T.C. BAŞBAKANLIK GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü TEMSİL HAKKI ÇERÇEVESİNDE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ KAVRAMI UZMANLIK TEZİ Gülcan SAYAR AB Uzman Yardımcısı EKİM 2007; ANKARA
İÇİNDEKİLER KISALTMALAR ABSTRACT ÖZET Sayfa GİRİŞ 1 I. BÖLÜM DGÖ VE AB DE ULUSLARARASI TİCARETİN KORUNMASI VE GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR 7 1.1. DGÖ BÜNYESİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR 7 1.1.1. Uluslararası Ticaretin Korunmasında ve Güvenliğinin Sağlanmasında DGÖ Çerçevesi 7 1.1.2. DGÖ Standartlar Çerçevesinin Sağladığı Faydalar 11 1.1.3. DGÖ Çerçevesine Göre YY Belgesi Tanzim Edilmesi 12 1.1.4. YY Statüsünün Verilmesi, Geri Alınması, Askıya Alınması ve Karşılıklı Tanıma 13 1.1.5. DGÖ Tarafından Hazırlanan YY Rehberi 15 1.2. AB NİN GÜMRÜKLERİN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK GİRİŞİMLERİ 16 1.2.1. Avrupa Birliği nde (AB) Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak Alınan Önlemlerin Tarihçesi 16 1.2.2. Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak TGK da ve TGY de Yapılan Düzenlemeler 17 1.2.2.1. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü ndeki Yetkilendirilmiş Yükümlü Düzenlemeleri 19 1.2.2.2. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü nün Türk Gümrük Mevzuatına Aktarılması Çalışmaları 22 1.2.2.3. 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği ndeki Yetkilendirilmiş Yükümlü Düzenlemeleri 24 1.2.2.3.1. YY Belgesi Türleri 26 1.2.2.3.2. YY Belgelerinin Sağladığı Kolaylıklar 27 1.2.2.3.3. YY Belgelerine Sahip Olmak İçin Yapılan Başvuru 30 1.2.2.3.4. Başvurunun Yapılabileceği Gümrük İdareleri 30 1.2.2.3.5. Başvurunun Kabul Edilmeyeceği Durumlar 32 1.2.2.3.6. YY Belgelerinin Verilmesi İçin Yerine Getirilmesi Gereken Koşullar ve Kriterler 32 1.2.2.3.7. YY Belgelerinin Düzenlenmesine İlişkin Prosedür 36 1.2.2.3.8. YY Belgelerinin Hukuki Etkileri 39 1.2.2.3.9. YY Statüsünün Askıya Alınması 39
Sayfa 1.2.2.3.10. YY Belgesinin İptal Edilmesi 43 1.2.2.3.11. Bilgi Değişimi 44 1.2.3. YY Uygulaması ile İlgili Pilot Proje 45 1.2.3.1. Pilot Proje Çalışmaları 45 1.2.3.2. Pilot Projeden Elde Edilen Sonuçlar 48 1.2.4. AB Komisyonu Bünyesinde Hazırlanan YY Rehberi 51 1.2.4.1. Genel Hükümler 51 1.2.4.2. Uluslararası Arz Zinciri Tanımı ve Güvenliğinin Sağlanması 54 1.2.4.3. YY Belgelerinin Sağladığı Faydalar 56 1.2.4.3.1. Gümrük Basitleştirmeleri Belgesi 59 1.2.4.3.2. Emniyet ve Güvenlik Belgesi 59 1.2.4.3.3. Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik Belgesi 60 1.2.4.4. Çokuluslu veya Büyük Şirketlerin ve Şubelerin Durumu 61 1.2.4.5. Başvurunun Yapılacağı Yetkili Gümrük İdaresinin Tespiti 61 1.2.4.6. Ekonomik Operatörün Gümrük Yükümlülüklerini Yerine Getirmesi ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi 62 1.2.4.7. Ekonomik Operatörün Mali Yeterliliği ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi 63 1.2.4.8. Ekonomik Operatörün Emniyet ve Güvenlik Standartları ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi 63 1.3. AB VE ABD ARASINDA YY STATÜSÜNÜN KARŞILIKLI OLARAK TANINMASI 64 1.4. SINIRLARIN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK DİĞER ÜLKE UYGULAMALARI 65 1.5. REVİZE KYOTO SÖZLEŞMESİ (GÜMRÜK REJİMLERİNİN BASİTLEŞTİRİLMESİ VE UYUMLAŞTIRILMASINA İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞME) 66 II. BÖLÜM MODERN DÜNYADA TEMSİL MÜESSESESİ VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ 69 2.1. TÜRKİYE DE TEMSİL VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİ 69 2.1.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler 69 2.1.2. 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği nde Yer Alan Temsil ve Gümrük Müşavirliği ile İlgili Düzenlemeler 71 2.1.2.1. Gümrük İdarelerinde Doğrudan Temsil 73 2.1.2.2. Gümrük İdarelerinde Dolaylı Temsil 74 2.2. AB DE TEMSİL VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİ 76 2.2.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler 76 2.2.1.1. Doğrudan Temsil 77
