Editör Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖZTEL Arş. Gör. Hüseyin BURGAZOĞLU

Editör Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖZTEL Arş. Gör. Hüseyin BURGAZOĞLU

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Bildiri Kitabı I Kırklareli Üniversitesi Yayınları: 2 İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları: 1 Yayın Koordinatörü Yrd. Doç. Dr. Baki Çakır Editör Yrd. Doç. Dr. Muharrem Öztel Arş. Gör. Hüseyin Burgazoğlu Yayıncı adresi: Kırklareli Üniversitesi Rektörlüğü Kültür Merkezi A Blok / KIRKLARELİ Tel: 0 288 212 96 70 (10 Hat) Fax: 0 288 212 96 79 Web: www.kirklareli.edu.tr KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ Bu kitabın bütün yayın hakları Kırklareli Üniversitesi ne aittir. Kapak Tasarımı Yrd. Doç. Dr. Mehmet Han Ergüven Abdurrahim Yüce İç Düzen Abdurrahim Yüce Baskı Sayısı 1. Basım Baskı Adedi 2000 ISBN ---------------------- Baskı Tarihi Nisan 2011 Baskı Yeri Erkam Matbaası Organize Sanayi Bölgesi Turgut Özal Cad.No: 117/2 A-D İkitelli / İstanbul

İÇİNDEKİLER Takdim... Önsöz... Açılış Programı / Openning Program... 1 GİRİŞİMCİLİK ÖRNEKLERİ EXAMPLES OF ENTREPRENEURSHIP The Relationship between Government Investments and Firm Agglomerations at TR21 Sub-Region: Panel Causality Analysis Research Assistant Ibrahim AL, Associate Professor Mustafa Kemal DEGER, Research Assistant Murat Can GENC... 29 Role of Entrepreneurship of Private Sector: An Overview to Sugar Industry Samet KAVOĞLU... 39 Geleneksel Gıdalarda Pazarlama ve Girişimcilik: Tekirdağ Peynir Helvası Örneği Marketing and Entrepreneurship in Traditional Foods: Tekirdag Cheese Halva as an Example Öğr. Gör. Tuna ŞENER, Öğr. Gör. Cem KOLUKIRIK, H. Selçuk ETİ... 47 GİRİŞİMCİLİK - KADIN GİRİŞİMCİLİĞİ ENTREPRENEURSHIP - WOMEN ENTREPRENEURSHIP Sosyal Girişimcilik Social Entrepreneurship Yrd. Doç. Dr. Tülay GÜZEL... 59 Kadın Girişimciliği ve Kooperatifler Women Entrepreneurship and Cooperatives Yrd. Doç. Dr. Gülen ÖZDEMİR, Arş. Gör. Dr. Emine YILMAZ... 71 VII IX XI

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Kadın Girişimcilerin Ekonomik Sürece Katılımları ve Örgütlenme Yaklaşımları Women Enterprises Participation to Economic Process and Organization Approaches Dr. Emine YILMAZ, Yrd. Doç. Dr. Gülen ÖZDEMİR, Yrd. Doç. Dr. Yasemin ORAMAN, Dr. Sema KONYALI... 81 ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI ALTERNATIVE ENERGY SOURCES Enerji Verimliliği Kapsamında Yapılarda Doğal Aydınlatma Yöntemleri: Kırklareli Örneği Natural Illumination Methods as Part of Efficient Use of Energy: Kirklareli as an Example Öğr. Gör. Sertaç GÖRGÜLÜ, Yrd. Doç. Dr. Süreyya KOCABEY, Yrd. Doç. Dr. İzzet YÜKSEK, Yrd. Doç. Dr. Bahtiyar DURSUN... 97 Trakya Bölgesinin Biyogaz Potansiyeli ve Mevcut Potansiyelin Bölge Ekonomisine Katkısı Üzerine Bir İnceleme A Review for the Biogas and Contribution of Present Potential to the Economy of the Region Arş. Gör. Cem DOĞRU... 113 Organik Atıklardan Biyogaz Üretimi Production of Biogas from Organic Waste Prof. Dr. Aydın GÜREL, Arş. Gör. Zeynep ŞENEL... 123 GİRİŞİMCİLİK - EĞİTİM İLİŞKİSİ ENTREPRENEURSHIP - EDUCATION Innovative Entrepreneurship in Selected Countries: The Case of Turkey, Bulgaria and Romania Öğr. Gör. Dr. A.Orçun SAKARYA... 137 Farklı Eğitim Düzeyindeki Üniversite Öğrencilerinin Girişimcilik Konusunda Görüş Farklılığının Araştırılması Research on Diversity of Views of University Students in Different Levels of Education about Entrepreneurship Prof. Dr. Cengiz YILMAZ, Yrd. Doç. Dr. Tuncer ÖZDİL, Arş. Gör. Didem TEZSÜRÜCÜ, Öğr. Gör. Yasin KARADENİZ... 157 Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Girişimcilik Eğilimleri: Yalova Ve Kadir Has Üniversitelerinde Yapılan Karşılaştırmalı Bir Araştırma Inclination to Entrepreneurship of Vocational High School Students: A Comparative Research by Yalova and Kadir Has Universities Yrd. Doç. Dr. Orhan KOÇAK, Yrd. Doç. Dr. Ersin KAVİ... 175 KIRSAL KALKINMA RURAL DEVELOPMENT KÖYDES Project as a Instrument of Rural Development and Its Effect on the Infrastructure of Villages of Kırklareli Dr. Gökhan ZENGİN... 193 XII

İçindekiler Şikago Kenti Örneğinde Ekonomik Coğrafyanın Yeniden Keşfi ve Trakya Bölgesi İçin Çıkartılabilecek Dersler Reassessment of Chicago Economic Geography and Lessons for Thrace Mehmet Lütfi ARSLAN... 211 Trakya Bölgesindeki Tarımsal Üreticilerin Ek Gelir Olanakları: Tarım Turizmi Additional Income Opportunities for the Agricultural Producers in Thrace: Agricultural Tourism Dr. Harun HURMA, Doç. Dr. Ahmet KUBAŞ, Öğr. Gör. Çağdaş İNAN... 219 TURİZM - MARKALAŞMA TOURISM - BRANDING Destinasyon Markalaşması: Vize nin Turizm Destinasyonu Olarak Pazarlanması ve Markalaşması Destination Branding: Marketing and Branding of Vize as a Touristic Destination Yrd. Doç. Dr. Kamil MALKOÇLU, Yrd. Doç. Dr. Nihat Kamil ANIL, Öğr. Gör. Ebru BİLGEN 231 City-Branding and It s Effect on the Local Development: Can Kırklareli Become A City Brand? Arş. Gör. İskender GÜMÜŞ, Arş. Gör. Gökhan ÖVENÇ... 247 Şehir Markası Yaratma Süreci ve Marka Şehir Çerçevesinde Kırklareli İlinin Değerlendirilmesi Contributions of City-branding to Socio-economic Development Yrd. Doç. Dr. Gülnur ETİ İÇLİ, Arş. Gör. Beste Burcu VURAL... 259 TURİZM VE BÖLGESEL KALKINMA TOURISM AND REGIONAL DEVELOPMENT Bölgesel Kalkınmada Turizmin Etkisi: Bozcaada-Gökçeada Arz Kesimi Üzerine Araştırma The Role of Tourism in Regional Development: A Research on Tourism Supply of Bozcaada and Gökçeada Öğr. Gör. Murat AKSU, Öğr. Gör. Bahadır SEZER, Öğr. Gör. Ali ÇAKIR... 281 Çiftlik Turizminin Sosyoekonomik Kalkınmaya Etkileri: Trakya Bölgesi İçin Oluşturulabilecek Stratejiler Effects of Farm-based Tourism on Socio-Economic Development: Possible Strategies for Thrace Region Yrd. Doç. Dr. Kaplan UĞURLU... 295 Bölgesel Kalkınma Farklılıklarının Giderilmesinde Turizm Sektörünün Rolü ve Önemi The Role and Importance of Tourism Industry about Removing Regional Development Differences Yrd. Doç. Dr. Nur ERSUN, Yrd. Doç. Dr. Kahraman ARSLAN... 317 XIII

