VERGİ KARNESİ SAHİPLERİNİN SOSYAL GÜVENLİK DURUMLARININ AÇIKLANMASI Vakkas DEMİR * I- GİRİŞ: Ülkemizdeki çalışma ve iş hayatında hem işyerinde çalıştığı için devlete kendi vergisini ödeyen hem de işverenin yanında çalıştığı için işverenden ücret alan vatandaşlarımız bulunmaktadır. Bu durumda olan çalışanlarımız uygulamada vergi karnesi sahipleri veya diğer ücretliler olarak adlandırılmaktadır. Vergi karnesi sahiplerinin hangi koşullarda vergiye tabi olacakları ve hangi miktarda vergi ödeyecekleri, Gelir Vergisi Kanunu nda, Vergi Usul Kanunu nda ve diğer ikincil vergi mevzuatlarında hüküm altına alınmıştır. Ancak, vergi karnesi sahiplerinin sigortalılık statülerinin ne olacağı (4/a sigortalılık statüsü veya 4/b sigortalılık statüsü) 5510 sayılı yasada ve bu yasaya istinaden çıkarılan yönetmelik ve genelge gibi ikincil mevzuatlarda açıkça yer almamaktadır. Bu makale çalışmamızda, çalışma hayatında fiili bir durum olan vergi karnesi sahiplerinin 5510 sayılı yasanın hangi sigortalılık statüsü kapsamında sigortalı olmaları gerektiğini açıklamaya ve bu konuda SGK İl Müdürlüklerince yapılan uygulamaları izah etmeye çalışacağız. II- VERGİ KARNESİ SAHİPLERİNİN VERGİ MEVZUATIN- DAKİ DURUMLARI: Basit usûlde vergi mükellefi olanların yanlarında çalışan kişiler, özel hizmetlerde 1 çalışan şoförler, özel inşaat 2 sahiplerinin ücretle çalıştırdıkları inşaat işçileri, gayrimenkul sermaye iradı sahibi yanında çalışanlar, Gelir * SGK Müfettişi 1 Özel hizmetler; kişilerin şahsi ihtiyaçları kapsamında çalıştırılan kişilerin yaptıkları iştir. Yaşlı bir amcanın kendi aracını sürememesi nedeniyle yanında çalışan şoförü örnek verilebilir. 2 Özel inşaat kelimesi; kişilerin kendi mülkleri kapsamında yakınları veya kendi kullanımları için inşa ettirdikleri binaları ihtiva etmektedir. 233
Vergisi Kanunu nun 35 ve 64 üncü maddelerine göre Diğer Ücretliler sayılmaktadır. Vergi Usul Kanunu nun (VUK) 247 ve 248 inci maddelerine göre, diğer ücret kapsamında vergi lendirilen kişiler, vergi karnesi almak ve kullanmak zorundadırlar. Diğer ücretli sayılan kişiler, vergi karnesini doldurur, işverene imzalatır ve vergi dairesine verirler. Vergi karnesi sahiplerinin vergisini bizzat kendileri öderler. 3 İşverenleri ödemezler. Basit usûlde vergi mükellefi olanlar, yanlarında çalışanların vergi karnesi almalarını ve karnelerinde yazılı vergilerini ödemelerini temin etmeye mecburdurlar. Basit usûldeki vergi mükelleflerinin muhtasar beyanname verme yükümlülükleri olmadığı için, yanlarında çalışan vergi karnesi sahiplerinden de stopaj kesilmemektedir. Vergi karnesi, VUK un 248 inci maddesine göre, işe başlandığı veya iş değişikliğinin meydana geldiği tarihten itibaren bir ay içinde alınmak zorundadır. III- VERGİ KARNESİ SAHİPLERİNİN HANGİ STATÜDE Sİ- GORTAL OLMALARI GEREKTİĞİ: Vergi karnesi sahiplerinin sigortalılık statülerini belirlemeden önce, bunların yaptıkları işin nitelik ve mahiyetini tam olarak tespit edip açıklığa kavuşturmak gerekir. Vergi karnesi sahipleri asıl olarak, basit usul vergi