EĞİTİM KONUSU 4: SİGORTACILIKTA İÇ SİSTEMLER, İÇ DENETİM VE RİSK YÖNETİMİ UYGULAMALARI... 39

1

İÇİNDEKİLER SİGORTACILIK EĞİTİMİ DERS NOTLARI EĞİTİM KONUSU 1: SİGORTACILIK MEVZUATI... 5 1.1. İlgili Mevzuat 1.2. Sigorta işlemlerinde kullanılan sigorta belgeleri EĞİTİM KONUSU 2: TÜRKİYE DE SİGORTACILIK UYGULAMALARI... 16 2. 1. Türk Sigortacılık sektöründe bulunan kurum ve kuruluşlar 2.1.1. Düzenleyicisi ve denetleyici kurumlar 2.1.2. Sigortacılık sektöründe bulunan kurumlar 2.1.3. Özellikli kurumlar 2.1.4. Mesleki kuruluşlar 2.1.5. Sigorta sektörü sivil toplum kuruluşları 2.2. Sigortacılığın tarihi EĞİTİM KONUSU 3: SİGORTACILIK VE RİSK YÖNETİMİ... 27 3.1. Sigorta kavramı 3.2. Sigorta poliçesinde taraflar 3.3. Sigortanın işlevleri 3.4. Sigortacılıkta risk kavramı ve sınıflandırılması 3.5. Sigorta işlemlerinde risklerin sınıflandırılması 3.6. Uluslararası Aktüerler birliğinin Risk Sınıflandırması 3.7. Şirketlerin karşılaşabileceği riskler 3.8. Şirketlerde risk yönetim uygulamaları 3.9. Sigortanın temel prensipleri 3.10. Sigortacılıkla ilgili tanımlar 3.11. Sigorta işlemlerinde fiyatlandırma kavramı EĞİTİM KONUSU 4: SİGORTACILIKTA İÇ SİSTEMLER, İÇ DENETİM VE RİSK YÖNETİMİ UYGULAMALARI... 39 4.1. İç kontrol sisteminin amacı ve kapsamı 4.2. İç denetim sisteminin amacı ve kapsamı 4.3. Risk yönetiminin amacı ve kapsamı EĞİTİM KONUSU 5 : TÜRKİYE DE UYGULANAN SİGORTA ÇEŞİTLERİ (HAYAT SİGORTALARI VE HAYAT DIŞI SİGORTALAR... 48 5.1. Branşlar itibarıyla sınıflandırmalar 5.2. Sigorta poliçelerinde teminat 2

EĞİTİM KONUSU 6: SİGORTACILIKTA REASÜRANS... 73 6.1. Reasürans metodları 6.1.1. Trete reasürans 6. 1.2. İhtiyari reasürans EĞİTİM KONUSU 7: ÖZEL EMEKLİLİK SİSTEMİ... 82 7.1. Özel emeklilik fonlarının tanımı ve gelişim 7.2. Özel emeklilik sisteminin işleyişi 7.2.1. Özel emeklilik planları 7.2.2. Portföy yönetimi 7.2.3. Özel emeklilik fonlarının seçilmiş ülkelerde uygulamaları 7.3. Türkiye de özel emeklilik sistemi- Bireysel Emeklilik sistemi ( BES) 7.3.1. Genel İşleyiş 7.3.2. Bireysel Emeklilik Sisteminin tarihçesi 7.3.3. Bireysel Emeklilik sisteminin unsurları 7.3.4. Şirketlerin ve Bireysel Emeklilik Aracılarının Sorumlulukları 7.3.5. Emeklilik Yatırım fonu Türleri EĞİTİM KONUSU 8: SİGORTA MUHASEBESİ... 95 8.1. Sigorta muhasebesine dair genel bilgiler 8.1.1. Sigortacılık hesap planı 8.1.2. Finansal Tablolar 8.1.3. Muhasebe standartları 8.1.4. Vergi ve fonlar 8.1.5. Sigortacılıkta kullanılan başlıca defterler 8.2. Sigorta muhasebesi 8.2.1. Primlerin muhasebeleştirilmesi 8.2.2. Prim iptali 8.2.3. Acente kanalıyla prim üretimi 8.2.4. Karşılıklar muhasebesi 8.2.5. Hasar muhasebesi 8.2.6. Sovtaj işlemleri muhasebesi 8.2.7. Rücu işlemleri muhasebesi 8.2.8. Reasürans muhasebesi 3

EĞİTİM KONUSU 9: SİGORTACILIKTA KARŞILIKLAR (TEKNİK KARŞILIKLAR)... 150 9.1 Kazanılmamış primler karşılığı 9.2. Devam eden riskler karşılığı 9.3. Muallak tazminat karşılığı 9.4. Matematik karşılıklar 9.5. Dengeleme karşılığı 9.6. İkramiyeler ve indirimler karşılığı Ek 1- Terminoloji 4

