Isparta İl Merkezinde İçme Sularının Farklı Florür İçeriklerinin İncelenmesi

20, 79, 77-82 (2011) doi: 10.5053/ekoloji.2011.7910 ARAŞTIRMA NOTU Isparta İl Merkezinde İçme Sularının Farklı Florür İçeriklerinin İncelenmesi Selma ALTINKALE DEMER, Ümit MEMIŞ Süleyman Demirel Üniversitesi, Jeotermal Enerji, Yeraltısuyu ve Mineral Kaynakları Araştırma ve Uygulama Merkezi, 32260 Isparta-TÜRKÎYE *Corresponding author: selma@mmf.sdu.edu.tr Ö zet Sularda bulunan yüksek florür değerleri suların içme suyu olarak kullanılmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu çalışmada İsparta'nın mahallerinden örnekler alınmış ve iki ayrı analiz yöntemi (iyon seçici elektrot ve iyon kromatografisi) ile florür ölçümleri gerçekleştirilmiştir. Elde edilen analiz sonuçlarına göre lokasyonel florür dağılım haritası hazırlanmış ve İsparta ili merkezindeki sular florür değerleri bakımından 4 bölgeye ayrılmıştır. Hem "iyon kromatografisi (IC)" hem de "iyon seçici elektrot (İSE)" yöntemleri ile ölçülen florür konsantrasyonlarının birbiri ile uyumlu olduğu görülmüştür. Ancak genel olarak IC yöntemi ile ölçülen florür değerleri, ISE yöntemi ile ölçülen değerlerden daha düşük çıkmıştır. Belediyece yapılan harmanlama işlemleri ile sınır değerleri (>1,5 mg/l) aşan bölgelerdeki suların florür değerleri standart değerlere getirilmiş, ancak bazı bölgelerde ise standart değerlerin (<0,5 mg/l) de altına düşmüştür. Standart değerlerin altına düşen florür değerleri diş gelişimi ve sağlığı açısından olumsuz sonuçlar yaratabilir. Bu nedenle Isparta içme sularındaki harmanlama işlemleri daha dikkatli olarak yapılmalıdır. Anahtar Kelimeler: Florür, İsparta şebeke suyu, iyon kromatografisi, iyon seçici elektrot. Investigation o f different fluoride contents o f drinking waters in Isparta City Center Abstract The high fluoride values in waters consumed as drinking water are undesirable. In this study, fluoride contents o f samples taken from some neighborhoods o f Isparta city have been analysed using two different analytical methods (ion-selective electrodes and ion chromatography). Based on the obtained data, fluoride map was prepared and distribution o f fluoride content in the tap waters o f Isparta city have been determined and the waters were divided into 4 regions according to fluoride values. It is observed that fluoride contents analysed by "ion chromatography (IC)" and "ion selective electrode (ISE)" method are compatible with each other. However, in general, fluoride values measured by IC method are lower than those measured by the ISE method. By the blending processes, fluorine contents o f the waters, higher than the limit value (> 1.5 mg /L), was brought to a standard value, but in some regions they are reduced below the standard values (<0.5 mg /L). Fluoride contents o f the waters obtained below the standard value may give rise to problems in terms of dental development and health. Therefore, blending operations for the drinking waters used in Isparta city should be carried out very carefully. Keywords: Fluoride, Isparta public water system, ion chromatography, ion selective electrode. Demer SA, Memiş Ü (2011) İsparta Îl Merkezinde Îçme Sularının Farklı Florür Îçeriklerinin Încelenmesi. 