BÖLÜM 6: Görme vii Ön Söz xv 1 Davranış Kaynakları Nörobilim 1 ÖN SÖZ Rene e Gelen İlham 2 İnsan Bilincinin Anlaşılması: Fizyolojik Yaklaşım 3 Ayrık Beyin 3 Davranış Nörobilminin Doğası 6 Araştırma Amaçları 6 Davranış Nörobilminin Biyolojik Kökenleri 7 Doğal Seçim ve Evrim 10 Fonksiyonellik ve Özelliklerin Kalıtımı 10 İnsan Türünün Evrimi 12 Büyük Beyinlerin Evrimi 14 Deney Hayvanları Kullanılan Araştırmalarda Etik Konular 16 Nörobilimlerde Kariyer Alanları 19 Öğrenme Stratejileri 20 SON SÖZ Beyin Fonksiyonları Modelleri 22 Anahtar Kavramlar 23 Önerilen Kaynaklar 23 Ek Kaynaklar 23 2 Sinir ÖN SÖZ Yanıt Vermeyen Kaslar 25 Sinir Sisteminin Hücreleri 26 Nöronlar 26 Destekleyici Hücreler 30 Kan-Beyin Bariyeri 33 Nöron İçi İletişim 34 Nöral İletişim: Genel Bakış 34 Aksonların Elektriksel Potansiyellerinin Ölçülmesi 36 Zar (Membran) Potansiyeli: İki Gücün Dengesi 38 Aksiyon Potansiyeli 40 Aksiyon Potansiyelinin İletimi 42 Nöronlar Arası İletişim 45 Sinapsların Yapısı 45 Nörotransmitter Salınımı 46 Sistemindeki Hücrelerin Yapısı ve İşlevi 24 Reseptörlerin Aktivasyonu 47 Postsinaptik Potansiyeller 48 Postsinaptik Potansiyellerin Sonlanması 50 Postsinaptik Potansiyellerin Etkisi: Nöral Entegrasyon 51 Otoreseptörler 52 Akso-Aksonik Sinapslar 52 Sinaptik Olmayan Kimyasal İletişim 52 SON SÖZ Myastenia Gravis 54 Anahtar Kavramlar 55 Önerilen Kaynaklar 55 Ek Kaynaklar 55 vii
viii 3 Sinir Sisteminin Yapısı 56 ÖN SÖZ Sol Taraf Kaybı 57 Sinir Sisteminin Temel Özellikleri 57 Genel Bir Bakış 60 Meninksler 60 Ventriküler Sistem ve Serebrospinal Sıvı Üretimi 60 SON SÖZ Unilateral (tek-taraflı) İhmal 85 Anahtar Kavramlar 87 Önerilen Kaynaklar 87 Ek Kaynaklar 87 Merkezi Sinir Sistemi 63 Merkezi Sinir Sisteminin Gelişimi 63 Ön Beyin 67 Orta Beyin 76 Arka Beyin 78 Spinal Kord (Omurilik) 78 Çevresel Sinir Sistemi 80 Spinal Sinirler 80 Kraniyal Sinirler 81 Otonom Sinir Sistemi 83 4 Psikofarmakoloji 88 ÖN SÖZ Bir İlaç Zehirlenmesi 89 Psikofarmolojinin İlkeleri 89 Farmakokinetikler 90 İlaç Etkinliği 92 Tekrarlı Uygulamalar Sonucunda Ortaya Çıkan Etkiler 93 Plasebo Etkileri 94 İlaçların Etki Alanları 95 Nörotransmitter Üretimi Üzerine Oluşan Etkiler 96 Nörotransmitter Depolanması ve Salınması Üzerine Oluşan Etkiler 97 Reseptörler Üzerine Oluşan Etkiler 97 Nörotransmitterleri Geri Alınmaları ya da Yıkımları Üzerine Oluşan Etkiler 98 Amino Asitler 106 Peptidler 108 Lipidler 110 Nükleozidler 110 Çözünür Gazlar 111 SON SÖZ Bir Trajedi Sonucunda Elde Edilen Yararlı İpuçları 113 Anahtar Kavramlar 114 Önerilen Kaynaklar 114 Ek Kaynaklar 114 Nörotransmitterler ve Nöromodülatörler 99 Asetilkolin 99 Monoaminler 101