EĞİTİM ALANI: SİGORTACILIK MEVZUATINA İLİŞKİN KONULAR EĞİTİM KONUSU 1: SİGORTACILIK MEVZUATI 1.1. İlgili Mevzuat Sigortacılık ilişkilerini ve sigortacılıkla uğraşan müesseselerin çalışmalarını düzenleyen hukuk kurallarının bütününe ve bu kuralları bir sistem içinde tetkik eden hukuk dalına sigorta hukuku adı verilmektedir. Sigorta hukuku ikiye ayrılmaktadır: Özel sigorta hukuku ve sosyal sigorta hukuk olmak üzere. Özel sigorta, münferit şahısların özel menfaatlerinin çeşitli rizikolara karşı teminat altına alınması için serbest iradeleriyle ( sigorta sözleşmesi ) vücuda getirdikleri bir riziko teminatıdır. Sosyal sigorta ise, muayyen halk gruplarının, sosyal güvenliklerinin temini gayesiyle kanunla kurulan bir sigortadır. Özel sigorta hukukunun başlıca kaynakları: A)Kanunlar - Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu - Karayolları Trafik Kanunu - Karayolu Taşıma Kanunu - Sigortacılık Kanunu (Kanun.KHK.No: 5684 Kabul Tarihi: 03.06.2007 Resmi Gazete Tarihi: 14.06.2007 Resmi Gazete No: 26552) - Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu - Tarım Sigortaları Kanunu - Türk Ticaret Kanunu (6103 nolu ve 14 Ocak 2011 tarihli Kanun, 6. Kitap: Sigorta Hukuku) - Zorunlu Deprem Sigortasına Dair Kanun Hükmünde Kararname (6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu ile 18.08.2012 tarihinden yürürlükten kalkacaktır.) - Afet Sigortaları Kanunu (18.08.2012 tarihinde yürürlüğe girecektir.) - Tarım Sigortaları Havuzu Tarafından Kapsama Alınacak Riskler, Ürünler ve Bölgeler ile Prim Desteği Oranlarına İlişkin Karar - Türk Borçlar Kanunu (1 Temmuz 2012'den sonra yürürlüğe giren 6098 sayılı Kanun) B)Yönetmelikler - Aktüerler Yönetmeliği - Bireysel Emeklilik Hakkında Yönetmelik (Yeni) - Bireysel Emeklilik Danışma Kurulunun Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik - Bireysel Kredilerle Bağlantılı Sigortalar Uygulama Esasları Yönetmeliği 5

-Bireysel Emeklilik Aracıları Hakkında Yönetmelik -Bireysel Emeklilik Sisteminde Devlet Katkısı Hakkında Yönetmelik - Dernek, Vakıf, Sandık ve Diğer Kuruluşlardan Bireysel Emeklilik Sistemine Aktarım Hakkında Yönetmelik - Doğal Afet Sigortaları Kurumu Yönetim Kurulu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik - Emeklilik Gözetim Merkezi Çalışma Esasları Yönetmeliği - Emeklilik Şirketleri Kuruluş ve Çalışma Esaslarına İlişkin Yönetmelik - Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik - Güvence Hesabı Yönetmeliği - Hayat Grubu Sigortaları Yönetmeliği - Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasında Tarife Uygulama Esasları Hakkında Yönetmelik - Karayolu Taşıma Yönetmeliği - Sigorta Acenteleri Yönetmeliği - Sigorta Acenteleri Sektör Meclisi ile Sigorta Acenteleri İcra Komitesinin Kuruluş ve Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik - Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezi Yönetmeliği - Sigorta Eksperleri Yönetmeliği - Sigorta Eksperleri İcra Komitesinin Kuruluş ve Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliği - Sigorta İhtisas Komiteleri Yönetmeliği - Sigorta Sözleşmelerinde Bilgilendirmeye İlişkin Yönetmelik - Sigorta Şirketleri ve Reasürans Şirketlerinin Kuruluş ve Çalışma Esaslarına İlişkin Yönetmelik - Sigorta ve Reasürans Brokerleri Yönetmeliği - Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin İç Sistemlerine İlişkin Yönetmelik - Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Mali Bünyelerine İlişkin Yönetmelik - Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Sermaye Yeterliliklerinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik - Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Teknik Karşılıklarına ve Bu Karşılıkların Yatırılacağı Varlıklara İlişkin Yönetmelik - Sigorta ve Reasürans Şirketleri ile Emeklilik Şirketlerinin Finansal Raporlamaları Hakkında Yönetmelik - Sigortacılık Bağımsız Denetim İlkelerine İlişkin Yönetmelik - Sigorta ve Reasürans Şirketleri ile Emeklilik Şirketlerinde Bağımsız Denetim Yapılmasına İlişkin Yönetmelik - Sigortacılık Eğitim Merkezi Yönetmeliği - Sigortacılık ve Özel Emeklilik Sektörlerinin Gözetim ve Denetimine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik - Sigortacılıkta Tahkime İlişkin Yönetmelik - Tarım Sigortaları Havuzu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik - Tarım Sigortaları Uygulama Yönetmeliği - Trafik Kazaları Nedeniyle İlgililere Sunulan Sağlık Hizmet Bedellerinin Tahsiline İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik - Türk hava sahasında Uçuş Yapan Türk ve Yabancı Sivil Hava Araçlarının Yaptırması Gereken Üçüncü Şahıslar Mali Sorumluluk Sigortası - Türkiye Cumhuriyeti Sınırları İçinde İniş Veya Kalkış Yapan Türk Ve Yabancı Sivil Hava Araçları Malî Mesuliyet Sigortası Hakkında Yönetmelik - Türkiye Motorlu Taşıt Bürosunun Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 6

- Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği'nin Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik - Yabancı Plakalı Motorlu Kara Taşıtlarının Ülkemizde İşletilmesinden Kaynaklanan Hukuki Sorumluluk İçin Yaptırılacak Sigortaya İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik - Yanlış Sigorta Uygulamalarının Tespiti, Bildirimi, Kaydı Ve Bu Uygulamalarla Mücadele Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik C) Sigorta Genel Şartları Sigorta genel şartları, sigorta poliçesine ekli ve her sigorta dalı için ayrı ayrı, önceden hazırlanmış sözleşme şartlarıdır. Genel şartlar, bir sigorta dalında yapılan bütün sigorta sözleşmelerinde yer alır. Genel Şartlar, Türkiye de üretilecek poliçeler için asgari teminat koşullarını içerir. Aşağıdaki genel şartlar Türkiye de kullanılan tüm sigorta poliçeleri için verilmiştir. - Asansör Kazalarında Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluk Sigortası Genel Şartları - Bazı Sigorta Genel Şartlarında Değişiklik Yapılmasına Dair Genel Şart - Borç Ödeme Sigortası Genel Şartları - Cam Kırılmasına Karşı Sigorta Genel Şartları - Çevre Kirliliği Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları - Deniz Yolu Yolcu Taşımacılığı Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları - Devlet Destekli Bitkisel Ürün Sigortası Genel Şartları - Devlet Destekli Büyükbaş Hayvan Hayat Sigortası Genel Şartları - Devlet Destekli Küçükbaş Hayvan Hayat Sigortası Genel Şartları - Devlet Destekli Kümes Hayvanları Hayat Sigortası Genel Şartları - Devlet Destekli Sera Sigortası Genel Şartları - Devlet Destekli Su Ürünleri Sigortası Genel Şartları - Elektronik Cihaz Sigortaları Genel Şartları - Emtea Nakliyat Sigortası Genel Şartları - Ferdi Kaza Sigortası Genel Şartları - Hayat Sigortaları Genel Şartları - Hayvan Hayat Sigortası Genel Şartları - Hırsızlık Sigortası Genel Şartları - Hukuksal Koruma Sigortası Genel Şartları - İnşaat Sigortası Genel Şartları (Bütün Riskler) - İşveren Sorumluluk Sigortası Genel Şartları - Kara Taşıtları Kasko Sigortası Genel Şartları - Kara Araçları Kasko Sigortası Genel Şartları (Yürürlük tarihi 01.04.2013) - Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası(Trafik Sigortası) Genel Şartları - Karayolu Yolcu Taşımacılığı Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası Genel Şartları - Kıyı Tesisleri Deniz Kirliliği Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları - Kıymet Nakliyat Poliçesi Umumi Şartları - Kredi Sigortası Genel Şartları - Kümes Hayvanları Hayat Sigortası Genel Şartları - Makina Kırılması Sigortası Genel Şartları - Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları - Montaj Sigortaları Genel Şartları 7

- Motorlu Kara Taşıtları İhtiyari Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları - Özel Güvenlik Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları - Sağlık Sigortası Genel Şartları - Sera Sigortası Genel Şartları - Seyahat Araç Destek Sigortası Genel Şartları - Seyahat Sağlık Sigortası Genel Şartları - Tarım Ürünleri Dolu Sigortası - Tehlikeli Maddeler ve Tehlikeli Atık Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları - Tek Risk Sigortası Genel Şartları - Tekne Poliçesi Genel Şartları - Tıbbi Kötü Uygulamaya İlişkin Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları - Tüpgaz Zorunlu Sorumluluk Sigortası Genel Şartları - Üçüncü Şahıslara Karşı Mali Mesuliyet Sigortası Genel Şartları - Yangın Sigortası Genel Şartları - Yangına Bağlı Kar Kaybı Sigortası Genel Şartları - Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları (16/05/2011 tarihine kadar yürürlükte olan) - Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları (16/05/2011 tarihinden sonra yürürlükte olan) - Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları - Zorunlu Sertifika Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları D) Mahkeme içtihatları ve Doktrin Her hukuk dalında olduğu gibi, sigorta hukukunda da gerek mahkeme içtihatları gerekse doktrin önemli birer kaynak mahiyetindedir. 1.2. Sigorta işlemlerinde kullanılan belgeler A) Genel Olarak Sigorta Belgeleri Sigorta, öncelikle hukuksal bir kurumdur. Olası bir tehlikenin yol açacağı zararı güvence altına alan ve taraflara karşılıklı borçlar yükleyen bir sigorta sözleşmesine dayanır. Sigorta sözleşmesinin doğuş sürecinde çeşitli işlemlerin yerine getirilebilmesi amacıyla kullanılan bir dizi belge vardır. Bu belgeler şunlardır: Teklifname Poliçe Abonman Poliçesi Grup Sigorta Poliçesi Geçici Sigorta Kuvertürü Temditname/(Tecditname) A.1.Sigorta Teklifnamesi Sigorta şirketi, kendisine gelecek bütün sigorta taleplerini kabul etmek zorunda değildir. Bir başvuruyu değerlendirirken, nesnel (objektif) ölçütlere dayanır. Bu amaçla poliçeyi düzenlemeden önce sigortalının sigorta açısından değerlendirilmesine yönelik bir belge düzenlenir. Bu belge teklifnamedir. Teklifname, sigorta edilecek rizikonun içeriği hakkında sigortacının bilgi sahibi olmasını sağlamak üzere hazırlanmış bir soru listesidir. İçinde sigorta primine esas olan ve sigortalının 8

sigortacıya bildirmek zorunda olduğu bilgilerle ilgili sorular vardır. Sigortalı, sorulan sorulara doğru yanıt vermelidir. Bunun yanında teklif formunda soruların dışında rizikonun derecesini artıran bildiği bütün unsurları da bildirmek zorundadır. Sigorta Teklifnamesinde Bulunması Gereken Asgari Unsurlar: * Sigortacının, sigorta ettirenin, sigorta ettirenle sigortalı aynı kişilerse sigortalının ve sigortadan yararlanacak diğer kişilerin açık kimlikleri ve adresleri * Varsa,acentenin numarası * Poliçenin başlangıç ve bitiş tarihleri, sigorta süresi * Sigortanın türü, sigorta güvencesi kapsamına giren rizikolar ve ek güvenceler. * Sigorta konusu birim ve özellikleri. * Sigorta tutarı * Her bir güvence için sigorta bedelleri ve toplam sigorta bedeli, primlerin ve primlerin ne şekilde (bir defada ya da taksitle) ve kime ödeneceği. Teklifnamenin Düzenlenmesi Sigorta teklifnamesi, sigorta ettiren tarafından ve çoğunlukla sigorta aracıları yardımıyla doldurularak sigortacıya verilen teklif formu (ya da bilgi formu) aracılığı ile yapılır. Teklifname, bir sigorta talebidir. Borçlar Kununu na göre bir icap niteliğindedir. Sigortacının bu icabı kabulü ile sigorta sözleşmesi tamamlanmış olur. Ancak icap belirli bir şekle bağlı değildir. Teklif formu dışındaki yazılı beyanlar da icap niteliğindedir. Bununla birlikte uygulamada sigorta şirketleri poliçe kesilmesi için gerekli belgeleri kolayca alabilmek ve ellerinde sigortalının yazılı beyanını bulundurabilmek amacıyla basılı teklif formları kullanır. Sigortacı, icabı kabul etmeden önce, sigortalı tarafından doldurularak gönderilen teklif formunda sorulara verilen yanıtları ve sigorta konusu birimin riziko formunda sorulara verilen yanıtları ve sigorta konusu birimin riziko derecesini göz önüne alır. Değerlendirme işlemi, başlı başına bir uzmanlık işidir ve uzmanlar (sigorta risk eksperleri) tarafından yapılır. Değerlendirme sonucuna göre icap kabul edilir ya da reddedilir. Sigortacının kabulü herhangi bir şekil koşuluna bağlı değildir. Teklif formunun taraflarca imzalanmış olması sigortanın şirketçe kabul edilmiş olduğu anlamına gelmez. Uygulamada, kabul işlemi sigorta poliçesinin düzenlenip imzalanması ve primin tahsil edilmesi bicinde yapılmaktadır. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu nun 1405. Maddesine göre de Sigortacı ile sigorta sözleşmesi yapmak isteyen kişinin sözleşmenin yapılması için verdiği teklifname, teklifname tarihinden itibaren otuz gün içinde reddedilmemişse sigorta sözleşmesi kurulmuş sayılacaktır. A.2. Sigorta Poliçesi Sigorta talebi kabul edildikten sonra sigorta sözleşmesi poliçe adı verilen bir senede bağlanır. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun 1424. Maddesine göre sigortacı; sözleşmesi kendisi veya acentesi tarafından yapılmış olan bir sigorta sözleşmenin yapılmasından itibaren yirmidört saat, diğer hallerde onbeş gün içinde, yetkililerce imzalanmış bir poliçeyi sigorta ettirene vermekle yükümlüdür. Sigortacı poliçenin geç verilmesinden doğan zarardan 9

