SELCUK UNIVERSITY YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN TAŞ

SELCUK UNIVERSITY YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN TAŞ OCAKLARI VE JEOPARK PROJESİ THE ABANDONED QUARRIES AND GEOPARK PROJECT ON THE YAZIR FAULT (SELÇUKLU KONYA) Yrd. Doç. Dr. Fetullah ARIK (Selçuk Üniversitesi JMO Konya Şube) Öğr. Gör. Dr. Alican OZTURK (Selçuk Üniversitesi JMO Konya Şube) Jeo. Müh. Aytekin Diken (İller Bankası 6. Bölge Müd. JMO Konya Şube) Prof. Dr. Yaşar EREN (Selçuk Üniversitesi) Y. Doç. Dr. M. Tahir NALBANTÇILAR (Batman Üniv. Selçuk Üniversitesi) Jeo. Müh. Kenan TOR (Selçuklu Belediyesi Eski Kontrol Mühendisi) Uluslar arası Jeolojik Koruma Sempozyumu, 15-19 EYLÜL 2010, ELAZIĞ

Çal alış ışma Alanının n Yeri (Location) YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN

Konya İli Selçuklu İlçesi Yazır ve Parsana Mahallelerinde Konya Fay Zonu nun (KOFZ) bir bölümünü oluşturan Yazır Fayı nın (YAF) açık olarak izlenebildiği ve bugün büyük bir bölümü doldurulmuş olan bir çok taş ocağı bulunmaktadır. YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN Sille Sille Parsana 500 Evler S E L Ç Otogar Sağlık Kompleksi Konya-Afyon Karayolu U K L U Selçuk Üniversitesi Yerleşkesi

Terkedilen taş ocakları YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN

TÜRKİYE DE YENİTEKTONİK DÖNEM Yenitektonik (Neotektonik) dönem Geç Tersiyer (Miyosen) -Kuvaterner zaman aralığında gelişen kayaç deformasyonları ve ilgili yer değiştirmelerin araştırılmasıdır (Oburchv 1967, Mazoni 1968, Glossary of Geology, 1980). Şengör (1980) ise Yenitektonik (neotektonik), herhangi bir bölgede meydana gelmiş olan son tektonik rejim değişikliğinden günümüze kadar geçen zaman içindeki tektonizmanın tümü olarak tanımlamaktadır. Türkiye de neotektonik dönemin başlangıcı veya Eski Tektonik dönemin (paleotektonik dönem) sonu Avrasya-Arap plakalarının Geç-Erken Miyosen (~12 My öncesi) kıta-kıta çarpışması ve Bitlis Kenet kuşağının oluşumu ile belirlenmektedir. Neotektonik Bölümleme 1 (Şengör, 1980)

YENİTEKTONİK ÇALIŞMALARIN ÖNEMİ 1.Bilimsel: Yerkürenin jeolojik-güncel tarihçesinin aydınlatılmasında 2.Mühendislik: Deprem tehlikesi ve deprem riskinin hesaplanmasında 3.Ekonomik: Doğal ve ekonomik oluşumların (özellikle potansiyel jeotermal alanların) araştırılmasında Neotektonik Bölümleme 2 (Koçyiğit ve Özacar, 2003, Koçyiğit, 2009)

TÜRKİYE AKTİF F TEKTONİĞİ Yenitektonik dönemde güneydeki Arabistan Levhasının kuzeye doğru hareketi ve Kuzeyden ise Avrasya Levhasının sıkıştırması ile Anadolu levhası batıya doğru hareket etmektedir. Bunun sonucunda Kuzey Anadolu Fay Zonu ve Doğu Anadolu Fay Zonu arasındaki Anadolu levhasının sınırlarında yıkıcı bir çok deprem meydana gelmiştir. Konya Karaman İçel arasındaki bölge ise levhanın en az deprem oluşan bölümüdür.