20 (79): 77-82. GİRİŞ insan sağlığı açısından florür içme sularında belirli bir konsantrasyon aralığında bulunmalıdır. Dünya Sağlık Örgütü (Anonymous 2006b) ve ülkemizde de Türk Standartları Enstitüsü (Anonymous 2005b) tarafından belirlenen kriterlere göre içme suyunda bulunması gereken maksimum florür konsantrasyonu 1,5 mg/l olarak belirlenmiştir. Düşük miktardaki florür değeri özellikle çocukların diş gelişimi ve sağlığı açısından olumsuz etkiler gösterirken, yüksek miktardaki florür diş ve kemiklerde birikmekte ve florozis olarak bilinen hastalığa sebep olmaktadır. Florürlü suyun uzun vadede kullanımı kemikleri olumsuz etkilemekte ve ağır iskelet problemlerine yol açmaktadır (Browne ve ark. 2004). içme suyundaki florür konsantrasyonunun (i) 0,5 mg/l'den düşük olduğunda diş hassasiyeti oluştuğu, (ii) 0,5-1,5 mg/l arasında vücut için gerekli olduğu, (iii) 1,5-4 mg/l arasında diş florozis hastalığı, (iv) > 4 mg/l olduğunda diş ve iskelet florozisi ve (v) 10 mg/l'den fazla olduğunda ise kırılmaların gerçekleştiği florozis hastalıkları olarak sağlığa olan etkileri belirlenmiştir (Dissanayake 1991, Meenakshi ve ark. 2004, Alemdar ve ark. 2009). Dünya Sağlık Örgütü (WHO) raporlarına göre Isparta ilinde, iklime bağlı su tüketim miktarı da göz önüne alınarak, içme sularındaki maksimum florür iyonu miktarının 1,2 Geliş: 22.02.2010 / Kabul: 01.11.2011 No: 79, 2011 77

Altınkale Demer ve Memiş mg/l olması gerektiği belirlenmiştir (Beyhan 2003). Türkiye'de içme sularında florür iyonunun etkili bir şekilde görüldüğü yerlerden biri de Isparta ilidir. Isparta ili, Türkiye'de Göller Bölgesi (GB) olarak bilinen bölgede yer alır. Isparta içme suyundaki yüksek florür miktarının kökeni ve sağlık etkileri birçok araştırmaya konu olmuştur (Pekdeğer ve ark. 1992, Çoban ve ark. 2001, Davraz ve ark. 2008, Oruç 2008). Ancak, Isparta ili şebeke suyunda florürün konsantrasyonu ile ilgili çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada Isparta ili şebeke suyunda florür dağılımı lokasyonel olarak araştırılmış ve yapılan harmanlama işleminin etkisi ortaya konmuştur. Bu amaçla şebeke suyu içindeki sulardan mahalle bazında örnekler alınmış ve iki farklı yöntemle florür analizleri yapılmıştır. Bunlar (i) iyon seçici elektrot yöntemi ve (ii) iyon kromatografisi yöntemidir. Florür analizi için geliştirilmiş pek çok yöntem vardır. Bu çalışmada standart yöntemler (Anonymous 2005a) olan iyon seçici elektrot (ISE) ve iyon kromatografisi (IC) metotları kullanılarak tayinler yapılmıştır. Florür iyonunu içeren suların, cam malzeme bünyesindeki silisyumla reaksiyona girmesi nedeniyle, deneysel çalışmalarda kullanılan tüm laboratuar malzemeleri plastik malzemelerden seçilmiştir. İyon Seçici Elektrot (ISE) metodu, özellikle sulu çözelti içerisinde anyonların ve katyonların analizinde tercih edilen ve yaygın olarak kullanılan analiz yöntemlerindendir. Bu yöntem, iyon seçici bir elektrot vasıtasıyla direk potansiyometrik ölçümlerin alındığı elektroanalitik bir yöntemdir. Bu