mükelleflerinin yanında yardımcı eleman ve çırak olarak çalışmaktadırlar. Bu çalışma şeklinde, vergi karnesi sahibi basit usul vergi mükellefine belirli bir zamanda iş yapmakta, basit usul vergi mükellefi de vergi karnesi sahibinin çalışmalarının karşılığında ona belirli bir ücret ödemektedir. Her ne kadar vergi karnesi sahipleri literatürde işçi olarak adlandırılmasalar da, yaptıkları işin özelliği açısından işçi vasfını taşımakta ve yaptıkları işte hizmet akdinin unsurları yer almaktadır. Çünkü hizmet sözleşmesi, iş görme amacı olan, taraflar (çalışan-çalıştıran) arasında sıkı bağlılık 4 ilişkisi bulunan bir sözleşmedir. 3 Vergi karnesi sahipleri, vergilerini brüt asgari ücretin yıllık % 25 i olacak şekilde, vergi karnesi doldurmak suretiyle yılda iki eşit taksitte vergi öderler. 2011 yılı değerlerine göre bu miktar toplam 358 TL dir. 4 Bağlılıktan kastedilen, çalışanın çalıştırana tabi olması, belirli veya belirsiz bir süreyle onun emir ve talimatı altında bulunmasıdır. 234
Şimdi yaptığımız açıklamalar doğrultusunda konuya somut bir örnek verelim. Örneğin; basit usûl vergi mükellefi olan tuhafiyeci Ayşe teyzenin yanında Ahmet adlı bir genç tezgâhtarlık yapmaktadır. Ayşe teyze Ahmet i toptancıdan mal almaya göndermekte, banka işlerini yaptırmakta ve günün belli saatlerinde tuhafiye dükkanının diğer işlerini yürütmek üzere istihdam etmektedir. Ahmet yaptığı işin karşılığında Ayşe teyzeden günlük 30 TL ücret almaktadır. Örnekte verilen somut olayda Ahmet, basit usulde çalışan bir mükellefin yanında yardımcı eleman olarak çalışmakta ve ağırlıklı olarak hizmet akdinin bütün unsurları (bağımlılık, hizmet görme, ücret vb.) yerine gelmektedir. Gerek buraya kadar yaptığımız açıklamalar gerekse verilen somut örneğe göre, vergi karnesi sahiplerinin çalışmalarının asıl olarak işçi-işveren çalışması (hizmet akdi) şeklinde olduğu, bu nedenle vergi karnesi sahiplerinin 5510 sayılı yasa kapsamında 4/a (eski adıyla SSK) sigortalısı olmaları gerektiği sonucu çıkmaktadır. Ancak uygulamada kafaları karıştıran başka bir husus, vergi karnesi sahiplerinin aynı zamanda vergi mükellefi oldukları, bu nedenle 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında (eski adıyla Bağ-Kur sigortalısı) sigortalı olmaları gerektiği şeklinde dile getirilen söylemlerdir. Şimdi vergi karnesi sahiplerinin neden 5510 sayılı yasa kapsamında 4/b sigortalısı olamayacaklarını açıklamaya çalışalım. Hangi vergi mükelleflerinin 4/b sigortalısı olacakları 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (1) numaralı alt bendinde hüküm altına alınmıştır. Bahse konu alt bentte aynen; Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usûlde gelir vergisi mükellefi olanlar, sigortalı sayılırlar hükümleri bulunmaktadır. Üstteki alt bent hükmünden çıkarılacağı üzere, vergi mükelleflerinin 4/b sigortalısı olabilmesi için, ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usûlde gelir vergisi mükellefi olması gerekmektedir. Ancak vergi karnesi sahipleri, ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle değil, yalnızca ücret geliri nedeniyle gelir vergisi mükellef- 235