sorumludur. Sigorta poliçesi, sigorta anlaşmasının yazılı şeklidir. Sigortacının ve sigortalının hak ve yükümlülüklerini gösteren bir belgedir. Sigortalıya, belirli bir süre için sigorta güvencesi verir. Poliçe, sigorta sözleşmesinin kendisi ya da başlamasının koşulu değildir. Sigorta ilişkisinin varlığını ve içeriğini ispat belgesidir. Sigorta poliçesi düzenlenmeksizin de sigorta sözleşmesi yapılabilir. Bununla birlikte uygulamada sigorta sözleşmesi sigorta poliçesinin düzenlenmesi yoluyla yapılmaktadır. Sigorta Poliçesinin Unsurları 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun 1425. Maddesine göre sigorta poliçesi, tarafların haklarını, temerrüde ilişkin hükümler ile genel ve varsa özel şartları içerir, rahat ve kolay okunacak biçimde düzenlenir. Sigorta poliçesinde bulunması gereken unsurlar şunlardır: * Sigortacı ile sigortalının/sigorta ettirenin ve varsa çıkar sahibinin ismi, adresi, * Sigortanın konusu * Verilen güvenceler * Güvencenin başlangıç ve bitiş tarihleri * Sigorta beledi. * Prim tutarı ve ödeme koşulları * Düzenleme tarihi Poliçe, bu bilgiler ile düzenlenerek imzalanır ve sigortalıya Genel koşullar ve varsa Özel koşullar (kloz) ile birlikte verilir. i. Genel Koşullar: Türkiye deki tüm sigorta şirketlerince kullanılan ve kelimesi kelimesine aynı olan koşullardır. İlgili poliçe ile güvence altına alınan halleri, kesinlikte güvence altına alınamayan halleri, isteğe bağlı olarak alınabilecek veya dışarıda tutulabilecek halleri, sigortalının ve sigortacının sorumluluklarını, yükümlülüklerini, haklarını, hasar halinde takip edilecek süreç gibi konuları içeren anlaşma maddeleridir. Yasanın emredici hükümlerine aykırı olmamak koşulu ile ayrı ayrı her sigorta dalı için sigortaca düzenlenir ve Hazine Müsteşarlığı tarafından onaylanır. Poliçe ekinde mutlaka sigortalıya verilmektedir. ii. Özel Koşullar (Klozlar): Genel koşullarda yapılacak daraltma ya da genişlemeler genel mevzuata aykırı olmayacak şekilde özel koşullarla belirlenir, poliçe ekinde sigortalıya verilir. Bu özel koşulların yazılı olduğu belgeye kloz denir. Kloz ile sözleşme kapsamına bazı rizikolar eklenebileceği gibi bazıları da sözleşme kapsamı dışında tutulabilir. Güvenceyi genişletmek için sigortacıya ek prim (Sürprim) ödenir. Klozlar, bütün sigorta ve reasürans çeşitlerinde geniş bir uygulama alanı görür. Sigortalıların korunmasını sağlamak amacıyla sigorta genel koşulları genellikle devletin kontrolüne bağlı tutulmaktadır. Bu çerçevede sigorta genel koşullarının Hazine Müsteşarlığının onayından geçmesi zorunludur. Hazine Müsteşarlığı nca onaylanmamış genel koşulları kullanan sigorta şirketi, Türk Ticaret Kanunu tarafından cezalandırılmaktadır. 10