KONYA NIN NIN JEOLOJİK K KONUMU VE AKTİF F TEKTONİĞİ YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN Konya nın da içinde yer aldığı kesim Neo-tektonik konum açısından, Orta Anadolu Ovalar Bölgesi olarak tanımlanır (Şengör ve Yılmaz, 1981). Bölge Koçyiğit e (1984) göre Güneybatı Anadolu Genişleme alanı içinde yer almakta olup blok faylanmalarla depremselliği yüksek alanlar oluşmuştur.

Konya bölgesi b morfolojik olarak kuzeyde egemen olarak KB-GD ve K-G K G gidişli yükseltiler ile yine bu yükseltiler y arasındaki havza ve yaylalarla karakterize olmuştur. Önemli yükseltiler: y Sultandağlar ları,, Emirdağlar ları ve Ekecik dağlar ları Önemli çökünt ntüler; Akşehir grabeni, Beyşehir ehir grabeni, Cihanbeyli yaylası ve Aksaray havzası ise önemli tektonik çökünt ntüleri oluşturur. Konya yakın çevresinde ise K-G K G ve D-B B gidişli Bozdağlar lar, Batıda volkanik Erenler dağı ğı,, Konya havzası ve Obruk yaylası önemli morfolojik elemanlardır. r.

Bölgede yükseltileri sınırlayan en önemli faylar Akşehir fay zonu, Tuzgölü fay zonu, Beyşehir fayı ve Emirdağ fayıdır. Bunların yanı sıra İnsuyu fayı, Ilgın fayı, Eldeş fayı, Güvenç fayı, Altınekin fayı Konya ovasını sınırlayan faylar: Konya fay zonu, Karaömerler fayı, Divanlar fayı Göçü fayları

Kenar faylarının n dışıd ışında gerek yükseltiler, y gerekse havzalar içinde i inde Yeni-tektonik rejime bağlı olarak oluşmu muş ve büyük b k bir çoğunluğu u günümüze g kadar aktifliğini ini korumuş veya potansiyel olarak aktif olabilecek farklı büyüklükte kte çok sayıda fay vardır. r. Bölgenin en önemli fayı olan KB-GD gidişli Akşehir fay zonunun bulunduğu kesim Argıthanı sismik boşlu luğu olarak tanımlanm mlanmış ve bu fay zonunun gelecekte önemli depremler oluşturabilece turabileceği varsayılm lmıştır (Demirtaş ve Yılmaz, Y 1996).

Konya nın güneyinde ise dış bükey Toros dağları yer alırken güneydeki Karaman ve Ereğli havzaları içinde Karadağ ve Karacadağ gibi volkanik dağlar yükselir. Bölgenin ana morfolojisi yükseltiler ile havzaları sınırlayan egemen olarak yanal atım da sunan normal faylar şekillendirmiştir. Bu blok faylanmalar sonucu yükselen kesimler dağlık, çöken kesimler ise havzaları oluşturmuştur. Yükseltilerde yaşları Paleozoyik-Eosen arasında değişen ve Paleo (eski)-tektonik rejime bağlı olarak deforme olmuş, kırıklanmış temel kayaçları yüzeylerken, yükseltiler arasındaki çöküntü havzalarında egemen olarak Miyosen-Güncel yaşlı gölsel, karasal ve volkanik kayaçlar

