T.C KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NE

Transkript

1 T.C KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NE İLGİ: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünün tarih sayılı yazısı. Van İli, Gürpınar İlçesi, Hoşap Kalesi ndeki 2008 yılı kazı çalışmaları, başkanlığımda 20 kişilik bir ekip ve 10 işçi tarafından Bakanlık Temsilcisi Van Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu ndan Sanat Tarihçi Bilal ESEN in katılımıyla tarihinde başlatılmış ve kazı çalışmaları tarihinde tamamlanmıştır. Kazı çalışmalarına Bakanlık Temsilcisi Bilal ESEN in askerlik için Ağustos başında ayrılması nedeniyle çalışmalara Konya Müzesinden Ali Şahin ESEN le devam edilmiştir. Kazı süresince Hoşap (Güzelsu) köyünde bulunan Güzelsu yatılı ilköğretim bölge okulunda kalınmıştır. Kazı çalışmalarına Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Yüzüncü Yıl Üniversitesi destek vermiştir. Ayrıca Gürpınar Kaymakamlığı, Güzelsu Köyü Muhtarlığı ve Güzelsu Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Müdürlüğü nün de barınma konusunda destekleri olmuştur. Kazılar iç kalede üç alanda sürdürülmüştür. Bunlardan ilki ve ikincisi 2007 yılı kazı çalışmalarının devamı niteliğinde kalenin birinci kademesi ve haremin bulunduğu kesimde, üçüncüsü ise ikinci kademede yer alan fırın ve çevresinde gerçekleştirilmiştir. Kazı yapılan bu alanların çizim ve fotoğraflarla belgelenmesi arkeojeofizik ölçümü konservasyon ve kısmi sağlamlaştırma çalışmaları sunulan program çerçevesinde sürdürülmüştür. Kazı çalışmaları I. Alan: Bu alandaki 2008 yılı kazıları, birinci yıl zemin kısmının açıldığı alanın güney tarafındaki toprak dolgunun hafif tepe şeklini aldığı kesimde olmuştur. Bu alanın batı sınırını zindan yapısının doğu duvarı oluşturmaktadır. Doğusunu kazının seyri ve çıkan doku belirlemekte olup, burası fırının bulunduğu kalenin ikinci kesimiyle birleşecek gibi gözükmektedir. Güney tarafını ise harem kuzey duvarının alt kesimi

