DOĞAL KAYNAKLAR
DOĞAL KAYNAKLAR İstek ve gereksinim duyulan ve fiziksel ortamdan sağlanan her şey doğal kaynaktır. Hava, nehir ve göl suyu gibi bazı kaynaklar doğrudan kullanılabilir özellikte oldukları halde, Petrol, yer altı suları pek çok kaynak doğrudan kullanılamaz, ancak belli işlem ve uğraşılardan sonra kullanılabilirler.
Doğal Kaynak Nedir? Doğada kendiliğinden oluşmuş, insan aklı ve tekniğinin ürünü olmayan, meydana gelme aşamalarında insanın herhangi bir rolünün bulunmadığı bütün kaynaklar DOĞAL KAYNAK olarak ifade edilir.
Güneş sistemi içerisinde var olan ve oluşum sürecinde insan etkisi olamayan her türlü madde, oluşum, süreç ve olay doğal kaynaktır. Yerçekimi, Güneş ışınları Hava, su ve toprak Bitki ve hayvanlar, Yer sütü ve yer altı kaynaklar, Rüzgar, yağmur, kar vs.
Doğal Kaynakların kullanım miktarının tarihsel Süreci 1- Paleolitik Çağ (Kaba Taş Çağı) 2- Mezolitik Çağ (Yontma Taş Çağı) ve Neolitik Çağ (Yeni Taş Çağı) 3- Kalkolitik Çağ (Maden Çağı) 4- Sanayi Çağı
Doğal kaynaklar çevrebilimin tentelini oluştururlar. Doğal kaynaklar Canlı ve cansız çevreyi belirleyen çevre bileşkenlerdir. Bu nedenle doğal kaynaklan da canlı doğal kaynaklar ve cansız doğal kaynaklar olarak iki temel kümede toplamak olanaklıdır.
Canlı doğal kaynaklar denilince Bitki hayvan ve mikro organizmalardan oluşan biyolojik çeşitlilik anlaşılır. Cansız doğal kaynaklar ise biyolojik çeşitliliğin bağımlı olduğu Hava Su ve topraktan oluşan yaşam ortamları ile madenler ve fosil yakıttan kapsayan yeraltı zenginlikleridir.
Bir ülkenin temel doğal kaynaklarını oluşturan bu çeşitliliğe biyolojik zenginlik adını verilmektedir. İnsan türünün geleceği büyük ölçüde doğal kaynakların değerlendirilmesine bağlıdır.
Cansız doğal kaynaklar kavramı canlıların doğal yaşama alanı kavramı ile eş anlamlıdır. Hava, su ve Toprak diye sıraladığımız bu asıl çevre öğelerine yeraltı zenginlikleri denilen madenler ve fosil yakıdan da eklemek gerekir.
İnsanın, sınırsız ekonomik büyüme tutkusu kaynakların tükenmesine ve işlevlerini yerine getirememesine neden olmuştur.
Tüm dünyanın çözmesi gereken sorun, ekolojik denge sürdürülebilir doğal kaynak yönetimi temel ihtiyaçlarını karşılamak Arz ile ihtiyaçlar (talep) arasında denge sağlanmalıdır.
Dünya Nüfusu ve Yenilenebilir Kaynaklara İlişkin Tahminler Unsur Birim 1990 2010 Kişi Başına Değişim Toplam Nüfus Milyon 5.290 7.030 + % 33 Ekim Alanları Hektar 1.444 1.516 - % 21 Sulanan Toprak Hektar 237 277 - % 12 Otlaklar Hektar 3.402 3.540 - % 22 Ormanlar Hektar 3.413 3.165 - % 30
Havza amenajmanının temel görevi kıt olan doğal kaynaklara ile sınırsız insan ihtiyaçları arasındaki dengeyi oluşturmak olduğu belirtilmiştir. Bunu yaparken de üç temel anahtar olduğu belirtilmiştir. 1- KORUMA-KULLANMA 2-TAŞIMA KAPASİTESİ 3- SÜREKLİLİK
Doğal Kaynakların Türleri A Tükenmeyen Kaynaklar B Tükenebilen Kaynaklar Yenilenebilen Kaynaklar Yenilenemeyen Kaynaklar Güneş enerjisi, Rüzgarlar, Okyanuslar vs. Ormanlar Otlaklar Topraklar Su kaynakları Yabani hayvanlar Balıklar Demir Kömür Petrol diğer mineral kaynaklar
Tükenmeyen doğal kaynaklar bir insan ömrü boyunca ne kadar kullanılırlarsa kullanılsınlar tükenmeyeceklerdir. YÖNETİM ŞEKLİ: bu kaynaklardan ne kadar çok yararlanılırsa o kadar iyidir.
