FİYATLAR A. GENEL GÖRÜNÜM Enflasyon hedeflemesi rejimine geçildiği dönemden itibaren Türkiye ekonomisi bir dizi dışsal şoka maruz kalmıştır. Büyük ölçüde para politikasının kontrolü dışında gerçekleşen ve birçoğu uzun süre kalıcı olan bu şoklar, bu dönemde enflasyon hedeflerinin belirgin olarak aşılmasının temel nedeni olmuştur. Açık enflasyon hedeflemesinin uygulanmaya başlandığı 2006 yılı için enflasyon yüzde 5 hedeflenirken gerçekleşme yüzde 9,65 düzeyinde olmuştur. 2007 yılının ilk üç çeyreğinde enflasyon, öngörüldüğü şekilde hedefle uyumlu patikanın etrafında oluşturulan belirsizlik aralığının içinde kalmıştır. Yılın son çeyreğinde ise kuraklık ve enerji fiyatlarındaki artışlar gibi arz yönlü şoklar ile yönetilen/yönlendirilen fiyatlarda gerçekleşen ayarlamalar, enflasyondaki düşüş eğiliminin duraksamasına neden olmuştur. 2007 yılı sonunda enflasyon, yüzde 4 olarak belirlenen hedefi aşarak yüzde 8,39 düzeyinde gerçekleşmiştir. Arz şoklarının belirginleşmeye başladığı 2007 yılından itibaren Merkez Bankası, enerji ve gıda fiyatlarını dışlayan temel (çekirdek) enflasyon göstergelerine sıkça atıfta bulunmuştur. Ortalama enflasyondaki yükselişe rağmen temel enflasyon göstergeleri üzerinde bir baskı görülmediği ifade edilmiş ve arz şoklarından doğrudan etkilenmeyen fiyatların makul seviyelerde seyrettiğine dikkat çekilmiştir. Dolayısıyla, enerji ve gıda fiyatlarındaki yükselişin geçici olacağı varsayımı altında enflasyonun bir süre sonra tekrar düşüş eğilimine gireceği öngörülmüş ve iktisadi birimlerin orta vadeye odaklanmalarının sağlanması amaçlanmıştır. Yılsonu Enflasyonu (Yüzde) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 TÜFE Hedef 35 20 12 8 5 4 4 TÜFE Gerçekleşme 29,7 18,4 9,3 7,7 9,7 8,4 10,1 ÜFE Gerçekleşme 30,8 13,9 13,8 2,7 11,6 5,9 8,1 *2005 yılı ve sonrası için 2003=100 bazlı rakamlar kullanılmıştır. 1
2007 yılsonu enflasyonunun belirsizlik aralığının üst sınırı olan yüzde 6 seviyesini aşması sebebiyle 31 Ocak 2008 tarihinde Merkez Bankası tarafından Hükümet e açık mektup gönderilmiştir. Mektupta, enflasyonun hedeflenen patikadan belirgin olarak sapma nedenleri anlatılmış, hedefe tekrar ulaşılması için alınan tedbirler açıklanmış ve bu çerçevede oluşan orta vadeli enflasyon görünümü sunulmuştur. 2008 Tüketici Fiyatları Enflasyonu (Yüzde) Mar.08 Haz.08 Eyl.08 Ara.08 Belirsizlik Aralığı Üst Sınır 9,1 8,5 8,3 6,0 Hedefle Tutarlı Patika 7,1 6,5 6,3 4,0 Belirsizlik Aralığı Alt Sınır 5,1 4,5 4,3 2,0 Gerçekleşme 9,15 10,61 11,13 10,06 Kaynak: TCMB 2008 yılı, yurtiçi enflasyon üzerinde daha çok küresel ekonomideki gelişmelerin belirleyici olduğu bir dönem olmuştur. Yılın ilk üç çeyreğinde enerji ve diğer emtia fiyatlarında gözlenen sert artışlar, son çeyrekte küresel finans krizinin derinleşmesiyle ve dünya ekonomisinde gözlenen belirgin yavaşlamayla yerini keskin bir düşüşe bırakmıştır. Bu doğrultuda, yılın son çeyreğinde yurtiçi enerji ve işlenmiş gıda fiyatlarının artış hızında kayda değer bir gerileme gözlenmiştir. Bununla birlikte, emtia fiyatlarında geçmiş dönemde gözlenen yüksek artışların birikimli etkileri, enflasyonu göreli olarak yüksek düzeylerde tutmaya devam etmiştir. Nitekim, 2008 yılı sonunda yüzde 10,06 düzeyinde gerçekleşen enflasyonun yaklaşık 6,2 puanı gıda ve enerji fiyatlarının doğrudan etkilerinden kaynaklanmıştır. 2008 yılı içerisinde Merkez Bankası Kanunu nun 42 nci maddesi uyarınca hesap verme yükümlülüğü çerçevesinde enflasyonun belirsizlik aralığının dışında kalması nedeniyle Merkez Bankası tarafından Hükümet e 30 Nisan, 28 Temmuz ve 31 Ekim tarihlerinde açık mektup yazılmıştır. Ayrıca yılsonu enflasyonunun da belirsizlik aralığının üst sınırı olan yüzde 6 nın üzerinde gerçekleşmesi sebebiyle 26 Ocak 2009 tarihinde Hükümet e 2008 yılına ilişkin dördüncü açık mektup yazılmıştır. 2
2009 Yılında Hedefle Uyumlu Patika ve Belirsizlik Aralığı (Yüzde) Mar.09 Haz.09 Eyl.09 Ara.09 Belirsizlik Aralığı Üst Sınır 11,7 10,8 10,5 9,5 Hedefle Tutarlı Patika 9,7 8,8 8,5 7,5 Belirsizlik Aralığı Alt Sınır 7,7 6,8 6,5 5,5 Gerçekleşme 7,89 5,73 5,27 Kaynak: TCMB 2009 yılı için belirsizlik aralığı, hedef etrafında iki puan olarak korunmuştur. Bu çerçevede, üçer aylık dönemlerin sonu için hedefle uyumlu patika oluşturulmuş ve hesap verme bağlamında yıl içinde referans teşkil edecek olan rakamlar, Merkez Bankası tarafından 2009 Yılında Para ve Kur Politikası adlı metinle ilan edilmiştir. TÜFE, Enflasyon Patikası ve Belirsizlik Aralığı (Yüzde) 14 12 10 8 6 4 2 0 Oca.07 Şub.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 Ağu.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 Ara.07 Oca.08 Şub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Oca.09 Şub.09 Mar.09 Nis.09 May.09 Haz.09 Tem.09 Ağu.09 Eyl.09 Eki.09 Kas.09 Ara.09, TCMB TÜFE Hedefle Tutarlı Patika Belirsizlik Aralığı Üst Sınır Belirsizlik Aralığı Alt Sınır Finansal krizin reel ekonomi üzerindeki etkileri 2009 yılının ilk çeyreğinde derinleşmiştir. Böylece, 2008 yılının büyük bölümünde hakim olan enflasyon baskıları, 2009 yılının ilk çeyreğinde gelişmiş ülkelerde yerini deflasyon kaygılarına bırakmıştır. Türkiye ekonomisinde 2009 yılının ilk çeyreğinde yaşanan enflasyon gelişmeleri de bu küresel konjonktürden etkilenmiştir. 3