2 sınırlandırmaktadır. Burası aslında dolgu toprak ile kaplı mimari hiçbir verinin bulunmadığı sadece üst kademe ve kesimlere çıkışın sağlandığı bir geçiş yeridir. Alan yaklaşık 10.50x13.20m ölçülerinde olup, kendi içerisindeki arazi yapısı ve toprak dolgudan dolayı üç kademeli bir yapıda kazılar sürdürülmüştür. İkinci surun batıdaki bitme noktasından köşe yaparak güneye doğru devam edip, toprak dolguyla kapanmasıyla oluşan sorunu aydınlatmak maksadıyla başlatılan kazı çalışması çoğunlukla toprak kaldırması şeklinde olmuştur. Bu alanda çalışmalara geçen yıl bulunan duvar izleri üzerinden temizlik yapılarak başlanmıştır. Üst kesimde bulunan meyilli toprak kaldırılmıştır. Birinci kademe yerden 5.00 m. yükseklikte ve doğu batı doğrultusunda açılmıştır m genişliğine sahip olan bu alan batı kısmında zindan duvarıyla birleşmektedir. Batı tarafta üst örtü elemanı olarak kullanıldığı bilinen ahşap hatıllara rastlanılmıştır. İkinci kademe birincisinden 2.00 m üst tarafta açılmıştır. Doğu batı doğrultusunda uzanan bu kademelenmede açılmış alan batıdan güneye ters L şeklinde dönmektedir. Bu L şeklinde dönen kısım zindan duvarına paralel devam etmektedir. İkinci kademelenmede yapılan çalışmalarda zindan duvarına bitişik olarak kuzeygüney doğrultusunda 5 basamaklı taş merdiven tespit edilmiştir. Burada ana zemine ulaşılmış güney tarafındaki duvar kalıntıları yukarıya çıkışı sağlayan yolun ipuçlarını vermektedir. Üçüncü teras kısmı ikincisinden 4.00m. yüksekliktedir. Burada 3.00m. yüksekliğindeki eğimli toprak tabaka temizlenmiştir. Doğusunda 2 adet kerpiç duvar kalıntısına ve güneyde de taş duvara rastlanmıştır. Kerpiç duvar kuzey güney doğrultusunda uzanmaktadır. Duvarın mekansal ilişkisi 2009 yılında bu alanda devam edecek kazılar sonucunda belirlenebilecektir. II. Kazı Alanı: Kalenin üçüncü kademesini teşkil eden harem kısmındaki kazı çalışmaları; 2007 yılında açılan alanın kuzey tarafında giriş kapısının önünden başlayarak batıya doğru devam edilmiştir. Burada yaklaşık doğu batı istikametinde 5.65x16.85m lik bir alan kazılmıştır. Kapıdan sonra 0.50m yüksekliğinde toprak dolgu ile başlayan kazı çalışması doğuya doğru devam edildikçe dolgu yükselmiş, kazının bırakıldığı yerde 2.25m ye ulaşmıştır. Kazı çalışmalarında haremin kuzey duvarına içten sıfır mesafede mevcut duvarın 0.75m aşağısına inilmiştir. Bu şekilde birinci dairesel destek payandasına kadar 6.80m uzanan duvar, bundan sonra daha fazla

3 yıkıldığından kazı zemini ile aynı ölçüde 8.00m bu şekilde devam edip, dışa yarım daire taşıntılı ikinci payandaya kadar uzanmaktadır. Bu destekten sonra 1.50m kalınlığında duvar batıya doğru devam ederken 175.m de köşe oluşturarak güneye düz uzanan bir duvar ortaya çıkartılmıştır. Bu duvar 3.60m güneye uzanıp, burada doğu batı istikametindeki başka bir duvarla köşe oluşturmakta ve sonlanmaktadır. Bu kısımda 1.10m genişliğinde üzeri ahşap hatıllı kapı olduğu sanılan bir açıklık bulunmuş, burası destek amaçlı kum torbaları ile kapatılmıştır. Bu alan asıl zemine ulaşılmadan düz bir şekilde bırakılmıştır. Bu alandaki kazı çalışmalarındaki ikinci mekan anlamındaki bulgu, giriş kapısının karşısına denk gelen doğu batı doğrultusundaki koridordur. Kapının güney yanındaki batıya doğru çıkıntılı duvardan 7.30m sonra 0.70m genişlikte başlayan ortadaki çamur harçlı düzensiz taş duvar, koridor tarafından düz şekilde 3.10m devam ettikten sonra kuzeye açılan bir kapı açıklığı ile kesilmektedir. Bu duvarın kapı açıklığı kısmındaki genişliği 1.90m ulaşmakta bu kuzey tarafta açılan diğer kısımda içten kavis oluşturacak bir düzende kalıntıya dönüşmektedir. Bu kapıdan sonra, koridorun batıya doğru devam eden kuzeyindeki duvar, 1.05m genişliğinde çamur harçlı taş örgülü ve daha düzgündür. Koridor güney tarafındaki duvar da takip edilerek 1.00m genişliğinde ve 5.00m batıya doğru açılarak devam ettiği görülmüştür. Hem zemine inilmesi notasında, hem de batıya doğru devam edecek önümüzdeki sezon kazı çalışmalarında koridorun ve diğer kısımların mekan tanımlamaları daha esaslı çözüme kavuşturulabilecektir. III. Kazı Alanı: Kalenin ikinci kademesinde seyir köşkünün kuzeyinde kalan doğu batı doğrultusundaki alanda kazı çalışmalarına başlanmıştır. Burada fırın olarak adlandırılan yapının duvar kalıntıları mevcut olup, geriye kalan tüm alan toprakla dolgulanmış vaziyette idi. Bu yapının dıştan belirginleşebilmesi için öncelikle etrafında kazılara başlamıştır. Çünkü yapının kuzey ve batı beden duvarlarının bir kısmı hariç tamamıyla dolgu toprak altında kaldığı görülmektedir. Bu nedenle bu alandaki kazı çalışması genellikle dolgu toprağı kaldırmak ve yapıyı tam anlamıyla ortaya çıkarmak amacıyla yapılmıştır. Kazı çalışmaları içerisinde fırın yapısının da olduğu 14.15x21.00m ölçülerinde doğu batı istikametinde bir alanda sürdürülmüştür. Kuzey taraflarındaki kazılarda yapının mevcut duvarından itibaren kuzeye doğru 4.70m genişlikte boydan boya dolgu