leridir. 5510 sayılı yasa kapsamında kimlerin 4/b sigortalısı sayılacaklarına ilişkin hükümlerin yer aldığı 4 üncü maddede, ücret geliri nedeniyle gelir vergisi mükellefi olanların 5510 sayılı yasa kapsamında 4/b sigortalısı sayılacaklarına yönelik bir düzenleme bulunmamaktadır. Kaldı ki, 4/b sigortalılığının özünde kendi nam ve hesabına bağımsız çalışma vardır. Vergi karnesi sahipleri ise, her ne kadar vergi mükellefleri iseler de, basit usûl vergi mükelleflerinin yanında ve işyerinde çalıştıkları için, çalışmalarının bağımlılık ve ücret yönü ağır basmaktadır. Bu anlatılan sebeplerden dolayı, vergi karnesi sahiplerinin 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında (eski adıyla SSK sigortalısı) sigortalı olmaları gerekmektedir. Vergi karnesi sahiplerinin hangi statüde sigortalı olmaları gerektiğine yönelik SGK mevzuatında yazılı bir düzenleme olmasa da, makalemizde vardığımız bu sonucu (vergi karnesi sahiplerinin 4/a sigortalısı olmaları gerektiği) teyit ve tasdik eden eski Bağ-Kur mevzuatında düzenlemeler yer almaktaydı. Bağ-Kur Genel Müdürlüğü nün (devredilen) 24.01.1996 tarihli ve 1996/002 numaralı Genelgesinde; Ücret gelirinden dolayı vergi mükellefi olduklarını beyan edenlerden Kurumumuz kapsamında sigortalı oldukları tespit edilenlerin 24 üncü madde 5 kapsamına girmemeleri nedeniyle, vergi daireleriyle yapılacak yazışma sonucu mükellefiyet türünün ücret gelirinden dolayı olduğunun kesinlik kazanması halinde, zorunlu Bağ-Kur giriş bildirgeleri ve sigortalılıkları iptal edilecektir. Ancak, bu durumda olanların talep etmeleri halinde, isteğe bağlı giriş bildirgesi doldurularak ve giriş bildirgesi arkasına gerekli şerh verilip tasdik edildikten sonra ilk prim ödedikleri tarih itibariyle sigortalılıkları başlatılabilecektir hükümleri bulunmaktadır. Her ne kadar Bağ-Kur un üstteki genelgesi Bağ-Kur a ait bir genelge olsa da, konusu ve mahiyeti itibariyle makalemizde ele aldığımız, vergi karnesi sahiplerinin 4/b sigortalısı olmamaları gerektiği hususunu aynen ortaya koyup açıklığa kavuşturmaktadır. 5 Mülga 1479 sayılı yasanın 24 üncü maddesinde, Bağ-Kur kapsamında kimlerin sigortalı olup kimlerin sigortalı olamayacakları hükümleri yer almaktadır. 236
Günümüzde vergi mükellefi olanları Sosyal Güvenlik Kurumu, VE- DOP adlı vergi dairesi otomasyon projesinden tespitini yapıp, bu tür mükellefiyetleri re sen (otomatikman) 4/b sigortalısı olarak tescil etmektedir. Bu tesciller arasında bazen vergi karnesi sahipleri de yer almaktadır. Dolaysıyla, bazı SGK İl Müdürlükleri vergi karnesi sahiplerini nasıl olsa vergi mükellefi diye düşünerek re sen 4/b sigortalısı olarak tescil etmekte ve bu durumda olanlara prim borcu tebligatı göndermektedir. Ancak, bu kişiler mükellefiyet türünün ücret gelirinden dolayı olduğuna dair vergi dairelerinden bir yazıyı SGK İl Müdürlüklerinde verdiklerinde, bu kişilerin 4/b sigortalılıkları sona erdirilmektedir. Çünkü, makalemizin üstteki