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu XIV YENİLENEBİLİR ENERJİ VE KALKINMA RENEWABLE ENERGY AND DEVELOPMENT Kırklareli İlinde Yenilenebilir Enerji Kaynakları Kullanımının Bölgesel Kalkınmaya Olan Etkilerinin İncelenmesi A Research on Effects of Using Renewable Energy Resources on Regional Development in Kirklareli Yrd. Doç. Dr. Bahtiyar DURSUN, Öğr. Gör. Tarkan PERAN... 335 Kırsal Turizmde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanılması: Poyralı Köyü nde Uygulanabilirliği Use of Renewable Energy Sources in Rural Tourism: Practicability in Village of Poyrali Öğr. Gör. Ali ÇAKIR, Öğr. Gör. Gülay ÇAKIR, Sibel DURSUN, Yrd. Doç. Dr. Bahtiyar DURSUN... 347 1990-2010 Dönemi Organik Tarım Uygulamaları, Trakya Bölgesi nin Görünümü ve Gelecek Perspektifi Organic Agricultural Applications Between 1990-2010, The Current Outlook of Thrace and its Future Perspective Yrd. Doç. Dr. Mustafa CANBAZ, Arş. Gör. Can Ahmet GENERAL, Arş. Gör. Ülfet İŞÇİ.. 357 Tarımsal Atıkların Değerlendirilmesinin, Yenilenebilir Enerji Kaynakları Ve Sürdürülebilir Kalkınma Açısından Değerlendirilmesi, Tekirdağ İli Uygulaması Evaluation of Using Agricultural Waste as Renewable Energy Resources and Sustainable Development: An Application in Tekirdag Prof. Dr. Necdet ÖZÇAKAR, Hasan BAKIN... 375 BÖLGESEL VERİMLİLİK REGIONAL PRODUCTIVENESS Kriz Ortamında Kırklareli İlinde Bulunan Firmaların Verimlilik Analizi Efficiency Analysis of Firms in Kirklareli in Economic Crisis Öğr. Gör. Fatma BUTUŞ, Öğr. Gör. Ayşe ANIL, Öğr. Gör. Tülay TOP... 405 ISO 9001 Kalite Yönetim Sisteminin KOBİ lerin Performanslarına Etkisi: Kırklareli İlinde Bir Uygulama Effects of ISO9001 Quality Management Systems on SMEs: An Application in Thrace Arş. Gör. Öznur AYDINER, Öğr. Gör. Yasin ÇAKIREL, Öğr. Gör. Ali GÖRENER... 413 Otel İşletmelerindeki İşgörenlerin İş Tatmini: Kocaeli ve Yalova Örneği Work Satisfaction of Employees in Hotels: Kocaeli and Yalova as examples Prof. Dr. Derman KÜÇÜKALTAN, Arş. Gör. Duygu TALİH, Öğr. Gör. Şeniz ÖZHAN... 433 EMEK - İSTİHDAM İLİŞKİSİ LABOR - EMPLOYMENT RELATIONSHIP Sosyal İçerme Açısından Eski Hükümlülerin Girişimciliğe Yönlendirilmesi ve Denetimli Serbestlik Faaliyetleri Orientation of Old Prisoners to Entrepreneurship in the Perspective of Social Inclusion and Applications of Supervised Liberty Yrd. Doç. Dr. Ersin KAVİ, Öğr. Serdar Altun... 449

İçindekiler Labor Market in Health Sector in Republic of Bulgaria, Ass. Prof. N. Atanasov, PhD, Ass. R. Stoianova... 463 Edirne Sanayi Sitesinde Çalışan İş Görenlerin Mobbinge Uğrama Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik Yapılan Bir Araştırma A Research Conducted to Determine Level of Mobbing on Employees in Edirne Industrial Estate Doç. Dr. Agah Sinan ÜNSAR... 473 FİNANSAL GELİŞMELER VE TİCARET FINANCIAL DEVELOPMENT AND TRADING Trakya Bölgesinin Kalkınmasında Bölgesel Planlama Yaklaşımı İhtiyacı ve Planlama Modeli Önerisi The Need for a Regional Planning Perspective on Development of Thrace and Planning Model Suggestion Yrd. Doç. Dr. Nur ERSUN, Yrd. Doç. Dr. Kahraman ARSLAN... 487 Türkiye de Kalkınma Ajansları: Trakya Kalkınma Ajansı Örneği Turkish Development Agencies: Thracian Development Agency as an Example; Thracian Development Agency Yrd. Doç. Dr. Nihat Kamil ANIL, Yrd. Doç. Dr. Kamil MALKOÇLU, Öğr. Gör. Ömer Sinan PEHLİVAN... 507 BÖLGESEL KALKINMANIN TARİHSEL BOYUTU HISTORICAL PERSPECTIVE OF REGIONAL DEVELOPMENT Osmanlı Döneminde Balkan Kökenli İşgücünün ve İşletmecilerin Ereğli Madenlerinin Gelişmesine Katkıları The Contributions of Balkan Labor Force and Businessmen to the Development of Eregli Mineral Resources in Ottoman Empire Yrd. Doç. Dr. Hamdi GENÇ... 525 Customs Registers In The Second Half Of The Nineteenth Century On Ottoman Danubian Ports: Rules Of The Game In Ottoman Trade Arş. Gör. Gökçen COŞKUN ALBAYRAK... 535 TARIMSAL VERİMLİLİK AGRICULTURAL EFFICIENCY Effects of Dietary VITASIL on the Growth Performance of Carp (Cyprinus caprio) Cultivated in a Recirculation System Assist. Prof. Alexander ATANASOV, Assist. Prof. Zhivko ZHELEV, Assoc. Prof. Veselin IVANOV, Galin NIKOLOV... 551 Protein Levels in the Feed of Carp (Cyprinus caprio) on Cultivated in Recirculation System Prof. Yordan STAYKOV, Assist. Prof. Zhivko ZHELEV, Assoc. Prof. Veselin VIDEV, Assist. Prof. Alexander ATANASOV... 555 Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modelinin Bölgesel Kalkınma Açısından Değerlendirilmesi Regional Development-based Evaluation of Production and Support Model for Agricultural Production Areas Yrd. Doç. Dr. Gökhan UNAKITAN, Dr. Harun HURMA, Dr. Celal DEMİRKOL... 559 XV