4 toprak temizlenmiştir. Neticede kuzey duvarını kapatan dolgu toprak 2.40m seviyesinde kaldırılarak ve 8.20m uzunluğundaki cephe ortaya çıkarılmıştır. Daha sonra batı cephe duvarının 5.40m gerisinden başlanarak dolgu toprak temizlenmiştir. Bu cephedeki çalışma sırasında güney cephe duvarının bitiminden başlanarak batıya doğru devam eden bir duvar tespit edilmiş ve bunun 1.50m yüksekliğindeki taş cephe duvarı ortaya çıkartılmıştır. Ayrıca bu yüzeyde 0.95 m genişliğinde bir giriş kapısından geçilen yeni bir oda tespit edilmiştir. Muhtemelen depo(ambar) olarak kullanılmıştır. Bulunan oda beşik tonozla örtülüdür. Üst örtü ve beden duvarları günümüze sağlam olarak ulaşmıştır. Bu mahzen şeklindeki odanın içerisi temizlenememiştir. Fırın dıştan ve içten kazılıp dolgu alındıktan 7.50X8.20m ölçülerinde tandır ve asıl fırın kısmından oluşan yapı ortaya çıkarılmıştır. Bu çalışma sırasında fırın yapısının iki kısımdan oluştuğu anlaşılmıştır. Birinci kısım sadece tandır ve asıl fırın kısmına geçişi sağlayan 0.75m genişliğindeki kemerli geçişten oluşmaktadır. Asıl fırın kısmı 3.95X3.95m ebatlarında kare bir plana sahiptir. Bu bölümün üzeri kubbeyle örtülmüştür. Köşelerde kubbeye geçiş öğesi olarak pandantifler kullanılmıştır. Tüm köşelerde olmak üzere kaval silmelerin her iki yanında 0.40X0.28m ölçülerinde nişler yer alır. Asıl fırın mekanından 2.30mderinlikte mekanı zeminde çevreleyen 0.12m genişliğinde seki yer alır. 2.60m derinlikte doğu duvarında iki kuzey duvarında bir adet olmak üzere 0.40m genişliğinde 3 ocak bulunmuştur. Arkeojeofizik Çalışma ve Bulguları Hoşap Kalesinde sığ jeofizik ölçümler gerçekleştirilmiştir. Bu doğrultuda bölgede elektromanyetik araştırma yöntemlerinden olan GPR (Ground Penetrating Radar Yer altı Radarı) kullanılmıştır. Tüm dünyada da yaygın olarak kullanılan GPR yöntemi ülkemizde de yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Yöntem elektormanyetik sinyaller kullanarak yer altından bilgi toplamaya yöneliktir. Dünyada yapılan çeşitli araştırmalar sonucunda çeşitli bilim dalları birçok konuda ortak yöntemler kullanmaya başlamışlardır. Bunlardan en ilginç ve yeni olanlarından biri de sağlık dünyasının yakından tanıdığı ve kullandığı ultrasonografi olarak bilinen insan vücudunun içinin görüntülenmesini sağlayan cihazların yer bilimleri

