Toplum Gönüllüleri Vakfı (TOG) Proje Teklifi Proje Adı: Uygulama Yeri: Proje Süresi: Yaşayan Kütüphane Türkiye geneli 17 ay İletişim: Meri İzrail Projeler Departmanı Yöneticisi meri.izrail@tog.org.tr Burcu Haylaz Kaynak Geliştirme Departmanı Yöneticisi burcu.haylaz@tog.org.tr 1. Proje Özeti Yaşayan Kütüphane, tam anlamıyla normal bir kütüphane gibi çalışmaktadır. Okuyucular gelirler ve bir kitabı belirli bir süre için ödünç alırlar. Kitabı okuduktan sonra kütüphaneye iade ederler ya da isterlerse kitabın süresini uzatabilirler ya da başka bir kitap ödünç alabilirler. Yaşayan Kütüphane ile normal bir kütüphane arasında tek bir fark vardır: Yaşayan Kütüphane de kitaplar insanlardır ve kitaplar ile okuyucular kişisel bir diyalog içerisine girerler. Yaşayan Kütüphane de bulunan kitaplar sıklıkla kendilerine karşı önyargı beslenen ve yoğun olarak ayrımcılık ve sosyal dışlanmaya maruz kalan gruplardan belirlenir. Kütüphanenin okuyucusu kendi önyargıları hakkında konuşmak isteyen ve bu deneyim için bir saatini ayırabilecek olan herhangi bir genç olabilir. Yaşayan Kütüphane de kitaplar sadece konuşmakla kalmayıp, okuyucunun sorularını da cevaplayabilir ve kitaplar da soru sorarak kendilerine yeni öğrenme noktaları çıkarabilir. Yaşayan Kütüphane, genellikle, birçok genci bir araya getiren festival, şenlik benzeri etkinliklerde uygulanır. İlk Yaşayan Kütüphane 2000 yılında Danimarka da Roskilde Festivali nde kurulmuş, bugüne dek 10 un üzerinde ülkenin gençlik şenliklerinde tekrarlanmıştır. Yaşayan Kütüphane, 2003 yılından beri Avrupa Konseyi nin İnsan Hakları ve Toplumsal Bütünlük için Gençlik programının parçasıdır. 1 1 http://www.eycb.coe.int/eycbwwwroot/hre/eng/documents/ll%20english%20final.pdf 1
2. Proje Arka Planı Çeşitli özellikleri ile birbirlerinden farklı olan bireylerin aynı toplumun parçası olmaları ilk bakışta son derece doğal algılansa da, farklılıklara ayrımcı tepkiler ve uygulamalarla yaklaşılması önemli bir sorun olmaya devam ediyor. Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı nın 2007 de Avrupa Parlamentosu na sunduğu rapora 2 göre, bu konuda veri toplayan 11 AB üyesi ülkenin 8 inde ırkçı suçlarda artış söz konusu. Sadece İngiltere ve Galler Bölgesi nde bir yılda 170binin üzerinde ırk ayrımı temelli vaka yaşandığı tahmin ediliyor. Türkiye de de benzer bir tabloyu görmek mümkün. Bu konuda sistematik olarak veri toplanmadığı için, ayrımcılık temelli olayların sayısını veya artıp artmadığını söylemek olanaklı değil; ancak bilhassa son yıllarda günlük yaşama girerek neredeyse göze görünür hale gelen bir milliyetçilikten ve buna bağlı olarak etnik nitelik taşımasa bile- bireysel farklılıkları reddeden toplumsal bir tutumdan söz edilebilir. Ancak farklılıkları reddeden bir toplum, küreselleşen dünyanın birçok ülkesinin olduğu gibi, Türkiye nin gerçeklerine de uyum sağlayabilmekten uzak. İçinde bulunduğu coğrafi konumun da bir getirisi olarak Türkiye, bugün de tarih boyunca olduğu gibi, farklı kültür ve medeniyetlerine ev sahipliği yapmaya devam ediyor. Bu etnik ve kültürel çeşitliliğe, sosyoekonomik farklılıklar da eklendiğinde oldukça renkli bir yelpaze yaratıyor ve toplumun tüm fertleri gibi gençler de, düşünce ve tavırları ile bu renkliliği taşıyor. Bu renkliliğin insan ilişkilerindeki yansıması her zaman olumlu olmuyor. Farklılıklar, bireyler tarafından kimi zaman zenginlik olarak değil de bir sorun gibi algılanıyorlar. Bilgi toplumu olmanın beraberinde getirdiği gittikçe karmaşıklaşan ve değişken bir yapıya sahip olan sosyal ilişkiler, insanlar arası ilişkilerde giderek artan bir parçalanmaya yol açıyor ve böyle bir ortamda bireyler bilinmeyen i tanımak ve iletişim kurmak için oldukça az zaman ve fırsat bulabiliyorlar. Bu da bilinmeyen i henüz tanımadan önyargıların gelişmesine ve bu tutumların davranışlara yansıyarak hızla yayılmasına ve genel geçer kabullere dönüşmesine sebep oluyor. Böyle bir toplumsal çerçevede,, ziyaretçilerine