TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA
5.3. Tarımsal Ormancılıkta Kullanılabilecek Bazı Önemli Odunsu Çok Yıllık Bitkiler ve Özellikleri
1. KAVAK (Populus ssp.)
Daha sonraki yıllarda ağaçların büyüme hızına bağlı olarak kapalılık oluşacak, zirai ürünlerin yetişmesi için gerekli ışık olmayacaktır. Bu durumda aynı alanda gölgeye dayanıklı tarımsal ürünlerin yanında yemlik üretimine yönelik bitkilerin yetiştirilmesi mümkündür. Bu süre uygulamanın yapıldığı bölgenin yetişme ortamı koşullarına göre değişebileceği gibi işletme sahibinin ürünleri değerlendirme şekline göre de değişir. Ağaç ve yemlik ot üretimi genelde 5 10 yıllık olabilecektir.
Bu süreye kullanılan kavak türünün yanında uygulanan silvikültürel işlemlerde etkilidir. Zira kavak plantasyonlarında bakım çalışmaları son derece önemlidir. Toprak işleme, gübreleme, sulama ve özelliklede budama kavak odununun kalitesine ve ara ürün verimine etki etmektedir. Kapalılığın ileri aşamasında ve idare süresi sonuna doğru alan sadece kavak ağaçlarına kalmakta, idare amaçlarına bağlı olarak hasat kesimleri yapılarak alanın yeniden kullanımına gidilebilmektedir.
Kavak+fasulye tarımı Kavak yetiştiriciliği ülkemizde daha ziyade küçük ve orta büyüklükteki arazi sahiplerinin tarım işletmeleri yanında uyguladıkları bir üretim şekli olarak sürdürülmektedir. Yalnızca kavakçılıkla da yetinilmeyip kavakçılık yapılan yerlerde tarım ve hayvancılık çalışmaları da sürdürülmektedir.
Kavak+lahana Doğu Orta ve Güneydoğu Anadolu koşullarında üretim seçeneklerini üretici karlılığı açısından elma, ayçiçeği ve fiğ yetiştiriciliği mevcut piyasa koşullarında zarar eden, buğday, şeker pancarı ve patates karsız tarım işletmeleri olarak ortaya çıkmış, fasulye, soğan ve kavun ise tarımsal üretimler içinde karlı yatırımlar olarak belirmişlerdir.
Kavak+mısır tarımı
Uluslar arası işbirliğiyle yürütülen projelerle artık daha teknik bir kavakçılık yapılmaktadır. Hızla gelişen kavakçılık, ormanların üzerinde baskıyı hafifletmektedir.
Kavaklar yaşlandıkça mısırlar yemlik amaçlı yetiştirilir.
Kavak+mısır+lahana örneği
2. OKALĠPTÜS (Eucalyptus ssp.)
Tarımsal ormancılık uygulamaları için önemi; Bu tür 10-15 yıllık idare süreleri ile hem odun hem de tarım ürünleri yetiştirmek amacıyla bir arada tesis edilebilir. Zira tür, perde ağacı olarak tarım ürünlerinin kenarlarında sınır boyunca yetiştirilir. Derine giden kökleri ile birlikte yetiştirildikleri tarım ürünleri ile topraktaki besin elementleri bakımının rekabet etmezler. Aksine, derinlerdeki bitki besin maddelerini kullanarak yaprakları ile organik gübre olarak tarım ürünlerinin hizmetine sunarlar. Bu çeşit uygulamaları Mersin, Adana gibi Çukurova bölgesinde görmek mümkündür. Plantasyon şekli genelde başlangıçta dikimle, daha sonraları ise sürgün işletmesine dayalı baltalık şeklindedir. Seyrek dikimlerde ilk 2-3 yıl tarım ürünleri elde edilebilir. 3 yıldan sonra korunga, fiğ gibi yem bitkilerinin yetiştiriciliği yapılır. Bazı bölgelerde gölgeye dayanıklı pamuk türleri ile 3-4 yıl birlikte yetiştirilebilir. Çok çeşitli kullanım alanları yanında tarımsal ormancılık açısından bir diğer yanı ise çiçeklerin arıcılık için önemli olduğu, birçok ülkede rüzgar perdesi, koruyucu orman şeridi ve rekreasyon ağacı olarak kullanıldığı söylenebilir.
