Türkiye de Yapı Denetim Kavramı, Amacı, Yasal Dayanağı ve Uygulamaları Üzerine Bir İnceleme

Türkiye de Yapı Denetim Kavramı, Amacı, Yasal Dayanağı ve Uygulamaları Üzerine Bir İnceleme Öz Rıfat Akbıyıklı, 1 Gülhan Opçin, 2 Merve Akdemir, 2 Emre Gündüz 2 Yapı Denetim, yapıyı (yapılaşmayı) denetleyen; can ve mal emniyetini birinci planda tutan, çağdaş ölçu ve standartları içeren, kontrolsu z ve kalitesiz yapılaşmayı önleyen bir sistemdir. Yapı denetimi; gu venli, sağlıklı, ekonomik yapı elde edebilmek amacıyla yapıların ilgili idare ve yu kleniciden bağımsız olarak tasarım, yapım aşamalarında can ve mal gu venliğini temin etmek u zere, imar planına, fen, sanat ve sağlık kurallarına, norm ve standartlara uygun, kaliteli yapı inşa edilmesinin ve yu ru rlu kte bulunan ilgili yapı yönetmelikleri ve standartlara uygun yapılmasının sağlanmasıdır. Yapı Denetimi Hakkındaki 595 Sayılı Kanun Hu kmu ndeki Kararname ile başlatılan ve bu kararname yerine, 13.07.2001 tarihinde 24461 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmış bulunan Yapı Denetim hakkındaki 4708 Sayılı Kanunu ile devam ettirilen, Can ve Mal emniyetini birinci planda tutan, çağdaş ölçu ve standartları içeren, kontrolsu z ve kalitesiz yapılaşmayı önleyen bir sistemdir. 17 Ağustos 1999 Marmara depreminin sebep olduğu bu yu k ölçekli can ve mal kaybı ile beraber milyonlarca insan, depremden değişik du zeylerde etkilenmiştir. Bu deprem Yapı Denetim in önemini ön plana çıkarmış ve 595 sayılı Kanun Hu kmu nde Kararname ile Yapı denetimini 27 pilot ilde uygulamaya almıştır. Bakanlık, Yapı Denetim Kuruluşları, İlgili İdareler ve Meslek Odalarının katılımını ön plana çıkartan bu kanun birçok yönu ile devrim niteliğinde bir kanun olmuştur. Ancak bir yıl içerisinde bu KHK Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiş ve 13Temmuz 2001 yılında 4708 sayılı Yapı Denetim Kanunu yu ru rlu ğe girmiştir. 2011 yılı başından itibaren de tu m illerde uygulanmaya başlanmıştır. Bu su re içinde kanun kapsamı su rekli daraltılmış, kamu binalarının yanı sıra birçok özel yapılar da denetim dışına çıkartılarak uygulama etkisi zayıflatılmıştır. Su reç içinde ortaya çıkan eksiklikler kanun değişikliği ile du zeltilmediği için yapı denetim hedeflenen du zeyde uygulanamamıştır. Bu gu ne kadar yapılmış olan en iyi du zenleme 05.02.2008 tarihli Yapı Denetim Uygulama Yönetmeliğinin çıkartılmasıdır. Bu yönetmelik ile her ilde ihtiyaç duyulan sayıda yapı denetim kuruluşunun kurulmasına izin verilmesi ve sadece kurulduğu ilde denetim yapması ön göru lmu ştu r. Tu rkiye de 16 yıldan beri uygulanmakta olan yapı denetim sisteminin bağlı olduğu 4708 Sayılı Kanunun bazı eksik yönleri olmasına rağmen; bugu ne kadar kanun kapsamında inşaatları tamamlanmış olan yapılarda, özellikle Taşıyıcı Sistemi ilgilendiren imalatlarda, bu yu k oranda başarı sağlanmıştır. Mevcut kanunda ve yeni hazırlanan kanun taslağında denetlenen ile denetleyen arasındaki ticari ilişkinin ortadan kaldırılması yönu nde bir du zenleme yapılmamıştır. Mu teahhit, Yapı Denetim Kuruluşunu kendisi belirlediği su rece, sektörde sağlıklı bir denetim su recinin oluşması mu mku n değildir. 1 Du zce Üniversitesi, Teknoloji Faku ltesi, İnşaat Mu hendisliği Bölu mu, Konuralp Yerleşkesi 81620 Du zce - Tel: (0380) 542 11 33 E-Posta: rifatakbiyikli@duzce.edu.tr (yazışma yazarı) 2 Du zce Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitu su, İnşaat Mu hendisliği Enstitu Ana Bilim Dalı, 81620, Du zce, Tu rkiye 06-07 Ekim 2017, Samsun 217

Bu çalışmada yapı denetimi kavramı, amacı, yapı denetiminin yasal dayanağı ve Tu rkiye deki uygulamaları incelenecek ve bazı tavsiyelerde bulunulacaktır Anahtar Sözcükler: Denetleyen, denetlenen, deprem, yapı denetimi, yapılaşma Giriş 13 Temmuz 2001 tarih ve 24461 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanunu ile bir denetim yasası uygulanmaya konmuştur. Yapı Denetim Kanunu, can ve mal gu venliğini teminen, imar planına, fen, sanat ve sağlık kurallarına, standartlara uygun kaliteli yapı yapılması için proje ve yapı denetimini sağlamak ve yapı denetimine ilişkin usul ve esasları du zenlemek amacıyla çıkarılmıştır (4708 Sayılı Kanun). Bu kanun, 3194 sayılı İmar Kanununun 26. maddesinde belirtilen kamuya ait yapı ve tesisler ile 27. maddesinde belirtilen ruhsata tabi olmayan yapılar hariç, belediye ve mu cavir alan sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde yapılacak yapıların denetimini kapsamaktadır. Bu kanunun uygulanmasında bazı tanımlar şöyledir; 1. Yapı sahibi: Yapı u zerinde mu lkiyet hakkına sahip olan gerçek veya tu zel kişiler, 2. Yapı mu teahhidi: Yapım işini, yapı sahibine karşı taahhu t eden veya ticari amaçla ya da kendisi için