ix 5 Araştırmanın Yöntem ve Stratejileri 115 ÖN SÖZ Kalp İyileşti, Beyin Hasar Gördü 116 Deneysel Ablasyon 117 Beyin Tahribinin Davranışsal Etkilerinin Değerlendirilmesi 117 Beyin Lezyonlarının Üretilmesi 117 Stereotaksik Operasyon 119 Histolojik Yöntemler 121 Sinirsel Bağlantıların Takibi 122 Canlı İnsan Beyninin Yapısını İncelemek 125 Sinirsel Faaliyetlerin Kaydedilmesi ve Uyarılması 128 Sinirsel Faaliyetin Kaydedilmesi 128 Beynin Metabolik ve Sinaptik Faaliyetlerinin Kaydı 131 Sinirsel Aktiviteleri Harekete Geçirmek 133 Genetik Yöntemler 140 İkiz Çalışmaları 140 Evlatlıklarla Yapılan Çalışmalar 141 Hedeflenen Mutasyonlar 142 Antisens Oligonükleotitler 142 SON SÖZ Beyin Dalgalarını İzleyin 143 Anahtar Kavramlar 144 Önerilen Kaynaklar 145 Ek Kaynaklar 145 Nörokimyasal Yöntemler 136 Belirli Nörokimyasalları Üreten Sinirleri Bulmak 136 Belirli Reseptörlerin Tespiti 137 Beyinde Salgılanan Kimyasalları Ölçmek 138 6 Görme 146 ÖN SÖZ Algılama Olmadan Görme 147 Uyarıcılar 148 Görme Sisteminin Anatomisi 149 Gözler 149 Fotoreseptörler 151 Göz ve Beyin Arasındaki Bağlantılar 152 Retinada Görme Bilgisinin Kodlanması 154 Aydınlık ve Karanlığın Kodlanması 154 Renklerin Kodlanması 155 Görme Bilgisinin Analizi: Striat Korteksin Rolü 158 Striat Korteksin Anatomisi 158 Oryantasyon ve Hareket 158 Boyutsal Frekans 159 Retinal Eşitsizlik 160 Renk 160 Striat Korteksin Modüler Organizasyonu 161 Görme Bilgisinin Analizi: Görmeyle İlişkili Korteksin Rolü 162 Görme Analizin İki Akımı 162 Renk Algısı 164 Şeklin Algısı 166 Hareketin Algısı 169 Boyutsal Konum Algısı 172 SON SÖZ Vaka Çalışmaları 175 Anahtar Kavramlar 176 Önerilen Kaynaklar 176 Ek Kaynaklar 176
x 7 İşitme, Vücut Duyuları ve Kimyasal Duyular 177 ÖN SÖZ Her şey Onun Başında mı? 178 İşitme 178 Uyarıcılar 179 Kulağın Anatomisi 179 İşitsel Tüysü Hücreler ve İşitsel Bilginin İletimi 181 İşitsel Yol 182 Ses Algısı 183 Tını Algısı 186 Boyutsal Yer Algısı 186 Kompleks Seslerin Algısı 188 Vestibüler Sistem 191 Vestibüler Aracın Anatomisi 192 Vestibüler Yol 193 Beden Duyuları 194 Uyarıcılar 194 Derinin Anatomisi ve Algılayıcı Organları 195 Deri Uyaranın Algılanması 195 Bedensel Duyum Yolları 198 Ağrı Algısı 199 Tat Alma 201 Uyarıcılar 201 Tat Alma Tomurcuklarının Anatomisi ve Tat Alma Hücreleri 202 Tat Alma Bilgisinin Algılanması 202 Tat Alma Yolu 203 Koku Alma 204 Uyarıcılar 206 Koklama Aygıtının Anatomisi 206 Koklama Bilgisinin İletimi 207 Spesifik Kokuların Algılanması 207 SON SÖZ Doğal Analjezi 209 Anahtar Kavramlar 210 Önerilen Kaynaklar 211 Ek Kaynaklar 211 8 Uyku ve Biyolojik Ritim 212 ÖN SÖZ Uyandıran Kabuslar 213 Uykunun Fizyolojik ve Davranışsal Açıdan Tanımı 213 Uyku Bozuklukları 217 İnsomnia 217 Narkolepsi 218 REM Uykusu Davranış Bozukluğu 220 Yavaş-Dalga Uykusu İle Bağlantılı Bozukluklar 220 Neden Uyuruz? 221 Yavaş-Dalga Uykusunun İşlevleri 222 REM Uykusunun İşlevleri 223 Uyku ve Öğrenme 224 Uyku ve Uyanıklık ile Bağlantılı Fizyolojik Mekanizmalar 226 Uykunun Kimyasal Kontrolü 226 Uyanıklığın Sinirsel Kontrolü 227 Yavaş-Dalga Uykusunun Sinirsel Kontrolü 230 REM Uykusunun Sinirsel Kontrolü 232 Biyolojik Saatler 236 Sirkadyen Ritimler ve Zaman İpuçları 236 Suprakiazmatik Çekirdek 236 Sirkadyen Ritim Değişiklikleri: Vardiyalı Çalışma ve Jet Lag 239 SON SÖZ Rüyaların İşlevleri 241 Anahtar Kavramlar 242 Önerilen Kaynaklar 243 Ek Kaynaklar 243
