ALEXANDRIA TROAS ANTİK KENTİ 2013 YILI ÇALIŞMALARI Doç. Dr. Erhan Öztepe Çanakkale ili, Ezine ilçesi, Geyikli Beldesine bağlı Dalyan Köyü sınırları içerisinde bulunan Alexandria Troas Antik kenti 2013 yılı kazı çalışmaları 30 kişilik bir ekiple 10.07.2013-23.09.2013 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Kazı ve onarım çalışmaları ile mimari belgeleme ve alan temizliğine ağırlık verilen çalışmalar ile arkeolojik araştırmaların yanı sıra mevcut kalıntıların korunması ve yoğun bir bitki örtüsüne sahip olan sit alanının önemli kamu yapılarının temizlenerek mevcut durumlarının belgelenmesi amaçlanmıştır. 1) KAZI ÇALIŞMALAR Alexandria Troas Antik kenti 2013 yılı kazı çalışmaları iki ayrı alanda, forum alanın güneyinde bulunan AS 29 nolu açmada ve aşağı agorada hellenistik dönem stoasının hemen batısında yer alan HS 1 nolu açmada gerçekleştirilmiştir. Res.1 Antik Kent Planı
a) AS 29 nolu açma Forum alanının güney ucundaki decumanus caddesinin kuzeyinde yer alan açma 5.80 x 5.40 m. ölçülerindedir. Geçen yıl gerçekleştirilen kazı çalışmaları ile doğu ve batı duvarları saptanan açma kuzeye doğru genişletilerek kuzey duvarı bulunmuştur. Geçen yılki kazı çalışmalarında alanın kuzeydoğu-güneybatı istikametinde rampa şeklinde uzanan 1.90 m. genişliğindeki yapı öğesinin işlevinin saptanması amaçlanmıştır. Kazı çalışmalarının başladığı deniz seviyesinden 58.14 m. yükseklikteki kodda sarımtırak renkli çok fazla seramik içermeyen ve buluntu sayısının fazla olmadığı, kültür tabakası olmayan bir katmana rastlanmıştır. 1. seviye olarak adlandırılan bu katmanda irili ufaklı moloz taşlar ve bazı kesimlerde açık yeşil tonunda toprak rengi mevcuttur ancak yaklaşık 20 cm derinleşme sonucunda tabana benzeyen bu tabakaya ulaşılmasına karşın açmanın içinden kuzeydoğugüneybatı istikametinde geçen eğimli duvar yapısının tam olarak işlevi saptanamamıştır. Kazı çalışmaları sırasında bol miktarda parçalar halinde seramik, kemik, bronz, taş, sikke ve fildişinden yapılmış küçük buluntular ele geçirilmiştir. Res.2 AS 29 Nolu Açmanın Mevcut Görünümü
2. seviyeye açmanın güneyindeki bölümün kazılmasıyla başlanmıştır. Bu seviyenin başlangıcında iri taşlar ortaya çıkmış seramik miktarında seviye iki başlangıcında artış gözlenmiştir. Açmanın kuzey bölümünde bölmeler halinde kazı yapılmış ve buranın kuzeydoğu kısmında; yanık bir tabaka ile ince toprak yapısı görülürken bu bölümün orta kısmında daha açık tonda mıcırlı toprak bulunmaktadır. Yine açmanın bu kısmında bol miktarda demir cüruf, demir çivi ve bol miktarda terrakotta parçaları ele geçmiştir. Ayrıca bu seviyede kemik buluntu miktarında artış gözlenmiştir. Bu seviyede bir önceki seviyeye göre seramik miktarı ve buluntularda azalma görülürken açmanın kuzeybatı kısmında bol miktarda profilli ve profilsiz kiremit parçaları ele geçmiştir. Toprak yapısının bol kumlu bir hal alıp daha açık bir tonda renk almasıyla tabaka sonlandırılmıştır. Seviye 2 nin bitirilerek seviye 3 e geçilmesinin nedeni buranın açmanın ortasından geçen yapının güney kısmında yer almasıdır. Res.3-4 AS 29 Nolu Açmadan Küçük Buluntu Örnekleri Seviye 3 çalışmaları sırasında kuzeybatı bölümünden zemini bulmak için sondaj açılmıştır. Toprak yapısı bol miktarda küçük taş ve kum içermektedir ayrıca seramik, kiremit, demir ve bronz buluntu miktarında artış gözlenmiştir. Toprak yapısı sert ve yeşil bir hal almış ve buluntu içermemektedir. Seviye 4 te ise buluntular arasında bol miktarda demir cüruf, bronz ve kiremit görülmektedir. Kazılan alanın ortasında ortadaki yapı ile birleşik büyük bir taş açığa çıkarılmıştır. Yine ortadan geçen yapının zeminden yükselen 90 cm lik kısmında duvarda bozulmalar görülmektedir. Duvar bu kısımda dışa doğru çıkıntılı bir hal almaktadır. 