Mart ayı itibarıyla tüketici fiyatları yıllık enflasyonu yüzde 7,89 seviyesinde gerçekleşerek belirsizlik aralığının içinde kalmıştır. Bu dönemde ekonomik faaliyetteki yavaşlamanın daha da belirginleşmesi ve maliyet bazlı etkilerin olumluya dönmesiyle birlikte enflasyondaki aşağı yönlü eğilimin güçlendiği ve düşüşün tüm alt gruplara yayıldığı gözlenmektedir. Toplam talepteki sert daralma ve emtia fiyatlarında gözlenen düşüş, yılın ikinci çeyreğinde de enflasyon oranlarının hızla gerilemesine yol açmıştır. Tüketici fiyatları enflasyonu 2009 yılı boyunca kademeli olarak düşerek Haziran ayı itibarıyla yüzde 5,73 seviyesine gerilemiştir. Böylece enflasyon, yılsonu hedefi ile uyumlu patikanın etrafında oluşturulan belirsizlik aralığının alt sınırı olan yüzde 6,8 düzeyinin de altında kalmıştır. Enflasyonda öngörülenden sert bir düşüş yaşanmasında, talep koşullarındaki hızlı daralmanın yanı sıra emtia fiyatlarında gözlenen gerilemeler ve mali tedbirler kapsamında yapılan geçici vergi indirimleri etkili olmuştur. Emtia fiyatlarındaki gerileme, özellikle enerji ve işlenmiş gıda gruplarında yıllık enflasyonun öngörülenden daha hızlı bir düşüş göstermesine yol açmıştır. Yılın üçüncü çeyreğinde enflasyondaki gerileme eğilimi devam etmiş ve enflasyon beklentilerin altında gerçekleşmiştir. Eylül ayı itibarıyla tüketici fiyatları yıllık enflasyonu, yüzde 5,27 düzeyinde gerçekleşerek yüzde 6,5 olan belirsizlik aralığı alt sınırının altında kalmıştır. Ekim ayında dayanıklı tüketim mallarındaki vergi indirimlerinin sona ermesine ve elektrik tarifelerindeki artışa bağlı olarak, enflasyon oranı belirsizlik aralığının içinde kalabilecek; yılın son ayından itibaren ise baz etkisi nedeniyle yıllık enflasyonda dalgalanmalar görülebilecektir. 2010-2012 dönemini kapsayan OVP de de yer aldığı gibi, para politikasının bu dönemde de enflasyon hedeflemesi çerçevesinde yürütülmesi öngörülmektedir. Bu çerçevede para politikasının temel amacı, fiyat istikrarını sağlamaktır. Enflasyon hedeflerinin Hükümet ve Merkez Bankası tarafından birlikte belirlenmesi uygulamasına devam edilecektir. Enflasyon Raporu, para politikasının ve hesap verme mekanizmasının temel iletişim aracı olma işlevini sürdürecektir. Para politikasının hesap verebilirliğini ve şeffaflığını temin etmek amacıyla, enflasyonun hedeften belirgin olarak sapması veya sapma olasılığının ortaya çıkması halinde, Merkez Bankası hedeften sapmanın nedenlerini ve enflasyonun 4
tekrar hedefe yakınsaması için alınması gereken önlemleri Hükümete yazılı olarak bildirecek ve kamuoyuna duyuracaktır. ENFLASYON HEDEFLERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ Enflasyon hedeflerin 2006 ve 2007 yıllarında belirgin olarak aşılması ve üçüncü yılda da aşılmasının beklenmesi, enflasyon hedeflerinin beklentiler için referans teşkil etme fonksiyonunun zayıflamasına neden olmuştur. Bu durumun kalıcı olması halinde enflasyonla mücadelenin maliyetinin daha da yükseleceğini öngören Merkez Bankası, enflasyon beklentilerini tekrar kontrol altına almak ve uygulanan rejime güvenilirliği yeniden tesis etmek amacıyla, 3 Haziran 2008 de Hükümet e hitaben yazılan bir açık mektupla orta vade için yeni hedefler belirlenmesini önermiştir. Merkez Bankası nın bu önerisi Hükümet tarafından da benimsenmiş ve buna göre enflasyon hedefleri 2009-2011 yılları için sırasıyla yüzde 7,5, 6,5 ve 5,5 olarak belirlenmiştir. Böylece, iktisadi birimlerin beklentilerini oluştururken referans alabilecekleri daha gerçekçi enflasyon oranları belirlenerek, enflasyon beklentilerinin kontrol edilmesi amaçlanmıştır. Diğer yandan Merkez Bankası, hedefleri değiştirmenin enflasyon beklentilerini kısa vadede bozma potansiyelini göz önüne alarak hedef değişikliğini parasal sıkılaştırmayla birlikte uygulamıştır. Nitekim hedef değişikliğinin duyurulduğu dönemde orta vadeli enflasyon beklentilerinde bir miktar bozulma olmuş ancak sonrasında parasal sıkılaştırmanın da etkisiyle enflasyon beklentileri tekrar kontrol altına girmiştir. Enflasyon Hedefleri ve Enflasyon Tahminleri (Yüzde) 2009 2010 2011 2012 Enflasyon Hedefleri 7,5 6,5 5,5 Enflasyon Tahminleri (TCMB ve OVP) 5,9 5,3 4,9 4,8 Kaynak: TCMB, OVP 29 Temmuz 2009 tarihinde yayınlanan TCMB Enflasyon Raporu ve 2010-2012 dönemini kapsayan OVP de yer verilen enflasyon tahminleri ise 2009-2012 dönemi için sırasıyla yüzde 5,9, yüzde 5,3, yüzde 4,9 ve yüzde 4,8 dir. 5
