Atık depolama sahalarından kaynaklanan emisyonlar

Transkript

1 Atık depolama sahalarından kaynaklanan emisyonlar 5 Ekim 2016 TASK-GHG Proje Ofisi, Ankara F. Betül DEMİROK 1

2 Atık (CRF Sektör 5) - Genel Bu sektör, atık depolama sahalarından kaynaklanan CH 4 emisyonları, katı atıkların biyolojik arıtımından kaynaklanan CH 4 ve N 2 O emisyonları, atıkların açıkta yakılmasından kaynaklanan CO 2, CH 4 ve N 2 O emisyonları ile atıksu arıtımı ve deşarjından kaynaklanan CH 4 ve N 2 O emisyonlarını içermektedir. Atıkların yakma tesislerinde yakılmasından kaynaklanan emisyonlar da envantere dahil edilmektedir ancak atıklar enerji geri kazanımı amacıyla yakıldığı için Enerji Sektöründe raporlanmaktadır yılı için toplam atık emisyonları 16.1 Mt CO 2 eşdeğeri ile toplam seragazı emisyonlarının %3.4 ünü (LULUCF hariç) oluşturmaktadır. Atık sektöründe oluşan seragazlarının %73.80 i atık depolama sahalarından kaynaklanmaktadır. Bunu %26.08 ile atıksu arıtımı ve daşarjı, %0.11 ile katı atıkların biyolojik arıtımı ve %0.01 ile atıkların açıkta yakılması takip etmektedir. Atık emisyonları 2014 yılında 1990 yılına göre %47.2 (5.2 Mt CO 2 eşd.) artış gösterirken, 2013 yılına göre %0.8 (0.1 Mt CO 2 eşd.) azalış göstermiştir. 2

3 Atık (CRF Sektör 5) - Metodoloji Atık sektöründen kaynaklanan emisyonların tahmininde kullanılan yöntemsel yaklaşımlar ve emisyon faktörleri (EF) kategori bazında aşağıda özetlenmiştir: Seragazı kaynakları ve yutak kategorileri CO 2 CH 4 N 2 O Yöntem EF Yöntem EF Yöntem EF 5. Atık T2 CS,D T1,T2 CS,D T1 D A. Atık depolama sahaları NA NA T2 CS,D NA NA B. Katı atıkların biyolojik arıtımı NA NA T1 D T1 D C. Yakma ve atıkların açıkta yakılması T2 CS,D T1 D T1 D D. Atıksu arıtımı ve daşarjı NA NA T2 CS T1 D D: IPCC Varsayılan, T1: IPCC 1. Yaklaşım, T2: IPCC 2. Yaklaşım, CS: Ülkeye Özgü, NA: Uygulanamaz 3

4 Atık depolama sahaları (Kategori 5.A) Kaynak kategori tanımı: Bu sektör, atık depolama sahalarındaki bertaraf faaliyetlerinden kaynaklanan emisyonları içermektedir. Kategori Türkiye'deki iki atık depolama uygulamasını kapsamaktadır: Düzenli atık depolama sahaları, Düzensiz atık depolama sahaları. Kategori belediyelere ait atık depolama sahalarındaki iki tip atıktan kaynaklanan CH 4 emisyonlarını kapsamaktadır: Belediye katı atık (MSW), Endüstriyel atık. Türkiye'de tıbbi atık sterilize edildikten sonra belediye katı atığa dahil edilmektedir. Sterilize edilmeyen tıbbi atık ile tehlikeli atıklar atık depolama sahalarında ayrı lotlarda depolanmaktadır. Bu tip atıklar metan üretimine katkı sağlamadığından bu kategoride ele alınmamıştır. Tehlikeli ve tıbbi atık içeren endüstriyel atık genellikle yakma tesislerinde yakılmaktadır ve Elektrik ve Isı Üretimi kategorisinde ele alınmaktadır. 4

5 Atık depolama sahaları (Kategori 5.A) Atık depolama sahalarında toplam üretilen CH 4, geri kazanılan CH 4 ve net CH 4 emisyonları aşağıda verilmiştir: 5

6 Belediye katı atık faaliyet verileri Belediye atık depolama sahalarında bertaraf edilen yıllık MSW verisi (hem düzenli hem de düzensiz depolama sahalarında bertaraf edilen belediye katı atık miktarı) TÜİK Belediye Atık İstatistikleri Anketi ile bütün belediyelerden derlenmektedir. Sözkonusu anketler 2006 yılı öncesinde düzenli olarak yapılamamış, 2006 yılından itibaren de iki yılda bir yapılmaya başlanmıştır. Anketler, , , 2006, 2008, 2010, 2012 ve 2014 yılları için uygulanmıştır yılında düzenli depolama sahaları ile ilgili veriler TÜİK Atık Bertaraf ve Geri Kazanım İstatistikleri Anketi ile derlenmiştir. Anketler aracılığıyla TÜİK tarafından derlenen veriler, genellikle atık sevkiyat araçlarının (kamyon) kapasitesine dayanarak belediyelerce ölçülen belediye atık miktarlarıdır. 6