şahsi finans kaynaklarını kullanarak u stlenen, ilgili meslek odasına kayıtlı, gerçek ve tu zel kişi, 3. Yapı denetim kuruluşu: Bakanlıktan aldığı izin belgesi ile mu nhasıran yapı denetim görevini yapan, ortaklarının tamamı mimar ve mu hendislerden oluşan tu zel kişi, 4. Laboratuvar: İnşaat ve yapı malzemeleri ile ilgili ham madde ve mamul madde u zerinde ilgili standartlarına ve teknik şartnamelerine göre ölçu m, muayene, kalibrasyon yapabilen ve diğer özelliklerini tayin eden, Bakanlıktan izin almış tesis, 5. İlgili idare: Belediye ve mu cavir alan sınırları içindeki uygulamalar için Bu yu kşehir Belediyeleri ile diğer belediyeler, bu alanlar dışında kalan alanlarda valilikler, yapı ruhsatı ve kullanma izin belgesi verme yetkisine sahip diğer idareler, olarak tanımlanmıştır (4708 Sayılı Kanun). Yapılara uygulanacak denetim hizmeti; yapı denetim kuruluşu ile yapı sahibi veya vekili arasında akdedilen hizmet sözleşmesi hu ku mlerine göre yu ru tu lmektedir. Yapı sahibi, yapım işi için anlaşma yaptığı yapı mu teahhidini vekil tayin edememektedir. Yani yararlı bir uygulama olarak, yapı denetim kuruluşu yapı sahibi adına yapı mu teahhidini denetlemektedir. Yapı denetim kuruluşları proje, malzeme ve imalatlarla ilgili özetle şu görevleri yerine getirmekle yu ku mlu olmaktadırlar: 1. Proje mu elliflerince hazırlanarak doğrudan kendilerine teslim edilen uygulama projesi ve hesaplarını kontrol ederek, ilgili idareye uygunluk göru şu nu bildirmek. 2. Yapım işlerinde kullanılan malzemeler ile imalatın projeye, teknik şartname ve standartlara uygunluğunu kontrol etmek ve sonuçlarını belgelendirmek. 218 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

3. Malzeme ve imalata ilişkin deneyleri, şartname ve standartlara uygun olarak kalite kontrol laboratuvarlarında yaptırmak. 4. Yapılan bu tu n bu denetim hizmetlerine ilişkin belgelerin bir nu shasını ilgili idareye vermek. Yapı Denetim Kanununa göre yapı denetim kuruluşlarından biri olan Kalite Kontrol Laboratuvarları, malzeme ve imalata ilişkin deneyler, şartname ve standartlara uygun olarak kalite kontrol denetimlerini yapmakla sorumlu ve yetkililerdir. İlgili yönetmelikte, yapı denetim kuruluşunun çalışacağı laboratuvarın, denetim kuruluşunun sahip olduğu laboratuvar olmayıp, kuruluştan bağımsız bir kalite kontrol laboratuvar olması şart koşulmuştur. Mevcut yapı denetim sisteminde kalite kontrol laboratuvarları önemli bir işlev yerine getirerek, sistemde dikkat çekici bir yer almaktadırlar. Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği nin amacı, 29/6/2001 tarihli ve 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanuna göre faaliyet gösteren Yapı Denetim Komisyonunun, yapı denetim kuruluşlarının ve laboratuvarların kuruluş ve çalışmaları; yapı denetim kuruluşlarında ve laboratuvarlarda görev alacak denetçi mimar ve mu hendisler ile diğer görevlilerde aranacak nitelikler; ilgili idare, proje mu ellifi, yapı mu teahhidi, şantiye şefi, yapı sahibi ile yapı denetim kuruluşu ortaklarının görev ve sorumlulukları; yapı denetimi hizmet sözleşmesinin du zenlenmesi ve hizmet bedellerinin ödenmesi; yapı denetim kuruluşları ile bu kuruluşların denetçi ve kontrol elemanı mimar ve mu hendislerinin sicil raporlarının tutulması, yapılara sertifika verilmesi ve Kanunun uygulanması ile ilgili usul ve esasları belirlemektir. Yapı Denetim Yapılanması kabaca aşağıdaki gibidir: YAPI DENETİM KURULUŞU DENETÇİ İnşaat Mu hendisi (Uygulama) İnşaat Mu hendisi (Proje) Makine Mu hendisi Elektrik Mu hendisi Mimar KONTROL MÜHENDİSLERİ Bir Kuruluşun denetim sorumluluğu 360.000m2 inşaat alanı ile sınırlandırılmıştır. Ancak, yapının tamamlanarak denetim hizmet bedeli idaresince ödenen kısmın m2 si, kuruluşun sorumluluk alanından minha edilmektedir. Ayrıca, kuruluş denetimini u stleneceği son iş ile 360.000m2 yi geçebilmektedir. Ancak bu işi bitirmeden bir daha iş alamamaktadır. 06-07 Ekim 2017, Samsun 219

4708 Sayılı Kanun: 3194 Sayılı İmar Kanununun 26. maddesinde belirtilen kamuya ait yapı ve tesisler, 3194 Sayılı İmar Kanununun 27. maddesinde belirtilen ruhsata tabi olmayan yapılar, Tek parselde, bodrum katı dışında en çok iki katlı ve toplam alanı iki yu z metrekareyi geçmeyen mu stakil yapılar, haricinde, belediye ve mu cavir alan sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde yapılacak tu m yapıların denetimini kapsar. Yapı Denetim Kuruluşları Nasıl Ortaya Çıktı ve Yapı Denetim Kuruluşları Nelerden Sorumludur? Tu rkiye nin aktif deprem kuşaklarından birinde yer alması, yapıların gerektiği gibi denetlenmemesi ve bu nedenle sık sık yu ksek miktarda can ve mal kaybı yaşanması, yapı denetleme işinin daha ciddiye alınması gerektiğini en acı