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu XVI KIRSAL KALKINMA VE REKABET RURAL DEVELOPMENT AND COMPETITION Contribution of Thrace Region to Competitive Sectors of Turkey Assist. Prof. Adem BALTACI, Res. Assist. Huseyin BURGAZOGLU, Res. Assist. Selver KILIC... 573 Kendi İşini Kurma ve Girişimcilik Ruhu Ticaret Meslek Liselerinde Girişimcilik Ruhu Üzerine Bir Alan Araştırması Setting One s Own Business and Spirit of Entrepreneurship Yrd. Doç. Dr. Selami ÖZCAN, Yrd. Doç. Dr. H. Yunus TAŞ... 585 Kırsal Kalkınma Açısından İletişim ve Girişimcilik İlişkisi Communication-Entrepreneurship Relationship in terms of Rural Development Arş. Gör. Zeynep ŞENEL, Prof. Dr. Aydın GÜREL... 599 BÖLGESEL KALKINMA VE FİNANS REGIONAL DEVELOPMENT AND FINANCE Türkiye de Finans Piyasasının Gelişim Seyrinde Katılım Bankacılığının Yeri The Role of Participation Banking in the Development of Turkish Financial Market Yrd. Doç. Dr. Ferhat SAYIM, Arş. Gör. Özlem ÖZMEN... 611 2008 Küresel Finansal Krizinin Türkiye ve Trakya Bölgesi Üzerine Etkileri: Mukayeseli Bir Analiz The Impacts Of Global Financial Crisis On Turkey and Thrace: A Comparative Analysis Yrd. Doç. Dr. Ayfer GEDİKLİ... 635 Trakya Bölgesi nde Tarım Sektörünün Finansmanında Kullanılan Banka Kredilerinin Gelişimi: 2000 2010 Dönemi Karşılaştırmalı Bir Analiz Development Process of the Bank Loans for the Agricultural Sector in Thrace: A Comparative Analysis Covering 2000-2010 Yrd. Doç. Dr. Mustafa CANBAZ, Arş. Gör. Mevlüt CAMGÖZ... 665 BİLGİ - İLETİŞİM VE DIŞ TİCARETİN GELİŞİMİ INFORMATION - COMMUNICATION AND DEVELOPMENT OF FOREIGN TRADE Şehirlerin Markalaşması ve Şehir Markası Oluşturmada Sembol Yapılar: Çanakkale Örneği City-branding and The Role of Symbolic Structures in City-branding Process: Canakkale as an Example; (The Dardanelles) Doç. Dr. Mehmet MARANGOZ, Prof. Dr. Günal ÖNCE, Arş. Gör. Hale ÇELİKKAN... 681 In the Thrace Region Use of Information and Communications Equation, in the Integrated Management Information Systems for the Information Production Process Development and Entrepreneurship Dr. Filiz GÜLTEKİN KÖSE... 701

İçindekiler EĞİTİM, BÜTÇE VE PLANLAMA EDUCATION, BUDGET AND PLANNING E-commerce Security Instructor Serdar CANBAZ... 715 Implementation of ICT in education case study in Trakia University Associate Prof. Lina YORDANOVA, Chief Assist. Prof. Gabriela KIRYAKOVA, Senior Assist. Prof. Nadezhda ANGELOVA... 735 Merkezi Yönetim Bütçesi İle İlişkileri Açısından Trakya Bölgesinin İncelenmesi An Analysis On Thrace Based On Its Relations With Central Administration Budget Prof. Dr. Naci B. MUTER, Yrd. Doç. Dr. Selçuk İPEK... 757 Bölgesel Kalkınma ve Girişimci Üniversite İlişkisi: Anadolu Üniversitesi Örneği Relationship between Regional Development and Entrepreneur University: Anatolia University as an Example Öğr. Gör. Sevgi SEZER... 771 KIRSAL KALKINMA VE TARIM RURAL DEVELOPMENT AND AGRICULTURE Cumhuriyetin İlk Yıllarında (1923 1930) Kırklareli nde Tarım- Hayvancılık, Ticaret ve Sanayinin Gelişimi Development of Agriculture, Stockbreeding, Trade and Industry in Kirklareli in the first years of Republic (1923-1930) Yrd. Doç. Dr. V. Türkan DOĞRUÖZ... 795 Üretici Örgütlerinin Kırsal Kalkınma Yönünden Değerlendirilmesi: Kayalıköy ve Kırklareli Barajları Sulama Kooperatifleri Örneği Development-based Evaluation of Agricultural Production Organizations: Example; Irrigation Associations for Kayalıköy and Kirklareli Dams Dr. Erol ÖZKAN, Dr. Harun HURMA, Uzm. Başak AYDIN, Yrd. Doç. Dr. Erkan AKTAŞ, Yrd. Doç. Dr. Gülen ÖZDEMİR, Doç. Dr. Ömer AZABAĞAOĞLU... 811 Biyolojik Çeşitliliğin Korunmasının Önemi ve Hayvancılık Sektöründe Sunduğu Ekonomik Fırsatlar Importance of Protecting Biological Diversity and Its Economic Opportunities for the Stockbreeding Sector Hasan BAKIN, Yrd. Doç. Dr. Eser Kemal GÜRCAN... 825 DOĞA VE SOSYOEKONOMİK DEĞERLER NATURE AND SOCIOECONOMIC VALUES Korunan Alanların Sosyo-Ekonomik Değeri Ve Yöre Halkının Yararlanma Olanakları: İğneada Longoz Ormanları Milli Parkı Örneği Socio-economic Value of Protected Areas and Opportunities for Local Population to Benefit From These Areas: Example; Longoz Forest in Igneada Dr. Harun HURMA, Yrd. Doç. Dr. Murat ÖZYAVUZ, Dr. Murat CANKURT... 847 XVII

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Sürdürülebilir Kalkınmada Biyosfer Rezervlerinin Önemi: İğneada Longoz Ormanları Örneği Importance of Biosphere Reservoirs on Sustainable Development: Example of Igneada Longoz Forest Yrd. Doç. Dr. Murat ÖZYAVUZ... 859 Yıldız Dağları Kırsal Mimari Mirasının Turizm Amaçlı Kullanımı Use of Yıldız Mountain Rural Architecture as a Touristic Area Yrd. Doç. Dr. İzzet YÜKSEK... 875 TARİHSEL SÜREÇTE SOSYOEKONOMİK YAPI HISTORICAL PROCESS OF SOCIOECONOMIC STRUCTURE 20.yy Başlarında Rumeli Vilayetleri nin Mali Gücü (1325 1329/1909 1912) Financial Capabilities of Rumelian Provinces in Early 20th century (1325-1329 / 1909 1912) Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖZTEL... 885 Kapanış Oturumu / Closing Session... 901 İndeks... 927 Sempozyumdan Görüntüler... 931 XVIII

ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI ALTERNATIVE ENERGY SOURCES

Enerji Verimliliği Kapsamında Yapılarda Doğal Aydınlatma Yöntemleri: Kırklareli Örneği Öğr. Gör. Sertaç GÖRGÜLÜ 1 Yrd. Doç. Dr. Süreyya KOCABEY 2 Yrd. Doç. Dr. İzzet YÜKSEK 3 Yrd. Doç. Dr. Bahtiyar DURSUN 4 Özet İnsanlığın başlangıcından bu yana ışık, insanoğlunun yaşamını etkileyen önemli bir unsurdur. İnsanlar çeşitli şartlardan dolayı kapalı hacimlerin içine girdikçe yaşamını burada da dış ortamdaki konfor koşullarında sürdürebilmek için çeşitli arayışlara girmişlerdir. Bu noktada öncelikle günışığına bağımlılıktan dolayı pencere gibi yapı elemanlarına ihtiyaç duyulurken, teknolojinin gelişimiyle yapay ışık kaynakları ortaya çıkmıştır. Günümüzde bina iç hacimlerinde insanlar için en önemli ihtiyaç sıralamasında aydınlatma ilk sıralarda gelmektedir. Son yıllarda yeni inşa edilen yapılarda enerji verimliliği kapsamında doğal aydınlatma yöntemleri tercih edilmeye başlanmıştır. Doğal aydınlatma yöntemleri temelde yapılarda gün ışığından maksimum yararlanmayı amaçlayan ve yapay aydınlatmanın kullanımını azaltmayı amaçlayan yöntemlerdir. Bu çalışmada, enerji üretimi ve tüketimi hakkında genel bir bilgi verildikten sonra aydınlatmanın enerji tüketimindeki payı ve önemi belirtilmiştir. Geçmişten günümüze uygulanmakta olan doğal aydınlatma yöntemleri hakkında bilgi verilip, bu yöntemler Kırklareli ilinden alınmış yapılar üzerinde örneklendirilmiştir. Anahtar kelimeler: Günışığı, Enerji tasarrufu, Aydınlatma 1. Kırklareli Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Elektrik Eğitimi Bölümü 2. Kırklareli Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Elektrik Eğitimi Bölümü 3. Kırklareli Üniversitesi Teknoloji Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü 4. Kırklareli Üniversitesi Teknoloji Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü 97

