AKARYAKITTA SERBEST FİYAT UYGULAMASI 20/12/2003 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5015 sayılı petrol piyasası kanunu çerçevesinde petrol ürünleri fiyatlandırılmasında yılbaşından itibaren serbestiye geçilmektedir. Türkiye 1 Ocak 2005 de Yeni Türk Lirasına geçiş ile birlikte akaryakıtta serbest dönemin ilk gününü yaşamıştır. Akaryakıtta serbest fiyatlandırma uygulaması ile beraber, akaryakıt fiyatları şirketler ve bayilerce serbest piyasa koşullarında belirlenecektir. Her dağıtım şirketi kendilerine bağlı bayiler için ürünlerin tavan fiyatlarını belirleyecek, bayiler de tavan fiyatın altında kalmak kaydiyle kendi fiyatlarını oluşturacaktır. Bayiler akaryakıt dağıtım şirketlerinin belirleyeceği tavsiye fiyatlarının üzerine çıkamayacaktır. Dağıtım şirketlerinin,belirlemiş olduğu tavan fiyatları Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu na (EPDK) bildirmeleri gerekmektedir. Bayilerin dağıtım şirketleri tarafından belirlenecek tavsiye fiyatlarının üzerinde satış yapmaları halinde EPDK devreye girecektir. Mevcut uygulamada uluslararası fiyatlar, belirlenen fiyat bandının üzerine çıktığında ya da altına düştüğünde fiyat ayarlaması yapılıyordu. Piyasa oyuncuları devletçe belirlenen fiyat bandı dışına çıkamıyordu. Serbestlik ne getiriyor EPDK nın öncelikli hedefi sektörün kayıt altına alınması ile piyasada
haksız kazanç ve haksız rekabet risklerinin olabildiğince azaltılmasıdır. * Fiyatlar serbest piyasa kurallarıyla belirlenecek. Fiyatlarda aşırı yükselme olursa EPDK müdahale edebilecek. * Dağıtıcı ve bayi karları da kendi aralarında belirlenecek. Dağıtıcı firma iyi çalışan bayisini daha yüksek kar marjı ile ödüllendirebilecek. * 1 Mart 2005'ten itibaren marker (özel işaret) uygulamasına geçilecek. Bu sayede dağıtım şirketinin yakıtları birbirinden ayır edilebilecek. Özel işaret taşımayan yakıt kaçak sayılacak. * Kaçak akaryakıt satan ve alanlar da cezai işlem görecek. * Kaçak ve kalitesiz ürün satan 128.4 milyar lira para cezası alacak. Hatasını tekrarlayan bayi bu kez iki kat ceza ödemek zorunda kalacak. * Bugüne kadar sattıkları akaryakıtın yüzde 60'ini Türk rafinerilerinden almak zorunda kalan akaryakıt şirketleri, yeni süreçte bu konuda da serbest davranabilecek. * İstanyonlar şehir içerisinde ise 1 kilometre, şehirlerarasında ise 10 kilometre mesafe ile kurulabilecek. Uygulama Ne Durumda Yeni yılın ilk haftasını geride bırakırken uygulamanın tam anlamıyla hayata geçmediğini görüyoruz. Her ne kadar yeni sistemin rekabet ortamı yaratması ve akaryakıt fiyatlarının ucuzlaması beklense de yeni yılın ilk günlerde henüz kayda değer bir indirim oranı hayata geçmemiştir.
Birçok büyük dağıtım şirketinin tavan fiyatlarını belirleyip bayilerine bildirmesine rağmen bayilerin ilk aşamada piyasa fiyatları ile aynı olan tavan fiyatı müşteriye yansıttı. Yani diğer bir deyişle indirim henüz pompaya yansımadı diyebiliriz. Ancak sadece büyük illerin bir kısmında motorinde ortalama yüzde 3 lük bir fiyat indirimi söz konusu. Bu da ortalama 40 Kuruşa (40 bin lira) tekabül ediyor. Ancak diğer akaryakıt ürünlerinin fiyatlarında herhangi bir indirime gidilmedi. İlimizde de aynı durum söz konusu. Birçok farklı bayi üzerinde yapmış olduğumuz tetkikler neticesinde durum ilimiz genelinde de farklı olmadığı ortaya çıkmıştır. Motorin haricindeki diğer akaryakıt ürünlerin eski oranla elle tutulabilecek bir indirim oranı tespit edilememiştir. Uygulama Neden Etkisini Gösteremedi Piyasada 12 bin adet istasyon akaryakıt sektöründe hizmet vermektedir. 12 bin bayiinin kar oranı yüzde 5 ile 5,5 oranında değişmektedir. Ve bu yüzde 5,5 olan brüt kar oranının belirlenmesinde bayiler ana dağıtım şirketine bağımlı durumdalar. Dolayısıyla bayilere bir indirim yapacaklarsa bunu kar marjlarından feragat ederek yapacaklardır. Bu da bayileri çıkmaza sokmaktadır. Diğer yandan tüketiciler henüz akaryakıt ürünlerindeki fiyat serbestliğinden haberdar değil. Akaryakıt alırken bayiler arası seçme şansını henüz kullanmaya başlamamıştır. İlerleyen zamanlarda
tüketici gerekli tetkiki yapıp ucuza akaryakıt alabileceği istasyonu belirleyecektir. Diğer bir deyişle beklenen rekabet ortamı henüz oluşmamıştır. Tüketici habersiz Yapmış olduğumuz diğer bir gözlem ise tüketicilerin çoğunun akaryakıtta fiyatların serbest bırakılacağından haberdar olmadığıdır. Bu süreçte akaryakıt firmaları yeni ürünler adı altında farklı fiyatlarla tüketicinin aklını çelmeye çalışabilirler. Yeni bir ürün yeni bir fiyat demektir. Bir de marka bağımlısı olanlar var. Markalaşmanın bedeli tüketicinin sırtına 'artı fiyat' olarak yükleniyor. Tüketicilerin kendi gözlem ve deneyimleri bu süreçte oldukça önem kazanmaktadır. Tüketici yeni sistemi benimsediğinde ucuz akaryakıt alabileceği istasyonu arayacaktır. Seçim şansını kullanacaktır. Bayiler arası rekabet o zaman kendini gösterecektir. Müşterisini kaybetmek istemeyen zorla da olsa kar marjından feragat ederek indirim yapma yolunu benimseyecektir. Sonuç Kısacası şu an yeni sistemin verimliliğini değerlendirmek için erken. Daha önce dediğimiz gibi hem tüketici bu uygulamadan bihaber hem bayi sistemi tam benimsemiş değil. İlerleyen günlerde rekabet ortamının iyiden iyiye kendini göstermesi ile beraber akaryakıt ürünlerinin çoğunda indirim başlayacaktır.
Ancak tabi ki bu indirim oranı çok yüksek olmayacaktır. En azından hükümetin beklediği seviyelere erişemeyecektir. Bizim bu konudaki iyimser tahminimiz tüm akaryakıt ürünlerinde motorinde olduğu gibi maksimum 50 kuruş seviyelerinde bir indirim olabileceği yönündedir. Özetle, Nasıl ki merkez bankası döviz kurunu belirliyor ama her döviz bürosu farklı fiyatlara alıp satıyorsa benzinde de tavan-taban fiyatlar belirlendi ve akaryakıt şirketleri belirledikleri fiyata satış yapacaktır. Benzin istasyonları arasında küçük de olsa bir fiyat rekabeti muhakkak olacaktır. Serbestliğin yol açacağı rekabetin yansımaları önümüzdeki günlerde daha net ortaya çıkacaktır.