şekilde ortaya koymuştur. Denetimsizlikten doğan aksaklıkları gidermek, sorumlularını cezalandırmak ve mağdur durumdakilerin kayıplarını hukuki yollarla karşılayabilmek için yeni bir yasal du zenleme yapılmış ve 2001 yılında 4708 sayılı kanun yu ru rlu ğe girmiştir. Böylece, u lkemizde inşa edilecek her cins yapı, Yapı Denetim Kuruluşlarının denetimine tabi tutulmaya başlanmıştır. Yapı denetim firmaları, yasanın belirttiği çok sayıda şartı yerine getirebilen, geniş bir teknik kadroya sahip ve bunların sonucunda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan bu işi yapmak u zere izin belgesi almaya hak kazanan kuruluşlardır. Tu zel kişiliğe sahiptirler ve yalnızca yapı denetim işiyle uğraşırlar. Yapı denetim kurumu ciddi anlamda bu yu k sorumluluklara sahiptir. Yapının, ruhsatına ve bunun eklerine, teknik, sanat ve sağlık kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılmış olması yu zu nden ortaya çıkan yapı hasarlarından dolayı, yapı sahibine ve ilgili idareye karşı, kusuru oranında sorumluluk taşırlar. Sorumluluk su releri, yapı kullanma izninin alınma tarihinden başlar. Yapının taşıyıcı sistemiyle ilgili alanlarda 15 yıl, diğer kısımlarda ise 2 sene boyunca devam eder. Yapı Denetim Sistemi, hem yaşam kalitemiz hem gu venliğimiz açısından son derece önemli avantajları beraberinde getirmektedir. Bunlardan en başta geleni can ve mal gu venliğimizin eskisine göre çok daha etkin biçimde sağlanmasıdır. Yapı Denetim Sistemi sayesinde, yeni projeler ve yapılar çağdaş standartları ve kuralları temel alarak hazırlanır ve inşa edilir. Kontrolsu z ve standart dışı yapılaşmanın önu ne geçilir. Denetimler gerektiği gibi ve kurallara uygun biçimde gerçekleştirilir. Yapılarda kullanılan malzemeye ek olarak, proje çizimlerinden şantiyede yapılan çalışmalara kadar bu tu n işçilik de kanunlarda belirtilen standartlara uygunluk açısından denetlenir. Yapı Denetim Sistemi, yapılarda ortaya çıkan hasarlar nedeniyle zarara uğramış insanların haklarını da korur, ortaya çıkabilecek zararın tazminini sağlar. İnşaat Denetiminin Ana Hedefleri Kalite: Belirtilen veya ima edilen gereksinimleri karşılama kabiliyetine sahip bir u ru n veya hizmetin özelliklerinin ve özelliklerinin toplamı. İnşaat projelerinde kalite kontrolu İşlerin planlara, şartnamelere ve izin şartlarına göre yapıldığından emin olunmasıdır. 220 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

Kalite kontrolu : bir bina bileşeninin inşasına ilişkin standartların proje tasarımına dâhil edilmesidir. Kalite kontrolu reaktif bir yaklaşım olup çıktıdaki bozuklukların tespitine yardımcı olmaktadır. Yani, kalite, amaca uygunluk, sıfır kusur ve istenen özelliklere uygunluktur. Kalite olarak projenin başarısı bu özelliklere uygun olmasına bağlıdır. Kalite Gu vencesi: Bir işletmenin kalite gereksinimlerini yerine getireceğine dair yeterli gu ven sağlamak için yapmış olduğu tu m planlı ve sistematik eylemlerdir Pro-aktif bir su reçtir ve u ru nu n belirtilmiş ve belirtilmemiş gereksinimlerini ve beklentilerini anlamak için Projenin başlangıcında başlar ve ardından bu gereksinimleri ve beklentileri karşılamak için plan geliştirir. Bu tanımlardan Yapı Denetimin ana hedeflerinden en başta geleni inşaat projelerinde kalite gu vencesi vermek ve kalite kontrolu yapmaktır. İnşaat denetiminin diğer ana hedeflerini şöyle sıralanabilir: 1. İnşaat aktivitelerinin finansal, operasyonel ve idari kontrolleri ile ilgili İnşaat Yönetim ve Prosedu rlerinin etkinliğinin tahkik edilmesidir. 2. Dâhili kontrol ve su reçlerinin yeterliliğini saptamaktır. 3. Maliyet iyileştirme fırsatlarını tanımlamaktır. 4. İlgili mevzuatlara uygunluğu garanti altına almaktır. İnşaat denetimi projenin bu tu nsel olarak durumunu değerlendirmek amacıyla yapılan bir eylemdir. Bu değerlendirmede uygunsuzluklar tanımlanır ve bunların u stesinden gelmek için muhtemel çözu m önerilerini bularak bunları proje paydaşlarına raporlanır. Yapı Denetim Yasal Dayanağı Tu rkiye de Yapı Denetimin yasal dayanağı: 1. 595 Sayılı KHK (Kanun Hu kmu ndeki Kararname), (595 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun Hu kmu nde Kararnameyi hazırlayarak, 10 Nisan 2000 tarihinde Resmi Gazete de yayımlatmıştır). K.H.K. nin Anayasa Mahkemesi Başkanlığı nca yu ru tu lmesinin durdurulması ve iptali sonrasında, 13.07.2001 tarihinde 4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun, 12.08.2001 tarihinde ise Yapı Denetimi Uygulama Usul ve Esasları Yönetmeliği Resmi Gazete de yayımlanarak yu ru rlu ğe girmiştir. 2. 4798 Sayılı Yapı Denetimi Hakkındaki Kanun, (13.07.2001 tarihinde 4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanununu ve 12.08.2001 tarihinde ise Yapı Denetimi Uygulama Usul ve Esasları Yönetmeliği Resmi Gazete de yayımlanarak yu ru rlu ğe girmiştir). 3. 3194 Sayılı İmar Kanunu (3194 Sayılı Kanun), 3194 Sayılı İmar Kanunu ile yapı denetimi iki ana unsura ayrılmış olup; Birinci unsuru olan proje denetimi, yerel yönetimlere (Belediye ve Valilikler), İkinci unsur olan yapı denetim faaliyetlerinin denetimi ise fenni mesul (Teknik Uygulama sorumlusu) olarak isimlendirilen ve serbest çalışan mimar ve mu hendislere bırakılmıştır. 4. Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği dir (2008 ve 2015 tarihli Yapı Denetim Yönetmelikleri). 06-07 Ekim 2017, Samsun 221