A-Tükenmeyen Kaynaklar
Güneş Enerjisi Güneş, temiz ve masrafsız bir enerji kaynağıdır. Bazı bölgelerde yıl boyunca bazı bölgelerde ise mevsimlik dalgalanmalar gösteren güneş enerjisi, ülkeleri diğer enerji kaynaklarına bağımlılıktan kurtarabilecek kapasiteye sahiptir. 1970'lerden itibaren ısı enerjisini kullandığımız Güneş, son yıllarda gelişen teknolojiyle elektrik enerjisi kaynağı olarak da hizmet verebilmektedir. Modern ve klasik görünüşlerde iki güneş arabası
Güneş ocakları, Kırsalda orman tahribatını önlemeye yardımcı ve kırsal bölgelerin sosyoekonomik kalkınmasına destek olmaktadır.
Rüzgâr Enerjisi Dünyada kullanılan en eski enerji kaynaklarından biri de rüzgârdır. Çıta ve bezden yapılan geniş kanatlı yel değirmenleri, artan enerji talebi ve konvansiyonel enerji kaynaklarının yaygınlaşmasıyla bir kenara itilmiş, bulunduğu yörenin bir kültür dokusu olarak bırakılmıştı. Oysa bugün alternatif enerji kaynaklarındaki atılım rüzgârları, yine yel değirmenlerini gündeme getirmiştir. Yel değirmenleri
Kaliforniya'daki "rüzgâr çiftlikleri" ise 1993 yılında üç milyar kwh elektrik üreterek San Francisco'daki tüm meskenlerin elektrik ihtiyacını karşılamıştır. Yapılan ölçümlere göre dünya üzerinde bir yılda elde edilebilecek rüzgâr enerjisinin iki milyar 100 milyon ton petrole eş değer olduğu tahmin edilmektedir. Rüzgâr türbinleri
Okyanuslar Derin okyanus sularıyla Güneşin ısıttığı yüzey suyu arasındaki sıcaklık farkını kullanarak elektrik üretmek mümkündür. Bir tahmine göre, okyanuslardan gelen güneş enerjisinin yüzde 0,1 inden azı, ABD'nin günlük enerji tüketiminin 20 katından fazlasını sağlayabilir. Ancak, bu teknolojinin kullanımı için daha fazla yol kat edilmesi gereklidir.
B- TÜKENEBİLEN DOĞAL KAYNAKLAR
TÜKENEBİLEN DOĞAL KAYNAKLAR A- Tükenebilen- Yenilenmeyen (petrol, kömür, doğal gaz vb.) İhtiyaç kadar, israf etmeden, verimli B- Tükenebilen Yenilenebilir (hava, su, toprak, orman vb.) Sürdürülebilir, taşıma kapasitesi, koruma
Tükenebilen kaynakların YÖNETİM ŞEKLİ ise tamamen farklıdır. Tükenebilen ve yenilenemeyen (petrol- kömür-doğal gaz-madenler) bu kaynaklar nasıl kullanılırlarsa kullanılsınlar bir gün bitecektir.
Yenilenemeyen Kaynaklar Kömür Orta Çağ başlarında İngiltere'de kömür; evlerin ısıtılmasında, 1620 yıllarında ise demiri ergitmede kullanılmıştır. 1754 yılında Abraham Derby, yüksek fırını icat etmiş, 1856 da Bessemer bu fırını geliştirmiştir. Ardından taş kömürü demir-çelik sanayisi için vazgeçilmez bir enerji kaynağı olmuştur. 1870 sonrası İngiltere'de demir-çelik tesisleri konum değiştirmiş ve kömür havzaları çevresinde kurulmuştur. Sanayi Devrimi sonucu ortaya çıkan teknolojik birçok gelişme ile birlikte sanayi ham maddelerine yani doğal kaynaklara olan talep de hızlı bir şekilde artmıştır.
XVIII. yüzyılda buhar makinesinin icadı ve sanayide kullanılması ile kömür enerji kaynağı olarak önem kazanmıştır. Buhar makineleri ilk olarak kâğıt fabrikalarında kısa bir süre sonra ise trenlerde kullanılmıştır. Böylece daha çok yükü bir yerden başka bir yere nakletmek daha ekonomik olmuştur. Sonraki uygulamalarda kömür, deniz ulaşımında kullanılmış, bu gemiler ile yük ve yolcu taşımacılığı yapılmıştır. Böylece deniz ve okyanuslardan daha çok yararlanılmıştır.