Konya bölgesinde aletsel dönemde bölgedeki fayların hareketlerine bağlı olarak büyüklükleri 0.0-5.7 arasında değişen 250 nin üzerinde deprem oluşmuştur. Bu depremlerden 5 tanesi 5-6, 34 tanesi ise 4-5 büyüklüğüne sahip depremlerdir. Yöredeki depremlerin odak derinlikleri 1-107 km arasında değişse de büyük bir çoğunluğunun odak derinliği 50 km den azdır. 1900-2009 yılları arasında M=4'ten büyük 10 deprem meydana gelmiş olup 110 yıllık verilere göre Konya ovasında ortalama 10 yılda bir M=4-4,5 arasında bir deprem meydana gelmektedir. 1970 e kadar 4'ten büyük tek oluşurken 1970-2009 yılları arasında 9 deprem oluşmuştur. 2009 yılında ise 2 deprem olmuştur. Son yıllarda deprem sayısında artış görülmektedir. Deprem riski açısından Konya ilinin %8 i I. % 8 i II., % 17 si III., % 40 ı IV. ve % 27 si ise V. Derece (tehlikesiz) zon içinde yer alır. Akşehir, Doğanhisar, Ilgın ve Tuzlukçu ilçeleri I. Derece deprem bölgesinde; Hüyük ve Yunak ilçeleri II. Derece deprem bölgesinde yer alırken, Konya il merkezi IV. Derece deprem bölgesi sınırları içinde bulunmaktadır. KONYA NIN NIN DEPREM BÖLGELERB LGELERİ

Konya ve Yakın Çevresinde 1900-2010 yıları arasında olmuş büyüklüğü 4.0 ve daha büyük depremler- hasar yapıcı depremler Konya ve Yakın Çevresinde 1900-2004 yıları arasında olmuş büyüklüğü 3.0 ve daha büyük depremler

Konya ve Çevresinin Jeolojik Haritası (Hakyemez ve diğ., 1988) YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN

KONYA ve ÇEVRESİNİN N AKTİF F TEKTONİĞİ VE BLOK DİYAGRAMI D (Eren, 2004) YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN Konya İl Merkezi Yakın çevresinin aktif tektoniği ve Blok diyagramı

KONYA FAY ZONU (KOFZ) YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN Konya kenti yerleşim alanının batı kenarı Selçuk Üniv. Kampüsü, 500 evler ile Dikmeli- Hatıp hattında yaklaşık 50 km uzunluğunda bir fay zonu olan Konya Fay zonuna (KOFZ) bağlı olarak dağlarla sınırlanmaktadır. KOFZ tek bir faydan değil, birbirine paralel ve dik yönde yönlenmiş değişik uzunluklardaki bölümlerden oluşmuştur. KOFZ egemen olarak doğuya ve güneydoğuya doğru eğimli normal bir fay olup, azda olsa sağ yönlü doğrultu atımlı bileşene de sahiptir.

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN Konya-Seydişehir karayolu üstünde KOFZ nu kesen bir yarmada, batıya eğimli bir fay düzlemine bitişik kolüvyon kamaları, büyük bir olasılıkla sıvılaşma ile gelişmiş kum daykı ve silleri, yine fay düzlemine bitişik tabakaların altında sedimanlarla doldurulmuş yarıklar

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN Konya fay zonu ovaya ait en genç çökelllerin en üst kesimlerini kesmekte ve bu kesimde formasyon içi açılı uyumsuzluklar oluşturmaktadır. Söz konusu yarmada, fay zonunun jeolojik olarak yakın geçmişte en az üç kez hareket ettiğini gösteren jeolojik kanıtlar

KOFZ ana faya paralel (sintetik( sintetik) ) veya ters eğimli e (antitetik( antitetik) bir çok fayı kapsamakta olup yer yer 5-65 6 km genişli liğe sahiptir.

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN Konya kuzeyinde Ardıçlı köyü civarında Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı gölsel kayaçların tabanı 1500 m kotunda yüzeylerken, aynı kayaçların tavan kesimleri ise ova içinde 1000 m kotunda yüzeylemektedir. Bu kesimin doğusunda ova içinde KOSKİ tarafından açılan ve 600 m derinliğe inen sondajlarda, söz konusu birimlerin tabanına inilememesi KOFZ nun hareketlerine bağlı olarak bu kesimde en az 1100 m ye varan düşey alçalma ve yükselmenin varlığını göstermektedir. Büyük Konya Gölü çökellerinin faylanmadan önceki hali Büyük Konya Gölü çökellerinin faylanmadan sonraki hali

KONYA NIN MORFOLOJİK VE EĞİM DURUMU Konya Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan imar planına esas jeolojik ve jeoteknik etütlerde yukarıda sınırları belirlenen Konya Fay Zonuna bağlı olarak kentin batı sınırında eğimler 26 ani olarak artmaktadır.