B. TÜKETİCİ FİYATLARINDAKİ GELİŞMELER 2006 yılı Mayıs ayında başlayan küresel çalkantıdan dolayı kurdaki hareketlenmeler sonrasında enflasyon hedefinden sapma olasılığının gündeme gelmesi, parasal sıkılaştırmayı beraberinde getirmiş ve 2007 yılında temel enflasyon göstergelerinde belirgin bir düşüş sağlanmıştır. Özellikle hizmet sektörü fiyatlarının yıllık artış oranının 2007 yılı boyunca 3,6 puan gerilemesi, enflasyondaki belirgin yavaşlamayı ortaya koymuştur. Bununla birlikte, petrol, gıda ve yönetilen/yönlendirilen mal fiyatlarındaki gelişmeler gibi para politikasının etki alanı dışında kalan unsurlar, enflasyondaki düşüşü sınırlamış ve enflasyon 2007 yılının sonunda yüzde 8,39 olarak gerçekleşerek belirsizlik aralığının üst sınırı olan yüzde 6 seviyesini aşmıştır. 2008 yılında gıda, enerji ve diğer emtia fiyatlarındaki artışların enflasyon üzerinde oluşturduğu yukarı yönlü baskı artarak devam etmiştir. Bunun yanında, küresel belirsizliklere paralel olarak risk iştahının azalmaya devam etmesi, finansal piyasalardaki oynaklığı artırmıştır. 2008 yılının ilk çeyreğinde yıllık enflasyon yüzde 9,15 e yükselmiştir. Böylelikle, Mart ayı itibarıyla yıllık enflasyon hedefle uyumlu patikanın etrafında oluşturulan belirsizlik aralığının dışında kalmıştır. Yılın ilk çeyreğinde enflasyonda gözlenen artışta gıda ve enerji fiyatları önemli bir rol oynamıştır. Ayrıca, bu dönemde Türk Lirası ndaki değer kaybı da enflasyon üzerinde kısmen etkili olmuştur. 2008 yılının ikinci çeyreğinde gıda, enerji ve diğer emtia fiyatlarındaki artışların enflasyon üzerinde oluşturduğu yukarı yönlü baskı artarak devam etmiştir. Haziran ayı itibarıyla 10,61 düzeyinde gerçekleşen yıllık enflasyonun 6,8 puanı gıda ve enerji fiyatlarının doğrudan etkilerinden kaynaklanmıştır. 2008 yılının üçüncü üç aylık döneminin sonu için yüzde 8,3 olan belirsizlik aralığı üst sınırı, yıllık TÜFE artışının yüzde 11,13 olarak gerçekleşmesi ile aşılmıştır. Gıda ve enerji fiyatlarına ilişkin gelişmeler üçüncü çeyrekte de enflasyonun temel belirleyicisi olmaya devam etmiştir. Eylül ayından itibaren enerji ve diğer emtia fiyatlarında düşüş gözlenmesine rağmen, gecikmeli etkiler enflasyonu yüksek seviyelerde tutmaya devam etmiştir. 6
Tüketici Fiyatları Enflasyonu (Yüzde) 13 11 9 7 5 3 1-1 Oca.07 Şub.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 Ağu.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 Ara.07 Oca.08 Şub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Oca.09 Şub.09 Mar.09 Nis.09 May.09 Haz.09 Tem.09 Ağu.09 Eyl.09 Aylık Yılın ilk üç çeyreğinde enerji ve diğer emtia fiyatlarında gözlenen sert artışlar, son çeyrekte küresel finansal krizin derinleşmesiyle ve dünya ekonomisinde gözlenen belirgin yavaşlamayla yerini keskin bir düşüşe bırakmıştır. Bu doğrultuda, yılın son çeyreğinde yurtiçi enerji ve işlenmiş gıda fiyatlarının artış hızında kayda değer bir gerileme gözlenmiştir. Bununla birlikte, emtia fiyatlarında geçmiş dönemde gözlenen yüksek artışların birikimli etkileri enflasyonu göreli olarak yüksek düzeylerde tutmaya devam etmiştir. 2008 yılı sonunda yüzde 10,06 düzeyinde gerçekleşen enflasyonun yaklaşık 6,2 puanı gıda ve enerji fiyatlarının doğrudan etkilerinden kaynaklanmıştır. 2009 yılının ilk çeyreğinde ekonomik faaliyetteki yavaşlamanın daha da belirginleşmesi ve maliyet bazlı etkilerin olumluya dönmesiyle birlikte enflasyondaki aşağı yönlü eğilimin güçlendiği ve düşüşün tüm alt gruplara yayıldığı gözlenmektedir. Mart ayı itibarıyla tüketici fiyatları yıllık enflasyonu, 2008 yılsonuna göre 2,17 puan azalarak yüzde 7,89 seviyesine gerilemiştir. Bu dönemde, döviz kurundaki artışın tüketici fiyatları üzerindeki kısa dönemli etkisi sınırlı kalmaya devam etmiştir. Yılın ilk çeyreğinde, yüksek oranlı fiyat artışları gözlenen tütün ve altın kalemleri dışında kalan tüm ana grupların yıllık enflasyona yaptıkları katkılar azalmıştır. Gıda ve enerji kalemlerinin yıllık enflasyona yaptığı katkı özellikle enerji yıllık enflasyonundaki belirgin gerileme ile azalırken, hizmet fiyatlarının 7