Petrol Petrol MÖ 3200 de Mezopotamya'da asfalt ve harç, MÖ 1700 de Çin'de ısıtma aracı, 1815 te Çekoslovakya-Prag'da cadde aydınlatmasında kullanılmıştır. İlk petrol uyusu (1857) ABD'nin Pennslylavania eyaletinde Alman mühendisleri Daimler'in (1834-1900) 1895 yılında patlamalı motorları ve Diesel'in (1958-1913) 1910 yılında içten yanmalı motorları icat etmesi, petrolün büyük bir termik güç kaynağı olarak görülmesini sağlamıştır.
Yenilenebilir Kaynaklar Ormanlar Konut, ısınma, barınma, avcılık, yiyecek, turizm, su ve toprak koruma, ilaç, kozmetik, savunma, biyolojik çeşitlilik, rekreasyon vs. Avcılık ve toplayıcılık ile yaşamını sürdüren insan, çevredeki bitki ve hayvan alanlarının zengin olduğu mekânlarda yaşamını devam ettirmiştir. Isınmak, yemek pişirmek, kil fırınları için enerji üretmek ve suda yüzen kütük ağaçlarıyla yolculuk yapmak için ormanlardan yararlanılmıştır. Maden Çağından Sanayi Çağına kadar ormanlar maden ergitmede kullanılmıştır. Ormanlardan temin edilen ham madde ile gemiler yapılmış ve denizlere açılmışlardır. Böylece ormanların doğal kaynak olarak önemi artmıştır.
Su Kaynakları Paleolitik Çağdan, bugüne kadar su, insanlar için vazgeçilmez bir kaynak olmuştur. Sulardan; sulama, kullanma suyu ve taşıma şeklinde yararlanılmıştır. Su ve rüzgâr, değirmenlerin kanatlarını ve bu kanatlara bağlı çarkları döndürmüştür. Böylece insanlar akarsulardan ve rüzgârlardan enerji elde etmişlerdir. Su değirmenleri, yedi yüz yılı aşkın bir zaman fabrikaları harekete geçiren güç olmuş ve akarsuların önemi artmıştır. Gerek su değirmenleri gerek rüzgâr değirmenleri eski önemlerini yitirmesine karşın günümüze kadar varlığını korumuşlardır.
Bu doğal kaynaklar eğer iyi bir yönetim altında işletilirlerse sürekli ihtiyaçlarımızı karşılayacaktır.
Koruma- kullanma prensibi, kaynağı hiç kullanmamak olarak düşünülmelidir. Sadece kaynağı kullanırken ihtiyacı karşılamak ve kaynağın kendine zarar vermemek anlaşılmalıdır. Bu doğal kaynakların diğer bir özelliği ise sürekli ürün vermeleri ve kullanılmadığında depolanma imkanlarının olmamasıdır.
Ormanlar sürekli odun ürünü vermektedir ve bir idare müddeti vardır. Bu idare müddetinde kullanmayıp 50 yıl sonra kullanacağım diyemezsiniz. Bu ve gelecek 10 yıl balık avlamayalım sonra avlayalım diyemezsiniz. Bu yıl hiç meralarımız kullanmayalım gelecek yıl daha çok otlarız diyemezsiniz. Sorun kaynağı kullanmak değil yanlış ve aşırı kullanmaktan kaynaklanmaktadır.
YANLIŞ ARAZİ KULLANIMI Eğim > % 20 Eğim % 10-20 Eğim % 0-10 Eğim % 0-2 Toplam: 77,8 Mil.Ha.
AMAÇ DIŞI ARAZİ KULLANIMI
DOĞAL KAYNAK SORUNLARI Doğal sorunlar (Teknik sorunlar) İklim, Jeolojik ve Topoğrafik Su, toprak, Mineral yetersizliği Çığ, heyelan Sel ve Taşkın Yangın Böcek ve Hastalık Sosyo-ekonomik sorunlar; Nüfus Eğitim Fakirlik Göç Mutsuzluk Kaos
Teknik sorunlar; iklim, jeolojik yapı, topoğrafik yapı, doğal kaynakların yetersizliği, doğal felaketlere yatkınlık gibi nedenler olabilir. İklim; aşırı sıcaklık, aşırı soğuk, yetersiz yağış, aşırı buharlaşma, vejetasyon süresi Jeolojik yapı; deprem bölgesi, verimsiz ana kaya, geçirimsiz tabakalaşma, Topoğrafya; aşırı eğim, bakı, yüksek rakım, arazi şekli
Su; yetersiz su, kirlenmiş su, rejimde bozukluk, Toprak; verimsiz toprak, erozyona yatkınlık, Orman ve mera; ağaç yetişmemesi, tür çeşitliliğinin olmaması Bu sorunlar doğal nedenlerdir ve bu konuda yapılabilecek çalışma azdır.