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN KONYA İLİ MERKEZİ ZEMİN ÖZELLİKLERİ Yine bu etütlerde Konya yerleşim alanının zemin özellikler belirlenmiş olup kentin ağırlıklı olarak yerleştiği zeminler göl killeri, kenar kesimler ise göl kenarı kum bantları ve göl kenarı çökelleri ile temsil edilmektedir. Sadece Konya Fay zonu üzerinde ise yamaç molozu ve alüvyon yelpazesi çökelleri yeralmaktadır.

21. M 2.7 64. M 3.0 YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN 31. M 2.6 1. M 4.5 67. M 2.6 37. M 2.9 3. M 4.7 39. M 2.7 43. M 2.9 34. M 3.4 51. M 2.6 42. M 3.2 13. M 2.7 8. M 2.7 54. M 3 58. M 2.8 60. M 3.2. 5. M 2.6 59. M 2.8 36. M 2.8 12. M 2.7 68. M 2.8 48. M 3.2 2. M 2.8 49. M 3.5 45. M 2.7 47. M 2.7 11. M 3.5 15. M 2.7 29. M 2.9 24. M 2.6 46. M 2.5 22. M 2.8 66. M 2.9 50. M 2.6 74. M 2.5 38. M 2.8 40. M 2.8 32. M 2.5 56. M 2.7 71. M 3.5 26. M 2.9 76. M 2.8 77. M 3.0 28. M 3.0 19. M 3.2 53. M 2.6 30. M 2.7 6. M 2.6 9. M 2.6 7. M 2.7 23. M 2.6 73. M 2.6

10-11 11 Depremlerin Dağı ğılımı (google earth) YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN

Depremlerin dağı ğılımı ve çözümü (Kandilli Gözlemevi) G YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN

Depremlerin Dağı ğılımı (Koçyi yiğit, it, 2009) YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN YAZIR FAYI (YAF) Yazır fayı (YAF), Konya ovasını batıdan sınırlamış Konya fay zonunun doğusunda yer alan ve toplam uzunluğu 10 km ye varabilen kademeli olarak sıralanmış ve farklı uzunluklardaki bölümlerden oluşmuş bir faydır. KKD-GGB gidişli Yazır fayı (YAF), yörede yüzeyleyen Miyosen- Pliyosen yaşlı gölsel kireçtaşları ile Kuvaterner yaşlı karasal kırıntılılardan yapılı ova çökellerini kesmektedir.

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN YAZIR FAYI (YAF) Konya merkeze bağlı Parsana ve Yazır mahalleleri arasındaki taş ocağı yarmalarında, YAF gölsel kireçtaşları ile ova çökellerini yan yana getirmiş ve bu faylanma ile gölsel kireçtaşları göreli olarak yükselirken, Kuvaterner yaşlı ova çökelleri çökmüştür. Kayma çizikleri fayın çok az sağ yönlü doğrultu atıma sahip, düşeye yakın doğuya eğimli bir normal fay karakterinde olduğunu belgeler. YAF, en az 25-30 m lik bir düşey atıma sahiptir. YAF nın hareketlerine bağlı olarak biri faya paralel, diğeri ise faya dik olarak yönlenmiş iki takım Neptüniyen dayk oluşmuştur.

