İ STA NB U L K A LK I NM A A JA NS I

Havaalanı Kavşağı EGS Business Park Blokları B2 Blok Kat: 16 34149 Yeşilköy Bakırköy / İSTANBUL T: +90 212 468 34 00 F: +90 212 468 34 44 www.istka.org.tr - iletisim@istka.org.tr 2 İSTA NB U L K AL KIN M A AJ AN S I 3 İ STA NB U L K A LK I NM A A JA NS I

İÇİNDEKİLER 1. STRATEJİK KONUM 2. DEMOGRAFİK YAPI 3. EKONOMİK YAPI 4. GİRİŞİMCİLİK ve TİCARET 5. FİNANS 6. ULAŞIM 7. TURİZM 8. EMLAK PİYASASI 9. YAŞAM KALİTESİ 10. KÜRESEL GÖSTERGELER 4 2

STRATEJİK KONUM 3 4

Helsinki 3,5 saat Londra 4 saat Moskova 3 saat STRATEJİK KONUM Barselona 3,5 saat İSTANBUL ; Türkiye nin ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan tartışmasız en önemli kenti konumundadır. Hem Avrupa hem de Asya ya açılan stratejik bir geçiş noktası niteliğindedir. Kahire 2 saat Mumbai 6 saat Kaynak: Uçuş Uzaklıkları, Türk Hava Yolları, 2011 Konum olarak kuzeyinde Karadeniz, güneyinde Marmara Denizi, doğusunda Kocaeli, batısında ise Tekirdağ yer almaktadır. Kent, jeopolitik avantajı sayesinde küresel öneme sahip dünya şehirlerine ulaşım konusunda yatırımcılara eşsiz fırsatlar sunmaktadır. Kahire ye 2 saat; Moskova ya 3 saat; Londra ya 4 saat; Barselona, Madrid ve Paris e ise 3,5 saat gibi kısa bir sürede ulaşılabilmektedir. 2010 ADNKS verilerine göre da 13 milyonu aşkın nüfus yaşarken, 5.313 km 2 yüzölçümü ile Avrupa nın diğer metropollerine nazaran daha düşük bir nüfus yoğunluğuna sahiptir. un büyüklüğü 39 ilçe ve 1 büyükşehir belediyesinin 25 milyar TL ye yaklaşan konsolide bütçeleri ile daha da anlam kazanmaktadır. ; Balkanlar, Kafkaslar ve doğu yu içine alan bölgede ekonomik merkez görevini üstlenmektedir. vadede bölgesel, uzun vadede ise küresel bir finans merkezi olma vizyonu ile hareket eden kent, dünyanın yükselen şehirleri arasında kendine yer bulmaktadır. Nüfus ve Yüzölçümü, 2010 Nüfus Ülke Nüfusuna Oranı (%) Yüzölçümü (km2) Nüfus Yoğunluğu (Nüfus / km2) 13.255.685 %18 5.313 2.551 Türkiye 73.722.988 %100 785.347 96 Avrupa Birliği (27) 501.103.400 %680 4.422.773 113 Kaynak: TÜİK, 2010 ADNKS ve Eurostat verileri kullanılarak derlenmiştir. 5 6

DEMOGRAFİK YAPI 7 8

DEMOGRAFİK YAPI Avrupa Birliği İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması na (İBBS) göre belirlenen 26 Düzey 2 Bölgesi arasında, Türkiye de en büyük nüfusa sahip bölge durumundadır. Çalışma çağı olarak tanımlanan 15-64 yaş grubunda bulunan 9 milyondan fazla nüfusun varlığı, için büyük bir işgücü kaynağı oluşturduğu gibi, bu nüfusa yönelik istihdam olanakları yaratılması ve işgücü piyasasının gerektirdiği becerilerin kazandırılması ile için önemli bir fırsata dönüştürülebilir. Demografik göstergeler ele alındığında, 15-64 yaş grubundaki çalışma çağı nüfusunun %70,57 gibi yüksek bir orana sahip olması, bölgede yaşayan genç nüfusu ön plana çıkarmaktadır. TÜİK verilerine göre 2010 yılı itibarıyla medyan yaş 29,98 dir. 2009 yılından 2010 yılına nüfus artış hızı %2,62 olmuştur. Kaba doğum hızı ise 2010 yılı itibarıyla %1,61 olurken, genel doğurganlık hızı %6,27 olmuştur. 1975-2000 döneminde, toplam nüfus içinde göç eden nüfusun payı artmış, 1975-1980 döneminde %9,3 ten 1990-2000 döneminde %11 e yükselmiştir. Aynı dönemlerde göç eden nüfus 3,6 milyondan 6,7 milyona yükselmiştir. Göç ile gelen nüfusun doğurganlık oranının yüksek olması sayesinde, da genç nüfus oranı sürekli artış göstermiştir. 2010 yılında un aldığı göç, verdiğinden fazla olmuş ve net göç 102.583 kişi olarak gerçekleşmiştir. 2010 ADNKS ye göre, Türkiye de göç eden yaklaşık her beş kişiden biri için, sunduğu imkanlarla cazip bir bölge olarak görülmektedir. un aldığı göçün %77 sini 15-64 yaş grubu oluşturmaktadır. Nüfusun Yaş Yapısı, 2009 Demografik Göstergeler, 2010 un Göç Yapısı, 2010 90+ 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 6,0 Kadın Erkek 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 Kaynak: TÜİK, 2009. Yaş Yapısı 0-14 Yaş %23,87 15-64 Yaş %70,57 65 Yaş ve Üzeri %5,56 Medyan Yaş 29,98 Kaba Doğum Hızı %1,61 Genel Doğurganlık Hızı %6,27 Ölüm Sayısı 50.403 Kaynak: TÜİK, Türkiye İstatistik Yıllığı 2010. İSTANBUL UN ALDIĞI GÖÇ 439.515 NET GÖÇ: 102.583 İSTANBUL GÖÇ YAPISI 2010 İSTANBUL UN VERDİĞİ GÖÇ 336.932 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler, 2010. 9 10