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu 1. Giriş Enerji yaşamımızın her alanında vazgeçilmez bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Enerji tüketimi artan nüfus ile doğru orantılı bir şekilde artış eğilimi göstermektedir. Fosil tabanlı yakıtların dünya üzerinde azalma eğilimde olması ve tüm dünyada birincil enerji kaynağı olarak kullanılması gibi sebeplerden ötürü günümüzde enerji ihtiyacının karşılanması noktasında arz problemi olarak ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda ülkemizde elektrik enerjisi üretim istatistiklerine bakıldığında, yenilenebilir ve alternatif enerji kaynaklarının kullanımında belirgin bir artış gözle gözlenmektedir. Bu durum Tablo 1 de açıkça görülmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarında gözle görülür bir artış olmasına rağmen, ülkemizde birincil enerji üretim kaynağı olarak fosil tabanlı yakıtların kullanıldığı sistemler en başta gelmektedir. Bu noktada enerji arz güvenliğinin sağlanması, %73 ler seviyesinde olan dışa bağımlılık oranımızın ve bundan kaynaklanan risklerin azaltılması, ülkemiz açısından stratejik öneme sahiptir[1]. Dışa bağımlılığımızın azaltılması, fosil tabanlı enerji kaynaklarının çevreye olan olumsuz etkilerinin giderilmesi amacıyla enerjinin üretiminden kullanımına kadar olan süreçte verimliliğin arttırılması ve israfın önlenmesi büyük bir önem taşımaktadır. 98 Tablo-1. Ülkemizdeki Elektrik Enerjisi Üretiminin Kaynaklara Göre Dağılımı[2] ÜRETİM KARAKTERİSTİĞİ GWh 2006 2007 2008 KÖMÜR 46.649,5 53.430,9 57.715,6 SIVI Yakıt 4.340,4 6.526,8 7.518,5 DOĞAL GAZ 80.691,2 95.024,8 98.685,3 ATIKLAR (yenilenebilir) 154,0 213,7 219,9 HİDROLİK 44.244,2 35.850,8 33.269,8 JEOTERMAL+RÜZGAR 220,5 511,1 1008,9 TOPLAM 176.299,8 191.558,1 198.418,0 Gelecekte ortaya çıkması muhtemel enerji taleplerinin karşılanabilmesi bilimsel ve teknolojik çalışmaların temel hedefidir. Birincil enerji kaynaklarının tükenir fosil yakıtlardan oluşması, yeni ve temiz enerji kaynaklarını araştırma çalışmalarını hızlandırmıştır. Bu noktada araştırmacıların karşısına iki çalışma alanı çıkmıştır. Birincisi yenilenebilir ve alternatif enerji kaynaklarından faydalanmak, verimini arttırmak ve yaygınlaştırmak, ikincisi enerji tüketen elektrikli aygıtların verimliliğini arttırarak enerji tasarrufu yapmaktır. Bunun için daha az enerji ile aynı işi yapan aygıtlar yapılmasının yanı sıra bu aygıtlara ihtiyaç olmadığı durumlarda devre dışı kalan otomatik kumanda sistemleri geliştirilmiştir. 2008 yılı itibariyle ülkemizde tüketilen elektrik enerjisinin tüketildiği yerler itibariyle dağılımı Şekil 1 de görülmektedir. Sanayi ve diğer sektörlerde kullanılan elektrik enerjisi dışında kalan elektrik tüketiminin %50 si aydınlatma için harcandığı kabul edilirse aydınlatmanın toplam elektrik tüketimi içindeki payını yaklaşık %23 olarak hesaplanır[3]. Ülkemizdeki elektrik şebeke kayıplarının 2008 yılı itibariyle %17 olduğu göz önüne alındığında aydınlatma sistemlerinde yapılacak tasarruf büyük öneme sahiptir. Bu amaçla doğal ve yapay aydınlatma sistemlerinin birlikte planlanarak aydınlatma tasarımlarının yapılması sağlanmalıdır.

Alternatif Enerji Kaynakları / Alternative Energy Sources Ticarethane 15% Resmi Daire 5% Sanayi 46% Mesken 24% Diğer 8% Genel Aydınlatma 2% Şekil-1 Türkiye de Tüketilen Elektrik Enerjisinin Tüketim yerlerine Göre Dağılımı [4] 2. Aydınlatma Ve Enerji Tüketim İlişkisi Günümüzde binaların iç hacimlerinde yaşayan insanların en önemli ihtiyaçları arasında aydınlatma önemli bir unsurdur. Ofis tabanlı binaların ve alışveriş merkezlerinin artması gün içinde de yapay aydınlatmanın kullanımını büyük oranda arttırmıştır. Aydınlatma sistemlerinde etkin enerji kullanımını sağlamak için iki yöntem kullanılır[5,6]. Yapay aydınlatma sisteminin kuruluş yükünü azaltmak Yapay aydınlatma sisteminin kullanımını azaltmak Aydınlatma sistemleri tesis edilirken öncelikle amaca uygun ve enerji etkili bir aydınlatma tasarımı yapılarak ilk kurulum yükünün doğru seçilmesi çok önemlidir. Eğer yanlış planlama yapılırsa doğru bir görüş açısı sağlanabilse bile gereğinden fazla enerji tüketilmesine yol açan sonuçlar ortaya çıkabilir. Ayrıca ilk tasarım aşamasında günışığından maksimum fayda sağlamayı amaçlayan planlamalar da gereklidir. Aydınlatma sistemlerinin kullanımı aşamasında yapılabilecek elektrik enerjisi tasarrufu ise üç ayrı kategoride incelenebilir. Yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanılmak Otomatik kontrol sistemleri kullanmak Gün ışığı temelli doğal aydınlatma sistemleri kullanılmak Son zamanlarda, yenilenebilir enerji kaynaklarından güneş ve rüzgâr enerjisi uygulamaları aydınlatma aygıtları ile birlikte bütünleşik olarak imal edilmektedirler. Rüzgâr türbini ve güneş paneli ile elde edilen enerji miktarı aydınlatma aygıtının kendi ihtiyaç duyduğu enerji talebini karşılamaktadır. Bu durumda enterkonnekte şebekeden enerji talep etmeyerek enerji tasarrufu sağlamış olmaktadır. İç hacimdeki doğal ışığın mevcudiyetine bağlı olarak yapay aydınlatmanın kontrol edilmesi sağlanır. Sık kullanılmayan hacimlerde kullanıcı mevcudiyetine bağlı olarak lambalar açıp kapatılır. Ayrıca zaman anahtarları yardımıyla mesai 99