Sayfa 2.2.1.2. Dolaylı Temsil 78 2.2.2. TGK yı Tesis Eden 12.10.1992 Tarihli 2913/92 Sayılı Konsey Tüzüğü nde Yer Alan Temsil ile İlgili Düzenlemeler 78 2.3. AB DE VE BAZI GELİŞMİŞ ÜLKELERDE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİNE İLİŞKİN UYGULAMA ÖRNEKLERİ 83 2.3.1. Fransa da Temsil ve Gümrük Müşavirliği 83 2.3.2. Portekiz de Temsil ve Gümrük Müşavirliği 85 2.3.3. ABD de Temsil ve Gümrük Müşavirliği 88 2.3.3.1. Gümrük Müşavirliği Karnesi 90 2.3.3.2. Bölge İzni 91 2.3.3.3. Gümrük Müşavirinin Ödev ve Sorumlulukları 91 III. BÖLÜM AB VE TÜRKİYE DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMASI 93 3.1. AB DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMALARI 93 3.2. BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL İLE İLGİLİ OLARAK TGK DA VE TGY DE YER ALAN DÜZENLEMELER 94 3.3. TÜRK GÜMRÜK MEVZUATINDA BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL HÜKÜMLERİ 95 3.3.1. Basitleştirilmiş Usulden Yararlanmak İçin Gerekli Koşullar 96 3.3.1.1. Genel Koşullar 96 3.3.1.2. Özel Koşullar 103 3.3.2. Özelliği Olan Eşyanın Tesliminde Basitleştirilmiş Usul 104 3.3.3. Gümrük Rejimleri Çerçevesinde Basitleştirilmiş Usul Uygulamaları 106 3.3.3.1. Eksik Beyan 107 3.3.3.2. Ticari ve İdari Belge ile Beyan 109 3.3.3.3. Kayıt Yoluyla Beyan 111 3.3.4. Basitleştirilmiş Usulün Sağladığı Kolaylıklar 113 3.3.4.1. Basitleştirilmiş Kontrol Yöntemi 115 3.3.4.2. Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Oluşturulan Gümrük Birliği nin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Karar ın Genel Hükümlerine Bir İstisna Olarak; Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği ne (TOBB) Tasdik ve Gümrük İdarelerine Vize İşlemi İçin İbraz Zorunluluğu Olamadan A.TR Dolaşım Belgesi Düzenlenmesi, Onaylanması ve Vize Edilmesi 117 3.3.4.3. Tam Beyanlı Yaygın Basitleştirilmiş Usulden Eşyanın Özelliğine Bakılmaksızın Yararlanılması 118 3.3.4.4. Götürü Teminat Sisteminden Yararlanılması 119 3.3.4.5. Kısmi Teminat Sisteminden Yararlanılması 120
Sayfa IV. BÖLÜM TÜRKİYE DE UYGULANMAKTA OLAN ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ İLE AB DE UYGULANACAK YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN KARŞILAŞTIRILMASI 121 4.1. ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN VERİLMESİ İÇİN GEREKLİ KRİTERLER 121 4.2. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜ BAŞVURUSUNUN YAPILMASI 125 4.3. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN SAĞLADIĞI FAYDALAR 126 4.4. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN GERİ ALINMASI VE İPTAL EDİLMESİ 128 4.5. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN HUKUKİ ETKİSİ 130 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 132 EKLER KAYNAKÇA
İÇİNDEKİLER KISALTMALAR ABSTRACT ÖZET Sayfa GİRİŞ 1 I. BÖLÜM DGÖ VE AB DE ULUSLARARASI TİCARETİN KORUNMASI VE GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR 7 1.1. DGÖ BÜNYESİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR 7 1.1.1. Uluslararası Ticaretin Korunmasında ve Güvenliğinin Sağlanmasında DGÖ Çerçevesi 7 1.1.2. DGÖ Standartlar Çerçevesinin Sağladığı Faydalar 11 1.1.3. DGÖ Çerçevesine Göre YY Belgesi Tanzim Edilmesi 12 1.1.4. YY Statüsünün Verilmesi, Geri Alınması, Askıya Alınması ve Karşılıklı Tanıma 13 1.1.5. DGÖ Tarafından Hazırlanan YY Rehberi 15 1.2. AB NİN GÜMRÜKLERİN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK GİRİŞİMLERİ 16 1.2.1. Avrupa Birliği nde (AB) Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak Alınan Önlemlerin Tarihçesi 16 1.2.2. Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak TGK da ve TGY de Yapılan Düzenlemeler 17 1.2.2.1. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü ndeki Yetkilendirilmiş Yükümlü Düzenlemeleri 19 1.2.2.2. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü nün Türk Gümrük Mevzuatına Aktarılması Çalışmaları 22 1.2.2.3. 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği ndeki Yetkilendirilmiş Yükümlü Düzenlemeleri 24 1.2.2.3.1. YY Belgesi Türleri 26 1.2.2.3.2. YY Belgelerinin Sağladığı Kolaylıklar 27 1.2.2.3.3. YY Belgelerine Sahip Olmak İçin Yapılan Başvuru 30 1.2.2.3.4. Başvurunun Yapılabileceği Gümrük İdareleri 30 1.2.2.3.5. Başvurunun Kabul Edilmeyeceği Durumlar 32 1.2.2.3.6. YY Belgelerinin Verilmesi İçin Yerine Getirilmesi Gereken Koşullar ve Kriterler 32 1.2.2.3.7. YY Belgelerinin Düzenlenmesine İlişkin Prosedür 36 1.2.2.3.8. YY Belgelerinin Hukuki Etkileri 39 1.2.2.3.9. YY Statüsünün Askıya Alınması 39
Sayfa 1.2.2.3.10. YY Belgesinin İptal Edilmesi 43 1.2.2.3.11. Bilgi Değişimi 44 1.2.3. YY Uygulaması ile İlgili Pilot Proje 45 1.2.3.1. Pilot Proje Çalışmaları 45 1.2.3.2. Pilot Projeden Elde Edilen Sonuçlar 48 1.2.4. AB Komisyonu Bünyesinde Hazırlanan YY Rehberi 51 1.2.4.1. Genel Hükümler 51 1.2.4.2. Uluslararası Arz Zinciri Tanımı ve Güvenliğinin Sağlanması 54 1.2.4.3. YY Belgelerinin Sağladığı Faydalar 56 1.2.4.3.1. Gümrük Basitleştirmeleri Belgesi 59 1.2.4.3.2. Emniyet ve Güvenlik Belgesi 59 1.2.4.3.3. Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik Belgesi 60 1.2.4.4. Çokuluslu veya Büyük Şirketlerin ve Şubelerin Durumu 61 1.2.4.5. Başvurunun Yapılacağı Yetkili Gümrük İdaresinin Tespiti 61 1.2.4.6. Ekonomik Operatörün Gümrük Yükümlülüklerini Yerine Getirmesi ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi 62 1.2.4.7. Ekonomik Operatörün Mali Yeterliliği ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi 63 1.2.4.8. Ekonomik Operatörün Emniyet ve Güvenlik Standartları ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi 63 1.3. AB VE ABD ARASINDA YY STATÜSÜNÜN KARŞILIKLI OLARAK TANINMASI 64 1.4. SINIRLARIN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK DİĞER ÜLKE UYGULAMALARI 65 1.5. REVİZE KYOTO SÖZLEŞMESİ (GÜMRÜK REJİMLERİNİN BASİTLEŞTİRİLMESİ VE UYUMLAŞTIRILMASINA İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞME) 66 II. BÖLÜM MODERN DÜNYADA TEMSİL MÜESSESESİ VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ 69 2.1. TÜRKİYE DE TEMSİL VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİ 69 2.1.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler 69 2.1.2. 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği nde Yer Alan Temsil ve Gümrük Müşavirliği ile İlgili Düzenlemeler 71 2.1.2.1. Gümrük İdarelerinde Doğrudan Temsil 73 2.1.2.2. Gümrük İdarelerinde Dolaylı Temsil 74 2.2. AB DE TEMSİL VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİ 76 2.2.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler 76 2.2.1.1. Doğrudan Temsil 77
Sayfa 2.2.1.2. Dolaylı Temsil 78 2.2.2. TGK yı Tesis Eden 12.10.1992 Tarihli 2913/92 Sayılı Konsey Tüzüğü nde Yer Alan Temsil ile İlgili Düzenlemeler 78 2.3. AB DE VE BAZI GELİŞMİŞ ÜLKELERDE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİNE İLİŞKİN UYGULAMA ÖRNEKLERİ 83 2.3.1. Fransa da Temsil ve Gümrük Müşavirliği 83 2.3.2. Portekiz de Temsil ve Gümrük Müşavirliği 85 2.3.3. ABD de Temsil ve Gümrük Müşavirliği 88 2.3.3.1. Gümrük Müşavirliği Karnesi 90 2.3.3.2. Bölge İzni 91 2.3.3.3. Gümrük Müşavirinin Ödev ve Sorumlulukları 91 III. BÖLÜM AB VE TÜRKİYE DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMASI 93 3.1. AB DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMALARI 93 3.2. BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL İLE İLGİLİ OLARAK TGK DA VE TGY DE YER ALAN DÜZENLEMELER 94 3.3. TÜRK GÜMRÜK MEVZUATINDA BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL HÜKÜMLERİ 95 3.3.1. Basitleştirilmiş Usulden Yararlanmak İçin Gerekli Koşullar 96 3.3.1.1. Genel Koşullar 96 3.3.1.2. Özel Koşullar 103 3.3.2. Özelliği Olan Eşyanın Tesliminde Basitleştirilmiş Usul 104 3.3.3. Gümrük Rejimleri Çerçevesinde Basitleştirilmiş Usul Uygulamaları 106 3.3.3.1. Eksik Beyan 107 3.3.3.2. Ticari ve İdari Belge ile Beyan 109 3.3.3.3. Kayıt Yoluyla Beyan 111 3.3.4. Basitleştirilmiş Usulün Sağladığı Kolaylıklar 113 3.3.4.1. Basitleştirilmiş Kontrol Yöntemi 115 3.3.4.2. Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Oluşturulan Gümrük Birliği nin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Karar ın Genel Hükümlerine Bir İstisna Olarak; Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği ne (TOBB) Tasdik ve Gümrük İdarelerine Vize İşlemi İçin İbraz Zorunluluğu Olamadan A.TR Dolaşım Belgesi Düzenlenmesi, Onaylanması ve Vize Edilmesi 117 3.3.4.3. Tam Beyanlı Yaygın Basitleştirilmiş Usulden Eşyanın Özelliğine Bakılmaksızın Yararlanılması 118 3.3.4.4. Götürü Teminat Sisteminden Yararlanılması 119 3.3.4.5. Kısmi Teminat Sisteminden Yararlanılması 120
Sayfa IV. BÖLÜM TÜRKİYE DE UYGULANMAKTA OLAN ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ İLE AB DE UYGULANACAK YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN KARŞILAŞTIRILMASI 121 4.1. ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN VERİLMESİ İÇİN GEREKLİ KRİTERLER 121 4.2. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜ BAŞVURUSUNUN YAPILMASI 125 4.3. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN SAĞLADIĞI FAYDALAR 126 4.4. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN GERİ ALINMASI VE İPTAL EDİLMESİ 128 4.5. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN HUKUKİ ETKİSİ 130 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 132 EKLER KAYNAKÇA
KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri AEO Authorised Economic Operator (Yektilendirilmiş Yükümlü) A.g.e. Adı Geçen Eser AT-Topluluk Avrupa Topluluğu BİLGE Sistemi Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri Sistemi BK CIF Borçlar Kanunu Cost, Insurance, Freight (Fiyat, Sigorta, Navlun) COMPACT Compliance Partnership Customs and Trade CSI Container Security Initiative CSP Customs Security Programme C-TPAT Customs and Trade Partnership Against Terrorism DGÖ Dünya Gümrük Örgütü EORI Economic Operator Registration and Identification System (Ekonomik Operatör Kayıt ve Tanıma Sistemi) ESBA European Small Business Alliance (Avrupa Küçük İşletmeler Birliği) FAST Free and Secure Trade FOS Framewok of Standards to Secure and Facilitate Global Trade
HLSG High Level Strategic Group ISO International Standardization Organization ISPS International Ship and Port Facility Security Code (Uluslararası Gemi ve Liman Tesisleri Güvenlik Kodu) EU-US JCCC Komisyon European Union-United States Joint Customs Cooperation Committe Avrupa Komisyonu Konsey Avrupa Konseyi Parlamento Avrupa Parlamentosu SSK Sosyal Sigortalar Kurumu TGB Topluluk Gümrük Bölgesi TGK Topluluk Gümrük Kodu TGY Topluluk Gümrük Yönetmeliği TOBB YY Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği Yetkilendirilmiş Yükümlü
EK 1 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü
EK 2 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği nin Yetkilendirilmiş Yükümlüye İlişkin Bölümleri