19 ağustos 2013 tarihi itibariyle geriye kalan az miktardaki toprak atılmış açmanın duvarları
ve zemini temizlenerek açma kapatılmıştır. Kazı çalışmaları geçen yıl başlanılan yüzeyden 4.33 m. derinde saptanan taban seviyesine inildiğinde sonlandırılmıştır. b) HS 1 Nolu Açma Hellenistik Stoa nın kemerli giriş kapısının önündeki (Kryptoportikus un güneyi, apsisli yapının -Bazilika?- doğusu) kazı çalışmaları 15.07.2013 tarihinde başladı. Burada, 2008 ve 2009 yıllarında yapılan çalışmalarda 5,56 x 4,40 m. ölçülerinde bir açma yapılmış daha sonra 58,48 m. seviyesine gelindiğinde alan dikey olarak ikiye bölünmüştür 1. Res.5 HS 1 Nolu Açmanın Mevcut Görünümü Çalışmalarımız sırasında öncelikle açmanın 58,00 m. seviyesindeki kuzey yarısı 3., 48,00 m.de bırakılan güney yarısı 2., bunun da güneyinde kalan hiç kazılmamış alan ise 1. basamak olarak adlandırıldı. Bu alanda her defasında yaklaşık 15 cm. derinlikte kazı çalışması 1 Hellenistik stoa çevresinde 2008-2009 yıllarında yapılan çalışmalar ile ilgili olarak bkz. A.Tanrıöver-F.Biller, Ausgrabungen in Alexandria Troas 2008, Historisch-Archäologischer Freundekreis e. V. Rundbrief 2008, 23; A.Tanrıöver*E.Schwertheim, Zehn Jahre Ausgrabungen in Alexandria Troas Historisch-Archäologischer Freundekreis e. V. Rundbrief 2009, 10; P.Kiernan, Preliminary Report on the Excavations of a Cryptoporticus and Market Building at Alexandria Troas Studien zum antiken Kleinasien VII ( hrsg. E.Schwertheim) Asia Minor Studien 66, 2011, 199-216.
yürütülmüştür. 12 seviye inilmesi sonucu deniz seviyesinden 56,30 m. yüksekliğe gelinmiştir. 3. basamak olarak adlandırılan bu bölgede yapılan kazı çalışmaları sonucu Stoa nın zaman içinde kendiliğinden değil, bilinçli olarak doldurulduğu tespit edildi. Bu durumu Kryptoportikus un kuzey arka duvarının hemen dibinde, Stoa nın ön cephesindeki Dor düzenindeki sütun başlığından 2,20 m. uzaklıkta kalan 56,70 m de başlayıp 56,44 m seviyesinde sona eren, in situ halde toplu olarak ele geçen buluntu grubu açıkça gösterir. 3. basamakta yapılan kazılar sonucu aynı zamanda küçük ve büyük baş hayvanlara ait kemikler, cam kaplara ait parçalar, demir çivi, tanımlanamayacak kadar korozyona uğramış metal parçalar ele geçti. Açmanın diğer buluntuları ise midye kabukları, pişmiş toprak kandil parçaları, yanma sonucu kömürleşmiş odun parçaları, az miktarda çatı kiremidi parçasıdır. Res.6 HS 1 Nolu Açmanın Çizimi 2. basamağın yüzeyinin düzeltilmesinden sonra buradaki çalışma 58,48 m. seviyesinde sonlandırılmıştır. 1. basamak olarak adlandırılan, daha önce hiç kazılmamış alanda yüzey temizliğinden sonra kazılacak alanın eni 2,20 m., boyu 6,40 m. olarak belirlenmiştir. Taş zeminin hemen altında düzensiz taşlardan harç kullanmadan yapılmış iki kuru duvar ortaya çıktı. 1. basamakta her defasında yaklaşık 15 cm. olmak üzere 9 seviye kazıldıktan sonra 2.