yöntemde temel prensip analit içerisine yerleştirilen bir indikatör elektrot ile referans elektrot arasında oluşan potansiyel (voltaj) farkının ölçülmesidir. İyon seçici elektrot ile florür iyonu tayini prensip olarak, hücre içindeki lantanyum florür kristalinin çözeltide bulunan florür iyonuyla potansiyel oluşturmasıdır. Florür iyonu aktivitesi, çözeltinin toplam iyonik gücüne ve ph'ya bağlıdır. Uygun bir tamponun ortama verilmesi, florürle kompleks yapıcı maddeler üzerinde üniform bir iyonik kuvvet sağlar, ph'yi ayarlar, daha önce oluşmuş kompleksleri kırar. Daha sonra elektrotla potansiyel ölçülür. Ancak florür analizinde girişim yapıcı iyonlar hatalara neden olabilmektedir. İyon seçici elektrot metodu, konsantrasyon aralığı 0,1-10 mg/l için uygundur. Florür iyonu özellikle alüminyum ve demir gibi çok değerlikli katyonlarla kompleks oluşturur. Kompleksleşmeyi önlemek için CDTA (cyclohexylenediamine-tetraacetic acid) kullanılır. Bu madde, girişim yapıcı katyonlarla kompleks oluşturarak florür iyonlarının serbest kalmasını sağlar (Erdmann 1975, Campbell 1987, Beyhan 2003, Anonymous 2005a). iyon Kromatografisi (IC) metodu, karışımlardaki kimyasal bileşiklerin ayrılması, tanınması ve tayini için kullanılan bir analitik metottur. Bu yöntemlerde çalışma düzeneği temel olarak sabit faz ve hareketli (mobil) fazdan oluşur. Mobil fazın içerisinde yer alan bileşenler, sabit faza ait dolgu maddesiyle etkileşmeleri sebebiyle bir süre alıkonulurlar. Bu tutulma, örnekteki farklı bileşenler için farklı derecelerde ve sürelerde olur. Böylece bileşenler sabit fazın sonlarına doğru, farklı hızlarda ilerledikleri için, birbirinden ayrılmış vaziyette sabit fazı farklı zamanlarda terk ederler. Bu şekilde sabit fazdan çıkan bileşenlerin derişimleri uygun bir biçimde ölçülür ve zamana veya mobil fazın kullanılan hacmine karşı y-ekseninde işaretlenerek "kromatogram" denilen grafikler elde edilir (Anonymous 2002). ISE ve IC yöntemleri ile florür konsantrasyonlarının ölçülmesi ile ilgili olarak literatürde çeşitli çalışmalar bulunmaktadır. Noh (2005), iyon seçici elektrot (ISE) ve iyon kromatografisi (IC) yöntemlerini kullanarak sularda florür ölçümlerini karşılaştırmış ve ISE yönteminde kompleks bozucu ajan (TISA B II) kullanılması nedeniyle IC yönteminden daha iyi sonuçlar verdiğini belirtmiştir. Ayrıca IC ile yapılan ölçümlerde florür değerlerinin yüksek çıkmasının florür pikine yakın girişim yapıcı anyonların (format ve asetat gibi) varlığı ile açıklanabileceğini öne sürmektedir. Oruç ve Sansarcı (1983) Isparta şehir merkezi içme sularının sağlığa zararsız miktarda florür içermesi için, az florürlü sularla katıştırılmasının veya yüksek florür içeren Andık suyunun şebekeye verilmemesinin uygun olacağını önermiştir. Işıklı ve ark. (2000) Eskişehir yöresindeki içme sularının florür düzeylerinin belirlenmesi için ISE yöntemi kullanarak ölçümler yapmışlar ve sonuçta burada optimum düzeyin altında florür içeren suların bulunduğunu belirtmişlerdir. Kayar ve Çelik (2001) Manisa ili içme sularının florür miktarını belirlemek için iyon seçici elektrot yöntemi kullanmışlardır. 10 farklı noktadan alınan örneklerin üç tanesinde bulunan florür derişimleri standart değerlere uygun olmasına rağmen diğerlerinde düşük bulunmuştur. Tokatılı- 78 No: 79, 2011