DEMOGRAFİK YAPI Farklı milletlerden kente katılım sayesinde zengin kültürel çeşitliliğini daha da artırarak farklı dünya görüşlerinin sentezine ulaşmak anlamında örnek teşkil eder duruma gelmektedir. 2009 yılı itibarıyla Türkiye de mukim yabancı nüfusun 42.228 i u tercih ederken, Bursa ve Ankara sırasıyla ikinci ve üçüncü basamakta yer almaktadır. Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan raporlara bakıldığında 2007 yılı itibarıyla Avrupa kentlerinde nüfus büyüklükleri bakımından, Moskova nın ardından ikinci sırada yer almaktadır. Aynı araştırmanın 2025 öngörüsünde ise, tüm Avrupa kentlerini geride bırakarak birinci sıraya yerleşmektedir. Bölgesi, Avrupa daki 317 adet Düzey 2 Bölgesi içinde nüfusu en yüksek bölge olup, nüfus yoğunluğu yüksek bölgeler arasında yer almaktadır. İBBS Düzey 2 Bölgeleri nüfus yoğunluğuna göre sıralandığında 2007 yılı için Londra nın merkezi 9.310 kişi/km 2 ile ilk sırada yer alırken, Bölgesi 2.314 kişi/km 2 ile 11. sırada yer almaktadır. Avrupa Kentlerinde Nüfus, 2007, milyon kişi Avrupa Sıralaması 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Nüfus Şehir Ülke 10,5 10,1 9,9 8,6 5,6 4,9 4,6 3,7 3,4 3,3 Moskova * Paris Londra Madrid Barselona St Petersburg Ankara Berlin Roma Rusya Türkiye Fransa İngiltere İspanya İspanya Rusya Türkiye Almanya İtalya Kaynak: Birleşmiş Milletler, 2007 ve Ticaret Odası 2009 Ekonomik Raporu verilerinden derlenmiştir. * un 2007 nüfusu TÜİK in yaptığı hane bazlı nüfus sayımına göre 12.573.836 dır. Yabancı Nüfus, 2009 Bursa Ankara İzmir Antalya 42.228 11.495 7.166 6.707 6.343 Kaynak: TÜİK, ADNKS ile belirlenen rakamları içerir. 11 12 12

EKONOMİK YAPI 13 14

EKONOMİK YAPI Kişi başına milli gelir, bölgelerarası yaşam standartlarını belirlemede kullanılan öncü araçlardan biridir. Türkiye nin ekonomi alanında lokomotifi olan, sunduğu eşsiz yatırım fırsatlarıyla diğer bölgelerden farklı bir kategoriye yerleşmiştir. 2010 yılı itibarıyla Türkiye de kişi başına milli gelir 9.980 USD olarak gerçekleşirken, da 10.352 USD olarak hesaplanmıştır. Satın alma gücü paritesine göre kişi başına GSYİH ise 2010 yılında Türkiye de 48 iken AB(27) ülkelerinde 100 olarak tespit edilmiştir. (Eurostat,2010) TÜİK ten elde edilen veriler ışığında son 10 yılda un kişi başına GSYİH sinde yaşanan hızlı artış göze çarpmaktadır. 2010 yılında da kişi başına milli gelirin Türkiye deki ortalama kişi başına milli gelirden daha fazla olduğu görülmektedir. Küresel ekonomide kendine daha fazla pay edinmek isteyen, son yıllarda yaşanan finansal krizi başarıyla atlatmış ve dünyaca ünlü kredi derecelendirme şirketlerinden övgü dolu yorumlar almıştır. Küresel şehirlerin birçoğunun notları düşerken, un kredi notu yükselmiştir. Bu açıdan bakıldığında, göreli olarak, diğer dünya kentlerine göre daha parlak bir profil çizmiştir. PricewaterhouseCoopers tarafından yapılan Dünya nın en büyük şehirleri ve 2025 tahminleri konulu araştırmada yer alan tabloda un 2008 itibarıyla GSYİH si baz alındığında Madrid in ardından Avrupa nın en büyük 5., dünyanın ise 34. şehir ekonomisi olduğu görülmektedir. Bu araştırmada Birleşmiş Milletler in nüfus tahminleri kullanılmış olup, hesaplamaya dahil edilen şehir sayısı 151 dir. 2025 tahminleri göstermektedir ki ilk 10 da yer alan ekonomilerden sadece Londra, Moskova ve yükselme trendi sergileyecektir. Yine aynı araştırmanın 2008-2025 projeksiyonlarında, Rio de Janeiro ve Sao Paulo nun %100 civarında büyüme göstermesi beklenmektedir. OECD ülkelerine bakıldığında ise 1995-2002 arası oluşan kişi başı milli gelir ile kişi başı bölgesel gelir farkı, 2008-2025 döneminde yarıya inmektedir. Seçilen GSYİH hesaplamasında, satın alma gücü paritesi benimsenmiş ve döviz piyasasında oluşan farklılıklar elimine edilmiştir. Avrupa Kentlerinin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Verilerine Göre Sıralaması 2008, milyar $ Avrupa Sıralaması 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Dünya Sıralaması 5 6 15 26 34 35 43 46 50 66 2025 Tahmini Sıra 4 8 12 32 28 42 53 65 67 76 565 564 321 230 *182 177 144 136 122 98 Kişi Başına Milli Gelir, 2010 Türkiye 2008 GSYİH Şehir Ülke Londra Paris Moskova Madrid Barselona Roma Milano Viyana Lizbon 10.352 $ 9.980 $ Kaynak: TÜİK, 2010. İngiltere Fransa Rusya İspanya Türkiye İspanya İtalya İtalya Avusturya Portekiz Kaynak: PricewaterhouseCoopers, Which are the largest city economies in the world and how might this change by 2025?, 2008. Tablo 3.10: Full listing of urban agglomeration GDP rankings and illustrative projection to 2025 * TÜİK tarafından açıklanan 2008 yılı GSYİH rakamı 135,5 milyar $ dır. 15 16