Neptüniyen Dayklar YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN Neptüniyen Dayklar Yaklaşık düşey konumlu neptüniyen daykların içi üstteki alüviyal çökeller tarafından doldurulmuştur. Düşey kesitlerinde aşağıya doğru kapanan üçgen geometrili daykların genişlikleri 15 cm 2 m arasında değişmekte, boyları ise 15 mye kadar varabilmektedir. Yarıklar K10 0 D, 90 0 ve K80 0 B, 85 0 GB konumlarında yoğunlaşmıştır. Arazi gözlemleri, neptüniyen daykların fayın Kuvaterner esnasında en az farklı iki evredeki hareketlerine bağlı olarak yüzey kırıkları şeklinde geliştiğini ve Konya ovasının söz konusu kesiminin, yaklaşık kuzey-güney ve doğu-batı gidişli birbirine dik iki yönelimde tansiyonel gerilmelerden etkilendiğini ortaya koymaktadır.

Neptüniyen Dayklar YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN JEOPARK PROJES JEOPARK PROJESİ Son yıllarda Konya da ve özellikle Selçuklu İlçesi nde çok büyük boyutta gerçekleşen hızlı kentleşmeden taş ocakları da etkilenmiş ve önemli bir bölümü imar alanı içinde kalmıştır.

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN JEOPARK PROJES JEOPARK PROJESİ Dolayısıyla taş ocaklarının bazıları çöp ve hafriyat artıkları ile doldurularak yeşil alana dönüştürülmüş olup sadece bir tane taş ocağı kapanmadan dinlenme alanı olarak korunmaya çalışılmıştır.

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN JEOPARK PROJESİ Yukarıdaki veriler baz alındığında, Türkiye de neotektonik dönemin başlama yaşı Geç Pliyosen dir (günümüzden ~2-3 My öncesi)

Düşünülen JEOPARK projesine konu olan taş ocağı ise Hemen Yazır ve 500 Evler Mahalleleri arasında büyükçe bir taş ocağıdır: YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN JEOPARK Kireç Ocağı Minibüs s Durağı

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN JEOPARK PROJES JEOPARK PROJESİ Selçuklu Belediye sinin iyi niyetli çalışmalarına rağmen bu taş ocağında da peyzaj çalışmaları esnasında daykların büyük bir bölümü toprakla örtülerek kapanmıştır.

SONUÇ VE ÖNERİLER YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN Selçuk Üniversitesi Kampüsünden başlayarak Hatıp a kadar uzanan yaklaşık 50 km uzunluğunda dike yakın eğimli bir faz zonu olan Konya Fay Zonu (KOFZ) yerleşim alanının batı sınırını meydana getirmektedir. Konya fay zonunun üzerinde Yazır civarında yaklaşık 10 km uzunluğunda yer yer 5-6 km genişlikte bir fay zonu olan Yazır Fayı bulunmaktadır. Konya Fay zonu üzerinde bu gün bir çoğu terkedilmiş olan çok sayıda kireç ve taş ocağı bulunmaktadır. Taş ocaklarında Konya Fay zonunun Yeni tektonik dönemdeki düşey hareketinin izlenmesine imkan sağlayan kırıklar ve bir faya paralel diğeri dik yönde gelişen iki farklı yönde neptüniyen dayk oluşumları vardır.

YAZIR FAYI (SELÇUKLU KONYA) ÜZERİNDEKİ TERKEDİLEN SONUÇ VE ÖNERİLER Günümüzde taş ocaklarının önemli bir bölümü imar alanı içinde kalmış ve bazıları çöp ve hafriyat atıkları ile doldurulmuştur. Selçuklu Belediyesi bu taş ocaklarından birinde peyzaj çalışmaları yaparak park alanı oluşturma çalışmalarına devam etmektedir. Yerel yönetimin bu iyi niyetli çabalarına rağmen uygulamada düşey kırıklar ve neptüniyen daykların önemli bir bölümü toprak örtü altında kalmıştır. Jeolojik açıdan çok önemli olan Konya Fay Zonu nun neotektonik dönemdeki aktivitesinin kanıtları ve neptüniyen daykların açık bir şekilde izlenebildiği bu taş ocakları koruma altına alınmalıdır.