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu saatleri dışında lambaların söndürülmesine gidilebilir. Bu tarz otomatik kontrol sistemleri günümüzde bina otomasyon sistemleri içerisinde yaygın kullanım alanı bulmaktadır. Binaların günışığı ile aydınlatılmasını amaçlayan sistemler, kendileri herhangi bir enerji kaynağına ihtiyaç duymadıkları için pasif enerji tasarruf sistemleri olarak isimlendirilirler. Bina iç hacimlerine günışığının alınmasında genellikle pencereler veya çatı pencereleri kullanılmakta olup boyutları ve tasarımları büyük öneme sahiptir. Bu geleneksel yöntemler ile birlikte günümüzde kullanım alanı bulmaya başlayan ışık rafları ve ışık boruları en başta gelen günışığından faydalanma teknikleridir. Binalarda günışığından yararlanmada çağdaş teknikler olarak adlandırılabilecek olan bu sistemlerin kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Binanın işlevi, bulunduğu coğrafi bölge, iklim koşulları, yönlendirilmesi gibi değişkenlere bağlı olarak en uygun doğal aydınlatma sisteminin tasarlanabilmesi için bu tekniklerin özelliklerinin göz önüne alınması ve bina tasarımı sırasında farklı seçeneklerin karşılaştırılarak değerlendirilmesi gerekmektedir[7]. 3. Doğal Aydınlatma Sistemleri Doğal aydınlatma en basit olarak pencereler ve/veya çatı penceresi ile yapılabilmektedir. Ancak derin binaların aydınlatılmasında bu yöntemlerden belli bir yere kadar yararlanılabilmektedir. Daha iç kısımlarda bulunan mekânları doğal olarak aydınlatmak için farklı ve yeni sistemler geliştirilmiştir. Bu yeni sistemler günışığı aygıtları iki ana grupta toplanır; ışık kılavuz sistemleri ve ışık taşıma sistemleri. Işık kılavuz sistemleri direkt veya yayılan günışığını, ısınma ve parıltı gibi ikincil etkileri olmaksızın bina içine gönderir. Işık kılavuz sistemlerinin çoğu odanın iç kısımlarında günışığı ile aydınlatma düzeylerini geliştirebilir. Ancak, bu sistemler derin binaların da iç kısımlarını aydınlatma yeteneğine sahip değildirler. Işık kılavuz sistemlerine örnek olarak ışık rafları verilebilir. Işık kılavuz sistemleri ile doğal ışık 8-10 m uzaklığa erişebilir, bu nedenle binanın içinde pencerelerden 10m den fazla uzaklıklarda ışık taşıma sistemleri gerekir. Işık taşıma sistemleri, günışığını toplar ve bina içinde uzun mesafelere taşır ve genellikle ışık borularına başvurulur. Işık taşıma sistemleri genel olarak 3 bileşene sahiptir[8]. 1) Güneş ışığını boruya yönlendiren toplayıcı 2) Boru için seçilen malzemesine bağlı olarak taşıma metodu ile ışığı ihtiyaç olan yere taşıyan borunun kendisi, 3) Borudan dışarıya ışığı çıkaran çıkarıcı ve boşluğa düzenli olarak ışığı yayan yayıcı aygıtları içeren dağıtıcı sistem, 100 3.1 Işık Rafları Işık rafı bir hacmin içine aydınlığı dağıtmak için tasarlanmış mimari bir günışığı sistemidir. Işık rafları genelde resmi binalar gibi ofis tabanlı binalarda kullanım alanı bulurlar. Çünkü bu tarz binalarda bina iç derinlikleri fazla ve gündüzleri de yapay aydınlatmaya ihtiyaç duyulur. Işık rafları hacim içerisinde pencereden gelen aydınlığı arttırmanın en etkili yoludur.

Alternatif Enerji Kaynakları / Alternative Energy Sources (a) Şekil-2 Çağdaş Bir Aydınlatma Yöntemi Olarak Işık Rafı Uygulaması Genelde ışık rafları daha fazla güneş ışığı aldıklarından dolayı binaların güney cephelerinde kullanılır. Işık rafları günışığını binaların derin iç hacimlerine iletmenin yanında ayrıca pencereden gelen kamaşmayı azaltmaya da yardımcı olurlar. Bina dışında kullanılan ışık rafları daha fazla açılardan günışığına maruz kaldıklarından dolayı bina içinde kullanılanlardan daha verimlidirler. Tavandan yansıyan aydınlık özellikle iç hacimlerdeki gölgeleri ve yapay aydınlatmaya olan ihtiyacı azaltacak veya ortadan kaldıracaktır. Oda içerisinde sağlanacak olan aydınlık düzeyi, tavan yüksekliğine ve malzemesine bağlıdır[9]. Işık rafı genel olarak pencere cephesinin içine ve/veya dışına yatay olarak yerleştirilir. Işık rafı cepheye entegre veya binaya yerleştirilmiş olabilir. Işık rafları standart, satışa hazır ürünler değildirler. Her pencere yönüne, odanın durumuna ve enleme göre özel olarak tasarlanmalıdır[8]. (b) 3.2 Işık Borusu Işık boruları, ışığı binaların içlerindeki güneş ışığı girmeyen yerleri aydınlatmayı sağlayan boş bir tüp olarak tanımlanabilir. Ticari olarak elde edilebilen ışık borularının çapları aydınlatılacak yerin büyüklüğüne göre, 200 mm ile 1500 mm arasında değişirken, uzunlukları ise 9m ye kadar olabilmektedir. Çatı penceresi ve pencerelerle karşılaştırıldığında daha az ısı iletimi vardır[10,11]. Aydınlatmaya ek olarak, doğal veya mekanik havalandırma sistemlerine sahip ışık boruları da mevcuttur[12]. 101

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Şekil-3 Çağdaş Bir Aydınlatma Yöntemi Olarak Işık Borusu 102 Tablo-2. Işık Borusu Lümen Karşılıkları[13] Işık Borusu Çapı Işık Çıktısı (lümen) Elektrikli Lamba Karşılığı 10in/250mm 3000~4600lm 3350lm T8 lambalardan 1~2 adet 14in/350mm 6000~9100lm 3350lm T8 lambalardan 2~3 adet 21in/530mm 13900~20800lm 3350lm T8 lambalardan 4~6 adet Bir ışık borusu sistemi üç kısımdan oluşmaktadır: a) Toplayıcı Genellikle çatının üstüne yerleştirilen, gökyüzü ve gün ışığını toplayıp ışık borusu içine ileten kısımdır. Şeffaf polikarbonat malzemeden üretilen kubbe istenmeyen UV ışığını uzaklaştıracak şekilde tasarlanır. Bu kubbe sayesinde boru içine kar, toz, yağmur girmesi engellenir ve şeklinden dolayı kendi kendini temizleme özelliğine sahiptir[14]. Toplayıcı, aktif ve pasif olarak ikiye ayrılabilir. Pasif toplama sistemi, herhangi bir hareketli parçaya sahip değildir. Pasif sistemlerin başlıca avantajı basit olması, maliyetinin düşük olması ve bakımının az olmasıdır. Pasif toplayıcı ve iletme sistemlerinin asıl dezavantajı boyutudur. Aktif toplama sistemi, toplama sistemini güneşe doğru devamlı olarak yönlendiren bir çeşit takip sistemini içermektedir. Aktif sistemin avantajı, iletim sisteminin küçük kesitiyle günışığının büyük miktarını iletilebilmesi ve her zaman mevcut günışığını maksimum düzeyde toplamasıdır. Optimize edilen izleme sistemi güneşin konumunu izlemek için her konumunda veri kullanımını destekleyen