katkısı, maliyetlerdeki düşüş ve iç talepteki yavaşlamaya bağlı olarak gerilemeye devam etmiştir. Yılın ikinci çeyreği, ekonomik faaliyetteki yavaşlamanın enflasyon üzerindeki etkisinin belirginleştiği bir dönem olmuştur. Tüketici fiyatları yıllık enflasyonu Haziran ayı itibarıyla ilk çeyreğe kıyasla 2,16 puan azalarak yüzde 5,73 seviyesine gerilemiştir. Yılın ikinci çeyreğinde, gıda grubu haricinde kalan tüm ana gruplarda yıllık enflasyon gerilemiştir. Gıda grubundaki artışa karşın, enerji grubu fiyatlarındaki düşüş nedeniyle gıda ve enerji kalemlerinin yıllık enflasyona yaptığı katkı gerilemeye devam etmiştir. Hizmet grubunun katkısı ise tarihsel olarak en düşük seviyeye inmiştir. Haziran ayı itibarıyla yüzde 5,73 düzeyinde gerçekleşen enflasyonun yüzde 6,8 olarak belirlenmiş olan belirsizlik aralığı alt sınırının altında kalması sebebiyle 29 Temmuz 2009 tarihinde Merkez Bankası tarafından Hükümet e açık mektup gönderilmiştir. Temmuz ayında akaryakıt ve tütün ürünlerinde yapılan Özel Tüketim Vergisi artışı, TÜFE deki yükselişte etkili olmuştur. Sadece alkollü içecekler ve tütün grubu TÜFE ye 0,5 puan katkıda bulunmuştur. Ayrıca, dayanıklı tüketim malları gibi bazı ürünlere uygulanan geçici ÖTV indirimlerinin yeniden düzenlenmesi de TÜFE artışında etkili olmuştur. Öte yandan, giyim ve ayakkabı grubu ile gıda grubunda görülen mevsimsel gerileme, TÜFE artışını önemli ölçüde sınırlandırmıştır. Ağustos ayında, zayıf talep koşullarının devam etmesi genel olarak fiyatlar üzerinde aşağı yönlü bir baskı yaratmış; özellikle giyim ve ayakkabı ile gıda ve alkolsüz içecekler gruplarında fiyatların gerilemesi, TÜFE deki düşüşte etkili olmuştur. Bu dönemde, giyim ve ayakkabı fiyatları, erken sezon indirimlerinin etkisiyle gerilemiştir. Öte yandan, akaryakıt fiyatlarındaki artış nedeniyle ulaştırma, suya yapılan zam nedeniyle konut, tütün ürünlerinde yapılan ÖTV artırımına bağlı olarak ise alkollü içecekler ve tütün grubunda fiyatların yükselmesi, TÜFE yi artırıcı yönde etkileyen en önemli gelişmeler olmuştur. Eylül ayında tüketici fiyatları endeksi beklentilerin altında, yüzde 0,39 oranında yükselmiş ve yıllık enflasyon yüzde 5,27'ye düşmüştür. Temel enflasyon göstergelerinin ana eğilimi düşük düzeylerdeki seyrini sürdürürken, hizmet grubunun yıllık fiyat artış oranı istikrarlı olarak gerilemeye devam etmiştir. 8
Eylül ayında, alkollü içecekler ve tütün fiyatları değişmezken, giyim ve ayakkabı grubundaki fiyatların gerilemesi devam etmiştir. Bu iki grup dışındaki tüm alt gruplar TÜFE yi artırıcı yönde etkide bulunmuştur. Konut alt grubundaki artışlar TÜFE artışında en yüksek katkıyı sağlarken, bir önceki aya göre en yüksek artış, okulların açılmasına bağlı olarak yüzde 2,5 ile eğitim grubunda gerçekleşmiştir. Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri Artışları (Yüzde) Mar.08 Haz.08 Eyl.08 Ara.08 Mar.09 Haz.09 Eyl.09 A Mevsimlik ürünler hariç 9,4 12,7 13,7 12,0 8,9 4,7 5,1 B İşlenmemiş gıda ürünleri hariç 9,0 11,9 13,0 10,4 7,6 3,5 3,7 C Enerji hariç 8,0 9,1 8,7 8,5 7,1 5,7 5,9 D (B) ve (C) 7,6 10,4 10,3 8,5 6,6 3,0 4,1 E (C) ve alkollü içkiler ile tütün ürünleri hariç 8,1 9,3 8,7 9,0 7,1 5,6 5,0 F (E) ve fiyatları yönetilen/yönlendirilen diğer ürünler, dolaylı vergiler hariç 9,1 9,9 8,9 9,2 7,6 6,5 6,1 G (F) ve (B) 8,8 11,6 11,0 9,4 7,0 3,4 4,1 H I (D) ve alkollü içkiler, tütün ürünleri ile altın hariç (C), gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç 7,4 10,4 10,5 8,8 6,2 2,3 2,4 4,8 6,4 7,4 7,0 5,6 3,0 3,4 2008 yılında özel kapsamlı TÜFE içinde yer alan H çekirdek fiyat göstergesinde yüzde 8,84, I fiyat göstergesinde yüzde 6,97 artış olmuştur. En yüksek yıllık artış ise yüzde 12 ile mevsimlik ürünlerin hariç tutulduğu A endeksinde görülmüştür. 2009 yılı Eylül ayı itibarıyla, H endeksi yıllık enflasyonu yüzde 2,44, I endeksi yıllık enflasyonu ise yüzde 3,37 düzeyinde gerçekleşmiştir. bazda en yüksek artış ise yüzde 6,12 ile F endeksinde gözlenmiştir. 9
TÜFE ve H Endeksi (Yüzde) 12 10 8 6 4 2 0 Oca.07 Şub.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 Ağu.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 Ara.07 Oca.08 Şub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Oca.09 Şub.09 Mar.09 Nis.09 May.09 Haz.09 Tem.09 Ağu.09 Eyl.09 H TÜFE 2008 yılında gıda ve enerji dışı mal grubu yıllık enflasyonu, TL deki değer kaybına rağmen ekonomik faaliyetteki yavaşlamanın belirginleşmesi ile önceki yıl ortalamalarının altında gerçekleşmiştir. Hizmet sektörü enflasyonu ise ilk üç çeyrekte arz yönlü şokların ikincil etkileriyle yükselişe geçtikten sonra, son çeyrekte toplam talep koşullarındaki zayıflamayla birlikte yavaşlama eğilimi göstermiş, buna rağmen grubun yıllık enflasyona katkısı geçtiğimiz yıla kıyasla daha yüksek gerçekleşmiştir. 2009 yılının ilk çeyreğinde gıda ve enerji dışı mal grubu fiyatları, bir önceki yılın ilk çeyreğine kıyasla daha düşük oranda gerilemiştir. Bu gelişmede, giyim sektöründe indirim sezonunun erken açılması nedeniyle ilk çeyrekte düşüşün daha sınırlı kalması ile altın ve tütün fiyatlarındaki yükselişler etkili olmuştur. TL deki değer kaybına rağmen, iç talepteki belirgin daralma ve ÖTV oranlarında gerçekleştirilen indirimlerin etkisi ile dayanıklı tüketim malları fiyatlarında azalış gözlenmiştir. Hizmet fiyatları artışında 2008 yılının son çeyreğinde başlayan yavaşlama eğilimi, maliyetlerdeki azalma ve iç talepteki zayıflamanın daha da belirginleşmesi ile 2009 yılının ilk çeyreğinde de sürmüştür. 10