da İstihdam Bazlı Üretim Yapısı, 2010 EKONOMİK YAPI Tarım %0,4 Hizmet Sanayi 2000-2010 yılları arasındaki değişimine baktığımızda Türkiye de GSYİH 265,4 milyar USD den 735,8 milyar USD ye yükselirken, için bu rakam 58,7 milyar USD den 137,2 milyar USD ye yükselmiştir. 2010 yılında Türkiye 735,8 milyar USD olan GSYİH si ile 34 OECD ülkesi arasında 16. büyük ekonomi olurken ülke ekonomisi içinde un payı 2000-2010 yılları arasında %21-24 bandında seyretmiştir. Beşeri sermaye, finansal sermayeden farklı olarak günden güne kırılganlık ve değişim göstermeyen, ülkelerin sahip olabileceği en değerli hazinedir. Özellikle genç işgücü, hem ulusal hem de bölgesel kalkınmada Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 2000-2010 fark yaratabilecek etkenler arasında ön sıralarda yer almaktadır. Bu çerçevede 10 milyona yaklaşan 15 yaş üstü nüfusu ile, nitelikli personel ihtiyaçlarını karşılayabilmektedir. da 2010 yılı itibarıyla istihdam edilen 3,7 milyon kişinin tamamına yakını (%99) aktif çalışan konumundadır. Türkiye ortalaması ise %75,1 de kalmıştır. un toplam ülke istihdamı içindeki payı ise %23,1 düzeyindedir. Bu göstergeler ışığında, kayıtlı istihdam ve iş hayatına aktif katılım konularında ülkenin lideri konumunda bulunmaktadır. %59,6 %39,9 Kaynak: TÜİK, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2010. İşgücü, 2010 Kurumsal Olmayan İşgücü (bin kişi) 12.593 Nüfus (+15 yaş) (bin kişi) 9.633 İşgücü (bin kişi) 4.604 İstihdam İşsizlik (bin kişi) (bin kişi) 3.947 658 İşgücü Sayılmayan Nüfus (bin kişi) İşgücü Katılım Oranı İşsizlik Oranı İstihdam Oranı 5.029 % 47,8 %14,3 % 41,0 Türkiye 71.343 52.541 25.641 22.594 3.046 26.901 % 48,8 % 11,9 % 43,0 Kaynak: TÜİK, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2010. Sosyal Güvenlik Kurumuna Kayıtlı Çalışanlar, Ağustos 2010 Türkiye milyar Dolar milyar Dolar Kaynak: TÜİK, 2010. Aktif Çalışan Aylık Alan 3.689.391 1.839.435 İstihdama Oranı Türkiye %99 15.969.748 9.434.209 İstihdama Oranı un Toplamdaki Payı %75 %23 %20 Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu, 2010. 17 18