Alternatif Enerji Kaynakları / Alternative Energy Sources donanım ve yazılım gerektirir. Aktif sistemlerin dezavantajları; karmaşık tasarımı olması, algılayıcılar, donanım ve yazılım gerektirdiği için maliyetinin artması, işletme maliyeti ve sistemin hareketli parçalarından dolayı bakım maliyetleri artmasıdır. Şekil-4 Işık Borusu (Tüpü) Bileşenleri b) Işık yansıtıcı Işık borusu sisteminin ikinci kısmı bir veya birkaç bağlı ışığı yansıtan boş tüpten oluşur. Işığı yansıtan borunun iç yüzeyi yüksek oranda yansıtma sağlayan alüminyum malzemeden yapılmaktadır. Bu kısım binanın yapısına uyum sağlayabilecek şekilde kıvrım içerebilir. Kubbe tarafından toplanan gün ışığı çatı seviyesinden aşağıya doğru ışık borusu içinden yansıyarak oda içinde tavanda bulunan yayıcıya ulaşır[14]. c)yayıcı Beyaz polikarbonat malzemeden üretilmiştir. Aydınlatılacak odanın tavanına yerleştirilir. Kubbenin bu şekli ışığın oda içine yayılmasını sağlar. Son yıllarda, girintili yada düz olarak biten bir kristal etki yüzeyi içeren yeni tip yayıcılar bulunabilmektedir. Bu yeni tasarlanan yayıcılar ışık borularının gün ışığı performansını arttırmak için kullanılmaktadır[10,11]. 3.3 Doğal Aydınlatmaya Yönelik Mimari Tasarım Kriterleri Günışığı mevsime, günün saatine, hava durumuna göre sürekli nicelik ve nitelik değiştirir. Bu bakımdan canlı devingen bir karakteri vardır. İnsan var olduğu günden bu yana böyle bir ışık içinde gelişmiş, tüm organizması, belli guddelerin çalışmasından psikolojik yaşantısına varıncaya kadar buna göre oluşmuştur. Bu özellikleri ile gün ışığından olabildiğince yararlanmak gerektiği düşünülebilir. Çoğu 103

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu yapının pencerelerini de içeren cephe kaplamalarında yer alan yansıtıcı ya da koyu renkli camlar içeri giren günışığını, yaklaşık onda bire indirmektedir[15]. Yapılarda doğal ışığın kullanımında amaç; mekanın özelliğini bozmadan, karışık düzenlemelere gerek duymadan aydınlatılmış ortamların sağlanmasıdır. Bu anlayışla yapay aydınlatmanın, doğal ışığın yerini alan değil onu tamamlayan nitelikte olması gerekmektedir. Hacimlere yeterli gün ışığının alınması ve uygun günışığı dağılımının sağlanması binaların biçimlendirilmesinde başta gelen ilkeler arasında olmuştur. Gün ışığının etkin kullanımını sağlayan bir tasarım yerleşme ölçeğinden başlamak üzere bina, hacim, yapı elemanı ve malzeme ölçeklerinde alınacak kararlara bağlıdır. Yerleşme biriminin üzerinde kurulacağı yer parçasının eğimi, yönü, örtüsü ve çevredeki doğal engeller de binaların gün ışığından yararlanma olanaklarını etkilemektedir. Yapay çevre değişkenleri yerleşme, bina, hacim, yapı elemanı ve malzemeye ilişkin değişkenler olarak sınıflandırılır. Yapıların doğal aydınlatma performansını arttırmaya yönelik tasarım kriterleri aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır: Yerleşim yeri özellikleri: Yapı alanının topoğrafik durumu, gün ışığının kullanılması açısından önemlidir. Arazinin eğimi ve yönü güneş ışınımlarının geliş açısını etkiler. Denizden yükseldikçe gün ışınım değerlerinde bir artış olmaktadır. Dağların güneye bakan yamaçları daha fazla güneş ışınımlarından yararlanabildikleri için kuzeye bakan yamaçlardan daha fazla gün ışığına sahip olur. Kuzey yarım kürede kuzey cephelere açılan pencereler mekânlara ısı kazancı sağlayamazken homojen bir aydınlatma olanağı sağlar. Doğu batı cephelerindeyse özellikle aydınlatma açısından parlamayı giderici tedbirler alınması gerekir. Güneye yönelen eğilimli bir arazideki güneş ışınımı dik olduğundan burada bulunan nesnelerin gölgeleri düz ya da kuzeye yönelen eğilimli arazi üzerindeki nesnelerin gölgelerinden daha kısa olur. Ayrıca güneş ışınımının miktarı da daha fazla olur. Bina yönlendirilmesinde güneye yönlenmenin amacı, Isınma amacıyla güneş ışınımından ve aydınlatma amacıyla gün ışığından yararlanmaktır. Yapıların çevresindeki bitki örtüleri de doğal aydınlatma düzeyini etkilemektedir. Ankara ilinde yapılan bir çalışmada alt kattaki hacimlerde aydınlık düzeyi orta kattaki hacimlere oranla daha yüksek seviyede ölçülmüştür[16]. Yapı aralıkları: Güneş ışınımının cepheleri en üst yeğinlikte etkilemesi istendiğinde yapı aralıkları, komşu yapıların verdiği en uzun gölgeli alan derinliğine eşit ya da bu gölge derinliğinden daha fazla olmalıdır. Bina aralıkları boyutlandırılırken güneşin doğuş ve batış saatleri dışında kalan ara saatler, arazi eğimi, yönü, yerleşme yoğunluğu açısından dikkate alınmalıdır. Mekan organizasyonu: Binada mekânların aydınlatılması için, görsel konfor ihtiyaçlarına göre mümkün olduğunca günışığından yararlanılmasına yönelik yönlendirme kararları alınmalıdır. Sadece ideal güney ve güneye yaklaşan açılarda değil, diğer yönelmelere göre de, mekânlarda günışığı ile aydınlatma sağlanabilmektedir. Aydınlatma ihtiyacının daha fazla olduğu hacimler güneyli yönlere yerleştirilmeli, diğer mekânlar da aydınlatma ihtiyacına göre yerleştirilerek 104

Alternatif Enerji Kaynakları / Alternative Energy Sources bölgelendirme yapılmalıdır. Ayrıca hacimlerin çok derin olmamasına özen gösterilmelidir. Doğrudan gün ışığı alamayan hacimlere de dolaylı olarak gün ışığı alınması amacıyla bu mekânları sınırlayan yapı elemanlarının daha şeffaf olarak tasarlanması gerekmektedir. Örneğin hol gibi bir hacme açılan salon kapısı camlı yapılabilir. Yapıların cephe özellikleri: Birbirine yakın konumda olup ta gün ışığından doğrudan yararlanmaya engel olan yapıların dış cephelerinin ışık yansıtma katsayıları önem kazanmaktadır. Bu özellikte cephenin kaplama malzemesinin cinsine, rengine, pürüzlülüğüne bağlı olarak değişkenlik gösterir. Ayrıca cephelerinde çok fazla girinti çıkıntı olan yapılarda da bu girinti ve çıkıntıların boyutları ve biçimleri önem kazanmaktadır. Pencere özellikleri: Pencereler bina dış kabuğunda yer alan ve dış çevredeki aydınlık koşullarının iç ortama alınmasını sağlayan yapı elemanlarıdır. Pencere tasarımında fizyolojik ve psikolojik gereksinmeler, teknolojik olanaklar estetik ve kültürel değerler gibi birçok etken rol oynamaktadır. Günışığının etkin kullanılmasında pencerelerin boyutları ve konumları büyük önem taşımaktadır. Ele alınan hacimdeki pencere boyutları, genellikle pencere alanının pencere duvarı alanına oranı olarak ifade edilmektedir ve saydamlık oranı olarak tanımlanmaktadır. Pencerenin üzerinde bulunduğu duvardaki konumu ve biçimi ise günışığının hacimdeki dağılımını etkilemekte ve hacmin işlevi ile ilişkili olarak belirlenmesi gerekmektedir[17]. Pencerelerin güneydoğu veya güneybatıya açılması, mümkün olduğu kadar yükseğe yapılması ve pencere alanının mekanın taban alanı ile orantılı olmasına dikkat edilmelidir. Şekil-5 Tüm cepheye yayılmış sık aralıklı, iç hacmin en derin noktalarına ışık veren dar uzun pencereler Şekil-6 Doğal aydınlatmayı arttırmak amacıyla farklı kotlarda açılmış pencereler Pencere camlarının özellikleri: Pencerede kullanılan cam türünün ışık geçirme katsayısı da pencere boyutları gibi içeride oluşan gün ışığı aydınlık düzeyini etkiler. Pencerede kullanılan doğrama türü ve pencerenin temizleme sıklığı da içeri alınan gün ışığı miktarında etkilidir[17]. İç mekan özellikleri: Hacimlerin genişlik, derinlik ve yükseklik olarak sıralanabilen boyutları ile bu büyüklüklerin birbirlerine oranları günışığı yoluyla gerçekleşen aydınlık düzeyi üzerinde etkili olmaktadır. Ayrıca, hacimlerde duvar, döşeme ve tavan gibi iç yüzeyler renklerine bağlı ışık yansıtma katsayıları nedeniyle üzerlerine düşen ışığın belirli bir yüzdesini çevreye yansıtmaktadırlar. Bu şekilde oluşan yansımış ışık iç aydınlık düzeyine katkıda bulunmaktadır[17]. 105