3. KIZILAĞAÇ (Alnus ssp.)
4. YALANCI AKASYA (R. pseudoacacia)
Macaristan da Yalancı Akasyadan elde edilen ürün çeşitleri aşağıda verilmiştir. 1 - Kaplama ve bıçkılık : % 10 2 - Endüstriyel kısa odun : % 9 3 - Kazık odunu : % 5 4 - Direk ve payanda odunu : % 14 5 - Kalın yakacak odun : % 41 6 - Ġnce yakacak odun : % 5 7 - Ormanda kalan : % 16
5. KESTANE (Castanea sativa Mill.)
Doğu Karadeniz de çay-mısır ve fındık bahçeleri ile yerleşim yerlerinin içerisinde yada kenarlarında özellikle de eğimin fazla olduğu yerlerin ağaçlandırılmasında kullanılır. Yaban hayvanlarının büyük bir kısmı beslenme ihtiyaçlarının temini bakımından ağaçlara bağımlıdır. Meşe ağaçları bir yıl bol tohum (pelit) verir; onu izleyen yıl ise, bu miktar azalır. Kestane ağaçları ise, her yıl fazla ürün vermektedir. Halk kestane tohumlarından yemek suretiyle yararlanabildiği gibi, kestane tohumları ile beslenen yabani hayvanlara hem av materyali, hem de besin kaynağı oluştururlar. Çiçekleri arıcılıkta kullanılmakta üretilen kestane balı ilaç olarak değerlendirilmektedir.
6. DEMĠR AĞACI (C. equisetifolia)
7. SÖĞÜT (Salix sp.) Söğüt (1 dönümden 10-15 kg bal)
8. IHLAMUR (Tilia sp.)
9. SERVĠLER (Cupressus ssp.)
Portakal ve limon bahçelerinin etrafına 1-2 sıra halinde dikilir. Rüzgarın hızını keserek kurutucu etkisini azaltmakta, don ve soğuk havanın olumsuz etkilerini azaltmakta yada tamamen yok etmektedir. Tür sütün şeklinde dikine büyüme yaptığından birlikte yetiştirildiği tarım ürünlerine gölgeleme yapmamakta, ayrıca derine giden kök sistemi ile de toprakta herhangi bir rekabete (besin elemanları ve su kullanımı) neden olmamaktadır. Bu çeşit kullanım şekli özellikle Akdeniz bölgesinde pamuk ve muz bahçeleri ile narenciye bahçelerinde çok geniş kullanılmaktadır.
Ülkemizde özellikle Karadeniz bölgesinde mezarlık ağacı olarak bilinmektedir. 1000 m rakıma kadar olan mezarlıklarda çok iyi gelişim gösteren serviler fındık, mısır, tütün ve çay tarımı yapılan alanlarda hem erozyonu önlemede (teraslarda) hem de rüzgâr perdesi olarak kullanılabilirliği üzerinde durulmalıdır (Turna 1992). Yangına hassas bölgelerdeki ağaçlandırma çalışmalarında şeritler halinde karışıma sokulmasını yangın önleyici özelliği de unutulmamalıdır.
10. FISTIKÇAMI (Pinus pinea L.)
Daldaki Cevher Çam Fıstığı Dünya piyasalarındaki değeri 22 euro olan çam fıstığı Ortadoğu, Avrupa ve ABD ye gönderiliyor. Kozak yöresinde üretilen 1213 adet kabuklu fıstık 1 kg gelirken,italya koşullarında yetiştirilen 1300 adet fıstığın 1kg geldiği belirlenmiştir.
