İstanbul Elektrikli ve Elektronik Atık Zirvesi AB ve Türkiye de AEEE Yönetimi İstanbul Teknik Üniversitesi Mart 2015, İstanbul Rifat Ünal Sayman REC Türkiye, Direktör
AEEE Ön Bilgi Ø Küresel elektrikli ve elektronik eşya (EEE) satış miktarı hızla artıyor. 1990 yılında 19,5 milyon ton olan EEE miktarı, 2010 yılında 57,4 Milyon ton a erişmiş bulunuyor ve 2015 yılında 75 milyon tonu aşacak. Ø EEE Miktarındaki artışa bağlı olarak Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya (AEEE) miktarında hızlı bir artış var Ø AEEE ler uygunsuz yöntemlerle bertaraf ediliyor ve çevre kirliliğine neden oluyor, insan sağlığını tehdit ediyor Ø Avrupa Birliği sorunu çözmek için AEEE (WEEE) Direktifini uygulamaya sokuyor. (2003) Ø AEEE Direktifinin kapsamı ve hedefleri genişletiliyor (Temmuz 2012) Ø Türkiye AB uyum süreci kapsamında AEEE Direktifini uyumlaştırıyor (Mayıs 2012) Ø Yönetmeliğin uygulaması halen bekleniyor
Kilit Kavramlar Ø Çevreci Tasarım (Eco- Design) Ø Ömrünü Tamamlamış Ürün Yönetimi Kaynağında Ayırma Geri Toplama (Take- back) Yeniden Kullanım (Reuse) Geri Kazanım (Recovery) Geri Dönüşüm (Recycle) Ø Optimizasyon Ø (Genişletilmiş) Üretici Sorumluluğu Ø Yetkilendirilmiş Kuruluş Ø Koordinasyon Merkezi Ø Atık Getirme Merkezi (Noktası) Ø Görünür Ücretleme
AEEE Kategorileri Atık Kolu Sıcaklık Kontrol Cihazları (Buzdolabı, Klima vs) Televizyon, Monitör ve bunları içeren cihazlar Aydınlatma Eşyaları Büyük Ev Eşyaları Karışık AEEE (Küçük Aletler) Küçük BIT Cihazları Toplama ve İşleme Maliyetleri (Ortalama) Materyal Satış Geliri (Potansiyel) Geri Dönüşümün Çevresel Faydası Potansiyel Kirleticilik (Toksikasyon) Toplam EEE içindeki Payı (Fransa) Yüksek Orta Yüksek Yüksek %25 Yüksek Yüksek Orta Orta %9 Yüksek Orta Orta Yüksek %2 Orta Orta Orta Orta %31 Düşük Yüksek Yüksek Orta %28 Orta Yüksek Yüksek Orta %5 Kişi Başı ~24 kg EEE ~20 kg AEEE (Fransa) AB 2019 Yılı Hedefleri Piyasaya Sürülen EEE nin %65 i Veya Oluşan AEEE %85 i
Kayıtdışı (YK Sistemleri Dışında) Toplanan AEEE nin Oluşan AEEE ye Oranı Belgium$(2011)$ 53%$ 67%$ EU$(2008)$ France$(2012)$ 59%$ 71%$ Germany$(2011)$ 50%$ 60%$ Italy$(2011)$ 69%$ Netherlands$(2010)$ 64%$ 0%$ 10%$ 20%$ 30%$ 40%$ 50%$ 60%$ 70%$ 80%$ 90%$ 100%$
AB Ülkelerinde AEEE Yönetiminde Karşılaşılan Sorunlar
Neden Atık Yönetimi? Kaynakların azlığı, nüfus artışıve dünya çapında atıkmiktarlarının büyümesi dikkate alındığında sürdürülebilir atıkyönetimine ihtiyaç duymaktayız. Nüfus artışı Kentleşme Ekonomik büyüme Atık miktarının artması Karmaşık atık ürünler Karışımların çeşitliliği Sürdürülebilir atık yönetimi şunları sağlar: Sağlık ve hijyen Salımların azaltılması Geri dönüşü, geri kazanım Yaşam kalitesi Çevre koruma (hava, toprak, su) Kaynakların korunması
ÖNCELİKLİ VERİ İHTİYACI Ø Piyasaya Süren Firmaların Bilgileri Ø Piyasaya Sürülen Ürün Miktarı (Adet ve Ağırlık) Ø Oluşan Atık Ø Coğrafi Dağılımı Ø Toplanan Atık Ø İşlenen Atık