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu 4. Doğal Aydınlatma Uygulamaları: Kırklareli İli Örneği Doğal aydınlatma uygulamaları ile ilgili Kırklareli ili özelinde çeşitli uygulamalar aşağıda sıralanmıştır. İncelenen örnek binalar kuzeydoğu güneybatı yönünde yerleşim düzenine sahiptir. Derin iç hacim olarak incelenen hacimlerin pencereleri ise kuzeybatı yönüne bakmaktadır. Özellikle kış aylarında güneş ışınlarının geliş açısından dolayı doğrudan pencerelere doğrudan güneş ışığı gelmemektedir. Bu sebeple hacim içerisine sadece gök ışığı dediğimiz doğal ışık girmekte ve pencereden geriye doğru aydınlık düzeyi aşırı derecede düşmektedir. Bu çalışmada incelenen örnek binalarda faydalanılan doğal aydınlatma yöntemleri gösterilmiş, doğal aydınlatma yapılmamış mekanların mevcut durumu ve uygulanabilecek doğal aydınlatma önerileri sıralanmıştır. Dışarıdan güneş ışığı girmeyen kapalı bir hacmin aydınlatılmasında yapay aydınlatma ile birlikte ışık borusu sistemi kullanılan bir uygulama örneği aşağıda görülmektedir. Şekil 7.a da ışık borusunun üstten görünümü ve Şekil 7.b de ışık borusunun oda içerisinden görünümü yer almaktadır. Aynı zamanda Şekil 7.b. de gün içinde ışık borusu kullanılarak yapılan aydınlatma da görülmektedir. Ortamda lüksmetre ile aydınlık düzeyi ölçümlerinde ofis çalışma ortamı için gerekli olan asgari aydınlatma koşullarının sağlandığı görülmüştür. Gün ışığının olmadığı durumda Şekil 7.b. den de görüldüğü gibi yapay aydınlatma aygıtları da kullanılarak ortamın aydınlatılması sağlanmıştır. 106 (a) Şekil-7 Penceresiz Karanlık Bir Oda İçin Işık Borusu Uygulaması Şekil8.a ve 8.c deki gibi çatıya yakın ve derin iç hacimlere sahip binalarda günışığından faydalanmak için çatı penceresi ve ışık borusu sistemleri rahatlıkla uygulanabilecek doğal aydınlatma yöntemleridir. Çekilen fotoğraflarda da görüldüğü gibi gündüz saatlerinde sadece pencereye yakın bölgelerde yeterli aydınlık elde edilebilmiştir. Pencereden uzaklaştıkça aydınlığın önemli ölçüde düştüğü gözlemlenmektedir. Fotoğrafta görülen hacmin hemen yanında aynı özelliklere sahip öğrenci yemekhanesinin bulunduğu ve bu hacmin gündüzleri kullanıldığı dikkate alındığında doğal aydınlatmadan faydalanmanın önemi büyüktür. (b)

Alternatif Enerji Kaynakları / Alternative Energy Sources (a) (b) (c) Şekil-8 Derin İç Hacim ve Çatıya Yakın Mekanlar-1 Şekil-8 de resmi görülen hacimlerde yapay aydınlatma amaçlı kullanılan aydınlatma sistemi 75 adet 92W lık flüoresan armatürlerden oluşmaktadır. Mevcut binalarda ışık borusu gibi binanın mimarisini bozmadan uygulanabilen doğal aydınlatma yöntemleri ile doğal aydınlatmadan faydalanılabilmesi mümkündür. Pencereye yakın hacimlerde günışığına bağlı otomatik kontrol sistemleri ile yapay aydınlatmanın ışık çıktılarının kısılması ya da pencereden geriye doğru armatür gruplarının anahtarlanması ile %40 lara varan bir enerji tasarrufu sağlandığı bilinmektedir[3]. Derin iç hacimlere ışığın ulaştırılmasında ise ışık boruları ön plana çıktığı gibi çatıya yakın yerlerde çatı pencereleri de birer alternatiftir. Çatı pencerelerinin ışık boruları yanında yazın ısıyı içeri alması kışın ise ısı kaybına yol açması dezavantajlarıdır. Ayrıca literatürde bütünleşik aydınlatma olarak tanımlanan günışığı ve yapay aydınlatmanın birlikte kullanımını sağlayan otomasyon sistemlerinin de kurulması sadece aydınlatma amaçlı olarak saatte 7kWh elektrik enerjisi tüketen bu hacimlerde ciddi enerji tasarrufu sağlayacaktır. Şekil 9 da Kırklareli Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi derslik binasının koridorları ve çatı pencereleri görülmektedir. Bu koridorlar binanın iç kısmında yer almakta ve sadece binanın kuzey cephesinde pencereye sahip olup derin iç hacimlere güzel bir örnektir. Bu hacim ayrıca binanın projelendirme safhasında binanın çatısında tasarlanan üç adet çatı penceresi ile doğal olarak aydınlatılmıştır. Dolayısıyla bu şekilde gerçekleştirilen doğal aydınlatma ile gündüzleri bu koridorda yapay aydınlatmaya olan ihtiyaç yok denecek kadar az olmaktadır. Şekil 9.c de ise aynı binanın alt katında bulunan üst kat ile aynı boyutlara sahip başka bir koridor görülmektedir. Bu koridorda ise koridorun aydınlatmasına katkıda bulunmak amacıyla dersliklerin koridora bakan duvarlarına bant pencereler açılmıştır. (d) 107

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu (a) (b) (c) (d) Şekil-9 Derin İç Hacim ve Çatıya Yakın Mekanlar-2 Şekil 9.c ve 9.d daki fotoğraflardan da görüldüğü gibi her iki koridordaki aydınlık düzeyleri karşılaştırıldığında gündüz saatlerinde çatı pencerelerinin bulunduğu üst koridorda yapay aydınlatmaya ihtiyaç kalmadığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla Şekil- 8 deki sergi salonu ve yemekhane gibi derin iç hacimlere sahip yapılarda binanın projelendirilmesi aşamasında çatı penceresi yapılsa idi yapay aydınlatma yükü sadece geceleri düşünülerek planlanabilirdi. Şekil-10 da Kırklareli Üniversitesi Kavaklı yerleşkesinde bulunan spor salonunda yapılmış olan bant pencere uygulaması görülmektedir. 108 (a)