(Uygulamada karşılaşılan sorunlara çözu m u retmek için 05.02.2008 tarihli Resmi Gazete yayımlanarak yeni Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği yu ru rlu ğe konulmuştur. 17.08.2011 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan 648 sayılı Kanun Hu kmu nde Kararname ile Yapı Denetim Kanununda değişikliğe gidilmiştir). 5/2/2008 tarihli ve 26778 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliğinin 1 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan yapılara sertifika verilmesi ibaresinden sonra gelmek u zere yapı denetim kuruluşları ve laboratuvarlardan alınacak teminatın tu ru, tutarı, iadesi ile irat kaydedilmesine, idari yaptırımlara ibaresi eklenmiştir. Yapı Denetim kavramı; gerçekleşmesi olası hasarlara karşı afet öncesi çözu m u reten bir sistemdir. Bu kavram içerisi doldurulurken Tu rkiye nin %98 i deprem kuşağında ve nu fusun 598 i de bu deprem kuşağında yaşamaktadır. Tu rkiye nin diğer bir gerçeği ise kırsal kesimden kentlere yoğun bir göç yaşandığı gerçeğidir. Bu da u lkenin denetimsiz kentleşme ve sanayileşme yaşandığı ve politik olarak kazanım sağlayan imar aflarını beraberinde getirdiği gerçeklerinin yaşandığıdır. 4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkındaki Kanun un 1. Maddesinde; Bu Kanunun amacı; can ve mal gu venliğini teminen, imar plânına, fen, sanat ve sağlık kurallarına, standartlara uygun kaliteli yapı yapılması için proje ve yapı denetimini sağlamak ve yapı denetimine ilişkin usul ve esasları du zenlemektir. Hukuksal olarak denetimin özel kuruluşlar aracılığı ile sağlanması şeklinde sistematize edilmiş olması ve kamu idaresi ile özel sektör arasında bir işbirliği kurulması sistematiği içerisinde çalışan bir sistem olarak ortaya çıkar. Bu konunun etkin kullanımının doğuracağı etkinlik hususları ise kendini; 1. Sektördeki nitelikli çalışanların çalışma alanlarının genişletilmesi, 2. Caydırıcı yaptırımlar sağlanması, 3. İmar aflarına son verilmesi (TCK Madde 184/5) şeklinde göstermesi niyeti vardır. 4708 Sayılı Kanun kapsamında yapı denetim kuruluşları; kuruluş koşulları, kurucuları/ ortakları ve mimar & mu hendislerin denetçiliği şartları konmuştur. Kanunda, yapı denetim kuruluşlarının oluşumu ve çalışma şeklindeki başlıklarda yapı denetim komisyonu incelemesi, bakanlık izni ve denetçi mimar ve mu hendislerin nitelikleri de yer almaktadır. Yapı Denetim firmalarının çalışma şekli hizmet sözleşmesi ile işe başlanır ve hizmet proje aşamasındaki denetim (Yapı Ruhsatı) ve yapım aşamasındaki denetim (İskân) şeklinde yapılır. Bu görevler ifa edilirken 4708 Sayılı Kanun un 2. Maddesi (f) bendi gereğinin de yerine getirilmesi zorunludur. Yapı Denetim kuruluşları hukuki sorumlulukları ise şöyle özetlenebilir: 1. Yapı Denetimi tip sözleşmesi ve tarafları, 2. Sorumluluk su releri (2 yıl 15 yıl), 3. Fenni Mesuliyet (Kamu İdaresi ne karşı sorumluluk), 4. Cezai sorumluluk (4708 Sayılı Kanun Madde 9 + TCK-5237 Sayılı Kanun 2004), 222 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

5. Ayıplı ifa ve kusur (TBK- 6098 Sayılı Kanun 2011). Denetim kuruluşuna uygulanan idari yaptırımlar: 1. Faaliyetin durdurulması, 2. Faaliyetine son verilmesi, şeklindedir. Yapı Denetim Neden Gerekli? Ülkemiz du nyanın aktif deprem kuşaklarından birisinin u zerinde yer almaktadır. Bu nedenle ev ve işyerlerimizin bu yu k çoğunluğu da deprem açısından riskli bölgelerdedir. Buna rağmen, yapı denetim konusuna uzun yıllar gereken önem verilmemiştir. Tam tersine, denetimsiz şehirleşme ve sanayileşme, kaçak ve standartlara uymayan yapıların artışı, karşı karşıya olduğumuz riskleri artırmıştır. Deprem veya herhangi bir doğal afet karşısında yu z yu ze kalacağımız tehlikenin boyutlarını daha da bu yu tmu ştu r. Bu yu zden sık sık yaşadığımız depremlerde hem can hem de mal kayıpları yu ksek olmakta ve bazen dönu şu olmayan acı sonuçlarla karşılaşılmaktadır. Deprem doğal afettir, önlenemez. Fakat doğru planlama ve uygun denetim yöntemleriyle, daha dayanıklı yapılar inşa edilebilir, riskli olanlar gu çlendirebilir veya daha gu venli şekilde yeniden inşa edilebilir. Devletin ortaya çıkardığı Yapı Denetim Yönetmeliğe göre, artık her bina için denetleme şartı gelmiş durumdadır. Bu işi u stlenen yapı denetim firmalarının yaptıkları işler ise şu şekildedir. 