TÜFE, Mal ve Hizmet Grubu Enflasyonu (Yüzde) 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 Oca.07 Şub.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 Ağu.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 Ara.07 Oca.08 Şub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Oca.09 Şub.09 Mar.09 Nis.09 May.09 Haz.09 Tem.09 Ağu.09 Eyl.09 TÜFE Mal Grubu Enflasyonu Hizmet Grubu Enflasyonu Gıda ve enerji dışı mal grubu fiyatlarındaki düşüş, yılın ikinci çeyreğinde de sürmüştür. Bu gelişmede, ÖTV ve KDV oranlarındaki geçici indirimler neticesinde, ikinci çeyrekte de azalış eğilimi süren dayanıklı tüketim malları fiyatları temel belirleyici olmuştur. Ayrıca, bu grupta toplam talepteki belirgin yavaşlama sonucunda, alt grupların genelinde ikinci çeyrekte yıllık enflasyon azalış göstermiştir. Hizmet grubu yıllık fiyat artışındaki yavaşlama eğilimi, maliyet kaynaklı unsurlardaki zayıflama ve iç talepteki daralmanın gecikmeli etkileri ile yılın ikinci çeyreğinde de belirginleşerek sürmüştür. Böylece, hizmet grubu yıllık enflasyonu, 2008 yılı sonuna kıyasla 4,19 puan gerileyerek Haziran ayı itibarıyla yüzde 6,27 olmuştur. Hizmet grubu yıllık fiyat artışındaki yavaşlama eğilimi Temmuz ayında da sürmüştür. Bazı mali hizmetlerde Temmuz ayı ortasında yapılan yüksek oranlı ayarlamaların endekse gecikmeli yansımalarına rağmen, Ağustos ayında hizmet grubundaki yavaşlama eğilimi sürmüştür. Eylül ayında mal ve hizmet gruplarında fiyatlar sırasıyla yüzde 0,22 ve 0,85 oranlarında artmıştır. Böylece, yıllık enflasyon mal grubunda yüzde 5,27, hizmet grubunda ise yüzde 5,26 düzeyinde gerçekleşmiştir. 11
Gıda ve Enerji Fiyatları Enflasyonu (Yüzde) 35 30 25 20 15 10 5 0 Oca.07 Şub.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 Ağu.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 Ara.07 Oca.08 Şub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Oca.09 Şub.09 Mar.09 Nis.09 May.09 Haz.09 Tem.09 Ağu.09 Eyl.09 Kaynak: TCMB Gıda Fiyatları Enerji Fiyatları Gıda fiyatlarının artış hızı, 2007 yılındaki kuraklığa bağlı arz kaybının gecikmeli yansımaları ile yılın ilk yarısında yükselmiş, ikinci yarıda ise olumlu üretim ve dış fiyat gelişmeleriyle belirgin bir yavaşlama göstermiştir. Yıl genelinde, grup fiyatları son iki yıldaki yüksek seyrini 2008 yılında da devam ettirerek enflasyonun yükselişinde belirleyici olmayı sürdürmüştür. Enerji grubunda ise özellikle akaryakıt ile elektrik fiyatlarındaki yükselişler nedeniyle önceki yıllara kıyasla oldukça yüksek artışlar gözlenmiştir. 2009 yılının ilk çeyreğinde, gıda fiyatları, işlenmiş gıda grubundaki belirgin yavaşlama neticesinde geçmiş yıllara kıyasla daha az oranda artmış, enerji fiyatları ise petrol fiyatlarında gözlenen düşüşün gecikmeli etkileriyle azalmıştır. İkinci çeyrekte, işlenmiş gıda grubundaki belirgin yavaşlamaya rağmen, işlenmemiş gıda fiyatlarındaki azalışın mevsim ortalamalarına kıyasla düşük oranda gerçekleşmesi nedeniyle yıllık gıda fiyatları enflasyonu yükselmiştir. Enerji fiyatları yıllık artış oranı ise emtia fiyatlarındaki birikimli azalışların etkisiyle düşmeye devam etmiştir. Temmuz ayında meyve fiyatlarındaki yavaşlamanın da etkisiyle gıda ve alkolsüz içecekler grubunda yıllık enflasyon yüzde 8,51 e gerilemiştir. Akaryakıt fiyatları, EPDK nın başlattığı tavan fiyat uygulamasına ve gerileyen uluslararası fiyatlara bağlı olarak ay ortasına kadar 12
düşüş göstermiş, sonrasında ise maktu ÖTV tutarı ve uluslararası fiyatlardaki artışlarla beraber yükselişe geçmiştir. Böylece, ay genelinde akaryakıt fiyatları yüzde 1,80 oranında azalmıştır. Bu azalışın yanı sıra, geçtiğimiz yıl elektrik tarifelerinde yapılan yüksek oranlı artışın oluşturduğu yüksek bazın ortadan kalkmasıyla, enerji grubu yıllık enflasyonu belirgin oranda gerileyerek yüzde 0,07 olmuştur. Ağustos ayında gıda ve alkolsüz içecekler grubu yıllık enflasyonu yüzde 6,83 e gerilemiştir. Bunda, meyve ve sebze fiyatlarında gözlenen azalış belirleyici olurken, et fiyatlarındaki artış bu yavaşlamayı sınırlamıştır. Uluslararası petrol fiyatlarındaki yükselişle akaryakıt fiyatları Ağustos ayında yüzde 5,02 oranında artmıştır. Bu dönemde, başta İstanbul olmak üzere, şebeke suyu fiyatlarında gözlenen artışların da etkisiyle, enerji grubu yıllık enflasyonu yüzde 1,48 e