Isparta II Merkezinde içme Sularının Farklı Florür içeriklerinin incelenmesi oğlu ve ark. (2004) çeşitli örneklerde (içme suyu, meyve suyu, şişelenmiş içme suyu, kahve, ıhlamur, kuşburnu, çay, diş macunu gibi) florür konsantrasyonlarını ISE yöntemi ile belirlemişlerdir. Davraz ve ark. (2008)'de İsparta'daki sularda florür konsantrasyonunu Coğrafik Bilgi Sistemleri (C B S) ile araştırmış, bazı bölgelerde yüksek florür değerleri tespit etmişlerdir. Bu bölgelerdeki suların Eğirdir Gölünden getirilen düşük florürlü sular ile harmanlanmasını önermişlerdir. Isparta il merkezinin içme suyu ihtiyacının büyük bir bölümü içme suyu kaynaklarından cazibe, Eğirdir Gölünden ise önce terfi daha sonra cazibe ile sağlanmaktadır. Eğirdir Gölünden gelen su, içme suyu arıtma tesisine getirilip gerekli işlemleri yapıldıktan sonra şehrin içme suyu şebekesine verilmektedir. Isparta'nın içme suyu ihtiyacının bir kısmı da Yarıkdibi (70 L/s), Akyokuş (50 L/s) ve Aktaş (20 L/s) kaptajlarından elde edilen sular ile sağlanmaktadır. Kaptajlardan alınan su, 20 L/s'lik keson kuyu ile birleşerek su depolarında toplanmakta, buradan da şehrin çeşitli bölgelerine iletilmektedir. Aynı şekilde Andık kaptajından alınan su da maslaklarda toplanarak şehrin çeşitli depolarına dağıtılmaktadır (Anonymous 2001). Isparta il merkezinde içme ve kullanma sularının bir bölümü de Gölcük Krater Gölü birikim havzasında bulunan yeraltısularından karşılanmaktadır. Isparta ili ve yakın çevresinde en yüksek florür değeri (5,6 mg/l) piroklastik kayaçlardan oluşan akiferlerden çıkan bir kaynakta ölçülmüştür. Piroklastik kayacın camsal hamurunun, kayaç-su etkileşimi yoluyla yeraltı sularındaki florürün zenginleşmesine neden olduğu düşünülmektedir (Pekdeğer ve ark. 1990, 1992). MATERYAL VE METOT Deneysel çalışmalar, Süleyman Demirel Üniversitesi Jeotermal Enerji, Yeraltısuyu ve Mineral Kaynakları Araştırma ve Uygulama Merkezinde bulunan cihazlardan yararlanarak yapılmıştır. Bu çalışmada, Haziran 2009'da İsparta il merkezindeki içme ve kullanma sularındaki florür değerleri 46 farklı noktada ölçülmüş ve elde edilen analiz sonuçlarına göre lokasyonel florür haritası hazırlanarak Isparta'daki florür dağılımı belirlenmiştir. Therm o Orion 720 A+ marka İyonmetre cihazında Orion marka olan florür elektrodu (9609 BN W P), Orion tarafından üretilen 0,1 M F" standardı (O rion ionplus-application solution- 940906) ve florür elektrodunun içine konulan özel dolum sıvısı (Orion ionplus-filling solution- 900061) kullanılmaktadır. Bunun yanında, elektrot ile florür iyonu analizinde, girişim önleyici tampon olarak TISA B II çözeltisi (Orion ionplus- Application solution-940909) kullanılmaktadır. TISAB II tampon çözeltisi, standart hazırlama ve numune analiz aşamalarında bire bir oranda kullanılmıştır. Kullanılan elektrot her çalışmaya başlamadan önce kalibre edilmiş, çalışma aralarında da kalibrasyonun doğruluğu kontrol edilmiş, gerektiği durumlarda kalibrasyon yeniden