1. Projeyi Denetlemek: Yapı denetim firmalarının işi daha proje başlangıcında başlar. Bu ilk aşamadan son aşamaya kadar su rekli olarak binaların denetlenmesini yaparlar. Proje ilk oluşturulduğunda inşaatı yapan kurumlar, bu yapı denetim firmalarına başvurmak zorundadırlar. Projenin alacağı onaya göre, inşaat başlayabilir. 2. Projeyi Yönlendirme: Bu projeyi inceleyen yapı denetim firmaları gerekli olan eksikliklerin belirlenmesini sağlarlar. Ardından göru len eksiklikler ve değiştirilmesi gereken şeyler için, projeyi yönlendirirler. Bu aşamada bittikten sonra, diğer aşamaya geçilir. 3. İnşaatı Kontrol Etmek: Proje ancak onaylandığında hayata geçirilebilir. Proje hayata geçirildikten sonrada, yapı denetim firmalarının işi bitmez. İnşaat alanının denetlenmesini yapacaklardır. İnşaattaki çalışmanın ne kadar uygun olduğunun incelemesini yaparlar. Ayrıca işçi gu venliği gibi şeylerin sağlanması da görevleri arasındadır. Bu işçilerin sertifikaya sahip olup olmadığının da denetimlerini yaparlar. 4. Projeye Aykırı Durumları Belirlemek: Bazı durumlarda inşaat belirlenen durumda gitmediğinde, projeye aykırı olan şeylerin belirlenmesini sağlarlar. Bu konuyu tespit ettikten sonra, gerekli olan konuları idareye bildirmekle görevlidirler. 06-07 Ekim 2017, Samsun 223

5. Tesisat Kontrolü Yapmak: İnşaattaki her bir bölu mden sorumlu olanda yine yapı denetim firmalarıdır. Buradaki gerekli olan tesisatın ne kadar uygun olduğunun incelemesini yaparlar. İşin her aşamasında gerekli onayı vererek, projenin devam ettirilmesini sağlar. Yapı denetim firmalarının onayından geçmeyen bir durumun, bu şekilde devam ettirilmesi ise mu mku n değildir. 6. Tutanak Düzenlemek: Projenin son aşamasında ise son kontroller yapılmaktadır. Bu durumda binalarla ilgili akla gelebilecek her şeyi kontrol ederler. Çatı durumu, ısı ve ses yalıtımları, elektrik tesisatı, binanın zemini vs. gibi her konuyu tek tek inceleyerek gerekli tutanağı du zenlerler. Bunlardan sonra proje tamamlanarak, onaylanmış olarak insanların kullanımına açılır. Ancak bu şekilde binaların ortaya çıkarılması söz konusu olacaktır. Yapı denetim sistemi ile ilgili sorunlar 4708 sayılı Yapı Denetim Kanunu nun yu ru rlu ğe girmesinden itibaren yaklaşık 11 yıl içinde, kanundaki bir takım eksikliklere rağmen denetim altında yapımı tamamlanan inşaat işlerinde, özellikle yapı gu venliği açısından olumlu geliş- meler sağlanmış olup bu yapıların çoğunluğu can ve mal gu venliği açısından sağlam birer yapı olarak kullanıma açılmıştır. Ancak, yapı denetim sisteminin etkinleştirilmesi için bazı iyileştirmelere gereksinim duyulmaktadır (Kalkınma Bakanlığı, 2014): 1. Kapsam: Yapıların sadece taşıyıcı sistemin dayanıklılığı açısından değil, yapıya ait diğer unsurlar açısından da (sağlık, gu venlik, çevre, enerji verimliliği, vb.) değerlendirilmesi, yapı u retiminde kalitenin gu vence altına alınması hedeflenmelidir. Ayrıca, mevcut yasada kapsam dışında tutulan yapıların (kamu-özel ayrımı yapılmadan) kapsama alınması gerekmektedir. Yapı denetimi, inşaat ruhsatı alınmasından başlayıp, yapı kullanma izni alınıncaya kadar geçen su reçte aralıksız tu m su reci kapsamalıdır. 2. Tanımlar: Tanımlara ilişkin belirsizlikler giderilmelidir ve ilgili her mevzuatta doğru terminoloji kullanılmalıdır (örneğin proje-tasarım, denetçi, mu şavir, mu ellif arasındaki ilişkiler vb.). 3. Sorumluluklar: Yapı Denetim Sözleşmeleri, karşılıklı hak ve yu ku mlu lu kleri adaletli bir şekilde içermelidir. Örneğin, Yapı Denetim Firması veya Teknik Mu şavirlik Firmaları mu teahhitler ile mu teselsilen sorumlu tutulmamalı, her kuruluşun sorumlulukları vereceği hizmetle ilişkili orantılı ve sınırlı olmalıdır. 4. Kısıtlamalar: Teknik mu şavirlik kuruluşları ile ortakları ve yöneticilerinin denetim faaliyeti su resince başkaca ticari faaliyette bulunmasını kısıtlayan madde kaldırılmalı, ilgili mevzuatta her iş için ayrı değerlendirilmek u zere çıkar çatışması yaratan hizmetlere engel olunmalı, birden fazla alanda faaliyet gösteren, geniş bilgi ve deneyime sahip firmaların kısıtlar nedeniyle yapı denetimi faaliyetini yu ru tmesinin önu ndeki engel kaldırılmalıdır. Halen ulusal ve uluslararası projelerde Teknik Mu şavir olarak hizmet veren kurumsallaşmış kuruluşlar teşvik edilerek tecru belerinden faydalanmak u zere yapı denetim sistemine dâhil edilmelidir. 224 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