EKONOMİK YAPI Finansal Kriz Sonrası Ekonomik Toparlanma, 2010 Birleşmiş Milletler tarafından yayımlanan Binyıl Kalkınma Hedefleri doğrultusunda esas alınan göstergelerden biri de istihdamın nüfus içindeki payı olarak tanımlanmıştır. Hizmet odaklı ekonomik faaliyetlere yönelik eğilim sergileyen da, tarım sektörünün istihdamdaki payı %0,4 olarak hesaplanmıştır. Bu oran Türkiye tarımı için %25,2 dir. Hizmetler sektörü da sağlanan istihdamın %59,6 gibi yüksek bir oranını temsil ederken, Türkiye ortalamasının üzerinde seyretmiş ve Avrupa Birliği seviyesine yaklaşmıştır. Türkiye ve Avrupa Birliği ülkelerinin hizmetler sektörü istihdamı sırasıyla %48,6 ve %63,4 olarak gerçekleşmiştir. 80 li yıllarda Türkiye de büyüme ve istihdamın lokomotifi konumunda bulunan sanayi sektörü, bu özelliğini hizmetler sektörüne devretmiştir. 2004-2010 yılları arasında da sektörel gelişimlere göz attığımızda tarım sektörünün istihdamdaki payında yatay bir seyir izlenirken, sanayi sektörünün toplamdaki payında %2,4 düşüş gözlenmiştir. Öte yandan hizmetler sektörünün payı yükseliş trendi göstermiş ve %57,2 den 2010 yılında %59,6 ya çıkmıştır. 2000 li yıllar ve özellikle 2007 sonrası patlak veren küresel finansal kriz, ekonomilerde hatırı sayılır düşüşlere sebebiyet vermiş ve 1930 ların Büyük Buhran ından sonra Büyük Duraklama olarak literatürdeki yerini almıştır. Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre 1997-2007 arası dünyanın toplam gayrı safi hasılası yıllık %3,2 büyürken, 2008-2009 da bu oran %-2 olarak hesaplanmıştır. Brookings tarafından hazırlanan Global Metro Monitor raporunda küresel kriz sonrası dünyanın 150 önemli metropol şehri ekonomik açıdan incelenmiştir. Seçilen Resesyon öncesi, Resesyon ve Toparlanma safhalarında küresel etkiye sahip metropollerin performansları gözlemlenmiştir. Finansal kriz sonrası en hızlı toparlanmayı sağlayan şehirler arasında dikkat çekici nokta; ilk 30 şehir arasında Amerika Birleşik Devletleri nden hiçbir kentin yer almaması ve Avrupa dan sadece un bulunmasıdır., finansal krizden çıkma noktasında lider konumda yer alarak, en hızlı büyüyen Çin ekonomisine bağlı şehirleri bile geride bırakmıştır. Tarım Sanayi Hizmet İstihdam Bazlı Üretim Yapısı Ekonomik Sektörlere Göre Dağılım, 2010 Türkiye Avrupa Birliği %0,4 %39,9 %59,6 %25,2 %26,2 %48,6 %1,9 %30,6 %63,4 Kaynak: TÜİK ve CIA World Fact Book, 2010. Dünya Sıralaması Şehir Ülke 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Shenzhen Lima Singapore Santiago Şanghay Guangzhou Pekin Manila Rio de Janeiro Türkiye Çin Peru Singapur Şili Çin Çin Çin Filipinler Brezilya da İstihdam Bazlı Gelişim 2004-2010 Kaynak: Brookings/LSE Global Metro Monitor, 2010. Hizmet Sanayi Tarım Kaynak: TÜİK, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2010. 19 20

GİRİŞİMCİLİK ve TİCARET 21 22

GİRİŞİMCİLİK ve TİCARET Ticaret Odası araştırmalarına göre, Ticaret Sicili ne kayıtlı 548.400 firmanın %60 ını sermaye şirketleri, %34,8 ini şahıs işletmeleri, %2,5 ini ise şahıs şirketleri oluşturmaktadır. Ayrıca, da 631 holding, 43 banka merkezi ve 3.082 banka şubesi faaliyet göstermektedir. İstihdamın artırılması ve yüksek katma değer üreten ekonomik faaliyetlerin tercih edilmesi hedefleri; kurulan şirket sayısı ve yapılan girişimlerle doğru orantılıdır. da gerçekleşen toplam girişim sayısı 2009 yılı itibarıyla Türkiye nin %23,5 ine tekabül eden 819.781 dir. 2010 başında Türkiye de kurulan yabancı sermayeli şirketlerin %55,5 i u merkez olarak belirlemiştir. Bu açıdan da, küresel sermaye çekme noktasında bölgede lider konumdadır. Girişim sayıları açısından bakıldığında; toptan ve perakende sektörü ile imalat sektörü 2008 yılında da iş kaydı tutulan birinci ve ikinci sektörler olmuşlardır. da hizmet sektörlerine odaklanan ekonomik yapı; çevresel ve kültürel sürdürülebilirlik açısından da fayda sağlamaktadır. Yerel ve ulusal aktörler, yatırımların çerçevelerini bu doğrultuda çizmektedir. Büyükşehir Belediyesi tarafından yayımlanan Hizmet Sektörü Araştırma ve Değerlendirmeleri: Hizmet Raporu na göre üst düzey hizmetler (danışmanlık vs.), kültür ve turizm sektörleri toplam rekabet açısından girdi koşullarıyla paralel olarak yüksek seviyede çıkmıştır. Gelişme potansiyeli taşıyan ve/veya rekabet düzeyi yüksek öncelikli sektörler, un orta vadede gelişimini etkileyecek ve küresel kentler arasında hak ettiği yeri almasına katkı sağlayacaktır. Posta ve telekomünikasyon ile Ar-Ge hizmetlerine ilişkin analizler ise bu sektörlerin toplam rekabet pozisyonlarının düşük olduğu sonucunu ortaya çıkarmıştır. Aynı doğrultuda girdi koşulları da her iki sektör için düşük seviye olarak ölçülmüştür. da İş Kayıtlarına Göre Girişim Sayıları, 2009 %42 %0 %11 %0 %4 %1 %4 %0 %6 %1 %8 %23 Kurulan Şirket ve Kooperatif Sayısı Tasfiye Olan veya Kapanan Şirket ve Kooperatif Sayısı İş Kayıtlarına Göre Toplam Girişim Sayısı (2008) Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Elektrik, Gaz ve Su İnşaat Toptan ve Parekende Ticaret Otel, Lokanta ve Kahvehane Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Eğitim Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler Diğer Sosyal, Toplumsal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri İşletmeler, 2010 Türkiye un Payı 36.890 19.814 819.781 Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler, 2009. 102.913 61.664 3.490.786 % 35,8 % 32,1 % 23,5 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler, 2009 ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi, 2011 23 24