KAYNAKÇA Kitap ve Makaleler: CONFIAD (Confederation International des Agents en Douane), The Impact of the Customs Representation on the EU s Competitiveness and Security Memorandum GÖKÇELİK, Cahit, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu nda Basitleştirilmiş Usuller, Gümrük Dergisi, Sayı:31. GÜRKAN, Selami, Basitleştirilmiş Usuller; Türkiye ve AB Uygulamaları ile Bir Model Önerisi, Uzmanlık Tezi, T.C. Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı, Ankara, 2001. IŞIK, Ramazan, Türkiye de ve Gelişmiş Ülkelerde Gümrük Müşavirliği Müessesesi, Aksayan Yönler ve Çözüm Önerileri Uzmanlık Tezi, T.C. Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı, Ankara, 2001. KARABULUT, Erdem Can, Türkiye'deki ve Bazı Avrupa Birliği Üye Ülkelerdeki Gümrük Müşavirliği Sistemi, Türkiye deki Aksayan Yönleri ve Çözüm Önerileri, Uzmanlık Tezi, T.C. Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı, Ankara, 2004. KILIÇOĞLU, Ahmet M., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 8. baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007. Toplantı Raporları: DAYIOĞLU, A. Şevket, 23-24 Mayıs 2006 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2006. DİRLİK, Didem, 29-30 Haziran 2006 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2006. DAYIOĞLU, A. Şevket, 25-26 Temmuz 2006 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2006. DİRLİK, Didem, 28 Eylül 2006 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2006. I
DAYIOĞLU, A. Şevket, 23 Ekim 2006 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2006. DİRLİK, Didem, 21 Aralık 2006 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2007. BOZKIRLI, D. O., ÖZYAZICI, N., YAŞAR, B. S., 17 Ocak 2007 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen Customs 2007 Elektronik Gümrük Kodu, Bilişim Teknolojisi ve Ticaret İrtibat Grubu Ortak Toplantı Raporu, Ankara, 2007. DAYIOĞLU, A. Şevket, 01-02 Mart 2007 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2007. ERCAN, T., YAŞAR, B. S., 19 Mart 2007 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen AB Komisyonu Elektronik Gümrük Grubu Toplantı Raporu, Ankara, 2007. DAYIOĞLU, A. Şevket, 26 Mart 2007 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2007. DİRLİK, Didem, 29-30 Mayıs 2007 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2007. SAYAR, Gülcan, 28-29 Haziran 2007 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2007. Komisyon Belgeleri: 10 Nisan 2006 tarihli TAXUD/C4 CM/2006 sayılı, Benefits for Holders of AEO Certificate-Security and Safety başlıklı belge. 10 Nisan 2006 tarihli TAXUD/C4 CM/2006 sayılı, Common Structure of the AEO Certificate Number başlıklı belge. 13 Haziran 2006 tarihli TAXUD/2006/1452 sayılı, Authorised Economic Operators- The AEO Compact Model başlıklı belge. 29 Haziran 2007 tarihli TAXUD/2006/1450 sayılı, Authorised Economic Operators- Guidelines başlıklı belge. 24 Ağustos 2006 tarihli AEO Pilot Report başlıklı belge. II
DGÖ Belgeleri: Authorized Economic Operator-Conditions Requirements and Benefits başlıklı belge. DGÖ Daimi Teknik Komite Raporları. DGÖ High Level Strategic Group (HLSG) Toplantı Raporları. Framework of Standards to Secure and Facilitate Global Trade başlıklı belge. İlgili Mevzuat: 818 sayılı Borçlar Kanunu 4458 sayılı Gümrük Kanunu 4458 sayılı Gümrük Kanunu nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı Gümrük Yönetmeliği 2000/69 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki 4458 sayılı Gümrük Kanunu nun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı 2006/10160 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı 2006/10895 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı Gümrük Genel Tebliği (Basitleştirilmiş Usul) (Seri No:1) Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No:16) 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı 2912/92 sayılı Konsey Tüzüğü 6489/2005 sayılı Konsey Tüzüğü 2454/93 sayılı Komisyon Yönetmeliği 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği III