5. Bağımsızlık ilkesi: Mu şavir seçimi yapı sahibi tarafından yapılmalı, sözleşmesi yapı sahibi ile teknik mu şavir arasında olmalı ve mu şavirlik u cretleri yapı sahibi tarafından doğrudan ödenmelidir. Mu şavir hiçbir şekilde mu teahhit ile maddi konularda muhatap olmamalıdır. Aksi halde, bağımsızlık ilkesi önemli ölçu de zedelenmektedir. Teknik mu şavirlik sisteminin bağımsız olabilmesi ve gerçek ve doğru bedelle uygulanabilmesi için finans ve sigorta sektöru nu n teşvik edilmesi ve sisteme dâhil edilmesi yönu nde du zenlemeler yapılmalıdır. 6. Sigorta: Teknik Mu şavirlik ve Yapı Denetim Kuruluşları için Mesleki Sorumluluk Sigortası zorunlu hale getirilmelidir. Yapı denetim sistemi etkin olarak işletilememektedir. Yapı denetiminin kapsamına, sorumlulukların dağıtılmasına, bağımsızlık ilkesinin sağlanmasına, gerekli sigorta sisteminin oluşturulmasına ve teknik mu şavir firmaların sisteme dâhil edilmesine yönelik iyileştirmeler yapılmalıdır. 4708 sayılı Yapı Denetim Kanunu nun yu ru rlu ğe girmesinden itibaren geçen su re içerisinde uygulamalarda yaşanan sorunların giderilmesi ve daha etkin bir denetim sağlanabilmesi için hazırlanması gu ndemde olan yasa taslağına ilişkin olarak belirtilen göru şler ve öneriler aşağıda özetlenmiştir (yeni bir yasa hazırlanması sırasında, 3194 sayılı İmar Kanunu, 634 sayılı Kat Mu lkiyet Kanunu, 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu, 3621 sayılı Kıyı Kanunu, 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın Teşkilat ve Görevleri Kanunu nda yapılan değişiklikler, vb. ile çelişkiler oluşmaması hususu özellikle vurgulanmaktadır) (Kalkınma Bakanlığı, 2014). 1. Mal sahipleri, proje mu ellifleri, mu teahhitler ve kullanıcıların görev ve sorumluluklarının açıkça tanımlanması sağlanmalı; etu t ve proje (tasarım) denetçisi, mu ellif ve teknik mu şavirlik kuruluşları arasındaki görev, sorumluluk ve yetkiler ve birbirleri ile irtibatlarının ne şekilde olacağı belirtilmelidir. 2. Du nyadaki birçok teknik mu şavirlik uygulamasında tasarım ve yapı denetiminin aynı kuruluş tarafından yapılabildiği, ancak tasarımın bir başka kuruluş tarafından incelendiği ve onaylandığı dikkate alınmalıdır. 3. Yapıların uygulama imar planına değil, Mevcut 4708 sayılı kanundaki gibi imar planlarına uygun yapılması şeklinde bir ifade kullanılarak, planlama ilkelerine aykırı yapılaşmaya engel olunmalıdır. 4. Belediyeler ve diğer kamu kuruluşları, vakıflar, dernekler, yapı kooperatifleri yapıları da denetim kapsamına dâhil edilerek kamu-özel ayrımı yapılmadan Tu rkiye de denetim dışında ve ruhsatsız yapılaşmalara izin verilmemeli, 500 m² sınırı korunarak veya daha da aza indirilerek, eşdeğer du zey sağlanmalıdır (bu hedef gerçekleşinceye kadar, KİK kapsamındaki işlerde teknik mu şavirlik denetim hizmeti alınması zorunlu olmalıdır). 5. Yapı mu teahhidinin veya parsel malikinin veya hissedarlarından veya ortaklarından veya yöneticilerinden birinin mimar veya mu hendis veya bu fıkradaki esaslara göre teknik eleman olması halinde, yapı denetiminde ayrıca şantiye şefi aranmaması ilgilinin tam zamanlı olarak iş başında bulunması şartına bağlı olmalıdır. 06-07 Ekim 2017, Samsun 225

6. Tasarım yapan kuruluş ile proje denetçisi kesinlikle ayrı kuruluşlar olmalı, proje (tasarım) onay su reci net bir şekilde ifade edilmelidir. Proje mu ellifi yapım su recinde mu elliflik u creti karşılığında, yapı denetiminden ayrı olarak, meslekî denetim yapabilmelidir ve yapmalıdır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve Mu ellif Yönetmeliği ile uyum yaratılmalı ve/veya çelişkiye sebep olunmamalıdır. 7. Teknik mu şavirlik kuruluşlarına verilecek izin belgelerinin kriterlerinin ne olacağı net olarak ifade edilmeli, bu konuda Tu rkmmmb nin ve diğer STK ların öneri ve katkıları alınmalıdır. Denetleme kuruluşlarına izin belgeleri Bakanlıkça, bireysel olarak Denetçilere ise belgeleri ilgili meslek odalarınca verilmelidir. İlgili mevzuatın yenilenmesi durumunda, daha önce izin belgesi almış bulunan yapı denetim kuruluşları hiç bir koşulda proje ve yapı denetimi yetkisine sahip teknik mu şavirlik kuruluşu olarak kabul edilmemeli, bu kuruluşlar da etu t ve proje denetimi için gerekli izni yeniden almalıdırlar. 8. Yapı denetim sözleşmeleri, karşılıklı hak ve yu ku mlu lu kleri adaletli bir şekilde içermelidir. Yapı denetim firması veya teknik mu şavirlik firmaları mu teahhitler ile mu teselsilen sorumlu tutulmamalı, her kuruluşun sorumlulukları vereceği hizmetle ilişkili orantılı ve sınırlı olmalıdır. 9. Yapı denetimi, inşaat ruhsatı alınmasından başlayıp, yapı kullanma izni alınıncaya kadar geçen su reçte aralıksız tu m su reci kapsamalıdır. 