GİRİŞİMCİLİK ve TİCARET 2008 yılında 439 milyar dolara ulaşan küresel doğrudan yatırım hacmi, krizin de etkisiyle 2010 yılında 296 milyar dolara gerilemiştir. 2003-2010 yılları arasında Türkiye 89 milyar dolar küresel yatırım çekerek bu alandaki iddiasını ortaya koymuştur. Deloitte tarafından yapılan tahminlere göre 2014 yılında 26 milyar dolar küresel doğrudan yatırımın ülkemize gelmesi beklenmektedir. Gelen doğrudan yatırımların başında ticari hizmetler %21 ile yer alırken, otomotiv %15, bilişimtelekomünikasyon %10, elektrik-elektronik ise yine %10 pay almaktadır. Hizmet Sektörleri Rekabetçilik Seviyesi, 2008 Girdi Koşulları Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı Talep Koşulları İlgili ve Destekleyici Kruluşlar Devlet Toplam Rekabet Pozisyonu Üst Düzey Hizmetler Kültür Turizm Türkiye ye Gelen Küresel Yatırımların Sektörlere Göre Dağılımı, 2009 Türkiye ye Gelen Küresel Yatırım Projelerinin Bölgelere Göre Dağılımı, 2009 Perakende ve Ticaret Finans Toptan Ticaret Bilişim Eğitim Gayrimenkul Sağlık Lojistik Posta ve Telekomünikasyon Ar-Ge Hizmetleri Ticari Hizmetler Otomotiv Bilişim ve Telekomünikasyon Elektrik & Elektronik Makine & Teçhizat Ulaşım & Ulaşım Hizmetleri Metal (Demir-Çelik) Gıda Plastik & Kauçuk Diğer %21 %15 %10 %10 %9 %9 %7 %5 %5 %9 Kocaeli İzmir Bursa Tekirdağ Ankara Sakarya Manisa Diğer Sayı 113 27 21 17 14 13 9 6 21 Aldığı Pay %47 %11 %9 %7 %6 %5 %4 %2 %9 Kaynak: İBB, 2008, Hizmet Sektörü Araştırma ve Değerlendirmeleri: Hizmet Raporu. Kaynak: Oxford Intelligence, 03.03.2011 Ankara, Ulusal Yatırım Destek ve Tanıtım Stratejileri Çalıştayı. Kaynak: Oxford Intelligence, 03.03.2011 Ankara, Ulusal Yatırım Destek ve Tanıtım Stratejileri Çalıştayı. 25 26

GİRİŞİMCİLİK ve TİCARET 2009 yılı itibarıyla ülkemize gelen uluslararası sermaye yatırımlarının yarısına yakını u tercih etmiştir. Bu tercihin doğal iki nedeni vardır: Bölgenin coğrafi ve fiziki koşulları ve bölgenin nitelikli işgücü. un küresel doğrudan yatırım havuzundan aldığı pay her geçen yıl artmakla beraber yoğunlukla ticari hizmetler ve bilişim sektörleri ön plana çıkmaktadır. Fikri mülkiyet hakkı kavramı son yıllarda önemli bir gündem maddesi haline gelmiş olup; Ar-Ge, buluş ve yenilik çalışmalarının düzeyinin büyüklüğü hususunda bir kıstas olarak kullanılan patent sistemi ülkelerin ekonomik büyüme ve gelişmelerini açıklamakta kullanılmaya başlanmıştır. İhracat İthalat Dış Ticaret 2010, Milyar USD Türkiye un Payı 53,17 113,9 %47 98,40 185,5 %53 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı, 2010. 2010 yılı itibarıyla Türk Patent Enstitüsü ne yapılan toplam 3.250 patent başvurusunun %42 sine tekabül eden 1.370 başvuru ile, diğer illerle karşılaştırıldığında ilk sırada yer almaktadır. un ardından ise %10 luk pay ile Ankara gelmektedir. 2010 yılında Türkiye de yapılan toplam 2.994 faydalı model başvurusunun %46 sına tekabül eden 1.384 ü dan gerçekleştirilmiştir. 2010 yılında marka başvuru sayılarına bakıldığında ise yine un liderliği göze çarpmaktadır. Tüm Türkiye de yapılan marka başvurularının %50 sine denk gelen 37.150 si dan gerçekleştirilmiştir. da bulunan hem ithalat hem de ihracat firmalarının sayısı, Türkiye nin geri kalan 80 ilinin toplamından daha fazladır. Bu çerçevede, 26.551 adet ihracat firması ile 34.178 ithalat firması il sınırları içerisinde faaliyet göstermektedir. Dış ticaret firmalarının sayısından da belli olacağı üzere, ithalat ve ihracatın ana üssü olan, Türkiye dış ticaretinin %50 den fazlasını gerçekleştirerek bu alanda da rakipsiz olduğunu kanıtlamıştır. 2010 yılı sonunda da yıllık ihracat 53,17 milyar USD olurken, ithalat 98,4 milyar USD olarak hesaplanmıştır. Dış ticarette en büyük ortak Almanya olmuştur. Diğer bir ekonomik gösterge olan satın alma gücü paritesine göre Türkiye ortalaması 1,00 olarak alındığında 1,14 lük endeks ile en yüksek satın alma gücü paritesine sahiptir (TÜİK, 2010). İhracatçı Firma Sayısı İthalatçı Firma Sayısı Patent Başvuru Sayısı Faydalı Model Başvuru Sayısı Marka Başvuru Sayısı İhracat ve İthalat Yapan Firmalar, 2010 Türkiye un Payı 26.551 50.380 %53 34.178 59.163 %58 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı, 2010. da Ar-Ge ve Yenilik, 2010 Türkiye un Payı 1.370 3.250 %42 1.384 2.994 %46 37.150 74.300 %50 Kaynak: Türk Patent Enstitüsü, 2010. 27 28