İlgili Kurum Görüşleri: İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneği nin Gümrük Kanunu nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı ile ilgili olarak Gümrük Müsteşarlığı na yönelik 09 Eylül 2006 tarih ve 2006/1779-TŞ sayılı görüş yazısı. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nin Gümrük Kanunu nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı ile ilgili olarak Gümrük Müsteşarlığı na yönelik bila tarihli 022/754 sayılı görüş yazısı. RO-RO Gemi İşletmecileri ve Kombine Taşımacılar Derneği nin Gümrük Kanunu nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı ile ilgili olarak Gümrük Müsteşarlığı na yönelik olarak 01.09.2006 tarihli 2837-06/ES/CA sayılı görüş yazısı. Türkiye Barolar Birliği Başkanlığı nın Gümrük Kanunu nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı ile ilgili olarak Gümrük Müsteşarlığı na yönelik olarak 14.09.2006 tarihli 9025 sayılı görüş yazısı. Resmi Gazeteler: T.C. Resmi Gazeteleri: 29.04.1926 tarih ve 359 sayılı Resmi Gazete 04.11.1999 tarih ve 23866 sayılı Resmi Gazete 05.02.2000 tarih ve 23955 sayılı Resmi Gazete 31.05.2002 tarih ve 24771 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete 11.07.2002 tarih ve 24812 sayılı Resmi Gazete 06.11.2005 tarih ve 25985 sayılı Resmi Gazete 31.03.2006 tarih ve 26125 sayılı Resmi Gazete 28.09.2006 tarih ve 26303 sayılı Resmi Gazete 23.08.2007 tarih ve 26622 sayılı Resmi Gazete Topluluk Resmi Gazeteleri: Official Journal of the EC, No. L 302, 19 October 1992 Official Journal of the EC, No. L 253, 11 October 1993 IV
Official Journal of the EC, No. L 35, 13 February 1995 Official Journal of the EC, No. L 117, 04 May 2005 Official Journal of the EC, No. L 360, 19 December 2006 İnternet Kaynakları: Avrupa Komisyonu http://ec.europa.eu Dünya Gümrük Örgütü http://www.wcoomd.org Gümrük Müsteşarlığı http://www.gumruk.gov.tr Portekiz Gümrük İdaresi http://www.dgaiec.min-financas.pt V
ÖZET Gerek AB de gerekse Türkiye de uygulanan onaylanmış kişi statüsü, gümrük idarelerindeki bürokratik işlemlerin azaltılması suretiyle uluslararası ticaretin önündeki engellerin kaldırılması amacına hizmet etmektedir. Eylül 2001 de ABD de meydana gelen terörist saldırılar, ABD nin başını çektiği uluslararası toplumu sınırların güvenliğinin sağlanmasına yönelik önlemler almaya sevk etmiştir. Bu doğrultuda ABD de uygulanmaya başlanan güvenlik programları AB tarafından desteklenerek yetkilendirilmiş yükümlü (YY) kavramı ortaya atılmıştır. 01.01.2008 tarihinden itibaren uygulanabilir olacak YY kavramının özünü sınırların güvenliğinin sağlanması oluşturmaktadır. Bununla birlikte artan güvenlik önlemleri ile gümrük yükümlülükleri arasında denge kurulması suretiyle güvenilir ticaret erbabının gümrük işlemlerinde birtakım kolaylıklardan yararlanması da söz konusu statü ile ulaşılmak istenilen hedefler arasındadır. Onaylanmış kişi statüsü koşulları ve sağladığı faydalar açısından YY statüsüne benzemekle birlikte YY statüsüne denk değildir. YY statüsünün sağladığı faydalar, gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi ve emniyet ve güvenlik ile ilgili gümrük kontrollerinde bazı kolaylaştırmalar olarak ele alındığında onaylanmış kişi statüsü ve YY statüsünün yalnızca gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi bağlamında sağladıkları faydalar açısından benzerlik gösterdiği söylenebilir. Çalışmamızda YY statüsü ve onaylanmış kişi statüsünün koşulları ve sağladığı faydalar karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Ayrıca gerekli koşullara sahip
olması halinde YY statüsüne sahip olabilecek gümrük müşavirleri, temsil müessesesi çerçevesinde ayrıntılı olarak ele alınmaya çalışılmıştır. Türkiye ile AB arasında Gümrük Birliği ni tesis eden 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı uyarınca Türk gümrük mevzuatına aktarılması gereken YY statüsü için gerekli hukuki alt yapının, Türkiye deki ilgili kurumların kaygıları dikkate alınarak oluşturulması gerektiği ifade edilmiş ve YY statüsünün Türkiye de uygulanabilmesi için birtakım değerlendirme ve önerilerde bulunulmuştur.