yabancı olan ile kişisel, özel ve yapılandırılmış bir alanda iletişim kurma fırsatı sunuyor. Yaşayan Kütüphane de, önyargılarla yaklaşılan ve ayrımcılığa uğrayan gruplardan seçilen kitaplar, okuyucularla kişisel bir diyalog geliştirme alanı buluyorlar. Türkiye nin 1949 dan beri üyesi olduğu Avrupa Konseyi, Yaşayan Kütüphane yi, 2003 yılında başlatmış olduğu Toplumsal Bütünlük ve İnsan Hakları için Gençlik Programı nın bir parçası olarak ele alıyor. Programın felsefesi, insan haklarının sadece yasal dokümanlar ile korunamayacağı ve her birey tarafından savunulmasının önemine dayanıyor. Bunu gündeme getirmek ve insanların kendi insan hakları ve diğer insanların hakları üzerinde düşünmelerini sağlamak için genel kamuoyunun farkındalığını arttıracak etkinliklerden biri olarak Yaşayan Kütüphane öne çıkıyor. 2 http://fra.europa.eu/fra/material/pub/racism/report_racism_0807_en.pdf 2
Yaşayan Kütüphane Türkiye de ilk olarak Toplum Gönüllüleri Vakfı ve İstanbul Bilgi Üniversitesi Gençlik Çalışmaları Birimi tarafından Ağustos 2007 de BarışaRock Festivali nde, Nisan 2008 deki Gepgenç Festival de ve Ağustos 20008 deki BarışaRock Festivali nde uygulandı. Üç uygulamada kütüphane, toplam 7 gün boyunca 11.00-18.00 saatleri arasında okuyucularını ağırladı; öğle araları dışında toplam 41 saat boyunca açık kaldı. Her iki festivalin toplamında 1756 okuma gerçekleşti. Yaşayan Kütüphane nin Türkiye deki bu ilk uygulamaları, hem kitaplar hem de okuyuculardan çok olumlu geri bildirimler aldı. Yapılan izleme ve değerlendirme çalışması sonucunda, okuyucuların en çok, yaşadıkları gerçeklik hissini çarpıcı buldukları ortaya çıktı. Okuyucular, yüz yüze, insan insana konuşarak iletişime geçmenin çok anlamlı ve heyecan verici olduğunu vurguladılar. Yaşanan deneyimin çarpıcılığı, başka sivil toplum kuruluşlarının da benzer Yaşayan Kütüphane ler kurmaya karar vererek Toplum Gönüllüleri Vakfı ve Bilgi Üniversitesi Gençlik Çalışmaları Birimi nden destek talep etmelerine vesile oldu. Bu noktada, Yaşayan Kütüphane yi bir model olarak Türkiye çapında faklı gençlik örgütlerinin kullanımına sunmak ve doğru bir uygulama zemini yaratmak için planlı bir çalışma yürütmek önem kazanıyor. Örneğin, kitapların mahremiyeti, güvenli bir paylaşım ortamı yaratılması, kütüphane katalogunun doğru hazırlanabilmesi gibi unsurlara, etkinliğin başarıyla uygulanabilmesi ve beklenen etkiyi yaratabilmesi için, dikkat edilmesi gerekiyor. Yaşayan Kütüphane Projesi, kapasite artırma amaçlı eğitim araçları ve sahada uygulama desteği içeren yeni kurgusuyla bu ihtiyaçlara cevap vermeyi hedefliyor. 3. Amaçlar / Hedefler Yaşayan Kütüphane modelinin amaçları: Kişilere ve gruplara karşı ayrımcılığa yol açan önyargılarla ilgili farkındalık yaratmak ve farklılıklar ile bir arada yaşama kültürünü geliştirmek; Normalde birbirleri ile konuşma fırsatı olmayan kişiler arasında yapıcı bir kişilerarası diyalog için ortam sağlamak; İnsanları bir araya getirmek, birbirlerini anlamaya teşvik etmek ve onların insan toplulukları içindeki yaşamları ile baş etmelerine destek olmak; Barış içinde beraber yaşam alanlarını geliştirmek, insan onuruna yönelik karşılıklı ve itinalı olarak saygı göstermelerini sağlamak amacı ile insanları birbirine yaklaştırmaktır. nin hedefleri: YK modelini, iyi uygulamalarla gençlik örgütlerinin gündemine taşımak; Modelin gençlik örgütleri arasında yaygınlaşabilmesi için kapasite artırmaya yönelik eğitim, kaynak kitap, saha ziyaretleri, mali destek vb. araçları geliştirmek; Bu araçları bir program çerçevesinde değerlendirerek farklı gençlik örgütlerinin kendi Yaşayan Kütüphane uygulamalarını gerçekleştirmelerini desteklemektir. 3