FİNANS 29 30

FİNANS Finans sektörü katma değeri yüksek ürün/hizmet sunma kapasitesi olan, küresel piyasalarla etkileşim içerisinde bulunan ve kaynakların toplanması ve etkin bir şekilde dağıtılmasını sağlayan yeniliklere açık bir sektördür. Türkiye de sektörün 2005 yılı itibarıyla 7 milyar TL olan toplam karı, 2009 yılına kadar 3,1 katına çıkmış ve 22,11 milyar TL ye ulaşmıştır. bazında finans sektörü masaya yatırıldığında orta vadeli Bölgesel Finans Merkezi ve uzun vadeli Uluslararası Finans Merkezi olma hedefi kapsamında hazırlanan ulusal stratejiler, ileriye dönük olarak küresel etkinliğin daha da artacağının ön işaretleridir. Temel göstergeler arasında yer alan banka mevduatları 2010 yılında 166 milyar USD dolaylarında gerçekleşirken, banka kredileri ise 126,8 milyar USD olmuştur. 1 Mart 2010 tarihi itibarıyla Türkiye de aktif olarak faaliyet gösteren 49 bankanın genel müdürlüğü bulunduğu yer bakımından sahiplik ve fonksiyon bazlı olarak incelendiğinde 24 adet yabancı sermayeli ve 17 adet yerli sermayeli özel bankanın tamamının genel müdürlüklerinin da bulunduğu görülmektedir. Diğer taraftan, bankalar fonksiyon grupları bakımından ele alındığında; 4 katılım bankasının tümünün, 13 yatırım bankasının 10 unun ve 32 mevduat bankasının 29 unun genel merkezlerinin da yer aldığı görülmektedir. bu özelliği ile Türkiye deki bankacılığın merkezi konumundadır. Ekonomide yer alan sıcak para akışı kavramının en çok uygulandığı yer olan borsalar, kısa vadede yatırımcılar açısından ülke performansları ve beklentilerini belirleyen göstergeler olarak da değerlendirilmektedir. Mevduat Kredi Banka Mevduatları ve Krediler, 2010 Milyar USD Türkiye un Payı 166,0 399,6 %41 126,8 329,7 %38 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, 2010. 2009 yılı, küresel finansal krizin kalıntıları içinde toparlanma eğilimi gösterebilen ve bu kalıntıların altında yok olan ekonomileri açığa çıkarırken, küresel etkinliğini ve çekiciliğini Menkul Kıymetler Borsası ndaki performansı ile göstermiştir. 2009 yılı ele alındığında en çok kazandıran 6. borsa olarak yatırımcılarına kazandırmaya devam etmiştir. Gelişme ve büyüme potansiyeline sahip şirketlerin sermaye piyasalarından fon sağlamak amacıyla ihraç edecekleri menkul kıymetlerin işlem görebileceği şeffaf ve düzenli bir ortam yaratmak amacıyla 2009 yılında İMKB bünyesinde Gelişen İşletmeler Piyasası kurulmuştur. Menkul Kıymetler Borsası nda 2009 itibarıyla toplam 103 hisse senedi piyasası kurumu, 103 gelişen işletme, 128 kesin alım-satım kuruluşu, 93 repo-ters repo kuruluşu ve 129 uluslararası tahvil pazarı kuruluşu bulunmaktadır. Hisse Senetleri Gelişen İşletmeler Tahvil ve Bono Kesin Alım-Satım Pazarı Tahvil ve Bono Repo-Ters Repo Pazarı Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası Uluslararası Tahvil Pazarı Kamu Özel Yerli Özel yabancı Katılım Yatırım Mevduat Bankalar, 2010 Genel Müdürlükler Sahiplik Grubu Türkiye un Payı 2 17 24 8 17 24 %25 %100 %100 Fonksiyon Grubu 4 10 29 4 13 32 %100 %77 %91 Kaynak: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, 2010. Menkul Kıymetler Borsası, 2010 Faaliyet Gösteren Aracı Kuruluş Sayısı Aracı Kurum 103 103 88 54 33 89 Yatırım ve Kalkınma Bankası 0 0 11 11 6 11 Ticari Banka 0 0 29 28 21 29 Toplam 103 103 128 93 60 129 Kaynak: Menkul Kıymetler Borsası, 2010. 31 32