10 Yıllık Nüfus Artışı (2004-2013) Millions 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 13% 76,67 Almanya Türkiye Fransa İngiltere İtalya İspanya 2004 2013 Artış Oranı 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% Kaynak: REC Türkiye, Veri kaynağı: UNSD
Hanehalkı Büyüklüğü (2005-2010) 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 4,14 3,82 Türkiye İspanya İtalya Fransa İngiltere Almanya 2005 2010 Azalış Oranı 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% Kaynak: REC Türkiye, Veri kaynağı: UNSD
Satınalma Gücü Paritesine göre 10 Yıllık GSYİH Artışı (2004-2013) $50.000,00 $45.000,00 $40.000,00 $35.000,00 $30.000,00 $25.000,00 $20.000,00 $15.000,00 $10.000,00 $5.000,00 $0,00 84% 18.975 10.293 İngiltere Almanya Fransa İtalya İspanya Türkiye 2004 2013 Artış Oranı 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Kaynak: REC Türkiye, Veri kaynağı: Dünya Bankası
AEEE Miktarı
Türkiye de PSÜ ve Oluşan Atık Miktarı No Atık Kolu Piyasaya Sürülen EEE Miktarı (ton) Kat 1 Sıcaklık Kontrol Cihazları (Buzdolabı, Klima vs) 300.000 Kat 2 Televizyon, Monitör ve bunları içeren cihazlar 75.000 Kat 3 Aydınlatma Eşyaları 22.000 Kat 4 Büyük Ev Eşyaları 260.000 Kat 5 Karışık AEEE (Küçük Aletler) 240.000 Kat 6 Küçük BIT Cihazları 26.000 Piyasaya Sürülen EEE 923.000 Oluşan AEEE 738.000 REC Türkiye (Kat 1, Kat 4: 2013 Diğer: 2012)
Atıkların İllere Dağılımı (2011) Toplam 564.796 ton Oluşan AEEE: 7,5 kg / kişibaşı Kişi başına gayrisafi katma değer (GSKD) dikkate alınarak oluşan AEEE NUT2 bölgelerine dağıtılmıştır.
Belediye Toplama Noktaları
Kocaeli Belediyesi Atık Getirme Merkezi
Lisanslı Tesislerde İşlenen AEEE Kategori/Yıl 2009 % 2010 % Toplam Toplam 1 Büyük ev eşyaları 72 3% 116 4% 188 4% 2 Küçük ev aletleri 216 9% 265 9% 481 9% 3 Bilişim ve telekomünikasyon 1.282 56% 2.290 75% 3.572 67% ekipmanları 4 Tüketici ekipmanları 84 4% 121 4% 204 4% 5 Işıklandırma cihaz ve aletleri 1 0% 0 0% 1 0% 6 Elektrikli ve elektronik aletler 649 28% 239 8% 889 17% 7 Oyuncaklar, eğlence, spor aletleri 0 0% 0 0% 0 0% 8 Tıbbî cihazlar 0 0% 3 0% 3 0% 9 İzleme ve kontrol aletleri 0 0% 0 0% 0 0% 10 Otomatlar 0 0% 0 0% 0 0% TOPLAM 2.302 100% 3.034 100% 5.338 100%
Fiziksel Akış
Finansal Akış
Kordinasyon
Ekonomik Maliyet
Ø Yönetmelik Hayata Geçirilmeli Ø Aşamalı geçiş olmalı (Tolerans Yaklaşımı Hayata Geçirilebilir) Ø Kayıt dışı ile etkin mücadele edilmeli Ø Belediye Atık Getirme Merkezleri hızla kurulmalı Ø Belediyeler topladıkları AEEE'leri belli bir tarife üzerinden teslim etmeli Ø Yetkilendirilmiş kuruluşların atığa erişimini yönetecek "Koordinasyon Merkezi" kurulmalı Ø Tüketiciler ağır AEEE'lerini evlerinden ücretsiz teslim edebilmeli Ø Görünür Ücretlendirme "Visible Fee" olmalı Ø Yetkilendirilmiş kuruluşa üyelik «Finansal Garanti» Ø Kayıt sistemi şeffaf olmalı Ø Bütün Piyasaya Sürenler sisteme dahil edilmeli Ø Servisler sürece dahil edilmeli ÖNERİLER Ø Küçük ölçekli dağıtıcılara muafiyet getirilmeli
TEŞEKKÜRLER Rıfat Ünal Sayman unal.sayman@rec.org.tr