yapılmıştır. Elektrodun kalibrasyonu için, çalışılacak olan konsantrasyon aralığına bağlı olarak 3 adet (0,1-0,5-2,5 ppm) kalibrasyon standardı kullanılmıştır. Örnek ve TISAB II bulunan kap içine elektrot daldırılmış, okuma yapılmış ve ekranda görülen değer kaydedilmiştir. Ölçüm yapılırken her örnek için 3 kez okuma yapılmış ve bunların ortalamaları alınmıştır. Yapılan her ölçümden önce ve sonra elektrodun uç kısmı kalıntı florür iyonu kalmaması için distile su ile yıkanmış ve yumuşak kurulama kağıdı ile kurulanmıştır. Florür iyonu analizi yapılacak olan numuneler, elektrotla analiz edilmeden önce, numunede bulunan askıda katı maddelerin girişime sebep olmaması için 0,45 ^m gözenek çaplı membran filtreden süzülerek analiz edilmiştir. Çalışmalarda Dionex ICS-3000 iyon kromatografisi kullanılmıştır. Cihazda anyon ölçümleri için 10 mm'lık Na2C O 3 (037162) eluenti ve "Dionex Seven Anion Standart II (057590)" standardı kullanılmaktadır. Ana stok çözeltiden örneklerin ölçüm aralıkları göz önünde bulundurularak 3'lü kalibrasyon standartları (0,1-0,5-2,5 ppm) hazırlanmıştır. Anyon ölçümü için gerekli olan ayarlar yazılım programına girilerek cihazın kalibrasyonu yapılmıştır (Şekil 1). Kalibrasyon sonucunda yazılım programının hesapladığı değerler Şekil 2'te görülmektedir. Daha sonra viallere konulan numuneler otomatik örnekleyiciye yerleştirilmiş ve ölçüm yapılmıştır. Ölçüm sonunda yazılım programı üzerinde örneklerin kromatogramlarının baseline hatlarının düzgünlüğü kontrol edilmiş ve sonuçlar kaydedilmiştir. BULGULAR VE TARTIŞMA Florür ölçümleri için Haziran 2009'da Isparta ili mahallerinden lokasyonlar belirlenmiştir (Şekil 3). Belirlenen bu lokasyonlardan alınan su örneklerinde hem "iyon kromatografı" hem de "iyon seçici No: 79, 2011 79

Altınkale Demer ve Memiş elektrot" yöntemleri ile florür konsantrasyonları ölçülmüştür (Tablo 1). Şekil 4'te her iki analiz yöntemi ile yapılan ölçümlerin birbiri ile uyumlu olduğu görülmektedir. Ancak bununla beraber genel olarak IC yöntemi ile ölçülen florür değerleri, ISE yöntemi ile ölçülen değerlerden daha düşük çıkmıştır. Analiz sonuçlarının doğruluk ve tekrarlanabilirliğinin kontrol etmek için iyon kromatografisi yönteminde standart ekleme tekniği kullanılarak doğruluk kontrolü hesaplanmıştır (Karaca 2008). Standart ekleme yönteminde, standartlar gerçek numuneden hazırlandığı için, numuneler ve standartlar arasındaki fiziksel ve kimyasal uyumsuzluklar en aza indirilmiştir. Bu yöntemde, analiz sonuçları dikkate alınarak 3 mahalleden (Sidre, Kurtuluş, Gülevler) alınan her bir örneğe %50, %100 ve %150 olacak şekilde standart eklemesi yapılmış ve geri kazanım değerleri hesaplanarak Tablo 2'de sunulmuştur. Bu değerlere göre yöntemin doğruluğu tatminkardır. Yöntemin tekrarlanabilirliğini belirlemek için ise, 3 mahallede (Sidre, Kurtuluş, Gülevler) her bir örnek 7 kez analiz yapılmış ve ortalama (X), standart sapma (SD ) ve relatif standart sapma (RSD) değerleri hesaplanmıştır (Tablo 3). Tablo 3'de verilen RSD değerlerine göre bu yöntemin tekrarlanabilirliği de olumlu sonuç vermiştir. Şekil 3'te görüldüğü gibi Anonymous (2006b) ve Anoymous (2005b) standartlarına göre düşük florür değerlerinin Eğirdir gölünden getirilen düşük florürlü suların, yine düşük florür içeren yeraltısuları ile fazla oranda karıştırılmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Şekil 4'te ISE ve IC yöntemlerinin karşılaştırması yapılmıştır. Burada her iki yöntem arasında lineer bir korelasyon olduğu görülmektedir ve korelasyon katsayısı 0,98'dir. Yapılan deneysel çalışmalarda hem "iyon kromatografisi (IC)" hem de "iyon seçici elektrot (ISE)" yöntemleri ile ölçülen florür konsantrasyonlarının birbiri ile uyumlu olduğu görülmüştür. Ancak genel olarak IC yöntemi ile ölçülen florür değerleri, ISE yöntemi ile ölçülen değerlerden daha düşük çıkmıştır. Elde edilen analiz sonuçlarına göre Isparta ili merkezindeki suların florür değerleri (i) <0,5 mg/l olan, (ii) 0,5-1,0 arasında olan, (iii) 1,0 1,5 arasında olan ve (iv) >1,5 mg/l olan bölgeler olarak ayrılmıştır (Şekil 3). Isparta içme ve kullanma suyu şebekesi içerisindeki bazı lokasyonlarda önceden yüksek Şekil 2. İyon kromatografısi cihazında kalibrasyon sonrası yazılım programının hesapladığı değerler. Şekil 3. Isparta şehir planı üzerinde florür konsantrasyonu dağılım haritası (Analiz değerleri için Tablo lb'ye bakınız). Şekil 4. Her iki yöntem ile yapılan ölçüm sonuçlarının karşılaştırılması. 80 No: 79, 2011

Isparta II Merkezinde içme Sularının Farklı Florür içeriklerinin incelenmesi Tablo 1. Isparta ilindeki mahallelerden alınan su örneklerinin iyon seçici elektrot (ISE) ve iyon kromatografisi (IC) ile ölçüm sonuçları S ı r a n o L o k a s y o n a. İ S E ile ö lç ü m F (m g/1) b. I C ile ö lç ü m F (m g/1) 1 Z a f e r m a h a lle s i 0, 2 6 0,3 7 2 A y a z m a n a m a h a lle s i 0, 1 4 0, 1 8 3 G ü l e v le r m a h a lle s i 0,1 7 0,1 8 4 V a t a n m a h a lle s i 0,1 4 0,2 0 5 S a n a y i m a h a lle s i 0,1 8 0, 3 6 6 D a v r a z m a h a lle s i 0,1 5 0, 2 3 7 B a ğ l a r m a h a lle s i 1,1 3 1,1 3 8 Ç e le b ile r m a h a lle s i 0,2 3 0,1 7 9 D e r e m a h a lle s i 1,0 0 0,9 4 1 0 F a t ih m a h a lle s i 0,4 6 0,4 4 1 1 H a h k e n t m a h a lle s i 0,2 3 0,1 8 1 2 H a n if e s u lt a n m a h a lle s i 0,2 2 0,2 0 1 3 H is a r m a h a lle s i 0,7 4 0, 6 8 1 4 K u t l u b e y m a h a lle s i 0,2 5 0,1 7 1 5 M u z a f f e r T ü r k e ş m a h a lle s i 0,4 4 0,4 3 1 6 T u r a n m a h a lle s i 0,5 7 0, 5 6 1 7 Y e n i c e m a h a lle s i 1,1 2 1,1 2 1 8 M o d e m e v le r m a h a lle s i 0,3 1 0,2 1 1 9 P i r i m e h m e t m a h a lle s i 0,7 6 0,7 7 2 0 G a z i K e m a l m a h a lle s i 0,2 5 0,1 8 2 1 H ız ırb e y m a h a lle si 0,4 1 0,4 1 2 2 K a r a r a ğ a ç m a h a lle s i 0,2 5 0,1 9 2 3 S ü l ü b e y m a h a lle s i 0,7 2 0,6 7 2 4 D o ğ a n a m a h a lle s i 0,6 6 0,5 5 Tablo 2. iyon kromatografisi metodunun doğruluğunun kontrolü için yapılan testlere ait veriler. Numuneye eklenen standart konsantrasyon seviyesi Geri kazanım (%) Sidre Kurtuluş Gülevler % 50* 97 98 97 % 100* 102 101 103 % 150* 101 101 102 *numune konsantrasyonunu % 50, % 100 ve % 150 artıracak şekilde eklenen florür standardı Tablo 3. iyon kromatografisi