yükselmiştir. Eylül ayı itibarıyla gıda ve alkolsüz içecekler grubu yıllık enflasyonu yüzde 6,79 düzeyine gerilemiştir. İşlenmemiş gıda fiyatları Eylül ayında yüzde 0,5 oranında artmıştır. Meyve ve sebze fiyatlarındaki gerileme, et fiyatlarında süregelen yüksek oranlı artışların etkisini telafi etmiştir. Böylelikle, işlenmemiş gıda fiyatları yıllık enflasyonundaki gerileme eğilimi hız kaybetmekle birlikte sürmüştür. Enerji fiyatları ise Eylül ayında yüzde 0,63 oranında artmıştır. Bu gelişmede, şebeke suyu ve tüp gaz fiyatlarındaki artışlar etkili olmuştur. Böylelikle, enerji fiyatları yıllık artış oranı Eylül ayı itibarıyla yüzde 2,01 e yükselmiştir. Yüzde Katkı Yüzde Katkı Yüzde Katkı Yüzde Katkı TÜRKİYE 100 9,2 100,0 10,6 100,0 11,1 100,0 10,1 100,0 Gıda ve alkolsüz içecekler 28,03 13,4 41,0 14,0 36,9 11,1 27,9 11,9 33,2 Alkollü içecekler ve tütün 4,58 6,9 3,4 6,8 3,0 6,9 2,8 0,3 0,1 Giyim ve ayakkabı 7,22 3,7 2,9 2,9 1,9 2,6 1,7-1,5-1,1 Konut 18,63 14,7 30,0 16,3 28,6 23,2 38,9 22,9 42,4 Ev eşyası 7,53 4,2 3,4 6,2 4,4 8,8 5,9 10,4 7,8 Sağlık 2,5-0,2-0,1-0,4-0,1 0,9 0,2 2,0 0,5 Ulaştırma 12,64 6,5 9,0 11,6 13,9 9,2 10,5 2,4 3,0 Haberleşme 4,6-1,3-0,7-1,3-0,6 6,5 2,7 5,7 2,6 Eğlence ve kültür 2,54 0,1 0,0 2,0 0,5 2,6 0,6 7,0 1,8 Eğitim 2,47 6,4 1,7 6,9 1,6 7,0 1,6 7,3 1,8 Lokanta ve oteller 5,47 11,4 6,8 14,3 7,4 14,9 7,3 13,4 7,3 Çeşitli mal ve hizmetler 3,79 9,4 3,9 10,6 3,8 8,3 2,8 11,7 4,4 Ana Harcama Gruplarına Göre TÜFE Enflasyonu (Yüzde) Harcama Grubu Ağırlıkları Mar.08 Haz.08 Eyl.08 Ara.08 13
Ana Harcama Gruplarına Göre TÜFE Enflasyonu (Yüzde) Harcama Grubu Ağırlıkları Mar.08 Haz.08 Eyl.08 Ara.08 Yüzde Katkı Yüzde Katkı Yüzde Katkı Yüzde Katkı TÜRKİYE 100 9,2 100,0 10,6 100,0 11,1 100,0 10,1 100,0 Gıda ve alkolsüz içecekler 28,03 13,4 41,0 14,0 36,9 11,1 27,9 11,9 33,2 Alkollü içecekler ve tütün 4,58 6,9 3,4 6,8 3,0 6,9 2,8 0,3 0,1 Giyim ve ayakkabı 7,22 3,7 2,9 2,9 1,9 2,6 1,7-1,5-1,1 Konut 18,63 14,7 30,0 16,3 28,6 23,2 38,9 22,9 42,4 Ev eşyası 7,53 4,2 3,4 6,2 4,4 8,8 5,9 10,4 7,8 Sağlık 2,5-0,2-0,1-0,4-0,1 0,9 0,2 2,0 0,5 Ulaştırma 12,64 6,5 9,0 11,6 13,9 9,2 10,5 2,4 3,0 Haberleşme 4,6-1,3-0,7-1,3-0,6 6,5 2,7 5,7 2,6 Eğlence ve kültür 2,54 0,1 0,0 2,0 0,5 2,6 0,6 7,0 1,8 Eğitim 2,47 6,4 1,7 6,9 1,6 7,0 1,6 7,3 1,8 Lokanta ve oteller 5,47 11,4 6,8 14,3 7,4 14,9 7,3 13,4 7,3 Çeşitli mal ve hizmetler 3,79 9,4 3,9 10,6 3,8 8,3 2,8 11,7 4,4 Ana harcama grupları itibarıyla bakıldığında, 2008 yılında tüketici harcamaları içinde en fazla artış yüzde 22,9 ile konutta olmuş; bunu yüzde 13,4 ile lokanta ve oteller takip etmiştir. Giyim ve ayakkabı grubunda ise yüzde 1,5 lik fiyat düşüşü olmuştur. Ana Harcama Gruplarına Göre TÜFE Enflasyonu (Yüzde) Harcama Grubu Ağırlıkları Mar.09 Haz.09 Eyl.09 Yüzde Katkı Yüzde Katkı Yüzde Katkı TÜRKİYE 100 7,9 100,0 5,7 100,0 5,3 100,0 Gıda ve alkolsüz içecekler 28,03 9,2 32,6 9,7 47,4 6,8 36,1 Alkollü içecekler ve tütün 4,58 7,1 4,1 7,2 5,7 20,8 18,1 Giyim ve ayakkabı 7,22 0,4 0,3-1,2-1,4 0,4 0,5 Konut 18,63 16,5 38,9 11,1 36,2 4,4 15,4 Ev eşyası 7,53 4,6 4,4-1,7-2,2-1,7-2,5 Sağlık 2,5 2,0 0,6 4,1 1,8 2,6 1,2 Ulaştırma 12,64-0,5-0,7-4,0-8,9 0,0 0,1 Haberleşme 4,6 3,1 1,8 4,1 3,3 1,8 1,6 Eğlence ve kültür 2,54 8,3 2,7 7,9 3,5 12,8 6,2 Eğitim 2,47 6,7 2,1 4,9 2,1 5,1 2,4 Lokanta ve oteller 5,47 12,1 8,4 8,4 8,0 7,3 7,6 Çeşitli mal ve hizmetler 3,79 13,3 6,4 11,7 7,7 16,2 11,7 14
2009 yılı Eylül ayı itibarıyla ise yıllık bazda en yüksek artış, yüzde 20,8 ile alkollü içecekler ve tütün grubunda gerçekleşmiş; bunu yüzde 16,2 artış ile çeşitli mal ve hizmetler grubu izlemiştir. bazda düşüş kaydeden tek grup ise yüzde 1,7 oranında gerileyen ev eşyası grubu olmuştur. Ana harcama gruplarının enflasyona yaptığı katkıya bakıldığında, hem 2008 yılında, hem de 2009 yılı genelinde en yüksek katkıyı gıda ve alkolsüz içecekler grubu ile konut grubunun yaptığı görülmektedir. Eylül ayı itibarıyla yüzde 5,27 olarak gerçekleşen enflasyonun yüzde 36,1 i gıda ve alkolsüz içecekler grubu fiyatlarındaki artıştan kaynaklanmıştır. Alkollü içecekler ve tütün grubunun katkısının ise Eylül ayı itibarıyla konut grubunu geride bırakarak yüzde 18,1 e yükseldiği gözlenmiştir. Enflasyon Beklentisi (Yüzde) 13 12 11 10 9 8 7 6 5 Oca.08 Şub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Oca.09 Şub.09 Mar.09 Nis.09 May.09 Haz.09 Tem.09 Ağu.09 Eyl.09 Eki.09 Yıl Sonu Enflasyon Beklentisi 2 Yıl Sonrasının Enflasyon Beklentisi Kaynak: TCMB Orta vadeli enflasyon beklentileri, 2008 yılı ilk yarısında belirgin bir artış göstermiştir. Arz yönlü şokların etkileriyle enflasyonun yüksek kalması beklentilerin uzunca bir süre orta vadeli hedeflerin belirgin olarak üzerinde seyretmesine neden olmuştur. Kasım ayından itibaren ise petrol fiyatlarındaki gerileme ile talep koşullarındaki zayıflamaya paralel olarak olumlu görünüm sergileyen enflasyon gerçekleşmelerinin de etkisiyle, beklentilerdeki iyileşme belirginleşmiştir. Ayrıca bu dönemde, Merkez Bankasının enflasyon 15