5 dünyasında da kullanılmıştır. Bu cihaz yer radarı olarak bilinen GPR (Ground Penetrating Radar) sistemi olup aslen tıp çalışmalarında kullanılan cihazın daha derinlere etki eden versiyonudur. Tıp çalışmalarında kullanılan antenler (tıp dilinde proplar) 1 25 GHz olup yer bilimlerinde ise antenler 12, MHz mertebelerindedir. Sonuçta tıp dünyasında birkaç on santim yer bilimlerinde ise birkaç on metreler araştırılmaktadır. Çalışma alanı Van ili, Gürpınar ilçesinin sınırları içerisindedir. Hoşap Kalesi olarak adlandırılan yapı üzerinde olası gömülü oluşumları araştırmak üzere jeofizik çalışmalar uygulanmıştır. İnceleme alanlarından alınan profillere göre yapılan değerlendirmeler ile 6 ayrı alanda ölçümler gerçekleştirilmiştir. Çalışma alanında 6 ayrı bölgede toplam 89 adet profil uygulanmıştır. Bu profillerin uygulandığı bölgeler Şekil 4 de gösterilmektedir. Arazide uygulanan 89 adet profil derinlik kesitlerine göre interpole edilmiş ve bu işlemler sonucunca ortaya çıkan gösterim haritaları modellenerek sunulmuştur. Buna göre; Her üç bölgede de uygulanan profiller ham datalar halinde hazırlanarak ham data kesitlerinde gösterilmiştir (Yatay eksen yüzeydeki ölçüm metre cinsinden, düşey sol eksen gidiş geliş zamanın nano saniye cinsinden gösterimi, sağ düşey eksen metre cinsinde derinlik). Ham dataların işlenmesi sonucunda elde edilen veriler hız değerlerine bağlı olarak jeolojik birimler ile karşılaştırılmış ve jeolojik düşey kesitler oluşturulmuştur bu kesitlerde farklılıklar ile sonradan olabilecek insan yapımı bulgular incelenmiştir. (Yatay eksen yüzeydeki ölçüm metre cinsinden, düşey sol eksen gidiş geliş zamanın nano saniye cinsinden gösterimi, sağ düşey eksen metre cinsinde derinlik). Uygun görülen yerlerde yapılan üç boyutlu ölçümler sonucunda elde edilen veriler değerlendirilerek üç boyutlu gösterimler halinde sunulmuştur. Bölgede alınan ölçümler ve gözlemsel incelemeler sonucunda; Birinci bölge olarak tanımlanan alanda yapılan ölçümler sonucunda ölçümün güney kısmında kalan alanda yaklaşık olarak 1 metre derinlikte duvar yapısı tespit edilmiştir. Bölgede bulunan örtü malzemesi dolgu seviyeleri halindedir.