metodunun tekrarlanabilirlik kontrolü için yapılan testlere ait veriler. Lokasyon X SD RSD Sidre 0,30 0,00 2,0 9 Kurtuluş 0,1 6 0,00 1,33 Gülevler 0,05 0,00 1,78 2 5 K e p e c i m a h a lle s i 0,3 1 0, 1 8 2 6 Y a y la m a h a lle s i 0,5 8 0,5 7 2 7 İ s k e n d e r m a h a lle s i 0,2 4 0,1 9 2 8 is t ik la l m a h a lle s i 0,2 5 0, 2 2 2 9 I ş ık k e n t m a h a lle s i 0, 9 9 0,8 7 3 0 E m r e m a h a lle s i 0,5 2 0,4 6 3 1 B a t ı k e n t m a h a lle s i 0,9 9 0,9 1 3 2 K e ç e c i m a h a lle s i 0, 6 5 0,5 7 3 3 S İd re m a h a llesi 1,0 5 1,0 1 3 4 K u r t u l u ş m a h a lle s i 0,5 2 0,5 0 3 5 G i i l c ü m a h a lle s i 0,6 4 0,5 0 3 6 B a h ç e l ie v l e r m a h a lle s i 0,3 9 0,3 5 3 7 G ü l is t a n m a h a lle s i 0,3 9 0,3 4 3 8 B in b ir e v l e r m a h a lle s i 0,9 3 0,8 6 3 9 S e r m e t m a h a lle s i 0,2 7 0,2 2 4 0 A n a d o lu m a h a lle s i 0,3 0 0, 2 3 4 1 Y e d iş e h it le r m a h a lle s i 0,4 3 0,3 9 4 2 Ç ü n ü r m a h a lle s i 0,2 0 0,1 3 4 3 M e h m e t T ö n g e m a h a lle s i 0,2 5 0,1 6 4 4 G ö l c ü k G ö lü 2, 0 5 2, 1 0 45 M ila s kaynağı 1,7 9 1,7 0 4 6 A y a z m a n a K a y n a ğ ı 0,1 8 0,2 1 4 7 E ğ i r d ir G ö l ü * 0,2 4 8 A n d ı k * * 4,1 * Anonymous (2006a), * * Davraz ve ark. (2008) miktarda bulunan ve standart değerleri aşan (>1,5 mg/la) florür değerleri belediyenin yaptığı harmanlama çalışmaları ile düşürülmüştür. Ancak yapılan harmanlama işleminden dolayı şehrin bazı bölgelerinde, sularda florür değerlerinin standart değerlerin altına (<0,5 mg/l) düştüğü bu çalışmada yapılan ölçümler ile ortaya çıkmıştır. Standart değerlerin altına düşen florür değerleri diş gelişimi ve sağlığı açısından olumsuz sonuçlar yaratabilir. Bu nedenle Isparta içme sularındaki harmanlama işlemleri daha dikkatli olarak yapılmalıdır. TEŞEKKÜR Yazarlar, bu makalede arazi ve laboratuar çalışmalarında gerekli olanakları sağlayan ve görüşleri ile destek olan Süleyman Demirel Üniversitesi, Jeotermal Enerji, Yeraltısuyu ve Mineral Kaynakları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Sayın Prof. Dr. Nevzat Özgür'e, arazi çalışmalarında yardımcı olan Jeo. Müh. Tuğba A. Çalışkan'a teşekkür ederler. KAYNAKLAR Alemdar S, Kahraman T, Ağaoğlu S, Alişarlı M (2009) Bitlis ili içme Sularının Bazı Mikrobiyolojik ve Fizikokimyasal Özellikleri. 19 (73): 29-38. Anonymous (2001) Isparta ili içme Suyu Raporu. Isparta Belediyesi ISO T Müdürlüğü, Isparta. Anonymous (2002) Principles and troubleshooting techniques in ion cromatography. Dionex Corporation Document No: 034461. Anonymous (2005a) Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater. APHA, AWWA, Washington. Anonymous (2005b) Sular - insani tüketim amaçlı sular. TS-266, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. Anonymous (2006a) 1999-2006 Devlet Su işleri Göl suyu analiz sonuçları. Devlet Su işleri Müdürlüğü, Ankara Anonymous (2006b) Guidelines for drinking water quality. World Health Organisation (WHO), First addendum to 3rd edition, Vol. 1, World Health OrganisationPublications, Geneva. Beyhan M (2003) Atık çamurlar ve doğal malzemeler ile sulardan florür iyonu gideriminin araştırılması. Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, istanbul. No: 79, 2011 81