4. Hedef Kitle Projenin hedef kitlesi: - 17-30 yaş arası gençler ve - Bu yaş grubunu hedef kitle olarak benimseyen gençlik örgütleridir. 5. Proje Etkinlikleri 1. Proje Ekibinin Oluşturulması Proje koordinatörünün belirlenmesi Proje danışmanlarının belirlenmesi YK uygulamak isteyen gençlik örgütlenmelerinden katılımcıların belirlenmesi 2. Kütüphanenin Oluşturulması Kitap başlıklarının belirlenmesi Kitapların projeye katılımlarının sağlanması Kütüphane katalogunun hazırlanması Alanın kurulması, kurulum için gerekli lojistiğin sağlanması Etkinliğin açılışının yapılması Günlük değerlendirme toplantıları Etkinliğin kapatılması ve alanın toparlanması 3. Kapasite Geliştirme Programı - Düzenleyiciler için Teknik Destek Eğitim programının oluşturulması Eğitim için gerekli lojistiğin sağlanması Eğitimin gerçekleştirilmesi Saha ziyaretleri YK Uygulama Kitabı yazımı Uygulama Kitabı tasarımı, basımı ve dağıtımı 4. Kapasite Geliştirme Programı - Düzenleyiciler için Mali Destek YK düzenleyecek gençlik örgütlerinden destek taleplerinin alınması Destek taleplerinin değerlendirilmesi Uygun bulunan projelerin desteklenmesi Desteklenen projelerin mali takibinin yapılması 5. İletişim Web sitesi tasarımı ve uygulaması Tanıtım malzemelerinin tasarım, üretim ve dağıtımı 6. İzleme & Değerlendirme Kütüphanenin yarattığı etkiyi ölçmek için gerekli araçların geliştirilmesi Bu araçların uygulanmasının takibi Sağlanan verinin değerlendirilerek yorumlanması ve raporlanması 7. Proje Koordinasyonu Koordinasyon toplantıları Tüm diğer proje faaliyetlerinin yürütülmesi, takibi ve raporlaması Proje sonuç kitapçığının hazırlanması ve yayımlanması 4
6. Uygulama Yeri Proje kapsamında öngörülen 4 Yaşayan Kütüphane uygulaması ve teknik destek programı Düzenleyiciler için Eğitim İstanbul da gerçekleşecektir. Projeden teknik ve/veya mali destek alarak kendi Yaşayan Kütüphane uygulamalarını yapacak gençlik örgütleri Türkiye nin herhangi bir ilinde faaliyet gösteriyor olabilirler. Kapasite Geliştirme Program çerçevesinde desteklenecek örgütlerin ülke genelinde dengeli coğrafi dağılımına özen gösterilecektir. 7. Projeden Beklenen Çıktılar Proje kapsamında: 4 defa kurulacak Yaşayan Kütüphane nin: 10 gün boyunca toplam 60 saat hizmet vermesi; Her kurulumda en az 25 kitabı okuyucularla buluşturması; 2000 in üzerinde okuma gerçekleşmesi; 2400 ün üzerinde kişiye doğrudan ulaşması; Yaşayan Kütüphane Kapasite Geliştirme Programı ile: Yaşayan Kütüphane (YK) düzenlemek isteyen gençlik örgütlerinden gelecek en az 20 kişinin 6 günlük bir eğitim alması; Eğitim sonrasında her katılımcı örgüte en az bir kez saha ziyareti gerçekleştirilmesi; YK Uygulama Kitabı nın hazırlanarak basılması; Belirlenen fon kapsamında, YK uygulayacak gençlik örgütlerinden en az 4 tanesinin mali olarak desteklenmesi; Bu süreçte teknik ve/veya mali olarak desteklenen gençlik örgütlerinin en az yarısının YK uygulamasını proje süresi içinde gerçekleştirebilmeleri öngörülmektedir. 8. Sürdürülebilirlik Proje, temelde, Yaşayan Kütüphane modelinin Türkiye deki gençlik örgütleri arasında sürdürülebilir bir şekilde yaygınlaşmasına ve etkili olarak uygulanabilmesine yönelik bir kapasite geliştirme programı olarak tasarlandı. Proje faaliyetleri sayesinde, hem çeşitli gençlik kuruluşları kendi YK uygulamalarını gerçekleştirmek için doğrudan teknik ve/veya mali destek alacak, hem de bir YK Uygulama Kitabı yayımlanarak proje süresi bitiminden sonra da kendi Yaşayan Kütüphanesini kurmak isteyecek örgütlerin başvurabileceği bir rehber oluşturulmuş olacak. 5
9. Zaman Planı 2008 2009 Faaliyetler Aylar 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Proje Ekibinin Oluşturulması Kütüphanenin Oluşturulması ve Kurulması Kapasite Geliştirme - Eğitim Kapasite Geliştirme - Saha Ziyaretleri Kapasite Geliştirme - Uygulama Kitabı hazırlanması Kapasite Geliştirme - Uygulama Kitabı dağıtımı Kapasite Geliştirme - Mali destek başvuruları Kapasite Geliştirme - Mali destek başvuruları sonucu Web sitesi tasarımı İletişim materyalleri tasarımı İletişim materyalleri dağıtımı İzleme & Değerlendirme araçları geliştirilmesi İzleme & Değerlendirme çalışmaları İzleme & Değerlendirme raporu Raporlama Proje Koordinasyonu 6