xi 9 Üreme Davranışı 244 ÖN SÖZ Erkeklikten Kızlığa 245 Cinsiyet Gelişimi 245 Gametlerin Üretimi ve Fertilizasyon (Döllenme) 245 Cinsiyet Organlarının Gelişimi 246 Cinsel Olgunlaşma 249 Cinsel Davranışın Hormonal Kontrolü 252 Dişi Üreme Döngüsünün Hormonal Kontrolü 252 Laboratuvar Hayvanlarında Seksüel Davranışın Hormonal Kontrolü 253 Androjenlerin Davranış Üzerine Organizasyonel Etkileri: Maskulinizasyon ve Defeminizasyon 255 Feromenlerin Etkileri 255 İnsan Cinsel Davranışı 258 Cinsel Eğilim (Orientation) 259 Parental Davranış 269 Kemirgenlerde Annelik Davranış 269 Annelik Davranışın Hormonal Kontrolü 270 Annelik Davranışın Nöral Kontrolü 271 Babalık Davranışın Nöral Kontrolü 271 SON SÖZ Erkeklikten Kızlığa ve Tekrar 272 Anahtar Kavramlar 273 Önerilen Kaynaklar 274 Ek Kaynaklar 274 Cinsel Davranışın Nöral Kontrolü 264 Erkekler 264 Dişiler 266 Eş Bağlılığının Oluşumu 267 10 Duygu 275 ÖN SÖZ Akıl ve Duygu 276 Tepki Örüntüleri Olarak Duygular 276 Korku 277 Öfke, Saldırganlık ve Dürtü Kontrolü 281 Duyguların İletilmesi 288 Duygulara İlişkin Yüz İfadeleri: Doğuştan Gelen Tepkiler 288 Duyguların İletilmesinin Nöral Temelleri: Tanıma 290 Duyguların İletilmesinin Nöral Temelleri: İfade Etme 292 Duyguların Hissedilmesi 295 James-Lange Teorisi 295 Taklit Edilen Duygulardan Gelen Geri Bildirimler 296 SON SÖZ Bay V.'yi Yeniden Ziyaret 298 Anahtar Kavramlar 299 Önerilen Kaynaklar 300 Ek Kaynaklar 300
xii 11 Beslenmeyle İlgili Davranışlar 301 ÖN SÖZ Kontrol Dışı 302 Fizyolojik Düzenleyici Mekanizmalar 302 İçme 304 Sıvı Dengesine İlişkin Bazı Gerçekler 304 İki Tip Susama 305 Yeme: Metabolizma Hakkındaki Bazı Gerçekler 309 Yemeyi Ne Başlatır? 312 Çevreden Gelen Sinyaller 312 Mideden Gelen Sinyaller 312 Metabolik Sinyaller 313 Yemeyi Ne Durdurur? 315 Mideyle İlgili Etkenler 315 Bağırsaklarla İlgili Etkenler 315 Karaciğere İlişkin Etkenler 316 İnsülin 317 Uzun Dönemli Tokluk: Yağ Dokudan Gelen Sinyaller 317 Beyin Mekanizmaları 318 Beyin Sapı 318 Hipotalamus 319 Obezite 323 Olası Nedenler 323 Tedavi 326 Anoreksiya Nervoza/Bulimia Nervoza 330 Olası Nedenler 330 Tedavi 332 SON SÖZ Doymak Bilmez Açlık 334 Anahtar Kavramlar 334 Önerilen Kaynaklar 335 Ek Kaynaklar 335 12 Öğrenme ve Bellek 336 ÖN SÖZ Her Gün Tek Başına 337 Öğrenmenin Doğası 337 Sinaptik Plastisite: Uzun Süreli Güçlendirme (Potentiation) ve Uzun Süreli Depresyon 341 Uzun Süreli Potansiyel Artışı 341 NMDA Reseptörlerinin Rolü 343 Sinaptik Plastisite Mekanizması 345 Uzun Süreli Depresyon 348 Algısal Öğrenme 349 Klasik Koşullanma 351 Araçsal Koşullanma 353 Bazal Ganglia nın Rolü 353 Pekiştirme 355 İlişkisel Öğrenme 358 İnsan Anterograde (İleriye Dönük) Amnezisi 358 Farklı Öğrenme Becerileri 360 İfade Edilen (Declarative) ve İfade Edilemeyen (Non declarative) Bellek 361 Anterograde Amnezinin Anatomisi 363 Hippokampal Oluşumun Hafıza Konsolidasyonundaki Rolü 363 Epizodik ve Anlamsal Bellek 365 Uzamsal Bellek 366 Laboratuvar Hayvanlarında İlişkisel Öğrenme 367 Hipokampal Nörojenezin (Hücre Doğumu) Öğrenmedeki Rolü 372 SON SÖZ Anahtar Kavramlar 375 Önerilen Kaynaklar 375 Ek Kaynaklar 376 Konfabulasyon (Hikaye Uydurarak Boşluk Doldurma) Nasıl Oluşur? 374