Başbakanlıkça onaylanmış genel koşulların zahmetsizce okunacak biçimde basılmış olması da zorunludur. Poliçede genel koşullar yanında, emredici hükümlere aykırı olmamak kaydıyla kararlaştırılan özel koşullar da bulunabilir. Sigorta Poliçesinin Düzenlenmesi Sigorta poliçesi, sigorta şirketi ya da sözleşme yapmaya yetkili acente (A tipi Acente) tarafından düzenlenir ve imzalanır. İmza, herhangi bir onaya bağlı değildir. Kanunda acır bir hüküm olmamakla birlikte poliçe, uygulamada genellikle üç nüsha olarak düzenlenir. Biri sigortacıda, biri aracıda kalır; bir nüshası da sigorta ettirene verilir. Poliçenin hazırlanmasında kanun ve sözleşme ile belirtilmiş olan koşulların yerine getirilmesine dikkat edilir. Bu koşullar, sigorta bölümlerine ya da bir bölüm içerisinde sigorta talep eden birimlerin özelliklerine göre farklılaşmaktadır. Doğal olarak sigorta poliçesinin nasıl düzenlendiğini her sigorta dalı için gösterebilmek bu kapsamda bir çalışma içinde olanaklı değildir. A.3.Abonman Poliçesi Abonman poliçesi, yangın, hırsızlık ve nakliyat sigortalarında uygulanan özel bir poliçe türüdür. Yangın ve hırsızlık sigortalarında abonman poliçe, mal miktarı sürekli olarak değişen, azalan ya da çoğalan ticari ve endüstriyel işletmeler için geliştirilmiştir. Özellikle stoklar için söz konusu olana bir eksik sigorta önleme yoludur. Ticari ve endüstriyel işletmeler genellikle sigorta bedellerini belirlemede güçlük çeker. Bu nedenle sigorta bedelinin sigorta değerine uygunluğunu sağlamak son derece güçtür. Sigorta bedeli mal miktarı düşükken belirlenirse, hasarın mal miktarı yüksek iken meydana gelmesi durumunda sigorta tazminatı hasardan düşük olacaktır. Yani eksik sigorta söz konusu olacaktır. Sigorta bedeli, mal bedeli yüksekken belirlenirse boşu boşuna fazla prim ödenecektir. Yani aşkın sigorta söz konusu olacaktır. İşte bu sakıncaları giderebilmek için abonman poliçeleri geliştirilmiştir. Kısacası abonman poliçeleri sigortalının fazla prim ödemesini engellerken en yüksek ve yeterli değerler üzerinden güvence alınmasını sağlar. Ancak hırsızlık sigortasında abonman poliçe yapılabilmesi için sigortalının aynı sigorta şirketinde bir yangın poliçesi olması ve abonman poliçesinin süresinin yangın poliçesinin süresini geçmemesi zorunludur. Nakliyat sigortası abonman poliçesinde ise sigortalı, bütün sevkiyatını sözleşmeyi yaptığı şirkete sigortalamayı taahhüt etmektedir. Sözleşme süresince en az 5 sevkiyatın yapılarak sigorta ettirilmiş olması ve en az belli bir miktar prim ödemenin taahhüt edilmesi gerekir. Abonman sözleşmesi yapılmış olmasına karşın bu hususların gerçekleşmemesi durumunda herhangi bir işlem yapılmaz. Gerçekleştirilen sevkiyat miktarının daha çok olması durumunda ise çokluk indirimi uygulanır. Sigortalı, her sevkiyatını bildirerek sigorta ettirmekle yükümlüdür; abonman sözleşme ile bildirilmeyen sevkiyat güvence altına alınmış olmaz. Abonman Poliçesinin Unsurları ve Düzenlenmesi Abonman poliçesi, sigorta bedeli belirli bir tutarın üzerindeki rizikolar için düzenlenir. Bu tutara abonman limiti denir. Abonman limitinin altındaki rizikolar için abonman poliçesi kesilmez. Sigortalı, sigorta devresi içinde elinde bulunabilecek en yüksek mal miktarının değerini belirler ve bu tavan (abonman limiti) üzerinden bir abonman poliçesi alır. Bu değer sigortacının azami sorumluluk düzeyini gösterir. Sigorta şirketi bu azami sorumluluk miktarının karşılığı olarak hesaplanan primin belirli bir oranını (%40 ını) peşin tahsil eder. 11

Peşin alınan bu prime depo prim denir. Çeşitli dönemler için depo priminin hesaplanması bir örnek yardımıyla gösterilebilir. Daha sonra sigortalı ticari ya da endüstriyel kuruluş, poliçe süresince günlük mal ve mevcutlarının değerini gösteren aylık listeleri sigorta şirketine verir. Abonman poliçesinin süresi bir yıldan fazla ve üç aydan az olamaz. Sigorta süresi sonunda sigorta şirketi bu aylık listelerin ortalamasını bularak prim tahakkuk ettirir ve peşin alınan kısmı (depo primi) bundan düşer. A.4. Grup Sigorta Poliçesi Grup sigorta poliçesi, hayat ve sağlık sigortaları için geliştirilmiş bir poliçe türüdür. Kişileri rizikoya karşı bireysel olarak değil, grup olarak sigorta eder. Grup sigorta poliçesi ile, en az on beş kişi olmak üzere bir grup insanın sadece bir tek sigorta poliçesi ile sigortalanması olanaklı olmaktadır. Grup sigorta poliçesi, ticari ve endüstriyel işletmelerde çalışanları güvence altına alır. Sigorta edilenler, belirli bir işyerinde çalışanlar, bir sendikanın üyeleri, bir meslek kuruluşunun üyeleri ya da belirli bir endüstri dalında çalışan kişiler olabilir. Bağımsız kişilerin kendi aralarında anlaşarak gruplar oluşturup grup sigortası yaptırma hakları yoktur. Sigorta poliçesinin sigortalıların her biri için ayrı ayrı değil, kurum adına tek bir ana sözleşme biçiminde düzenlenmesi nedeniyle maliyetler, gerek sigortalılar gerekse sigorta işletmeleri yönünden daha düşüktür. Grup Sigorta Poliçesinin Unsurları ve Düzenlenmesi Grup sigortası, sigorta ettirmek isteyenlerin başvurusu üzerine sigortacı tarafından düzenlenir. Grup sigorta poliçesinde sigorta poliçesinin zorunlu unsurları olan sigortacının adı ve adresi, poliçe numarası, başlangıç ve bitiş tarihi, sigorta süresi, güvence kapsamı, net ve brüt prim tutarı yer alır. Bunun yanında sigortadan yararlanacak olan kişi sayısı, eğer yapılacaksa prim indirim tutarı ve sigorta güvencesinin kapsamı belirtilir. Sigortadan yararlanacaklar, ya ismen belirtilir ya da hiç isim belirtilmeden o kurumda çalışan herkes sigorta güvencesinden yararlandırılır. Primler ya kurum tarafından ödenir ya da grupta bulunan sigortalılar arasında paylaştırılır. Genel uygulama sigorta ettiren tarafından ödenmesidir. Bazı uygulamalarda işveren primin bir kısmını kendisi ödeyerek bir kısmını da sigorta ettirdiği çalışanlarına ödetme yoluna gidebilir. Ancak her durumda sigortacının muhatabı sigorta ettirendir, yani işverendir. Grup sağlık sigortalarının süresi genellikle bir yıldır. Grup hayat sigortalarında ise asgari süre on yıldır. Süre dolunca poliçe yenilenebilir ya da yeniden yapılabilir. Ölünceye kadar süreli grup sigortaları da yapılabilir. Sürekli olmayıp belirli dönemler için düzenlendiğinde hem primler hem de bazı giderler ve acentelere ödenen komisyonlar da daha azdır. Grup sağlık sigortası poliçesinde sigorta güvencesi işyerinden ayrılmakla sona erer. Grup hayat sigortalarında ise işyerinden ayrılmak sigorta poliçesini sona erdirmez. Sigortalı, sigortaya kendi başına dışarıdan devam edebilir. 12