bölümlerinde anlattığımız gerekçelerle, bu kişilerin 4/b sigortalısı olma imkânları yoktur. İlerleyen zamanlarda, sigortalılık iptali veya mahkeme sorunu yaşamak istemeyen vergi karnesi sahiplerinin sigortalılık durumlarını kontrol etmelerini ve şayet 4/b sigortalısı olarak prim ödüyorlarsa, bir an evvel bu sigortalılık statüsünü sona erdirmelerini önemle tavsiye ediyoruz. IV- VERGİ KARNESİ SAHİPLERİNİN SOSYAL GÜVENLİK- LERİYLE İLGİLİ ÖZEL DURUMLAR: Vergi karnesini, Gelir Vergisi Kanunu nun 64 ücü maddesinde sayılanların yanı sıra, özellikle mükellefiyet türü olarak ancak basit usûlde vergi mükellefi olanların yanlarında çalışanlar alabilmektedir. Kişinin mükellefiyet türü değiştiğinde yanlarında çalışan kişilerin vergisi vergi karnesi alarak ödenmez. Basit usûl vergi mükellefi olan kuaför, berber, kasap, bakkal, kantin gibi işyeri sahiplerinin yanlarında çalışan kişilerin 4/a sigortalısı olmaları zorunludur. Basit usul vergi mükellefi esnafın yanında çalışanların vergi karnesi ile vergi ödemeleri, bu kişilerin 4/a sigortalısı yapılmasına engel değildir. Basit usuldeki bir mükellef yanında yardımcı eleman çalıştırırsa ve bunları 4/a sigortalısı yaparsa, diğer vergi kriterlerinin sağlanması şartıyla, sırf yanında elaman çalıştırdığı için gerçek usul vergi mükellefi olmasına gerek yoktur. 6 6 Bu paragraftaki ifademiz Gelir Vergisi Kanunu nun 47 nci maddesi hükümleriyle sabit bulunmaktadır. 237
Vergi karnesi almak kişiyi otomatikman 4/a sigortalısı yapmaz. Ancak, ileride bu konuda bir inceleme veya şikayet olduğunda, SGK görevlileri yardımcı elemanı vergi karnesini aldığı tarihten itibaren 4/a sigortalısı sayar ve bundan dolayı basit usul vergi mükellefine (işyeri sahibine) oldukça fazla prim ve idari para cezası çıkarılır. Basit usul bir vergi mükellefi yanında yardımcı eleman ve çırak olarak birden fazla kişiyi 4/a sigortalısı olarak çalıştırabilir. Buna mevzuatta bir engel yoktur. Ancak, deftere tabi olan gerçek usul vergi kriterleri şartını taşımaması gerekir. V- SONUÇ: Çalışma hayatımızda hem gelir vergisi mükellefi olan hem de ücret alan kişiler bulunmaktadır. Diğer ücretli olarak vergilendirilen bu kişiler vergilerini vergi karnesi ile öderler. Vergisini ödemeyen vergi karnesi sahibinin borcu işverenin borcu olarak kabul edilmekte ve vergi dairesi ödenmeyen vergiyle ilgili işvereni borçlu kabul edilmektedir. Vergi karnesi sahipleri, her ne kadar vergi mükellefi olsalar da, bu kişilerin yaptıkları işte kendi nam ve hesabına bağımsız çalışmaktan çok, hizmet akdi ile çalışmanın unsurları daha ağır basmaktadır. Bu nedenle, bu kişilerin 5510 sayılı yasa kapsamında 4/a sigortalısı olmaları gerekmektedir. SGK mevzuatında vergi karnesi sahiplerinin sigortalılık statülerinin ne olması gerektiğiyle ilgili bir düzenleme bulunmasa da, eski Bağ-Kur mevzuatında bu husus düzenlenmiş ve diğer ücretliler in Bağ-Kur (4/b) sigortalısı olamayacakları belirtilmiştir. KAYNAKÇA T.C. Yasalar (16.06.2006). 5510 sayılı sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı) 238