ULAŞIM 33 34

ULAŞIM Ulaşım; insanların yaşadıkları bölgenin ekonomik, sosyal ve kültürel hayatına katılımını, birbirleriyle etkileşimi ve iletişimini mümkün kılmaktadır. Bu çerçevede ulaşım sistemi insanların yanı sıra malların, hizmetlerin, bilginin hareketliliğini ve dolaşımını kolaylaştırarak erişilebilirliğin artırılmasını sağlayan en temel unsurdur. Bireylere sunduğu esnek hareketlilik olanağı nedeniyle otomobillerin kentsel ulaşımda yaygın olarak kullanılmaya başlanması, kentlerin son dönemdeki gelişimini ve kent hayatını etkileyen önemli olgular arasında yer almaktadır. da 2009 yılında günlük toplam yolcu sayısında kara ulaşımı %88,3 oranında ağırlığa sahipken, deniz ulaşımının oranı %3,2 olarak gerçekleşmiştir. Raylı ulaşımın ağırlığı henüz %8,4 dolaylarında olmasına rağmen, 2011-2013 yıllarında faaliyete geçmesi beklenen Kadıköy-Kartal, Bağcılar-Olimpiyat Köyü hatları ve Marmaray Projesi sayesinde bu oran önemli ölçüde artacaktır. 146,5 km olan mevcut raylı sistem uzunluğu yukarıda bahsedilen projelerin önümüzdeki yıllarda hayata geçmesi ile daha da uzayacaktır. Günlük taşınan yolcu sayısı 11,7 milyon kişidir. Bunların ise sadece 2,8 milyonu özel oto ile seyahat ederken, 8,9 milyon kişi toplu taşıma araçlarını tercih etmektedir. da bulunan Atatürk ve Sabiha Gökçen Havalimanları, çağın ihtiyaçlarını karşılayan modern ve teknolojik mekanlar olarak göze çarpmaktadır. Atatürk Havalimanı, yıllık 30 milyondan fazla yolcu sayısı ile Türkiye nin en yoğun havalimanıdır. Bunlara ek olarak Skytrax dergisi tarafından 2011 yılında Avrupa nın en iyi havalimanı seçilmiştir. Sabiha Gökçen Havalimanı ise anna.aero havacılık sitesi tarafından kendi kategorisinde 2009 ve 2010 yıllarında iki kere üst üste dünyada yolcu trafiğini en çok artıran havalimanı seçilmiştir. Bunun yanı sıra American Popular Science dergisi ise 2010 yılı yenilikçilik ödüllerinde mühendislik kategorisinde Sabiha Gökçen Havalimanı nı tüm dünyada 2. ilan etmiştir. Sabiha Gökçen Havalimanı, Türkiye nin en yoğun 3. havalimanıdır. Sonuç olarak toplamda 40 milyonu aşan yolcu sayısı ile, dünyada en çok ilgi çeken şehirler arasında yer almaktadır. Toplu Taşıma, 2009 Kara Ulaşımı Deniz Ulaşımı Raylı Sistem Kara Ulaşımı Araç Sayısı Günlük Yolcu Sayısı Özel Oto İETT ve ÖHO Servis Minibüs ve Dolmuş Taksi Toplam 1.602.730 4.883 36.902 6.951 17.222 1.668.131 2.800.000 2.554.779 2.419.000 2.011.700 535.000 10.352.000 Deniz Ulaşımı Deniz Motorları Şehir Hatları Deniz Otobüsleri Toplam Raylı Sistem Banliyö Tramvay Metro & Hafif Raylı Nostaljik Tramvay Füniküler ve Teleferik Toplam Atatürk Sabiha Gökçen Toplam Araç Sayısı 236 52 26 314 Sistem Uzunluğu (km) 72,0 34,6 33,8 4,2 1,9 146,5 Havalimanları Yolcu Sayıları, 2010 İç Hatlar Dış Hatlar Toplam 11.800.833 7.489.479 19.290.312 Günlük Yolcu Sayısı 120.000 230.000 30.000 380.000 Günlük Yolcu Sayısı 134.664 331.407 456.184 10.000 57.293 989.548 20.342.986 3.700.199 24.043.185 Toplamdaki Pay %88,3 %3,3 %8,4 Toplamdaki Pay %27,1 %24,7 %23,4 %19,5 %5,2 %100 Toplamdaki Pay %32 %60 %8 %100 Toplamdaki Pay %13,6 %33,5 %46,1 %1,0 %5,8 %100 Kaynak: Valiliği (İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü), Ulaşım A.Ş., İBB 2010 Faaliyet Raporu, TCDD ve 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı verileri kullanılmıştır. 32.143.819 11.189.678 43.333.497 Kaynak: DHMİ Genel Müdürlüğü, 2010. 35 36