A.5. Geçici Sigorta Poliçesi Geçici sigorta poliçesi (ya da flotan poliçe), en basit anlamda sigortalıya geçici sigorta güvencesi sağlamak amacıyla düzenmiş olan bir sigorta poliçesidir. Daha genel olarak şöyle tanımlanabilir. Geçici Sigorta Poliçesi, * Sigortacı tarafından rizikonun henüz tamamen incelenmemiş olması ya da gerekli yönetsel işlemlerin tamamlanmamış olması sebebiyle sigorta sözleşmesinin bütün koşulları ile düzenlememesi, ya da * Sigorta sözleşmesinin yapılmasından sonra, poliçenin sigorta ettirene verilmesi ve primin ödenmesine kadar geçecek olan süre içerisinde, sigortalıya geçici bir güvence sağlayan bir belge türüdür. Geçici Sigorta Poliçesinin Unsurları ve Düzenlenmesi Geçici sigorta güvencesi için tarafların anlaşması gerekir. Bu anlaşma iki aşamalıdır. Birincisi, asıl sigorta sözleşmesinin yapılması, ikincisi ise asıl sigorta sözleşmesi yapılıncaya kadar geçici bir sigorta güvencesi sağlamak üzere geçici sigorta güvencesinin verilmesi anlaşmasıdır. Türk sigorta hukuku, yalnızca sigorta sözleşmesinin imzalanmasından sonra poliçe düzenleninceye kadar geçecek olan sürede poliçe yerine geçecek olan geçici sigorta poliçesinden söz etmektedir. Asıl sigorta sözleşmesinden önceki geçici sigorta güvencesine dair bir düzenleme yoktur. Ancak uygulamada bu da kullanılmaktadır. Bu iki anlaşmanın primleri birbirinden ayrıdır. Geçici sigorta poliçesi, hayat ve hastalık sigortaları dışındaki bütün sigorta dallarında uygulanabilir. En yaygın kullanıldığı sigortacılık dalı Nakliyat Sigortasıdır. Nakliyat sigortasında nakil vasıtası bilgileri ile yükleme tarihi kesinlik kazanmadan sigortanın yapılması gerekli olduğu hallerde ve özellikle bankalar tarafından akreditif açıldığı anda sigorta güvencesine geresinim duyulması halinde elde bulunan bilgilerle geçici bir poliçe yapılmaktadır. Sevkiyat gerçekleşmeye başladığı zaman, kesinleşen bilgilerle kesin sigorta poliçesi düzenlenir. Geçici sigorta poliçesini sigortacının (ya da yetkili aracının) imzalamasıyla, sigorta ettiren, prim ödeme koşulu aranmaksızın, hemen sigorta güvencesine sahip olur. A.6. Temditname (Uzatma Belgesi) Sigorta sözleşmesinin süresinin sona ermesinden sonra sözleşmenin otomatik olarak sigortacı tarafından yenilenmesine ve esas sözleşmedeki hükümleri içeren yeni bir poliçe düzenlenmesine uzatma (temdit) ya da yenileme (tecdit) işlemi denir. Yıllık poliçenin bitim tarihinde aynı şirket nezdinde yapılan yeni poliçe de temditname (ya da tecditname) ismini alır. Temditnamenin Unsurları ve Düzenlenmesi Uzatma belgesi (temditname), sigortalıların, sigorta süresinin bitiminde sigorta güvencesinden yoksun kalmamaları için tek taraflı olarak sigorta şirketince düzenlenir. Temditname düzenlenmesinde sigortalının prim ödeme zorunluluğu aranmaz. Düzenlenme biçimi ve şekli tıpkı poliçe gibidir. Temditname, poliçeyi, aynı koşullarda ve bir yıl ya da daha uzun bir süre 13

