimsenmişken daha sonraları insanın yaşadığı çevreden bağımsız olmadığı düşüncesiyle yaşanılabilir çevre düşüncesi ön plana çıkmıştır. 18
Türkiye de katı atık miktarını kişi bazlı değerlendirdiğimizde; günlük ortalama kişi başı 1.15 kg katı atığın ortaya çıktığını görmekteyiz. Yıllık toplanan 25 milyon tonluk katı atığın sadece 100 bin tonluk kısmı geri dönüşüm, yakma ve kompostlaştırma olarak bertaraf edilirken, geriye kalan kısmının büyük bir bölümü düzensiz depolama alanlarında depolanmaktadır(tüik). Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın 2023 yılı hedeflerine göre; katı atıkların yılda 410 bin tonu yakma işlemi ile 650 bin tonu ise düzenli depolama tesislerinde bertaraf edilecektir. 19
auzef.istanbul.edu.tr 20