10. Mu şavir seçimi yapı sahibi tarafından yapılmalı, sözleşmesi yapı sahibi ile teknik mu şavir arasında olmalı ve mu şavirlik u cretleri yapı sahibi tarafından doğrudan ödenmelidir. Mu şavir hiçbir şekilde mu teahhit ile maddi konularda muhatap olmamalıdır. Yapı sahipleri veya mu teahhitlerle iş alma bağı koparılarak işlerin e-görevlendirme yolu ile dağıtılması sağlanmalıdır. 11. Yapı denetim ve laboratuvar kuruluşları için de malî sorumluluk sigortası getirilmelidir. Yapı denetimi sözleşmelerinde belirtilen bedel ve su re u zerinden sigorta yapılmalı, yapılarda kusur ve hasara karşılık 10 yıl gibi uzun su reli sigorta sistemi oluşturulmalıdır. Denetçi ve kontrol elemanı mimarlar, mu hendisler ve yardımcı kontrol elemanları ile şantiye şefi mimarlar ve mu hendisler için, meslekî sorumluluk sigortası sisteme dâhil edilmelidir. Sigorta şirketlerinin ilgilenmemesi halinde DASK sistemi ile bu tu nleştirilerek yeni bir model ortaya çıkarılmalıdır. 12. Yerel yönetimler veya Devlet, mu ellif tarafından hesaplanacak ve etu t ve proje denetçisi tarafından incelenip onaylanmış olan keşif bedelinin belli bir yu zdesi kadar bir bedeli teknik mu şavirlik kuruluşuna aşamalı olarak ödemeli ve daha sonra taksitler halinde yapı sahibinden tahsil etmelidir. 13. Yapı denetiminin ruhsat aşamasında tu m tasarım bileşenleri (imara uygunluk, zemin özellikleri, mimarî, taşıyıcı sistem, çevre ve sağlık altyapısı, elektrik ve makina tesisatı, enerji verimliliği, elektronik tesisat, gu venlik, peyzaj, vb.) hazırlanmış ve onaylanmış olmalı, böylece ileride meydana gelebilecek aksaklık ve kayıpların azaltılmasına çalışılmalıdır. 226 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

14. Tasarımların imara uygunluk incelemesi ve onayı yetkisi hiçbir şartta Belediyeler dışında geçici bile olsa yapılmamalı ve/veya devir edilmemelidir. 15. İdarelerin yapacağı işler ve istenecek belgeler standarda bağlanmalıdır. 16. Teminat ve cezaların nereye yatırılacağı, yatırılmaması durumunda alınacak tedbirler net bir şekilde belirtilmelidir. 17. Standartlara aykırı malzeme kullanılması halinde malzemeyi u reten kuruluşun en geç u ç gu n içinde idareye (Bakanlığın taşra teşkilâtına) bildirilmesi zorunluluğu yanında, bu malzemeyi kullanan mu teahhit için de yaptırımlar belirtilmelidir. 18. Mu teahhitler için iş sağlığı ve iş gu venliği konusunda tedbirler alınmadığında sadece yazılı uyarıda bulunulması yeterli olmayacağından, durum bölge çalış- ma mu du rlu ğu ne bildirilmeli ve/veya tehlikenin boyutlarına göre inşaatı durdurmaya varan yaptırım ve/ veya cezalar uygulanmalıdır. 19. Yapı denetimi için, işin bu yu klu ğu ne ve cinsine göre teknik kadro sayısı ve tecru be kriterleri belirlenmelidir. 20. Mu teahhitin yapının karkasını tamamlaması sonrası, kalan işin maddî oranı daha çok olduğundan, teminatın iade edilecek kısmının %60 tan az olacak şekilde du zenlenmesi gerekmektedir. 21. Mu teahhitlik, ve inşaat malzemesi u retimi ve satışı hariç olmak u zere ticarî faaliyete sınırlama getirilerek kurumların faaliyet alanını kısıtlamaktan ziyade, teknik hizmet yeterliliğinin yakın takibi, denetimi ve sicil kayıtları tutulması gibi mekanizmalarla gerekli yaptırımlar uygulanabilir olmalıdır. 22. Ticarî faaliyet, adil rekâbet koşulları (tekelleşmeyi önlemek) ve bilgi birikimini değerlendirme kapsamında teknik mu şavirlik kuruluşlarına görev yerleri ile ilgili coğrafî sınırlama getirilmemeli, ancak, görevli elemanların aynı anda farklı illerde birden fazla yatırımı takip ve denetlemeleri kısıtlanmalıdır. 23. Yapı denetimi amacıyla, yurt genelinde eşdeğer denetim sistemini sağlamak için denetim komisyonları oluşturulmalıdır. İlgili tu m tarafların katılacağı du zenli toplantılarla uygulamadaki etki ve sonuçların değerlendirilmesi, aksaklıkların tespit edilerek gerekli du zenlemelerin yapılması sağlanmalıdır. 24. Yapı denetimi amacıyla, komisyonlar ve meslek odaları eşgu du mu ile teknik eleman (etu t proje denetçisi ve yapı denetçisi ile mu teahhitlik kurumu çalışanları) eğitim ve denetleme çalışmaları yapılmalı, sahada yapılan denetimler sıklaştırılmalıdır. 25. Yapı denetimi asgarî hizmet bedellerinin du şu ru lmesiyle kaliteli hizmeti riske atmak yerine, çeşitli finansman araçlarıyla yapı sahiplerini zorlamadan bu hizmetleri finanse etmenin yolları aranmalıdır. 26. Cezalar caydırıcı fakat asgarî u cretlerle orantılı, makûl, kademeli ve uygulanabilir olmalı, kentsel dönu şu m fonuna aktarılması gibi amacı aşabilecek uygulamalara zemin oluşturmamalıdır. Ayrıca, sorumluluklar yalnızca mu hendis ve mimarlara yu klenmemelidir. Cezalar, doğrudan maddî yaptırımlardan ziyade, bağımsız bir denetim 06-07 Ekim 2017, Samsun 227