için uzatır. Hukuksal olarak poliçe ile aynı sonuçları doğurur. Yıllık poliçeler, sigortalının adı, sigortalının adresi, rizikonun niteliği, rizikonun adresi ve sigorta bedeli gibi belgelerde herhangi bir değişiklik olmadığı sürece temditname lerle yenilenir. Ancak belirtilen koşullarda bir değişiklik olması durumunda yeni bir poliçe düzenlenmesi gerekir. Ancak, Türk Sigorta Hukuku nda sigorta sorumluluğunun başlaması prim ödeme koşuluna bağlı olduğundan dolayı poliçenin sigortacı tarafından yenilenmesi ya da uzatılması yolu günümüzde uygulanmamaktadır. A.7. Zeyilname Poliçenin yürürlük süresi içerisinde sigorta ve reasürans sözleşmesinde yapılan değişiklik, ek, iptal gibi durumları belirten ve sözleşmeye eklenen ek dokümana (ya da ek poliçeye) zeyilname denir. Zeyilname, poliçede yapılacak herhangi bir değişikliği belgeleyen sözleşme metnidir. Bu değişiklik sigorta konusunun mülkiyetinin değişmesi, adres değişikliği, rizikoyu meydana getiren koşulların ağırlığının değişmesi vs. biçiminde olabilir. Bu belgeler bazen primli, bazen de primsiz olabilir. Örneğin adres değişikliği zeyilnamesi primsizdir. Primli zeyilnameler ise bazen sigortalıdan prim alınmasına, bazen de prim iadesine yol açabilir. Örneğin poliçe konusu malın satışında düzenlenen iptal zeyilnamesi ile sigortalıya prim iadesi yapılır. Zeyilnamenin Unsurları ve Düzenlenmesi Zeyilnamede, sigortalının adı-soyadı ve adresi, ilişkili olduğu poliçenin numarası, poliçeyi ve zeyilnameyi düzenleyen acentenin numarası, sigorta süresi, zeyilnamenin ve poliçenin başlangıç ve bitiş süreleri, zeyilnamenin düzenlenme nedeni yer alır. Zeyilname, sigorta poliçesinin ayrılmaz bir parçasıdır. Neredeyse bütün sigorta branşlarında sözleşmenin ayrılmaz bir parçasını oluşturan ek hükümleri içerir. Bu ek hükümler sigortacı ile sigortalı arasında yapılan bir anlaşma sonucu belirlenir. Zeyilname tarafların imzası ile oluşur. Ek poliçe ile belirlenen koşullar, sözleşme ile önceden belirlenen genel ve özel koşulların başına yer alır. 14

SORULAR 1) Sigorta poliçesinin düzenlenmesinden sonra, poliçenin yürürlük süresi içerisinde sigorta ve reasürans sözleşmesinde yapılan değişiklik, ek, iptal gibi durumları belirten ve sözleşmeye eklenen ek dokümana ne ad verilir? a) Sigorta poliçesi, b) Sigorta temditnamesi, c) Sigorta zeyili d) Abonman poliçesi 2) Sigorta sözleşmesinin süresinin sona ermesinden sonra sözleşmenin otomatik olarak sigortacı tarafından yenilenmesine ve esas sözleşmedeki hükümleri içeren yeni bir poliçe düzenlenmesine ne ad verilir? a) Sigorta poliçesi, b) Sigorta temditnamesi, c) Sigorta zeyili d) Abonman poliçesi 3) Özellikle yangın, emtea ve nakliyat branşında kullanılan aşkın ya da eksik sigortanın oluşması halindeki riski asgariye indirmek için aşağıda verilen belgelerden hangisi düzenlenir? a) Abonman poliçesi b) Sigorta poliçesi, c) Sigorta temditnamesi, d) Sigorta zeyili 15

İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ KGK EĞİTİM MATERYALİ ANA EĞİTİM ALANI: SİGORTACILIK, BANKACILIK, FİNANSAL SİSTEM- SERMAYE PİYASASI MEVZUATI EĞİTİM ALANI: BANKACILIK MEVZUATINA İLİŞKİN KONULAR 16

İÇİNDEKİLER 1-5411 sayılı Bankacılık Kanununun 1-5, 15-19, 21-33, 36-57, 60-64, 77-78. maddeleri 2- Bankaların Muhasebe Uygulamalarına ve Belgelerin Saklanmasına İlişkin Usul ve Esaslar 3- Bankalarca Yıllık Faaliyet Raporunun Hazırlanması ve Yayımlanmasına İlişkin Usul ve Esaslar 4-Bankalarca ve Katılım Bankalarınca Uygulanacak Tekdüzen Hesap Planı ve Finansal Tablolar 5- Bankaların Konsolide Finansal Tablolarının Düzenlenmesi 6- Bankalarca Kamuya Açıklanacak Finansal Tablolar İle Bunlara ilişkin Açıklama ve Dipnotlar 7-Bankaların İç Sistemleri 8- Bankaların Özkaynakları 9- Türev Araçların Muhasebeleştirilmesi 10- Yapısal Pozisyon 11- Yabancı Para Net Genel Pozisyon\Özkaynak Standart oranının Bankalarca Konsolide ve Konsolide Olmayan Bazda Hesaplanması ve Uygulanması 12- Bankaların Kredi İşlemleri 13- Bankalarca Kredilerin ve Diğer Alacakların Niteliklerinin Belirlenmesi ve Bunlar İçin Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Usul ve Esaslar 14- Bankaların Birleşme, Devir, Bölünme ve Hisse Değişimi 15- Varlık Yönetim Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları ÖRNEK SORULAR 1: ÖRNEK SORULAR 2: EK 1: 17

EĞİTİM ALANI: BANKACILIK MEVZUATINA İLİŞKİN KONULAR EĞİTİM KONUSU: 5411 SAYILI BANKACILIK KANUNUNUN 1-5, 15-19, 21-33, 36-57, 60-64, 77-78. MADDELERİ 5411 sayılı Bankacılık Kanunu Bankacılık hukuku, banka işletmesini ve bu işletmenin hukuki ilişkilerini düzenler. Bir ticari işletmenin bankacılık hukukunun konusunu teşkil edebilmesi için 5411 sayılı Bankacılık Kanunu na veya diğer özel bir kanuna göre kurulmuş, mevduat toplama (veya katılım fonu kabul etme) ve bankacılık işlemleri yapma izni almış olması gereklidir. Banka işletmesinin hukuki ilişkilerinin büyük bölümünü tipik veya atipik borçlar hukuku sözleşmeleri oluşturur. Mevduat kabulü, kredi açma sözleşmesi, kambiyo senetleri iştira/ıskontosu, kiralık kasa, havale vb. Banka hukukunun bir bölümünü kamu hukuku nitelikli organizasyon normları ile bunlara yardımcı normlar; diğer bölümünü ise özel hukuk kuralları teşkil eder. Bankacılık hukukunun kamu hukuku nitelikli organizasyon normları, banka işletmesinin türüne, yapısına, kurulup faaliyete geçmesine, teşkilatına, denetlenmesine, mali bünyesi zayıflayan bankalara önlemler uygulanmasına, gerektiğinde Fona devrine, bir başka bankaya devir veya birleşmesine, lisansının iptali ve kapanmasına kadar birçok aşamada uygulanır. Yardımcı normlar ise kamuyu aydınlatma ilkelerini düzenlerler. Özel hukuk normları, bankaların anonim şirket şeklinde örgütlenmesi ile bankacılık işlemlerinde uygulama alanı bulmaktadır. Söz konusu normlar kural olarak sözleşme özgürlüğü ilkesine dayalıdır. Özel hukuk normları üç yönden sınırlandırılmıştır: (1) Emredici kurallar ve dürüstlük kuralı (Medeni Kanun, md.2), Ahlaka adaba uygunluk (Borçlar Kanunu, md.19,20), (2) Genel işlem şartlarının bağlayıcılıklarını ve içeriklerini denetleyen kurallar, (3) Kamu hukukunun özel hukuka etkileri 18