GİRİŞ 11 Eylül 2001 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri nde (ABD) meydana gelen terörist saldırılar ABD gümrük idaresini sınırların güvenliğinin sağlanmasına yönelik bir dizi önlem almaya sevketmiştir. Bu doğrultuda, ülkeye gelen konteynerlerin çıkış limanında kontrol edilmesi esasına dayanan Konteyner Güvenliği Girişimi (CSI Container Security Initiaitve) ve güvenilir ticaret erbabının gümrük idaresi nezdinde akreditasyonu esasına dayanan Terörizme Karşı Gümrük ve Ticaret Ortaklığı (C-TPAT Customs and Trade Partnership Against Terrorism) programını hayata geçirilmiştir. Sınırların güvenliğinin sağlanmasına yönelik olarak Dünya Gümrük Örgütünce (DGÖ) alınan inisiyatif sonucu 2005 yılında, küresel ticaretin güvenliğinin sağlanması ve kolaylaştırılması amaçları için çerçeve oluşturan Standartlar Çerçevesi 1 kabul edilmiştir. Bu çerçeve ile uluslararası ticaretin daha hızlı ve güvenilir bir şekilde devamı ve terörizme karşı korunması hedeflenmiştir. ABD nin ve DGÖ nün sınırların güvenliğinin sağlanması yönündeki girişimleri Avrupa Birliği nce (AB) de desteklenmiş ve bu girişimler neticesinde AB de yetkilendirilmiş yükümlü (YY) (AEO Authorised Economic Operator) kavramı ortaya atılmıştır. ABD de uygulanmaya başlanan CSI, C-TPAT ve AB de 1 DGÖ nün Küresel Ticaretin Güvenliğinin Sağlanması ve Kolaylaştırılması için Stantdartlar Çerçevesini uygulamak yönünde niyetlerini ortaya koyan DGÖ üyesi ülke sayısı 27.09.2007 tarihi itibariyle 149 dur. Türkiye de Çerçeveyi uygulama yönünde niyetini ortaya koyan DGÖ üyesi ülkeler arasında yer almaktadır. 1
01.01.2008 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanacak olan YY programı, ticaretin kolaylaştırılmasından ziyade güvenliğin sağlanması amacına hizmet etmektedir. AB bünyesindeki YY çalışmalarının çıkış noktasını 2003 yılının Temmuz ayında Avrupa Komisyonu nun (Komisyon), Avrupa Parlamentosu na (Parlamento) ve Avrupa Konseyi ne (Konsey) sunduğu öneriler oluşturmaktadır. Bu önerilerden hareketle ortaya konan YY programının amacı, artan güvenlik gereksinimleri ile gümrük yükümlülükleri arasında bir denge sağlamaktır. Bu program ile sınırların güvenliğine yönelik önlemlerin ticareti zorlaştıracağı düşüncesinde hareketle, YY statüsüne sahip güvenilir ticaret erbabına bazı kolaylıklar sağlanması hedeflenmiştir. YY statüsü; gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, ticari ve taşımaya ilişkin kayıtlarını düzenli bir şekilde tutma yeterliliğine sahip bulunan, mali yeterliliği olan, emniyet ve güvenlik standartlarına sahip bulunan ekonomik operatörlere 2 verilen bir statüdür. Bu statüye sahip ekonomik operatörler, gümrük işlemlerinin basitleştirilmesinden ve/veya güvenlikle ilgili gümrük denetimlerinde kolaylaştırmalardan yararlanabilecektir. YY statüsüne sahip ticaret erbabının gümrük işlemlerinde basitleştirmelerden yararlanması bürokrasinin azalmasını ve gümrük idarelerinin sınırlı kaynaklarını daha fazla risk taşıyan ekonomik operatörler ve eşya üzerinde yoğunlaştırmasını mümkün kılacaktır. 2 Topluluk Gümrük Yönetmeliği ni (TGY) tesis eden 2454/93 sayılı Komisyon Yönetmeliği ni değiştiren 18.12.2006 tarihli 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği nin 1 no.lu maddesi ile TGY nin 1 no.lu maddesine eklenen 12 no.lu fıkra ekonomik operatörü yaptığı iş itibariyle gümrük mevzuatının kapsadığı faaliyetlerde yer alan kimse olarak tanımlamaktadır. 2
Üreticileri korumak, dış ticaret açığını azaltmak gibi çeşitli gerekçelerle uygulanan tarife dışı önlemler, gümrük işlemlerindeki bürokratik uygulamaları artırmaktadır. Küreselleşme neticesinde dünya ticaret hacmindeki artış ve çokuluslu şirketlerin dünya genelindeki dağılımı bürokratik işlemlerin azaltılması yönünde güçlü bir baskı oluşturmaktadır. DGÖ bünyesinde hazırlanan, 18.05.1973 tarihinde imzalanarak 25.09.1975 tarihinde yürürlüğe giren, dünya ticaretindeki gelişmelere bağlı olarak 26.06.1999 tarihinde revize edilen Kyoto Sözleşmesi 3 de (Revize Kyoto Sözleşmesi) gümrük işlemlerinde bürokrasinin azaltılması ihtiyacına cevap vermekte, gümrük rejim ve uygulamalarının basitleştirilmesine, ahenkleştirilmesine ve uluslararası ticaretin gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Avrupa Topluluğu (AT-Topluluk) Gümrük Kodu ve Yönetmeliği nden uyarlanarak hazırlanan 4458 sayılı Gümrük Kanunu nda 4 ve söz konusu Kanuna istinaden yayımlanan Gümrük Yönetmeliği nde 5 düzenlenmiş olan basitleştirilmiş usuller de gümrük işlemlerinde formalitelerin azaltılması yönünde iş dünyasından gelen baskının ve Revize Kyoto Sözleşmesi ile başlayan sürecin ürünüdür. 