6 İkinci bölge olarak tanımlanan alanda yapılan ölçümler sonucunda alanın kuzey kısmında ve alanın sınırında kalan bir duvar yapısı tespit edilmiştir (yaklaşık derinlik 80 cm). Bölgede bulunan örtü malzemesi dolgu seviyeleri halindedir. Üçüncü bölge olarak tanımlanan alanda yapılan ölçümler sonucunda ölçümün güney kısmına doğru başlayan yapılar ile tüm kale bölgesinde yapılan incelemelerin en yoğun yapı içeren bölgesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna göre ilk olarak olası bir ocak yapısı (yuvarlak şekilli), devamında bir duvar yapısı (düzgün ve doğrusal) ve son olarak da en güney kısımda olası bir boşluk tespit edilmiştir. Derinlik olarak genelde 1 2 metre sevileri ölçülmüş ancak ortamın çok dik topografik koşulları nedeni ile kesin derinlik topografik düzeltme ile mümkün olacağından, belirlenememiştir. Bölgede bulunan örtü malzemesi dolgu seviyeleri halindedir. Dördüncü bölge olarak tanımlanan alanda (Harem bölgesi) yapılan ölçümler sonucunda alanın tam ortasında yaklaşık olarak 1. metreden itibaren duvara benzeyen yapılar göze çarpmaktadır bununla beraber yaklaşık olarak 2,5 metre derinlikte taban seviyesi olabilecek düzlemsel bir seviye tespit edilmiştir. Bölgede bulunan örtü malzemesi dolgu seviyeleri halindedir. Beşinci bölge olarak tanımlanan alanda yapılan ölçümler sonucunda herhangi bir düzgün yapısal unsura rastlanamamıştır. Altıncı bölge olarak tanımlanan alanda (burç içi) yapılan ölçümler sonucunda yuvarlak şekilli alanın iki köşesinde kalacak şekilde (güney ve kuzey) iki ayrı boşluk yapısı yaklaşık olarak 1,3 metre derinlikte tespit edilmiştir. Bölgede bulunan örtü malzemesi dolgu seviyeleri halindedir. Çalışmalar sırasında etütlük ve envanterlik değer taşıyan buluntuya rastlanmamıştır. Ancak kırık parçalar halinde sırlı ve sırsız seramik parçaları, iki adet pişmiş toprak künk, ağızlık ile alçıdan süsleme parçaları bulunmuştur. Kazı sırsında ortaya çıkarılan duvarların ve kaleyi çevreleyen surların sağlamlaştırılması için YKS Alberya isimli hidrolik kireç harcı ve taş tozundan hazırlanan malzeme ile konservasyon çalışmalarına başlanmıştır. Konservasyon çalışmaları üç aşamada gerçekleşmiştir.1.aşama düşen taşlar bu malzemeyle yeniden yerine yerleştirilmiştir.2.aşamada boşalan derzler tazyikli su ile temizlenmiştir.3.aşamada hazırlanan malzemeyle içleri doldurularak

7 sağlamlaştırılmıştır. Konservasyon çalışmaları 3.kazı alanındaki fırın ve kaleyi çevreleyen sur duvarları üzerinde yapılmıştır. Fırın olduğu tahmin edilen yapının yıkılan üst örtüsündeki taşlar aslına uygun olarak eksik kısımlara bu malzeme ile yerine konmuştur. Kaleyi çevreleyen surlardaki yer yer çatlaklar tazyikli su ile temizlenerek harçla doldurulmuştur. Surlardan eksik olan küçük bir kısmına ise kazıda çıkan taşlardan yeniden duvar örülmüştür. Bilgilerinizi ve gereğini arz ederim Yrd. Doç. Dr. Mehmet TOP Kazı Başkanı

8 Şekil 1:Hoşap Kalesi Halihazır haritası ve Sit Sınırları

9 Şekil 2: Hoşap Kalesi 2008 Kazı Alanları Çizimi

10 Şekil 3: Hoşap Kalesi Kazısı Jeofizik Çalışma Alanları

11 Foto 1: Hoşap Kalesi Genel Görünüşü Foto 2: Hoşap İçkale Genel

12 Foto 3:Hoşap Kalesi Kazısı I.Alan Kazıdan Önce Foto 4:Hoşap Kalesi Kazısı I.Alan Kazıdan Sonra

13 Foto 5:Hoşap Kalesi Kazısı II.Alan Kazıdan Önce Foto 6:Hoşap Kalesi Kazısı II.Alan Kazıdan Sonra

14 Foto 7:Hoşap Kalesi Kazısı III.Alan Kazıdan Önce Foto 8:Hoşap Kalesi Kazısı III.Alan Kazıdan Sonra

15 Foto 9:Hoşap Kalesi Kazısı III. Alan Kazıdan Sonra