kuruluşu tarafından tutulan sicil sistemi ile uygulanabilmelidir. Böylece yapı denetim kuruluşlarının kurumsallaşarak gelişmelerini sağlayacak du zenlemeler yapılmalı, kapatarak cezalandırmak yerine gu çlendirerek kurumsallaşmanın önu açılmalıdır. 27. Ulusal ve uluslararası projelerde teknik mu şavir olarak hizmet veren kurumsallaşmış kuruluşlar teşvik edilerek tecru belerinden faydalanmak u zere yapı denetim sistemine dâhil edilmelidir. 28. Su reler iş gu nu olarak tanımlanmalıdır (3, 6, 12 ve 24 iş gu nu olarak 4 tu r su re kullanılması yeterli olabilir). 29. Yapı denetim kuruluşlarının illerdeki sayıları, gu ncel ruhsat alanlarına göre periyodik olarak yenilenmelidir. 30. Denetçi belgelerinin verilmesi ve takibi TMMOB ye bağlı odalar tarafından yapılmalı, yapı denetimi mekanizmasında yer alanların sicillerinin tutulması ve meslek içi eğitimler TMMOB ye bağlı ilgili odalarca yapılmalıdır. 31. Yapı Denetim Kuruluşları Birliği kamu kurumu niteliğinde bir kuruluş haline getirilmelidir. Ayrıca, yapı denetiminin birinci derece tarafı olan Birliğin, Merkez ve İl yapı denetim komisyonlarında temsil edilmesi sağlanmalıdır. 32. Denetçiler, kontrol elemanları ve yardımcı kontrol elemanlarına du zenli olarak meslek içi eğitim verilmelidir. 33. Yapı denetimi kapsamında, İdarelerin farklı uygulamaları ortadan kaldırılarak standart sağlanmalı, evrak yu ku hafifletilmelidir. Sonuçlar Yapı denetim firmaları, yasanın belirttiği çok sayıda şartı yerine getirebilen, geniş bir teknik kadroya sahip ve bunların sonucunda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan bu işi yapmak u zere izin belgesi almaya hak kazanan kuruluşlardır. Tu zel kişiliğe sahiptirler ve yalnızca yapı denetim işiyle uğraşırlar. Yapı denetim kurumu ciddi anlamda bu yu k sorumluluklara sahiptir. Yapının, ruhsatına ve bunun eklerine, teknik, sanat ve sağlık kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılmış olması yu zu nden ortaya çıkan yapı hasarlarından dolayı, yapı sahibine ve ilgili idareye karşı, kusuru oranında sorumluluk taşırlar. Yapı Denetim Sistemi sayesinde, yeni projeler ve yapılar çağdaş standartları ve kuralları temel alarak hazırlanır ve inşa edilir. Kontrolsu z ve standart dışı yapılaşmanın önu ne geçilir. Denetimler gerektiği gibi ve kurallara uygun biçimde gerçekleştirilir. Yapılarda kullanılan malzemeye ek olarak, proje çizimlerinden şantiyede yapılan çalışmalara kadar bu tu n işçilik de kanunlarda belirtilen standartlara uygunluk açısından denetlenir. Yapı Denetim Sistemi, yapılarda ortaya çıkan hasarlar nedeniyle zarara uğramış insanların haklarını da korur, ortaya çıkabilecek zararın tazminini sağlar. Yapı Denetim sisteminin en can alıcı noktası bağımsızlık ilkesidir ve başarısının temel dayanağı da budur. Mu teahhit ve işveren ile direk parasal bir bağı olmadan görevini yapması gerekir. Sistemin Kalkınma Bakanlığının öngördu ğu 2023 vizyonu çerçevesinde diğer ulusal ve uluslararası projelerde teknik mu şavir olarak hizmet veren 228 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

kurumsallaşmış kuruluşlar teşvik edilerek tecru belerinden faydalanmak u zere yapı denetim sistemine dâhil edilmeleri gerekmektedir. Kaynaklar Kanun No. 3194, İmar Kanunu Kabul Tarihi: 3/5/1985 Yayımlandığı Resmî Gazete: Tarih: 9/5/1985 Sayı: 18749 Yayımlandığı Du stur: Tertip: 5 Cilt: 24 Sayfa: 378 Kanun No. 4708, Yapı Denetimi Hakkında Kanun, Kabul Tarihi: 29/6/2001, Yayımlandığı R. Gazete: Tarih: 13/7/2001 Sayı: 24461 Yayımlandığı Du stur: Tertip: 5, Cilt: 40 Kanun No. 5237, Tu rk Ceza Kanunu, Kabul Tarihi: 26/9/2004 Yayımlandığı Gazete: Tarih: 12/10/2004 Sayı: 25611 Yayımlandığı Du stur: Tertip: 5 Cilt: 43 Kanun No. 6098, Tu rk Borçlar Kanunu, Kabul Tarihi: 11/1/2011 Yayımlandığı Gazete: Tarih: 4/2/2011 Sayı: 27836 Yayımlandığı Du stur: Tertip: 5 Cilt: 50 KHK 595, Anayasa Mahkemesi Kararı (İptal Kararı), Esas Sayısı: 2000/35, Karar Sayısı: 2001/90, Karar Gu nu : 24.5.2001, R.G. Tarih-Sayı: 17.01.2002-24643 KHK 595, Yapı Denetimi Hakkında Kanun Hu kmu nde Kararname, Karar Tarihi: 03/02/2000, Karar No: KHK/595 (Yapı denetiminin du zenlenmesi; 4484 sayılı Kanunla değişik 27/8/1999 tarihli ve 4452 sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayanılarak, Bakanlar Kurulu nca 3/2/2000 tarihinde kararlaştırılmıştır.) Resmi Gazete: 10.04.2000 Pazartesi Sayı: 24016 (Asıl). T.C. Kalkınma Bakanlığı (2014), 10. Kalkınma Raporu 2014-2018, İnşaat, Mu hendislik- Mimarlık Teknik Mu şavirlik ve Mu teahhitlik Hizmetleri Özel İhtisas Komisyonu Raporu 2023, Ankara, Yayın No: KB:2865, ÖİK: 715. Yapı Denetim Uygulama Yönetmeliği (2008), Resmi Gazete: 5 Şubat 2008, R.G. Sayı: 26778 Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (2015), Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Resmi Gazete Tarih: 22 Ağustos Cumartesi, R.G. Sayı: 29453 06-07 Ekim 2017, Samsun 229