Alternatif Enerji Kaynakları / Alternative Energy Sources (b) Şekil-10 Bant Pencere Uygulaması Bu uygulamada hacmin en üst kotundan iç mekanın aydınlatılması gerçekleştirilmiş ve böylelikle hacim içerisinde kamaşmaya yol açmayan ve homojen aydınlık dağılımı sağlanması amaçlanmıştır. Hacmin içine gün içinde kullanıcıların performanslarını olumsuz etkilemeden faaliyetlerine devam etmelerine olanak sağlamıştır. Dolayısıyla gün içinde sportif faaliyetlerin devam ettirilmesinde yapay aydınlatmaya olan gereksinimi ortadan kaldırmıştır. (c) 5. Değerlendirme ve Sonuçlar Doğal aydınlık hem yapay aydınlatmaya ihtiyaç bırakmaması yönünden enerji tasarrufu hem de kullanıcılar üzerindeki olumlu etkileri sebebiyle önemli bir yere sahiptir. Doğal ışık görsel konfor koşullarını önemli derecede iyileştirmektedir. Müşteri anket ve araştırmaları, günışığıyla aydınlatılan mağazaların ve diğer mekânların daha geniş, ferah, büyük ve temiz göründüğü sonuçlarını ortaya koymuştur. Tanıtım ve satış mekânlarında; objelerin en doğal şekilde algılanabilmesi için aydınlatma uygulamalarında gün ışığı standartları aranır. Günışığı ile aydınlatılan mekanlar için ise böylesi özel armatür vb. kullanımına ihtiyaç duyulmamaktadır[19]. Gün ışığı ile aydınlatılan işyerlerinde çalışanlar işyerlerini daha fazla benimsemekte, işyerinde yapay olarak aydınlatılan ortamlara göre, kendini daha iyi hissetmekte ve iş tatmini sağlanmaktadır. Pencere kenarında gün boyunca gün ışığından yararlanarak çalışan işçilerde %20 oranında daha az rahatsızlıklara rastlanmaktadır. Bu sonuç, sağlık hizmetleri için gereksiz ve yüksek maliyetli masraf yapmamanın en önemli çözümünün, iş mekânlarını gün ışığı ile aydınlatma olduğunun güzel bir kanıtıdır. İş yerinden çeşitli bahanelerle kaçışın da %25 oranında azalmasının sağlanmasında günışığının etkisi gözlenmiştir. Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri nde üç eyalette 21.000 öğrenci üzerinde yapılan test çalışmalarının sonucunda, günışığıyla aydınlatılan sınıflardaki öğrencilerin, matematik testlerini çözmede %20; okuma testlerinde ise %26 nın üzerinde başarı artışı sağladıkları gözlenmiştir[20]. Gün ışığı kullanımı neticesinde enerji tasarrufu sağlanmasına paralel olarak çevre kirliliği engellenmektedir. Günde 6 saat, yılda 365 gün kullanılan 112 W lık bir yapay ışık armatürü için 244,6 kw lık elektrik enerjisi üretilmektedir. Ancak, bu miktarda enerji elde etmek için termik santrallarda 8 kg CO2 açığa 109

Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu çıkmaktadır[19]. Bu armatür yerine gün ışığı ile yapılacak aydınlatma sayesinde doğanın korunması sağlanmış olunur. İncelediğimiz örneklerdeki derin iç hacme sahip sergi salonunun 7 kwh elektrik enerjisini bir saatte tüketmektedir. Çalışmamızda çatıya yakın mekan olduğu için çatı penceresi ile aydınlatılan derslikler binası üst koridorunda yapay aydınlatmaya ihtiyaç kalmadığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla derin iç hacimlere örnek olarak gösterdiğimiz sergi salonu ve yemekhane gibi yapılarda da çatı penceresi veya ışık boruları kullanılarak gündüzleri yapay aydınlatmaya olan ihtiyaç ortadan kaldırılabilir. Yapay aydınlatma sadece geceleri düşünülerek planlanabilir. Buralarda mevcut aydınlatma yükünün 7 kw ve gündüz saatleri içerisinde de kullanılan hacimler olduğu düşünüldüğünde doğal aydınlatma kullanılarak elektrik enerjisinden sürekli bir tasarruf sağlanabilir. Sonuç olarak tüm Türkiye de olduğu gibi Kırklareli ilinde de binalarda doğal aydınlatma yöntemleri uygulama bilinci yeterince gelişmemiştir. Yukarıdaki örneklerden de anlaşılacağı gibi doğal aydınlatmadan yararlanma mimarın tasarım yeteneğine bırakılmıştır. Işık boruları ve ışık rafları gibi çağdaş sistemler kullanılarak yapılan doğal aydınlatma uygulamalarıyla aydınlatma, mimarın tasarım yeteneği tekelinden de kurtarılmış olacaktır. Dolayısıyla enerji verimliliği çalışmalarının önem kazandığı günümüzde özellikle gün boyu yapay aydınlatmaya ve uzun süreli çalışma sürelerine sahip kamu binalarında binaların tasarım aşamasında enerji planlaması yapılmalıdır. Binanın enerji yükünü en aza indirecek çözümler için alanında uzman kişilere danışılmalı ve binanın tasarım ve inşa aşamaları birlikte koordine edilmelidir. 6. KAYNAKLAR 1) http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=enerjiverimliligi &bn=217&hn=&id=587 2) http://www.teias.gov.tr/istatistik2008/index.htm 3) Ekren N., Kocabey S. Aydınlatma Tesislerinde Tüketilen Elektrik Enerjisinin Azaltılmasıyla İlgili Bir Uygulama, Türkiye 8. Enerji Kongresi, Ankara, 2000. 4) http://www.oib.gov.tr/tedas/tedas.htm 5) Kocabey S., Dursun B., Akıncı T.Ç., Eğitim Kurumlarındaki Aydınlatmanın Etkin Enerji Kullanım Kriterleri Açısından İncelenmesi, 6. Ulusal Aydınlatma Kongresi, İstanbul, 2006. 6) Küçükdoğu M.Ş. Aydınlatmada Etkin Enerji Kullanımı, II. Ulusal Aydınlatma Sempozyumu, Diyarbakır, 2003. 7) Yener A.K., Binalarda Günışığından Yararlanma Yöntemleri: Çağdaş Teknikler Tesisat Mühendisliği Dergisi s. 34-43. 8) International Energy Agency Energy Conservation in Buildings and Community Systems Programme, Daylight in Buildings, A Source Book on Daylighting Systems and Components, A Report of IEA SHC Task 21/ ECBCS Annex 29, 2000. 110

Alternatif Enerji Kaynakları / Alternative Energy Sources 9) Ünal G., Çetegen D., Enarun D., Gelişmiş Aydınlatma Sistemleri, III. Ulusal Aydınlatma Sempozyumu ve Sergisi, Ankara, 23-25 Kasım 2005. 10) Shao L., Elmualim A.A., Yohannes I., Mirror Lightpipes: Daylighting Performance In Real Buildings, Lighting Research & Technology, 30(1) s. 37-44, 1998. 11) Zhang X.; Muneer T.: Mathematical model for the performance of lightpipes, Lighting Research & Technology, 32 2000, s. 141-146 12) http://www.sola-vent.com/ 13) http://www.solatube.com/residential/what-is-daylighting/what-everyhomeowner-should-know.php 14) Oakley G., Riffat S.B., Shao L., Daylight Performance of Lightpipes, Solar Energy 692, s. 89-98, 2000. 15) Sirel Ş., Yapı Fiziği Konuları II, YFU, İstanbul, 1994. 16) Aybar U., Ankara Mesa Yoncaevler Sitesinin Doğal Aydınlatma Açısından İncelenmesi, Gazi Üiniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 18 No:1 s.45-56, Ankara, 2003. 17) Yener A.K., Güvenkaya R., Binalarda Günışığının Etkin Kullanımı, Tasarım Dergisi, Sayı 2005. 18) http://www.gunisigiaydinlatma.com/index_5.html 19) http://www.solatube.com/residential/what-is-daylighting/what-everyhomeowner-should-know.php 20) http://www.h-m-g.com/projects/daylighting/summaries%20on%20 daylighting.htm 111