basamağın kazısına başlanılmıştır. Bu kazı çalışması hem Stoa nın Güney-Kuzey doğrultusunda devam eden duvarlarının alt seviyelerdeki yapısını görmek hem de toprak tahliyesinin daha hızlı olması amacıyla gerçekleştirildi. 2. basamakta yapılan çalışmalar sonucu Stoa nın batıdaki ön cephesindeki sütun üzerindeki arşitrav bloğu ortaya çıkarılmıştır. Bu blok sütunun kuzeyinde bir ante başlığı üzerine oturtulmuştur. Sütun ile ante başlığı arasındaki cephenin ilk yapıldığı zaman açık olduğu daha sonra düzensiz taşlardan harçla örülmüş bir duvarla kapatılmış olduğu gözlemlenmektedir. Bu durum büyük olasılıkla batıdaki Bazilika ya (?) ait olduğu düşünülen yapı kalıntısı ile ilişkili olmalıdır. 2. Basamaktaki çalışmalar 8 seviye olarak gerçekleştirildikten sonra çalışma deniz seviyesinden 57,35 metreye kadar sürdürülmüştür. Açmada Stoanın doldurulması sürecinin anlaşılması açısından en önemli buluntu grubunun sikkelerin bir bölümü iyi kondisyona sahip olup temizliklerinin yapılmasından sonra daha kesin sonuçlara ulaşmamızı sağlayacak durumdadırlar. 2) ONARIM ÇALIŞMALARI Alexandria Troas Kazısı 2013 yılı restorasyon-konservasyon çalışmaları 11 Temmuz tarihinde başlamış olup 16 Eylül 2013 tarihinde sonlandırılmıştır. Bu çalışma kapsamında arazideki yapıların tamamı incelenmiş ve inceleme sonucunda acil olarak müdahale edilmesi gereken yapılar belirlenerek bu yapıların duvar sıvalarının ve duvar üstlerinin dondurulması ile derzlerin yenilenmesi çalışmalarına başlanılmıştır. Öncelikle yapıların tamamında ot, ağaç ve benzeri bitki temizliği yapılmış, temizlik çalışmasının sona ermesiyle birlikte Poligonal yapı ve Podyumlu Salon da duvar sıvalarının sağlamlaştırılması, duvarların dondurulması, işlevini yitirmiş derzlerin yeniden imalatı, zemin harçlarının korunmasına yönelik detaylı temizlik ve söz konusu yapıların zeminlerinin jeotekstil kumaş-yıkanmış dere kumu ile örtülmesi işleri gerçekleştirilmiştir. 3) MİMARİ BELGELEME ÇALIŞMALARI Antik kentin en önemli yapıları arasında yer alan Herodes Atticus Hamamında sürdürülmüş olan çalışmalarda yapıya ait mevcut kalıntıları belgelendirilmesi ve halen ayakta kalan mimari elemanların korunmasına yönelik bir projenin oluşturulması amaçlanmıştır. Bu
doğrultuda öncelikle yapı ve çevresindeki mimari elemanların krokileri çizilmiş ve ölçüleri alınmıştır. Arazi çalışmaları ile elde edilen verilerin bilgisayar ortamına aktarılarak iki ve üç boyutlu çizimler gerçekleştirilmiştir. Yapının merkezinde yer alan biri büyük diğer ikisi küçük olan kemerlerin rölövesi çıkarılarak mevcut durumu belgelendirilmiştir. Bu rölöve çalışması esas alınarak yapıya ait kemerlerin strüktürel olarak güçlendirilmesi amacı ile alternatif restorasyon ve koruma projeleri geliştirilmiştir. Seçilen alternatif üzerinde projenin detaylandırılmış ve çelik strüktürü oluşturan makaslar ve detayları çözümlenmiştir. Güçlendirme amaçlı oluşturulacak olan çelik strüktürün boyutlandırılarak yapılarak statik problemler çözümlendirilmiştir. Geliştirilmiş olan bu çelik strüktüre ait üç boyutlu model hazırlanarak koruma projesinin öngörüsü elde edilmiştir. Alexandria Troas Antik Kentinin simgelerinden olan Herodes Atticus Hamamında gerçekleştirile mimari belgeleme ve koruma projesi ile yapının günümüzdeki mevcut durumu ortaya konmuş ve konservasyon ve restorasyon çalışmalarının alt yapısı oluşturulmuştur. 4) TEMİZLİK ÇALIŞMALARI Alexandria Troas Antik kenti 2013 yılı kazı çalışmaları kapsamında kentin kamu yapılarının bulunduğu önemli bölümlerde bitki temizliği yapılmıştır. Bu alanlardan ilki antik kent ile özdeşleşmiş olan Herodes Atticus hamamıdır. Anadolu'nun en büyük hamam yapılarından biri olan yapıya ait kemerlerin günümüze kadar ulaşabilmiş olan bölümlerinin desteklenerek korunması amacına yönelik koruma projesinin yapılabilmesi için öncelikle hamam ve çevresi temizlenerek mevcut durum belgelendirilerek rölöve çizimleri yapılmıştır. Herodes Atticus hamamının kuzeyinde yer alan anıtsal çeşme yapısı yani Nymphaeum ve çevresinde de bitki temizliği yapılarak yapının mevcut durumu belgelenmiştir. Antik kentin doğusunda yer alan kentin ana giriş kapısı yuvarlak avlulu kapı ve çevresi ile antik kentin güneyinde yer alan tiyatro ve çevresinin bitki temizliği ile hem yapılar ziyaretçiler tarafından görülebilir hale getirilmiş hem de mevut durumları belgelenerek ileriki dönem kazı çalışmaları için hazırlık yapılmıştır.