3 Türkiye nin Gümrük Rejimlerinin Basitleştirilmesi ve Uyumlaştırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme Hakkında Değişiklik Protokolüne Katılması 28.10.2005 tarihinde kabul edilen ve 06.11.2005 tarihli 25985 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 5426 sayılı Kanun ile uygun bulunmuştur. Gümrük Rejimlerinin Basitleştirilmesi ve Uyumlaştırılmasına İlişkin Sözleşme Ana Metin, Değişiklik Protokolü ve Genel Ek 31.03.2006 tarihli, 26125 sayılı Resmi Gazete'de 2006/10160 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki olarak olarak yayımlanmıştır. 4 4458 sayılı Gümrük Kanunu 27.10.1999 tarihinde kabul edilerek 04.11.1999 tarihli ve 23866 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 5 Gümrük Yönetmeliği Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilerek 31.05.2002 tarih 24771 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. 3
Güvenliğin sağlanmasından ziyade ticaretin kolaylaştırılması amacına hizmet eden basitleştirilmiş usul; Topluluk uygulamasına paralel olarak Türkiye de eksik beyan, ticari veya idari bir belge ile beyan veya kayıt yoluyla beyan olmak üzere 3 farklı şekilde uygulanmaktadır. Basitleştirilmiş usulden yararlanmak için gerekli olan genel ve özel koşullar Gümrük Yönetmeliği nde düzenlenmiştir. Her ne kadar gümrük mevzuatında öngörülen koşullara sahip olan ticaret erbabı basitleştirilmiş usulden yararlanarak gümrük işlemlerini daha kolay ve hızlı gerçekleştirse de özellikle hammaddeye dayalı üretim gerçekleştiren firmaların, yurtdışından getirdikleri hammaddeyi en kısa sürede üretime sokmaları gerekmektedir. Gümrük işlemleri ne kadar basitleştirilirse basitleştirilsin, modern ticari hayatın koşulları ve artan uluslararası ilişkiler ithalatçı firmaların eşyanın gümrük işlemlerine bizzat iştirakine imkan vermemektedir. Gümrük idarelerinde, eşyanın gümrüğe sunulması ile başlayan uzun süreç, eşyaya ilişkin beyanname verilmesi ve eşyanın özelliklerine bağlı olarak ilgili diğer kurumlardan uygunluk belgesi alınması süreci ile devam etmektedir. Gümrük idarelerine sunulan bilginin ve verilerin karmaşıklığı, gümrük vergilerinin hesaplanmasındaki, eşyanın gümrük kıymetinin ve meşeinin belirlenmesindeki teknik detaylar, gümrük işlemlerinin fazla zaman alması ve yoğun bir emek gerektirmesi firmaları belirtilen alanlarda uzman olan kişilere başvurmaya sevketmektedir. Böylece çeşitli konularda yardım veya aracılık hizmetinde bulunan kişi ve/veya kuruluşlar ortaya çıkmaktadır. Gümrük işlemlerini gerçekleştirmek zorunda olan kişiler/kuruluşlar ya kendi kuruluşu bünyesinde çalışan bir personelini eğiterek bu tür işlemleri ile 4
görevlendirmekte ya da gümrük işlemlerinde uzman olan gümrük müşavirlerinden/gümrük komisyoncularından yardım almaktadır. Tüm dünyada farklı düzenlemelere tabi olan fakat özünde yaptığı iş itibariyle aynı olan gümrük müşavirliği/gümrük komisyonculuğu uzmanlaşmış bir müessesedir. YY kavramının, Türkiye de uygulanmakta olan basitleştirilmiş usul ile (onaylanmış kişi statüsü 6 ) karşılaştırmalı olarak incelenmesi amacını taşıyan çalışmamızın birinci bölümünde uluslararası ticaretin korunması ve güvenliğinin sağlanmasına yönelik olarak DGÖ ve AB bünyesinde gerçekleştirilen çalışmalar, YY statüsünün ortaya çıkış koşulları ve Topluluğun güvenlik ile ilgili mevzuat değişikliğinin Türk gümrük mevzuatına aktarılması için hazırlanan taslak ele alınmıştır. AB gümrük mevzuatındaki güvenlik ile ilgili değişiklikler bağlamında ortaya konan YY statüsünün gümrük müşavirlerini de kapsaması nedeniyle çalışmamızın ikinci bölümünde, modern dünyada temsil müessesesi ve gümrük müşavirliği başlığı altında Türk gümrük mevzuatının temsil ve gümrük müşavirliğine ilişkin düzenlemeleri, AB gümrük mevzuatının temsile ilişkin hükümleri ile ABD, Fransa ve Portekiz deki gümrük müşavirliği müessesesi incelenmiştir. Çalışmamızın üçüncü bölümünde AB ve Türkiye de basitleştirilmiş usul uygulamasının çıkış nedenleri, onaylanmış kişi statüsü, bu statüye sahip olmak için aranan koşullar ile onaylanmış kişi statüsünün sağladığı faydalar araştırılmıştır. 6 Basitleştirilmiş usul için öngörülen koşullara haiz olan ticaret erbabına verilen statüdür. 5