Banka hukuku bir bütün halinde kamu hukuku alanına dahildir. Bu bütünün içinde yer alan banka sözleşmeleri, çek hukuku vb. hususlar özel hukuka tabidir. Bazı durumlarda kamu hukuku özel hukuk birbirleriyle iç içe girdiğinden bu hususların hangi alana girdiklerini ayırt etmek güçtür. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu 01.11.2005 tarihli ve 25983 mükerrer sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, ilerleyen tarihlerde kanunda bazı değişiklikler yapılmıştır. Kanun 15 kısım, 25 i geçici olmak üzere 196 maddeden oluşmaktadır. Kanunun içerdiği genel konu başlıkları şu şekildedir: 1. Kısım: Genel Hükümler(Md.1-5) 2. Kısım: İzne Tabi İşlemler(Md.6-21) 3. Kısım: Kurumsal Yönetim(Md.22-42) 4. Kısım: Koruyucu Hükümler(Md.43-59) 5. Kısım: Mevduata ve Katılım Fonu Toplamaya İlişkin Hükümler(Md.60-64) 6. Kısım: Denetim ve Alınacak Önlemler(Md.65-72) 7. Kısım: Kanuni Yükümlülükler(Md.73-76) 8. Kısım: Kalkınma ve Yatırım Bankaları ve Finansal Holding Şirketleri(Md.77-78) 9. Kısım: Kuruluş Birlikleri(Md.79-81) 10.Kısım: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumuna İlişkin Hükümler(Md.82-105) 11.Kısım: Faaliyet İzni Kaldırılan ve Fona Devredilen Bankalara İlişkin Hükümler(Md.106-110) 12.Kısım: Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna İlişkin Hükümler(Md.111-143) 13.Kısım: Diğer Hükümler(Md.144-145) 14.Kısım: Yaptırımlar, Soruşturma ve Kovuşturma Hükümleri(Md.146-167) 15.Kısım: Son Hükümler(Md.168-171) 19

Genel Hükümler (Md.1-5) 5411 sayılı Bankacılık Kanunun amacı, finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanması, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışması, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Kanunun amacına bakıldığında bunun sadece bir maddelerden oluşan bir kurallar manzumesinden öte makroekonomik istikrarın en önemli alanlarından biri olan finansal istikrarın teminin amaçlandığı görülmektedir. Bankaların etkin bir şekilde çalışması finansal istikrarın sağlanmasında en önemli faktördür. Kanun hem bankaları hem de bankalarla ilgili düzenleyici, denetleyici ve çözümleyici kuruluşlar (BDDK, TMSF) ile meslek kuruluşlarını(tbb, TKBB) kapsamına almaktadır. Kanun kapsamına çok sayıda aktörün dahil edilmesi kanunun hacim yönünden artmasına neden olmakla birlikte düzenleme altına alınan esas aktörler Türkiye'de kurulu mevduat bankaları, katılım bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları, yurt dışında kurulu bankaların Türkiye'deki şubeleri ile finansal holding şirketleridir. Bankacılık Kanunu kapsamına girmeyen bankaların tek istisnası özel kanunlarla kurulmuş olan bankalardır. Bu bankalar hakkında önce kendi kanunlarında yer alan hükümler uygulanacak, hüküm bulunmayan hallerde ise 5411 sayılı Bankacılık Kanunu hükümleri uygulanacaktır. Bankacılık hukuku uygulamasında temel kural, diğer alanlarda olduğu gibi, özel hükümlerin genel hükümlere önceliğidir. Bankacılık Kanunu kapsamında yer alan kuruluşlara önce bu kanun hükümleri uygulanacak, hüküm bulunmayan hallerde genel hukuk hükümleri (Ticaret Kanunu, Medeni Kanun, Borçlar Kanunu, Ceza Kanunu, İcra İflas Kanunu ) uygulanacaktır. Örnek: Tüketici kredileri ile ilgili ihtilaflarda, öncelikle Borçlar Kanunu na kıyasla özel kanun sayılan Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna başvurulacaktır. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu nun 3. maddesi tanımlar ve kısaltmalar a ayrılmıştır. Bu maddenin özelliği tüm kanun boyunca kullanılacak bir anahtar olmasıdır. Diğer bir ifade ile Kanun maddeleri okunurken kullanılan teknik terimler, kurumlar, kuruluşlar vb. kelimelerin ifade ettiği anlamlar için sürekli olarak bu maddenin göz önünde tutulması gereğidir. Çünkü kanunun sistematiğinde bu maddeden sonra gelen bütün maddelerde 3. maddedeki kısaltma ve tanımlar kullanılmaktadır (Bkz. Madde 3). Bu husus madde içerisinde yer alan bazı teknik terimlerin (mevduat bankası, katılım bankası, kalkınma ve yatırım bankası, kontrol, nitelikli pay, mevduat, tasarruf mevduatı, katılma hesabı, kıyı bankacılığı vb.) anlaşılmasında hayatiyet arz etmektedir. 20