16 Köy Çam Fıstığı ile Köşeyi Döndü
Çam Fıstığı İhracatı
Geniş aralıklarla tesis edilmiş Fıstıkçamı meşceresi
Bergama-Kozak
Bergama-Kozak
Bergama-Kozak
Bergama-Kozak
Bergama-Kozak
Bergama-Kozak
Bergama-Kozak
Meşe- akçaağaç
KEÇİBOYNUZU
Keçiboynuzu iki evcikli, erkek ve dişi çiçeklerin farklı ağaçlarda olduğundan, verimi arttırmak için sahada % 5 oranında erkek fertlerin homojen olarak bulunması gerekir. Yayılışı itibarı ile genelde meşcere kurmazlar, 3-5 ağacın bir arada olduğu gruplar oluşturmaktadır. Bu durumda dişi ağaçlara erkek çiçek taşıyan ağaçlardan aşılar yapılarak erkek ve dişi çiçekli kısımların aynı ağaçta olması sağlanmalıdır. Aşı rehabilitasyon çalışmasında önemli bir yere sahiptir. Aşı; 2-5 yaşında ki sürgün veya fidanlara yapılabilir.
Canlandırma Kesimi: Keçiboynuzu ağacı çok küçük müdahalelerde bile kuvvetli sürgün verme yetene ine sahiptir. Çalışma sahalarında bulunan ve çeşitli nedenlerle dejenere olan fertler canlandırma kesimi yapılarak verimli fertler haline getirilecektir. Canlandırma kesimi vejetasyon mevsimi dışında yani ağaçlara su yürümeden önce kış aylarında yapılmalıdır. Kök ve kütük sürgünlerinin kendilerine ait kök sistemini oluşturabilmesini sağlamak için kesimler mutlaka toprak seviyesinden yapılmalıdır. Canlı fakat sürgün verme yeteneğini kaybetmiş kütüklerdeki kovuk ve çürükler sürgün vermeye zorlamak için tamamen temizlenmelidir. Kesimler tomurcukların faaliyete geçmesinden 1-2 hafta önce bitirilmelidir
KEÇİBOYNUZU NUN KULLANIM YERLERİ Keçiboynuzu kullanım alanı geniş ve çok yaygın olan bir bitkidir. Keçiboynuzunda meyveler hasat edildikten sonra bir ay kadar kurumaya bırakılmakta, kuruyan meyve çerez ve hayvan yemi olarak doğrudan tüketilmektedir. Bu şekilde tüketilmeyecekse kuruduktan sonra çekirdek ve etli kısım birbirinden mekanik yöntemlerle ayrılarak farklı endüstrilerde hammadde olarak kullanılmaktadır. Söz konusu endüstri alanları gıda, tekstil, kağıt ve petrol endüstrileridir.
Keçiboynuzu Keçiboynuzu meyvesi ve tohumunun başta gıda ve endüstri alanın da olmak üzere çok çeşitli kullanım alanı bulunmaktadır. Bir keçiboynuzu ağacı ortalama 250 kg meyve vermektedir. Bir hektarda ortalama 100 adet fert bulunduğu göz önüne alındığında bir hektardan elde edilecek meyve miktarı yaklaşık 25 tondur. Bununda ekonomiye katkısı 2005 verilerine göre 12.500 Ytl/Ha'dır. Bu eylem planı ile 30.000 hektar sahada rehabilite çalışması yapılacağı göz önüne alındığında, Keçiboynuzunun ülkemiz için ne kadar önemli bir tür olduğu görülecektir
Keçiboynuzu rehabilitasyonu ile çalışma alanlarımızı verimli hale getirerek ormanlarımızın devamlılığını sağlamış olacağız. Bununla birlikte topraklarımızın erozyonla taşınması önlenecek, ekolojik dengenin muhafazası mümkün olacaktır. Orman köylüsünün gelir düzeyi artırılarak sosyal ormancılık yönünde önemli bir adım atılmış olacaktır. Ülkemiz ekonomisine de ihracat artışı ile önemli bir katkı sağlayacaktır. Bu nedenle; Keçiboynuzu mutlaka kültüre alınmalı ve bahçeleri kurulmalıdır. Keçiboynuzu a açlarının rastgele kesilmesine engel olunmalıdır. Yetiştirilmesinde fazla emek ve masraf gerektirmemesi nedeni ile erozyona maruz eğimli alanlarda dikimleri yapılmalıdır. Keçiboynuzu ürünlerinin üretiminde geleneksel usullerin terk edilerek yeni yöntemlerle sanayi teşvik edilmelidir.