xiii 13 İnsan İletişimi 377 ÖN SÖZ Kelimeleri Duyamıyor 378 Sözcük Üretimi ve Kavrama: Beyin Mekanizması 378 Lateralizasyon (Beyin Yarım Kürelerinin Ayrılması) 379 Sözcük Üretimi 380 Konuşmayı Kavrama 382 Sağır İnsanlarda Afazi 392 Aruz (Prosodi): Konuşmada Ritim, Ton ve Vurgu 393 Kekemelik 394 SON SÖZ Konuşma Sesleri ve Sol Yarım Küre 408 Anahtar Kavramlar 408 Önerilen Kaynaklar 409 Ek Kaynaklar 409 Okuma ve Yazma Bozuklukları 397 Salt Aleksi 397 Okumanın Anlaşılmasına Doğru 399 Yazmanın Anlaşılmasına Doğru 404 Gelişimsel Disleksiler 405 14 Nörolojik Bozukluklar 410 ÖN SÖZ Önce Ayaklarında Başladı 411 Tümörler 411 Nöbet Bozuklukları 413 Serebrovasküler Olaylar 416 Gelişimsel Bozukluklar 420 Toksik Kimyasallar 420 Kalıtım Yoluyla Geçen Metabolik Hastalıklar 421 Down Sendromu 422 Dejeneratif Bozukluklar 423 Bulaşıcı Spongioform Ensefalopatiler 423 Parkinson Hastalığı 425 Huntington Hastalığı 429 Alzheimer Hastalığı 430 Amiyotrofik Lateral Skleroz 434 Multipl Skleroz 435 Enfeksiyon Hastalıklarının Yol Açtığı Bozukluklar 437 SON SÖZ Nöbet Cerrahisi 439 Anahtar Kavramlar 440 Önerilen Kaynaklar 440 Ek Kaynaklar 441
xiv 15 Şizofreni, Duygulanım Bozuklukları ve Anksiyete Bozuklukları 442 ÖN SÖZ Anksiyete Cerrahisi 443 Şizofreni 443 Tanımlama 443 Kalıtsallık 445 Şizofreninin Farmakolojisi: Dopamin Hipotezi 445 Nörolojik Bir Bozukluk Olarak Şizofreni 446 SON SÖZ Prefrontal Lobotomi 474 Anahtar Kavramlar 474 Önerilen Kaynaklar 475 Ek Kaynaklar 475 Majör Duygulanım Bozuklukları 455 Tanımlama 455 Kalıtsallık 456 Biyolojik Tedaviler 457 Monoamin Hipotezi 460 Beyin Anormalliklerine Dair Bulgular 461 Norögenezin Rolü 463 Sirkadiyen Ritimlerin Rolü 464 Anksiyete (Kaygı) Bozuklukları 467 Panik Bozukluk, Yaygın Anksiyete Bozukluğu ve Sosyal Anksiyete Bozukluğu 467 Obsesif-Kompulsif Bozukluk 469 16 Otistik Bozukluklar, Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite, Stres ve Madde Kötüye Kullanımı Bozuklukları 476 ÖN SÖZ Ansızın Ortaya Çıkan Karşı Konulmayan Arzu (Aşerme) 477 Tanımlama 477 Olası Nedenler 478 Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu 481 Tanımlama 481 Olası Nedenleri 482 Stres Bozuklukları 483 Stres Yanıtının Fizyolojisi 483 Uzun Süreli Stresin Sağlık Üzerine Etkileri 485 Stresin Beyin Üzerine Etkileri 485 Post-travmatik Stres Bozukluğu 487 Stres ve Bulaşıcı Hastalıklar 488 Madde Kötüye Kullanım Bozuklukları 490 Bağımlılık Nedir? 490 Yaygın Olarak Kötüye Kullanılan Maddeler 496 Kalıtım ve Madde Kötüye Kullanımı 503 Madde Kötüye Kullanımında Tedavi 504 SON SÖZ Klasik Koşullanmış Aşerme 508 Anahtar Kavramlar 509 Önerilen Kaynaklar 509 Ek Kaynaklar 510 Kaynaklar 511 İsim İndeksi 537 Konu İndeksi 545