7 Belediye katı atık faaliyet verileri Türkiye de 1992 yılından itibaren düzenli depolama sahaları mevcuttur ve 1993 yılları için, TÜİK Belediye Atık İstatistikleri Anketi sonuçlarına göre sadece bir adet düzenli depolama sahası mevcuttur. Bu nedenle, söz konusu yıllar için bu depolama sahasına ait atık bertaraf miktarları kullanılmıştır. Anket yapılmayan eksik yıllar için atık depolama sahalarında bertaraf edilen toplam belediye atık miktarı regresyon modeli ile tahmin edilmiştir. Zaman serisinde geriye kalan eksik yıllar için, belediye atığın düzenli ve düzensiz atık depolama sahalarındaki dağılımı, lineer interpolasyon yöntemi ile hesaplanmaktadır. Envantere ait son yılda anket verisi mevcut değilse ve trend de uygunsa son yıl verisi ekstrapolasyon yöntemiyle tahmin edilmektedir. Envantere ait son yılda anket verisinin mevcudiyeti durumunda bir önceki sene ekstrapolasyon yöntemiyle tahmin edilen veri, lineer interpolasyon yöntemiyle yeniden hesaplanmaktadır. 7

8 Belediye katı atık faaliyet verileri MSW üretimi verisi 1994 yılından önce mevcut değildir IPCC Rehberlerine göre, en az 50 yıllık MSW üretim verisine ihtiyaç duyulduğundan, tahmin ve varsayımlar yapılarak zaman serisi tamlığı sağlanmaktadır yılları için üretilen atık miktarı, 1994 yılına ait kişi başı atık oranı ve her yıla ait yıl ortası nüfus verileri kullanılarak tahmin edilmiştir. Düzensiz depolama tesislerine gönderilen MSW miktarı, belediye çöplüğüne atılan, gömülen ve diğer yöntemlerle bertaraf edilen atığı kapsamaktadır. Hesaplamalarda kullanılan diğer veriler: Nüfus Verisi Kişi Başı Atık Atık Depolama Sahalarına Gönderilen Atık Yüzdesi Atık Kompozisyon Verisi 8

9 Belediye katı atık faaliyet verileri Atık Kompozisyon Verisi: Atık kompozisyon verisi sadece 1993 ve 2006 yılları için mevcuttur yılı verisinin kaynağı TÜİK, Çevre İstatistikleri, Hanehalkı Katı Atık Kompozisyon Araştırması ve Eğilim Anketi Sonuçları, 1993 yayınıdır. Bu araştırmanın Türkiye genelinde sonuçları OECD Environmental Data, Compendium 'da da yayımlanmıştır. İkinci veri ise, 2006 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı ve DPT Müsteşarlığı koordinasyonunda "Katı Atık Ana Planı Projesi" altında gerçekleştirilen ÇOB, Atık Yönetimi Eylem Planı, ' de yayımlanmıştır. Atık kompozisyonu için geçmişe yönelik veri bulunmadığından, zaman serisi için 1993 yılına ait veri kullanılmıştır. Bilgi eksikliği ve 1994, ve 2001 yıllarındaki ekonomik krizler de dikkate alınarak, 1994'ten 2001'e kadar 1993 yılına ait veri kullanılmıştır zaman serisi için 2006 yılı atık kompozisyon verisi kullanılmıştır. (%) Yıl Yiyecek atığı Bahçe Kağıt Ahşap Tekstil Bebek bezi Plastik, diğer inert