TOPOGRAFİK YAPI Topraklarımızın; % 35,7 si Kalanı ise % 0-12 % 12 den fazla meyilde
EĞİM
Ana Kaya
Erodibilite ve toprak özellikleri
SOSYO-EKONOMİK SORUNLAR Sosyo ekonomik nedenlerden kaynaklanan sorunlar daha çok gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerde görülen doğal kaynakların bozulması sürecinde görülür. Doğal kaynakların bozulma sürecinde yer alan etmenler arasında karşılıklı ilişkiler söz konusudur. Bu ilişkiler üç aşamayı içeren kısır bir döngü biçiminde gösterilebilir.
Sosyo-ekonomik etki; Nüfus patlaması Eğitim noksanlığı Fakirlik Göç Arazi kaynaklarının yanlış kullanımı; Orman ve mera arazilerinin diğer kullanım biçimlerine dönüştürülmesi Tarım arazilerinin kentsel ve endüstriyel yerleşime açılması Tarım ve ormancılıkta yanlış uygulamalar Karmaşık güncel sorunlar; Erozyon, Sel ve taşkın, Arazi kaymaları Çevre kirlenmesi (hava-su-toprak) Hidrolojik rejimin bozulması Doğal kaynakların bozulma sürecinde yer alan etmenler arasındaki ilişkiler
Sosyo-ekonomik sorunlar ise doğrudan insan tarafından kaynaklanan ve ancak yine insanlar tarafından çözülebilecek konulardır. Aşırı nüfus artışı Eğitimsizlik Bilinçsiz ve aşırı tüketim alışkanlığı Kırsal fakirlik Göç Yanlış arazi kullanma Sanayileşme
Doğal Kaynakların Kullanımında Etkili Olan Faktörler Nelerdir? 1- Doğal Kaynağın Potansiyeli 2- Kullanılan Yöntem ve Teknolojiler 3- İnsanların İhtiyaçları
DOĞAL KAYNAK SORUNLARI Su Yetersizliği Sel Ve Taşkın Su Kirliliği Erozyon Sedimentasyon Çığ Enerji Yetersizliği Akarsu Rejiminde Bozulma Drenaj Yaban Hayatı Gıda Yetersizliği Yem Ürünü Yetersizliği Rekreasyon alanı Yetersizliği Küresel Isınma İklim Değişikliği Asit Yağmurlar
SU KITLIĞI 550 milyar ton yağış ancak...
Suyun Önemi Su, tüm ülkelerin ekonomik ve politik hedeflerinde kritik faktör olma özelliğini sürdürmektedir. Bir ülkede su kullanım verimliliğini artırmak için ileri teknolojiler kullanmak ve suyun gerçek değerinde fiyatlandırılması gerekir.
Su Yönetimi Suyun sektörel paylaşımında etkinliği artırmak için, suyun havza bazında yeniden tahsisi yapılmalıdır. Sektörler arasında suya olan aşırı talep, artan nüfusu beslemek için daha fazla gıda üretim ihtiyacı ve dünyanın birçok bölgesinde artan su kıtlığı, su yönetimi fikrini geliştirmiştir
Planlama Türkiye nin önümüzdeki yıllarda nüfusunu besleyebilecek yeterli gıdayı üretebilmesi için, ülke çapında su kaynaklarını dikkate alarak bitki deseninin oluşturulması gerekmektedir.
TÜRKİYE EROZYON HARİTASI % 7 Hafif % 20 Orta % 63 Şiddetli / Çok Şiddetli
ENERJİ YETERSİZLİĞİ
GIDA YETERSİZLİĞİ
DOĞAL KAYNAKLARIN YANLIŞ KULLANI VE SONUÇ GIDA VE TEMİZ SU YETERSİZLİĞİ
YEM ÜRÜNÜ YETERSİZLİĞİ
MERALARIN ELDEN ÇIKMASI
YABAN HAYATI
REKREASYON ALANI YETERSİZLİĞİ
Küresel Isınma
Asit Yağmurlar ve Ormanların Yok Olması
Doğal Kaynaklar
AMAÇ
Hedef Sağlıklı toplum Özgür birey Sürdürülebilir kalkınma Yaşanabilir çevre
ÖDEV Konu: Türkiye için doğal kaynak kullanımı ve çevre sorunları Teslim Tarihi: Konu anlatımını takip eden hafta ders saati Teslim Şekli: Sınıf temsilcisi veya görevlendirilecek bir öğrenci tarafından elektronik ortam Puanlama: Dönem projesi notuna doğrudan eklenecektir.