TURİZM 37 38

TURİZM Sıra dışı tarihi katmanların aynı mekanda izlerinin görülebildiği, imparatorlukların başkenti ; Boğaz, Adalar, Tarihi Yarımada gibi hem kültürel hem de doğal özellikleri sayesinde çok sayıda turist çekmektedir. Euromonitor verilerine göre 2007 yılında ziyaretçi girişleri itibarıyla 10. sırada yer almaktadır. Bununla birlikte Londra, Paris gibi kentlerin ziyaretçi sayısı bir önceki döneme göre azalırken, bu dönemde en büyük büyüme New York ve ardından da da gerçekleşmiştir. Kentin en önemli giriş-çıkış kapıları; Atatürk Havalimanı, Sabiha Gökçen Havalimanı, Haydarpaşa Limanı, Karaköy Limanı, Sirkeci Garı ve Haydarpaşa Garı dır. Kente gelen turistlerin tamamına yakını havalimanları yoluyla giriş yapmaktadır., sadece belirli turizm alanlarında değil, çeşitlilikte de dünyanın önde gelen şehirleri arasındadır. Kültür, kongre ve etkinlik, kruvaziyer ve yat, sağlık, golf, inanç, spor gibi tüm sezona yayılan turizm çeşitleri sayesinde şehir bütün yıl canlılığını korumaktadır. a gelen yabancı turistlerin milliyetlerine göre dağılımına bakıldığında Alman turistler %11,4 ile birinci sırada gelmektedir. İlk beş sırada Avrupa Birliği nin en önemli üç ülkesi olan Almanya, İngiltere ve Fransa yer alırken, ABD bu üçlüyü takip etmektedir. a Gelen Yabancı Turistlerin Dağılımı, 2010 Gelen Turist Sayısı Türkiye un Payı Havayolu ile sınırdan giriş yapan Karayolu ile sınırdan giriş yapan Demiryolu ile sınırdan giriş yapan Denizyolu ile sınırdan giriş yapan Toplam 6.482.101 864.014 0 478.879 7.824.994 19.555.705 6.948.067 66.144 2.062.288 28.632.204 %33,1 %0,1 %0,0 %23,2 %27,3 Milletlere Göre Dağılım Turist Sayısı Toplamdaki Payı Almanya Rusya Federasyonu İngiltere İtalya Fransa İran A.B.D Hollanda Japonya İspanya Ukrayna Azerbaycan Türkmenistan Güney Kore Diğer 892.968 407.431 359.634 403.579 342.298 272.927 361.008 209.198 175.412 200.678 136.502 138.600 112.411 101.334 3.711.014 %11,4 %5,2 %4,5 %5,1 %4,3 %3,4 %4,6 %2,7 %2,2 %2,6 %1,7 %1,7 %1,4 %1,3 %47,9 Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile TÜİK verilerinden derlenmiştir, 2010. 39 40

TURİZM a Gelen Yabancı Turistlerin Dağılımı tablosuna bakıldığında gelen turistlerin homojen olarak dağıldığı görülmektedir. Bu veriler turizm çeşitliliği sayesinde a gelen ziyaretçilerin bir veya birkaç ülkeden kaynaklanmadığını vurgulamakla beraber, un turizmde küresel cazibe merkezi olduğunun kanıtıdır. a yabancı ziyaretçilerin en çok Temmuz ayında giriş yaptığı görülmekle birlikte, bunu Ekim ve Ağustos ayları izlemektedir. Türkiye geneli ile kıyaslandığında, aylar içinde ziyaretçi sayılarının dağılımının daha dengeli olduğu görülmektedir. Kıtaların buluştuğu yer ; tarihi, kültürel ve doğal mirası ile dünyada eşsiz bir coğrafyaya sahiptir. Bu sebeple dünyanın her tarafından turistler kenti görmek ve esinlenmek amacıyla ziyaret etmektedir. Yıllık 8 milyona yakın turistin ziyaret ettiği, konaklama açısından sıkıntı yaşanmayan bir şehir olma özelliğini de taşımaktadır. Toplam 1.159 konaklama tesisinde 56.879 oda ve 112.385 yatak bulunmaktadır. Bunların yanı sıra yatırım belgesi almış olan ve inşaatı devam eden 100 tesis daha bulunmaktadır. Konaklama durumuna bakıldığında ise 2010 yılında toplam 9.093.489 geceleme yapıldığı ve ortalama 2,1 gün kalış süresine ulaşıldığı görülmektedir. Bu denli yoğunluğun yaşandığı da doluluk oranı %41,13 olarak hesaplanmıştır. Türkiye; dünya çapında seyahat imkanlarının hızla artması, iş adamlarının daha egzotik bölgeleri tercih etme istekleri ve yeni kültürler keşfetme arzuları sayesinde kongre turizminde her geçen gün daha fazla talep görmeye başlamıştır. Konaklama Tesisleri, 2011 İşletme Belgeli Tesis Oda Yatak Yatırım Belgeli* Tesis Oda Yatak Konaklama Geceleme lama Kalış Süresi Doluluk Oranı Sayı 1.159 56.879 112.385 Sayı 100 14.913 31.489 Sayı 9.093.489 2,1 gün %41 Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2011. * da inşası devam eden tesislere verilen belge. Antalya Ankara İzmir Bursa Muğla Diğer Türkiye Toplamı a ve diğer büyük Avrupa şehirlerine sefer yapan 50 nin üzerinde havayolu şirketi, yalnızca iki-üç saatlik uçuş süreleri ile un, kongre ve sergiler için tercih edilen bir kent haline gelmesinde etkili olmuştur. Birinci sınıf konaklama ve konferans tesisi zenginliği, dünyanın belli başlı şehirlerine kolayca ulaşım ve sunduğu kültürel ve tarihi imkanlar, için önemli avantajlardır. 2011 yılı içinde, Türkiye de yapılması planlanan ulusal ve uluslararası etkinliklerin %36 sına ev sahipliği yapmaktadır. 416 etkinliğin düzenleneceği un ardından Antalya ve Ankara gelmektedir. Kongre ve Etkinlikler, 2011 Ulusal ve Uluslararası Sayı 416 232 139 115 45 31 171 1.149 İlin Payı %36 %20 %12 %10 %4 %3 %15 %100 Kaynak: Kongremerkezi.Net tarafından 2011 yılında teyit edilmiş etkinlik istatistikleri kullanılarak derlenmiştir. Sadece ulusal ve uluslararası kongre ve etkinlikleri içermektedir. 41 42