görünümündeki iyileşmeye dikkat çekerek faiz oranlarını hızlı bir şekilde düşürmesi ve zaman içinde açıklanan verilerin bu kararları haklı çıkarması, enflasyon beklentilerinin iyileşmesine katkıda bulunan bir diğer unsur olmuştur. Ekonomik faaliyette gözlenen yavaşlama, emtia fiyatlarındaki gerileme ve açıklanan verilerin Merkez Bankasının öngördüğü gibi enflasyonda hızlı bir düşüşe işaret etmesi, enflasyon beklentilerinin 2009 yılı ilk çeyreğinde de gerilemeye devam etmesini sağlamıştır. Bu dönemde yakın dönem enflasyon beklentilerindeki düşüş daha belirgin olmuştur. Yılın ilk çeyreğinde orta vadeli enflasyon beklentilerinde gözlenen hızlı düşüş, ikinci çeyrekte yerini nispeten yatay bir seyre bırakmıştır. Bu dönemde yakın dönem enflasyon beklentileri belirgin oranda düşerken, orta vadeli beklentiler sınırlı bir oranda gerilemiş ve beklenti eğrisi yataylaşmıştır. 2009 yılının üçüncü çeyreğinde ise yakın dönem enflasyon beklentilerinde bir miktar yükseliş gözlenirken, orta vadeli enflasyon beklentileri gerilemiştir. Ekim ayı birinci dönem beklenti anketi sonuçlarına göre, yılsonu enflasyon öngörüsü yüzde 5,41 e, 2 yıl sonrasının tüketici fiyatları enflasyonu beklentisi ise yüzde 6,18 düzeyine gerilemiştir. 2010-2012 dönemini kapsayan OVP ye göre, dünya enerji ve emtia fiyatlarındaki gerileme ile talepteki durgunluk göz önünde bulundurulduğunda, 2009 yılının ilk yarısında enflasyonda kaydedilen gerilemenin önümüzdeki dönemde de devam edeceği beklenmektedir. PARA POLİTİKASINDA ŞEFFAFLIK VE ENFLASYONİST BEKLENTİLERİN YÖNLENDİRİLMESİ Belirsizlik ortamında şekillenen beklentilerin doğru olma ihtimalinin düşük olması ve para politikasının amacıyla uyuşmaması, para politikasının etkinliğini azaltmaktadır. Bu nedenle, pek çok merkez bankası enflasyonu düşürerek fiyat istikrarını sağlama amacına nasıl ulaşacağını ekonomik birimlere açıklama yoluna gitmekte, başka bir deyişle şeffaf olmayı tercih etmektedir. 16
Son dönemlerde para politikasında şeffaflık, hesap verebilirlik ve kredibilitenin öneminin artması iki nedene bağlanabilir. Birinci neden, ekonomi alanında para politikasının enflasyonun en önemli belirleyicilerinden birisi olduğunun kabul edilmesidir. İkinci neden, para politikasının başarılı olması için merkez bankasının kredibilitesinin ve para politikasıyla ilgili piyasa beklentilerinde netlik sağlanmasının kritik öneme sahip olmasıdır. Merkez bankası ve piyasa oyuncuları arasındaki iletişim eksikliği şeffaflığın etkisini azaltmaktadır. Bu yüzden merkez bankasının bilgilendirme sürecinde net ve açık olması iktisadi birimlerin bilgileri doğru algılaması bakımından önemlidir. Aynı şekilde iktisadi birimlerin merkez bankasının sunduğu raporları doğru yorumlaması merkez bankasının enflasyonist beklentileri yönlendirmesini kolaylaştırmaktadır. Merkez bankası düşük ve istikrarlı bir fiyat düzeyi sağladığı sürece, kamuoyu merkez bankasının amacının ne olduğu konusunda bilgi sahibi olmasa dahi merkez bankasının kredibilitesi vardır. Merkez bankasının enflasyonla mücadelesinde başarılı olmasını sağlayacak önemli faktörlerden biri enflasyonist beklentileri ne kadar kendi hedefine yönlendirebildiğinde yatmaktadır. Merkez bankasının para politikasında şeffaf olması, enflasyonla mücadele hedefinden vazgeçip diğer hedeflere yönelme esnekliğini sınırlandırmaktadır. Merkez bankasının enflasyonist beklentileri yönlendirebilmesi için önce fiyat istikrarı hedefinden vazgeçmeyeceğini kanıtlaması gerekmektedir. Artık sadece geçici ve kısa dönemli günü kurtarma politikaları yerine uzun vadede fiyat istikrarında süreklilik sağlayacak politikalar önem kazanmaktadır. Bu konuda sağlanacak olan başarı hem politika uygulayıcısının kredibilite kazanması, hem toplumun ekonomik refahının artması bakımından önemlidir. Bu bağlamda, TCMB nin bağımsızlığı ve enflasyonla mücadeledeki inandırıcılığı ve gücü kredibilite kazanmasını sağlamış ve 2002 yılından itibaren kronik yüksek enflasyon dönemi sona ermiştir. Enflasyonla mücadelede, TCMB nin iktisadi birimlerle iletişiminin şeffaflıkla sağlanmasında, 2002 yılı öncesi ile karşılaştırıldığında yadsınamayacak bir ilerlemenin sağlandığı görülmektedir. TCMB nin enflasyonla mücadeledeki bu kararlılığı, ileriki yıllarda da enflasyonist beklentilerin yönlendirilmesi açısından önemli olacaktır. 17