10 Endüstriyel atık faaliyet verileri Belediyelere ait atık depolama sahalarındaki endüstriyel atığın yıllık verisi, yerel biriminde 50 kişi ve üzeri çalışan tüm imalat sanayi işyerlerine uygulanan TÜİK, İmalat Sanayi Su, Atıksu ve Atık İstatistikleri Anketi ile derlenmektedir. Ancak sözkonusu anketler 2008 yılı öncesinde düzenli olarak yapılamamış, 2008 yılından itibaren de iki yılda bir yapılmaya başlanmıştır. Anketler, , 2000, 2004, 2008, 2010, 2012 ve 2014 yılları için uygulanmıştır. Zaman serisinde geriye kalan eksik yıllar için endüstriyel atık verisi lineer interpolasyon yöntemi ile tahmin edilmektedir. Endüstriyel atık üretimi verisi 1994 yılından önce mevcut değildir IPCC Rehberlerine göre, en az 50 yıllık endüstriyel atık üretim verisine ihtiyaç duyulduğundan, tahmin ve varsayımlar yapılarak zaman serisi tamlığı sağlanmaktadır yılları için üretilen atık miktarı, 1994 yılına ait kişi atık üretim hızı ve her yıla ait GSYH verileri kullanılarak tahmin edilmiştir. 10

11 Endüstriyel atık faaliyet verileri Türkiye'de belediyelere ait düzenli depolama sahalarına gönderilen endüstriyel atık verisi Belediye Atık İstatistikleri ile ele alındığından, düzenli depolama sahalarına gönderilen ayrı bir endüstriyel atık verisi bulunmamaktadır. Bu nedenle, tüm zaman serisi için atık yönetimi tipine göre endüstriyel atık dağılımı %100 düzensiz olarak alınmıştır. Düzensiz depolama tesislerine gönderilen endüstriyel atık miktarı, araziye atılan, gömülen ve Organize Sanayi Bölgelerine ait sahalara gönderilen atığı kapsamaktadır. Hesaplamalarda kullanılan diğer veriler: GSYH Verisi Atık Üretim Hızı Atık Depolama Sahalarına Gönderilen Atık Yüzdesi 11

12 Metan düzeltme faktörü (MCF) Türkiye'de yarı-aerobik düzenli depolama sahaları (5.A.1.b) bulunmadığından tüm düzenli depolama sahaları anaerobik düzenli depolama sahaları (5.A.1.a) altında kategorize edilmektedir. Düzensiz atık depolama sahalarındaki (5.A.2) çöp yığınlarının derinlik bilgisi derin (>=5 metre) veya sığ (<5 metre) bulunmadığından, metan düzeltme faktörü (MCF) seçilirken sınıflandırılmamış atık depolama sahalarına ait 0.6 değeri (2006 IPCC, Cilt 5, Bölüm 3, Sayfa 3.14, Tablo 3.1) kullanılmaktadır. 12

13 EF ve diğer parametrelerin seçimi Başlangıç yılı 1950 olan ve FOD yöntemine dayanan IPCC Atık Modeli'nin kullanımında 2006 IPCC varsayılan değerleri seçilmiştir. Bozunabilir Organik Karbon (DOC): Çeşitli bileşenlerin (atık tipleri/materyaller) bozunabilir organik karbon içerikleri için IPCC varsayılan değerleri kullanılmıştır. Ayrışan DOC Fraksiyonu (DOC F ): Ülkeye özgü bilgi mevcut olmadığından tüm zaman serileri için tavsiye edilen IPCC varsayılan değeri (0.5) kullanılmıştır. Metan Üretim Hız Sabiti (k): Modeldeki IPCC iklim bölgeleri tanımına göre IPCC varsayılan metan üretim hız sabitleri seçilmiştir. Kuru ılıman iklim seçilmiştir. Üretilen Deponi Gazı içerisindeki Metan Fraksiyonu (F): Atık depolama sahalarındaki atığın çoğu yaklaşık olarak %50 metan içeren bir gaz üretir. Tüm zaman serileri için IPCC varsayılan değeri (0.5) kullanılmıştır. Oksidasyon Faktörü (OX): Oksidasyon faktörü, atık depolama sahalarındaki metan miktarının toprakta veya atığı kaplayan bir materyal ile okside olmasını ifade eder. Tüm zaman serileri için IPCC varsayılan değeri olan sıfır uygulanmıştır. 13

14 Metan Geri Kazanımı Türkiye de çöp gazından metan geri kazanımı 2002 yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır. Bu nedenle, 2002 yılından itibaren üretilen metan miktarından geri kazanılan metan miktarı çıkartılarak net metan emisyonları hesaplanmaktadır. Atık depolama sahalarında geri kazanılan metan gazı ile elektrik üretim miktarları ilgili belediyelerden resmi yazı ile talep edilerek derlenmektedir. Yıl Metan geri kazanımı yapan DD tesisleri Geri kazanılan metan (kt) 1990 NA NO 1991 NA NO 1992 NA NO 1993 NA NO 1994 NA NO 1995 NA NO 1996 NA NO 1997 NA NO 1998 NA NO 1999 NA NO 2000 NA NO 2001 NA NO

15 Teşekkürler 15