Altınkale Demer ve Memiş Browne D, Whelton H, O'Mullane D (2005) Fluoride Metabolism and Fluorosis. Journal of Dentistry 33 (3): 177-186. Campbell A D (1987) Determination of fluoride in various matrices. Pure and Applied Chemistry 59 (5): 695-702. Çoban H, Caran Ş, Görmüş M (2001) Origin of fluorine within the Afyon-Isparta volcanic district, SW Turkey: is fluormica the key? In: Cidu R (ed), Proceedings of the 10th International Symposium on Water-Rock Interaction (WRI-10), 10-15 July 2001, Villasimius/Italy, 477-480. Davraz A, Şener E, Şener Ş (2008) Temporal variations of fluoride concentration in Isparta public water system and health impact assessment (SW-Turkey). Environmental Geology 56: 159-170. doi: 10.1007/s00254-007-1148-1. Dissanayake CB (1991) The Fluoride Problem in the Groundwater of Sri Lanka: Environmental Managenement And Health. International Journal of Environmental Studies 19: 195-203. Erdmann DE (1975) Automated ion-selective electrode method for determining fluoride in natural waters. Environmental Science and Technology 9 (3): 252-253. doi: 10.1021/es60101a008 Işıklı B, Kalyoncu C, Metintaş S, Demir TA (2000) Eskişehir yöresindeki içme sularında florür düzeyleri. 9 (36): 28-30. Karaca F (2008) Büyükçekmece Havza Atmosferindeki PM2.5 ve PM10 Partikül Gruplarındaki Metallerin İstatistik Dağılım Özelliklerinin İncelenmesi. 17 (68): 33-42. Kayar N, Çelik, A (2001) Manisa ili içme sularında florür düzeylerinin iyon seçici elektrod ile saptanması. 10 (40): 9-11. Meenakshi VK, Garg K, Renuka AM (2004) Groundwater quality in some villages of Haryana, India: focus on fluoride and fluorosis. Journal o f Hazardous Materials 106: 85-97. Noh J (2005) Evalution of analytical methodologies for fluoride determination and speciation of fluoro complexes of aluminium.msc Thesis, University ofjohannesburg, Johannesburg. Oruç N (2008) Occurrence and problems of high fluoride waters in Turkey: an overview. Environmental Geochemistry and Health 30: 315-323. doi: 10.1007/s10653-008-9160-2. Oruç N, Sansarcı H (1983) Isparta şehir merkezi içme sularında florür miktarının azaltılması. In: Keçeli R (ed), Akdeniz Üniversitesi Isparta Mühendislik Fakültesi, 1. Mühendislik Haftası Bildirileri, 7-10 Haziran 1983, Isparta, 35-43. Pekdeğer A, Özgür N, Schneider H J, Bilgin A (1990) High fluorine contents in aqueous systems of the Gölcük area, Isparta/W-Taurides. In: Savaşcın MY, Eronat H (eds.) Proceedings of the International Earth Science on Aegean regions, II, 1-6 October 1990, Izmir, 160-170. Pekdeğer A, Özgür N, Schneider HJ (1992) Hydrogeochemistry of fluoride in shallow aqueous systems of the Golcuk area, SW Turkey. In: Kharaka YK, Maest AS (eds), Proceedings of the 7th International Symposium on Water-Rock Interaction, 13-18 July 1992, Utah, 821-824. Tokatlıoğlu Ş, Kartal Ş, Şahin U (2004) Determination of Fluoride in Various Samples and Some Infusions Using a Fluoride Selective Electrode. Turkish Journal of Chemistry 28: 203-211. 82 No: 79, 2011