C. ÜRETİCİ FİYATLARINDAKİ GELİŞMELER Tüketici fiyatları enflasyonu üzerindeki maliyet yönlü etkilerin değerlendirilmesi açısından üretici fiyatlarındaki gelişmeler önem taşımaktadır. 2008 yılının ilk yarısında uluslararası emtia piyasalarındaki gelişmelere paralel olarak yüksek oranlarda artış gösteren üretici fiyatları, yılın ikinci yarısında düşüş eğilimine girmiştir. Temmuz ayında, yüzde 18,41 ile yılın en yüksek düzeyine ulaşan üretici fiyatları yıllık enflasyonu, yılsonu itibarıyla yüzde 8,11 e gerilemiştir. Bu dönemde, imalat sanayinde kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri, ana metal sanayi ve kimyasal ürünler alt gruplarındaki fiyat düşüşleri, ÜFE deki gerilemede etkili olmuştur. Bu gelişme petrol ve emtia fiyatlarındaki gerilemeden kaynaklanmıştır. 2008 yılsonu itibarıyla, ÜFE nin ana alt kalemleri olan tarım sektörü fiyatları yüzde 0,16, sanayi sektörü fiyatları yüzde 10,07 artmıştır. Fiyatlar, sanayi sektörü ana alt kalemlerini oluşturan madencilik ve taşocakçılığı sektöründe yüzde 16,93, imalat sanayi sektöründe yüzde 6,36, elektrik, gaz ve su sektöründe yüzde 60,28 oranında artmıştır. Üretici Fiyatları Enflasyonu (Yüzde) 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 Oca.07 Şub.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 Ağu.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 Ara.07 Oca.08 Şub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Oca.09 Şub.09 Mar.09 Nis.09 May.09 Haz.09 Tem.09 Ağu.09 Eyl.09 Aylık 18
2009 yılının Ocak ve Şubat aylarında üretici fiyatları aylık enflasyonunun artış göstermesi, gıda ile ana metal sanayi alt grupları ile elektrik ve gaz fiyatlarındaki artışlardan kaynaklanmıştır. Mart ayında ise ÜFE beklentilerin altında yükselmiştir. Bu artışta kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri, gıda ve içecek ile tütün ürünleri imalatı etkili olmuştur. Öte yandan, mobilya, giyim eşyası ve ana metal sanayi fiyatlarındaki düşüş ÜFE deki artışı sınırlandırmıştır. ÜFE, Tarım ve Sanayi Grubu Enflasyonu (Yüzde) 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 Oca.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 Ara.07 Oca.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Oca.09 Mar.09 Nis.09 May.09 Haz.09 Tem.09 Eyl.09 ÜFE Tarım Sanayi Nisan ayında üretici fiyatlarındaki artışta kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri, motorlu kara taşıtı ile basın ve yayım ürünleri imalatı etkili olmuştur. Tekstil ile plastik ve kauçuk ürünlerinin fiyatlarındaki düşüş ise artışı sınırlandırmıştır. Mayıs ve Haziran aylarında ise imalat sanayinde petrol ürünleri imalatı ve giyim eşyası imalatındaki fiyat artışları üretici fiyatlarını yükseltmiştir. Buna karşılık, Haziran ayında makine ve teçhizat imalatında fiyatlar önemli ölçüde gerilemiştir. Bir önceki yıla göre değerlendirildiğinde ise yılın ikinci çeyreğinde, üretici fiyatları yıllık enflasyonu sıfırın altında gerçekleşmiştir. 19
Sektör ve Alt Sektörlere Göre Üretici Fiyatları Endeksi Oranı (Yüzde) Mar.08 Haz.08 Eyl.08 Ara.08 Mar.09 Haz.09 Eyl.09 Genel 10,5 17,0 12,5 8,1 3,5-1,9 0,5 Tarım 16,3 15,0 6,6 0,2-2,2 2,9 4,1 Tarım, avcılık, ormancılık 17,2 15,3 7,0 0,2-2,6 2,1 3,6 Balıkçılık -23,8 2,2-12,3-2,7 14,9 22,2 14,6 Sanayi 9,2 17,5 13,9 10,1 4,8-2,9-0,3 Madencilik ve taşocakçılığı 17,4 27,3 28,3 16,9 15,6 5,7 6,5 İmalat sanayi 9,1 17,2 12,7 6,4 1,1-5,0-0,9 Elektrik,gaz ve su 8,7 19,0 26,0 60,3 50,9 18,6 1,2 Temmuz ayında üretici fiyatları enflasyonu, aylık ve yıllık bazda negatif olmuştur. ÜFE deki düşüş, büyük ölçüde tarım fiyatlarındaki gerilemeden kaynaklanmıştır. İmalat sanayinde özellikle giyim eşyası imalatı, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve ana metal sanayindeki fiyat düşüşleri dikkat çekmiştir. Ağustos ayında ise üretici fiyatları aylık enflasyonu artış kaydetmiştir. Bu artışta imalat sanayinde, özellikle kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve ana metal sanayindeki fiyat artışları dikkat çekmiştir. Eylül ayında üretici fiyatları yüzde 0,62 oranında artarken, yıllık enflasyon yüzde 0,47 olarak gerçekleşmiştir. Tarım grubunda yıllık enflasyon yüzde 4,08 e yükselmiştir. İmalat sanayi yıllık enflasyonu ana metal ve gıda ürünleri imalatı fiyatlarındaki artışın etkisiyle 1,43 puan yükselerek yüzde 0,94 düzeyinde gerçekleşmiştir. Petrol ve ana metal hariç imalat sanayi yıllık enflasyonu ise sabit seyrini korumuştur. Eylül ayında ÜFE deki artışta yüzde 0,65 oranında yükselen sanayi fiyatları büyük ölçüde etkili olmuştur. İmalat sanayinde, ana metal sanayi ile gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörlerindeki artışlar dikkat çekmektedir. Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri fiyatlarındaki gerileme ise ÜFE yi düşürücü yönde etki yapmıştır. 20